Museumtijdschrift 5 - 2023

Haarlem, Frans Hals Museum

Pink de Thierry, ‘Ter zake. Business as Usual’, 1988, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort

het atelier

Frank Van den Broeck een dag uit het leven van Maartje Korstanje

55

HEDENDAAGSE KUNST

Pink de Thierry

Het modelgezin als een voyeuristisch, maatschappijkritisch kunstwerk door Myrthe Meester

OUDE KUNST

Rembrandt verliefd

Zijn meest liefdevolle etsen, vol barmhartigheid, zonder opsmuk door Dorien Tamis

MODERNE KUNST

Anna Boch

Belgische kunstenaar en mecenas gaf eigen draai aan het pointillisme door Kees Keijer

OUDE & HEDENDAAGSE KUNST

Naar verre oorden

Het thema reizen biedt inspiratie en verwondering, al eeuwenlang door Joke de Wolf

ZOMERSPECIAL

Duitse Hanzesteden

In de sporen van het unieke middeleeuwse handelsnetwerk door Robert-Jan Muller

INTERVIEW

Anne Wenzel

Beeldhouwer vertelt hoe zij – soms letterlijk –vecht voor artistieke vrijheid door Edo Dijksterhuis

FOTOGRAFIE

Gerda Taro

De ‘vrouw achter Robert Capa’ was pionier van de oorlogsfotografie door Stefan Kuiper

MODERNE KUNST

Wederopbouwkunst

Vijf naoorlogse monumenten krijgen een

Huiselijk geluk als performance

Kunstenaar Pink de Thierry speelde in de jaren tachtig met het cliché van het modelgezin en deelde haar burgerlijke bestaan met de wereld. Het Frans Hals Museum toont haar voyeuristisch oeuvre, dat in tijden van Instagram verrassend actueel is. DOOR MYRTHE MEESTER

Home

1987, Frans Hals Museum, Haarlem

Wie in de zomer van 1984 door het centrum van Haarlem liep, stuitte op een even alledaags als vervreemdend tafereel. Midden op de Grote Markt, aan de voet van de imposante Sint-Bavokerk, stond een decor waarop een levensgroot, idyllisch boerderijtje was geschilderd – felrood puntdak, houten luiken, weelderig begroeide gevel. Ervoor, op een gazon van kunstgras, zat een oerdegelijk Hollands gezin – vader in pak, moeder en dochter in smetteloze zomerjurken – drie maanden lang en plein public vakantie te vieren, zorgeloos achteroverleunend op klapstoeltjes, de krant lezend, barbecueënd, likkend aan een

‘Standing Stone (Staatsieportret III)’, 1989, Frans Hals Museum, Haarlem

REMBRANDT ALS ROMEO?

Met vijftig etsen toont Museum Rembrandthuis wat de liefde betekende voor de zeventiende-eeuwse meester, die toch een wat nurks en onbehouwen imago heeft. Eén ding is duidelijk: van idealiseren hield hij niet.

DOOR DORIEN TAMIS

at Rembrandt zo groot maakt? Voor de een zal dat zijn magistrale beheersing van licht en donker zijn. Maar anderen zijn vooral diep onder de indruk van het gevoel dat hij in zijn werk wist te leggen. Met een selectie van vijftig etsen in ‘Rembrandt en de liefde’ haalt Museum Rembrandthuis die emotie naar de voorgrond. De eerste associatie die zo’n tentoonstellingstitel oproept, is er een van romantiek. Die is vooral te zoeken in zijn omgang met zijn eerste vrouw, de Friese burgemeestersdochter Saskia van Uylenburgh. Ze trouwden in 1634, Rembrandt was nog net geen 28 en Saskia 21 jaar oud. Volgens de tentoonstellingsmakers was Saskia zijn grote liefde en in elk geval de enige van zijn vrouwen van wie de schilder ooit een portret in prent bracht. Hoewel Rembrandt hierop zichzelf, al tekenend, op de voorgrond afbeeldt, valt zijn gezicht weg in de schaduw van zijn baret. Meer naar achteren vangt dat van Saskia juist het volle licht, als de zon van zijn bestaan. Zelfs het

Wformaat van de ets, zo’n tien bij tien centimeter, heeft iets intiems. Andere ‘portretten’ van Saskia zijn eerder studies, schetsen op de etsplaat. In een enkele prent combineert Rembrandt drie Saskia’s. Zowel de Saskia die haar man recht aankijkt, poserend met een hand tegen haar hoofd, als de Saskia die met neergeslagen ogen verdiept is in iets bui ­

ten beeld, zijn gedetailleerd uitgewerkt. De summiere opzet van een derde gezicht bestaat uit enkele lijnen, als een droedel in de marge van een schrift.

