Woda to Życie by Oficer Prowadzący

Woda to 偶ycie W jaki spos贸b ramowa dyrektywa wodna chroni zasoby wodne Europy

Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Numer bezpłatnej infolinii*:

00 800 6 7 8 9 10 11 * Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty.

Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w Internecie w portalu Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe zamieszczono na końcu publikacji. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2011 ISBN 978-92-79-19218-0 doi:10.2779/28801 © Unia Europejska, 2011 Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źródła. Printed in Belgium Wydrukowano na papierze z recyklingu, wyróżnionym oznakowaniem ekologicznym UE dla papieru graficznego (www.ecolabel.eu)

SPIS TREŚCI Rola wody

Jaka jest rola Unii Europejskiej?

Wpływ działalności człowieka na jakość naszych wód oraz skutki dla środowiska

Ramowa dyrektywa wodna – unijne ramy polityki wodnej

Cele środowiskowe – co należy rozumieć przez dobry stan ekologiczny i chemiczny?

Deﬁniowanie i monitorowanie stanu wód powierzchniowych i podziemnych

Ramy zintegrowanej współpracy międzynarodowej na obszarach zlewni i wodach przybrzeżnych

Wdrażanie ramowej dyrektywy wodnej – nieprzerwany proces

Ramowa dyrektywa wodna jednoznacznie określa harmonogram i stan realizacji

Plany gospodarowania wodami w dorzeczu – narzędzie zintegrowanej gospodarki wodnej

Cele środowiskowe i zwolnienia z wymogu ich realizacji

Ramy prawne umożliwiające integrację środków UE istotnych z punktu widzenia prawodawstwa wodnego

Wsparcie wdrażania

Informacje o wodzie

Dodatkowe informacje

www.water.europa.eu/policy

Rola wody Woda to podstawowy element życia, niezbędny zarówno dla ludzkości, jak i dla całej reszty świata ożywionego. Wszyscy jej potrzebujmy i to nie tylko do picia. Nasze rzeki, jeziora, wody przybrzeżne i morskie oraz wody podziemne to cenne zasoby, które należy chronić. Woda jest przez nas wykorzystywana jako źródło i czynnik wzrostu gospodarczego i dobrobytu – w rolnictwie, połowach do celów handlowych, wytwarzaniu energii, produkcji towarów, transporcie i turystyce. Obecność zasobów wodnych ma wpływ na decyzje o miejscu osiedlenia się i sposobie wykorzystywania gruntów. Woda może być także przyczyną konﬂiktów geopolitycznych, zwłaszcza tam, gdzie odczuwa się jej niedobór. Jakość naszego życia zależy nie tylko od dostępności czystej wody pitnej, ale i czystej wody na potrzeby higieny i infrastruktury sanitarnej. Z wody korzystamy również w celach rekreacyjnych, takich jak kąpiele, wędkarstwo, czy też po prostu podziwiamy naturalne piękno wybrzeży, rzek czy jezior. Jadąc na wakacje, oczekujemy, że będziemy obcować z czystymi rzekami i wodami przybrzeżnymi, a w życiu codziennym – kiedy bierzemy prysznic czy kąpiel, używamy pralki czy zmywarki – że woda w naszych kranach będzie płynąć nieprzerwanie. Woda jest zasadniczym elementem naturalnych ekosystemów i regulacji klimatu. Ciągły obieg wody na powierzchni Ziemi oraz nad i pod jej powłoką, w trakcie którego woda przechodzi nieprzerwanie różne stany skupienia – ciekły, parowy i stały (w postaci lodu) – nosi nazwę cyklu hydrologicznego. O ile ilość wody na Ziemi utrzymuje się zasadniczo na tym samym poziomie, struktura popytu i podaży jest szczególnie zależna od zmian klimatu. Naukowcy ostrzegają, że w nadchodzącym stuleciu, ze względu na topnienie lodowców i coraz częstsze susze w regionach takich jak region Morza Śródziemnego, dostęp do czystej wody pitnej może ulec ograniczeniu. To z kolei doprowadzi do