Op een ander blad is zij maar liefst vijf keer te zien. Het zesde gezicht, van een vermoeide oude vrouw, kan niet van Saskia kan zijn, want zij stierf jong, ze werd nog geen dertig. De andere vijf? Het ronde gezicht met de volle wangen, de zware oogleden, ze lijken op Saskia, peinzend, wegkijkend of alert, haar gezicht beschaduwd onder de brede zonnehoed die ze omgestrikt heeft.

Getuigen die koppen van de fascinatie van een verliefde man, of was Saskia gewoon het makkelijkste, want direct voor handen zijnde model? Waarschijnlijk luidt het antwoord allebei, het een hoeft het ander immers niet uit te sluiten.

KUNSTENAARSHAND

Dat Rembrandt zulke schetsen, experimenten bijna, in prent bracht, roept wel vragen op. Hoe tekenachtig ook, etsen kunnen in veelvoud worden gedrukt. Toch is het onwaarschijnlijk dat Rembrandt zijn

‘Schetsblad met vijf koppen van Saskia en één van een oudere vrouw’, 1636, ets, 15 x 13 cm

MODERN TOT IN DE PUNTJES

Oostende eert schilder en mecenas Anna Boch met een overzicht van haar impressionistische oeuvre. Daarnaast zijn er schilderijen uit haar eigen collectie, onder meer van Van Gogh, van wie zij als enige tijdens zijn leven een werk aankocht.

Ze bezat een auto, reisde vaak alleen en was een van de meest vooruitstrevende kunstenaars van haar tijd. 175 jaar na haar geboorte brengt Mu.Zee in Oostende een ode aan de eigenzinnige Belgische schilder en mecenas Anna Boch (1848-1936).

Net als haar impressionistische tijdgenoten Berthe Morisot in Frankrijk en Mary Cassat in de Verenigde Staten, kwam ook Boch uit een welgesteld milieu. Haar grootvader was in het Duitse Mettlach een keramiekbedrijf begonnen, waarvoor ook haar vader werkte. Na succesvolle ondernemingen in Frankrijk, Luxemburg en Duitsland werd in het Belgische La Louvière het bedrijf Royal Boch opgericht. Een andere tak van de familie beheerde de faiencefabriek Villeroy & Boch. Rosalie-Anna Boch, zoals ze eigenlijk heette, kreeg een algemene vorming die haar liet kennismaken met kunst, muziek en literatuur. Het gezin reisde regelmatig naar Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Luxemburg en bracht veel tijd door aan de Belgische kust. Op deze reizen maakte Boch landschapstekeningen en figuurstudies.

In 1876 raakte ze bevriend met de succesvolle pleinairschilder Isidore Verheyden (1846-1905). Ze schilderden elkaars portret en trokken er samen opuit om in de openlucht te werken: “Ik werk constant met Verheyden en we verzetten veel werk!” schreef ze. “Verheyden raadt me vooral aan om alleen maar eenvoudige dingen te maken, maar daarbij goed de verhoudingen tussen de kleuren te observeren en alles levendig en helder te maken.”

DOOR KEES KEIJER

Anna Boch, ‘Les falaises de l’Estérel’, ca. 1910,olieverf op doek, 86 x 120 cm, part. coll. (foto: Vincent Everarts)

Anna Boch, ‘En juin’ (detail), 1894, olieverf op doek, 139 x 92 cm, Musée des Beaux-Arts, Charleroi

Oog voor de wereld

Al werd Gerda Taro maar 26 jaar, ze vormde samen met Robert Capa het prototype van de onverschrokken oorlogsfotograaf.

Fotomuseum Den Haag eert Taro en andere vrouwen in de frontlinie. DOOR

Het eerste dat opvalt aan de knielende militair op de foto is haar schoeisel: het zijn schoenen met hakken! Geen hoge hakken weliswaar, maar hakken niettemin. Niet bijzonder geschikt om op te patrouilleren door onherbergzaam rotsgebied of om een tot de tanden gewapende vijand mee tegemoet te treden. Wie dat soort activiteiten op de planning heeft, verkiest elk type schoeisel boven dit. Dat de vrouw op de foto zich desondanks heeft laten rekruteren, lijkt iets te zeggen over haar persoon. Dat ze weinig vermogend is, wellicht (want slechts in het bezit van één paar schoenen) en misschien ook onbesuisd. Dat ze vastberaden is, dat bovenal. Ondeugdelijk

schoeisel of niet, ten strijde trekken tegen dat fascistische zwijn Franco zal ze. De jonge vrouw aan de andere kant van de lens, de toen 25-jarige Duitse fotograaf Gerda Taro (1910-37), voelde zich wellicht verwant aan haar model en niet alleen vanwege haar sekse, jeugd en politieke gezindte. Ook vanwege het lef van de vrouw, haar onmiskenbare opofferingsgezindheid. Dat waren kwaliteiten waarvan de jonge fotografe zelf ook een meer dan gemiddelde dosis bezat. Had het gemoeten, dan had ze de Spaanse Burgeroorlog gefotografeerd op stilettohakken.

MEXICAANSE KOFFER

Taro was een pionier, de eerste vrouwelijke fotograaf die verslag uitbracht van het front. Anders dan de (mannelijke) fotografen van de generaties voor haar,

Gerda Taro, ‘Republikeinse militievrouw traint op het strand bij Barcelona’, 1936

Moderne iconen, familiereünie en activisme

Hilma af Klint

Ai Weiwei De Brueghel-dynastie

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift nummer 6

ligt op 5 september in de winkel

Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar (om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees

Brutalisme is een gevierde en verguisde stroming in de naoorlogse architectuur. De bouwwerken van kaal beton zijn volgens de één sculpturaal en imposant, volgens de ander lomp en intimiderend. De stroming beleeft een renaissance, al dreigt soms nog de sloopkogel.

BRUUT bevat de honderd ‘bruutste’ gebouwen van Nederland, zoals het stadhuis van Terneuzen en het Evoluon in Eindhoven, en portretteert de belangrijkste brutalistische architecten, onder wie Hugh Maaskant en Sier van Rhijn.

Naïef realisme | Van Rousseau tot Grandma Moses

Naïef realisme. Van Rousseau tot Grandma Moses werpt een nieuwe blik op autodidactische kunstenaars uit Europa en de Verenigde Staten in de eerste helft van de twintigste eeuw. In de loop der tijd vaak ‘naïeven’, ‘moderne primitieven’ of ‘outsiders’ genoemd, wordt onder de noemer ‘naïef realisme’ nu de nadruk gelegd op de stijl en thematiek van het werk in plaats van de achtergrond van de kunstenaar.

144 pagina’s, gebonden, 24 x 28,5 cm, ISBN 978 94 625 8542 3

€ 29,95

ATLAS VAN HET BRUTALISME IN NEDERLAND

Bruut | Atlas van het brutalisme in Nederland

Bruut is een eerste inventarisatie van de honderd ‘bruutste’ gebouwen van Nederland. Themateksten bespreken de soorten gebouwen waarin de architectuurstijl werd toegepast. En de belangrijkste architecten van het brutalisme krijgen een portret. Bruut breekt een lans voor het architectonisch erfgoed, zodat de waardering groeit en de dreiging van sloop vermindert. Daarvoor is alles uit de kast gehaald: eerlijke beschrijvingen, prachtige foto’s, en een afwerking geheel in stijl.

320 pagina’s, gebonden, 25 x 29 cm, ISBN 978 94 625 8537 9, € 59,95 (introductieprijs geldig tot 20 augustus, daarna € 69,95)

Ai Weiwei, ‘Neolithic Vase with Coca-Cola Logo’, 1994

Jan Brueghel de Jonge, ‘Allegorie op de schilderkunst’ (detail), ca. 1625-30

Hilma af Klint, ‘The Swan, The SUW Series, Group IX, Part I, no. 17’, 1915