ograniczenia ilości wody dostępnej na potrzeby nawadniania i produkcji żywności. Zmianie ulegnie równocześnie struktura opadów i reżim przepływu rzek. Na skutek zwiększenia częstotliwości występowania powodzi, zwłaszcza na coraz częściej zaludnianych obszarach zalewowych, wzrośnie prawdopodobieństwo szkód dla zabudowań, infrastruktury i dostaw energii. W całej Europie coraz częściej dochodzić będzie do gwałtownych powodzi. Wzrost temperatury wody i zmniejszenie dostępnych zasobów spowoduje także spadek jej zdolności chłodzącej na potrzeby przemysłu i energetyki. Zanieczyszczenie wody i jej niedobór stanowią zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i jakości życia. W grę wchodzą jednak również szersze kwestie ekologiczne. Swobodny przepływ wody nieskażonej zanieczyszczeniem jest ważny dla zachowania zależnych od wody ekosystemów. Niedobór wody dobrej jakości wpływa szkodliwie na środowisko wodne i lądowe oraz tereny podmokłe – zwiększając jeszcze bardziej zagrożenie dla fauny i ﬂory, które już odczuwają negatywne skutki urbanizacji i zmian klimatu. Specjaliści zwracają uwagę na znaczenie „usług ekosystemu”, jakie oferuje nam świat natury. Woda pełni funkcję zaopatrzeniową – gdyż jest materiałem podstawowym – i równocześnie funkcję regulacyjną, ponieważ reguluje klimat i warunki pogodowe i sprawia, że nasza planeta dobrze funkcjonuje. Europejska Agencja Środowiska szacuje, że rola terenów podmokłych na całym świecie, oczyszczających wodę i pochłaniających dwutlenek węgla, może być warta 2,5 mld euro rocznie. Ludzkość już dawno zdała sobie sprawę ze swojej zależności od wody, w Europie stajemy się natomiast obecnie coraz bardziej świadomi, że dostępne zasoby nie są niewyczerpane i że musimy odpowiednio je cenić. Wodą należy gospodarować i chronić ją. Nie jest to tylko dobro konsumpcyjne, ale cenny zasób naturalny, niezbędny zarówno dla przyszłych pokoleń, jak i dla nas samych. Bez wody nie ma życia.

Ramowa dyrektywa wodna chroni obszary wykorzystywane do pozyskiwania wody pitnej, Baduen, Francja.

Jaka jest rola Unii Europejskiej? Dorzecze lub zlewnia to całość systemu rzecznego, począwszy od źródeł najmniejszych dopływów rzeki, aż po estuarium, w tym wody podziemne. Unia Europejska i państwa członkowskie dokonały podziału dorzeczy i powiązanych obszarów przybrzeżnych na 110 obszarów dorzeczy, z których 40 to obszary międzynarodowe i transgraniczne; ich powierzchnia obejmuje około 60% terytorium UE. Dorzecza Wisły i Odry na przykład pokrywają ponad 95% powierzchni Polski. Jednak rzeki nie kończą swego biegu wraz z granicą danego państwa – zanim osiągną ujście do morza, mogą przepływać przez terytorium nawet kilku innych państw.

Wszystkie państwa członkowskie UE, oprócz wysp Cypr i Malta, dzielą wody z sąsiadującymi państwami. Zlewnie rzek mogą być bardzo duże, ale też i dość małe. Międzynarodowy obszar dorzecza Dunaju, którego powierzchnia wynosi 801 463 km2 i rozciąga się na terenie dziesięciu państw członkowskich i dziewięciu państw sąsiadujących z UE, jest na przykład największym dorzeczem w UE. Dorzecze Hérault na południu Francji z kolei obejmuje obszar 2900 km2. Ochrona takich wód może być zapewniona jedynie, jeżeli wszystkie zainteresowane państwa i regiony współpracują ze sobą i dzielą się obowiązkami. Dlatego właśnie niezbędne są unijne ramy działania w dziedzinie polityki wodnej, a konsensus i działania na poziomie obszarów dorzeczy mają zasadnicze znaczenie. Gospodarka zasobami wodnymi to także złożony proces, w którym uczestniczy wiele różnych podmiotów, reprezentujących między innymi różne szczeble administracji rządowej, sektor gospodarki i społeczeństwo. Zajęcie się wszelkimi rodzajami działalności niosącymi ze sobą ryzyko zanieczyszczenia i szkód oraz wszelkimi sposobami korzystania z wód ma zatem decydujące znaczenie. W 2000 r. UE poczyniła przełomowy krok, przyjmując ramową dyrektywę wodną, ustanawiającą prawny obowiązek ochrony i przywracania jakości wód w Europie. Dyrektywa wprowadziła innowacyjne podejście do kwestii gospodarki wodnej, opierające się nie na administracyjnych lub politycznych granicach państw, ale na naturalnych formacjach geograﬁcznych i hydrologicznych – dorzeczach. Dyrektywa przewiduje także koordynację różnych dziedzin polityki wspólnotowej przez ich integrację w spójnych ramach działania. Dyrektywa zawiera również precyzyjny harmonogram działania, w którym rok 2015 przyjęto jako docelowy termin zapewnienia dobrej jakości wszystkich wód w UE.

Delta w parku narodowym Sarek, Szwecja.

Obszary dorzeczy w Europie (na różowo zaznaczono międzynarodowe obszary dorzeczy) 30°W

20°W

10°W

0°

10°E

20°E

30°E

40°E

50°E

60°E

National and International River Basin Districts

Azores (PT)

Submissions in accordance with Article 3 of the Water Framework Directive Version 22/03/2007 National River Basin Districts (1) Loire (within EU27) National River Basin Districts (1) Agder (outside EU27) International River Basin Districts (2) Ems (within EU27) International River Basin Districts (3) (outside EU27)

Troms FI

ki ionjo Torn

Kemijoki

Bothnian Sea SE

and

Thames

South East

ldt BE he Sc Sambre BE

Me us

Atlantic Ocean

25 km

unas

French Guiana (FR)

PL BY

V i s t u l a

O d r a

100

Elbe

R h i n e

Reunion (FR)

Dniestr UA

Loire

CH FR

a va

Ucker PL

Seine

Warnow/ Peene

Weser

Swieza

NL Anglian

Martinique (FR)

LT LT

Nem ola

RURU

25 km

Eider Schlei/ Trave

Jarft

Humber

South West

Venta Lielupe LT

Baltic Sea

50°N

Dee

Severn

Southern Baltic Sea

Western

Wale

South Eastern

Gauja

Pr eg

th W

stern

South Western

1 Jutland and Funen 2 Zealand 3 Bornholm 4 Danish International RBD

Solway Tweed Northumbria

Nor

We ste rn

4 UK

Kattegat Danish RBDs

Guadeloupe (FR)

Ea st E

West Estonia

Skagerrak

Scotland

IE UK

Aland Northern Baltic Sea

ia on st

North Sea

O s lo

Vestfold and Telemark Agder Counties and Rogaland

100

Vuoksi

Hordaland, NO Sogn and Fjordane Buskerud,

50°N

Glomma

OulujokiIijoki

of Finla

Moere and Romsdal

60°N

d an rdl No

100

Canaries (ES)

injok mae go SeaKoke pela Sea Archithnian Bo

Tro Co end un ela tie g s

Map produced by WRc, UK on behalf of European Commission c , DG Environment, March 2007.

Bothnian Bay

-Gulf ijoki K ym

60°N

TenojokiNaatamojokiPaatsjoki RU

RBD boundary Country border EU27 boundary

1 North Western 2 Neagh Bann 3 North Eastern 4 Shannon

Madeira (PT)

Coastal Waters(4)

Northern Irish RBDs

100 km

Finnmark

Eastern Alps IT

25 km

Malta

RO SI

Ebro

Cata

ES ES

Sado rv e

Bale

Guadalquivir

lon

Jucar

G u a d i a n a

PT A An tla da ntic lu cia

Alga

aric

Isla

nd s

Central Appenines

AL Sou App thern enin es

C MK Mac entraMK edo l nia

3 EL

25 km

Black Sea

Western AL Macedonia AL Ep 5 4 iru s 6 EL

Greek RBDs Mediterranean Sea

Sicily

Malta

0°

East Aegean

Segura

ntic ia Mediterranean Andalucia Atla aluc And

Black Sea

10°E

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Thrace 11 12 Eastern Macedonia Central Macedonia Western Macedonia Epirus Thessalia Western Sterea Ellada Eastern Sterea Ellada Attica Northern Peloponnese Western Peloponnese Eastern Peloponnese Crete Aegean Islands

20°E

us pr

100 200 300 400 km

30°E

30°N

D o u r o

n er s rth ine No pen Ap

40°N

Vouga

Serchio

Corsica

40°N

ES ES

Adriatic

ea eg tA es W

Ca v

o inh

ad o

Adour-Garonne

Sardinia

PT M

Basque country

Norte

Rh on e

Po Galicia ES

Footnotes: 1) Map based largely on submissions of digital River Basin Districts (RBDs) from EU Member States and Norway. 2) Some of the international RBDs shown on this map were not identified as being international by the Member States, i.e. the Adour-Garonne, Rhone and Seine in France; the Vistula in Poland; the Kemijoki and Vuoksi in Finland. Both the German Eider and Schlei/Trave RBDs are shared with the Danish International RBD. Part of the Italian Eastern Alps RBD is shared with the Slovenian Adriatic RBD. It is understood that the Tornionjoki international RBD in Finland is shared with Sweden, most likely with part of the Bothnian Bay international RBD. As the Bothnian Bay covers several river catchments, the Tornionjoki and Bothnian Bay have been kept separate in this map. The delineation of the Finnmark RBD between Norway and Finland is currently under review.

3) These are the boundaries of the river catchments extending beyond the EU27 border. They have been derived from the Catchment Characterisation and Modelling (CCM) database, developed by the Joint Research Centre (JRC), except the boundaries for the Danube international RBD which were supplied by the International Commission for the Protection of the Danube River (ICPDR). 4) Coastal waters are defined in the Water Framework Directive (WFD) as extending 1 nautical mile from the coastline. However, some Member States have included a larger part of their coastal waters within the RBD boundaries.

Wpływ działalności człowieka na jakość naszych wód oraz skutki dla środowiska Ważne kwestie z zakresu gospodarki wodnej Ze względu na różnice geograﬁczne i klimatyczne zasoby wodne nie są rozmieszczone równomiernie na obszarze UE. Irlandia charakteryzuje się bujną zielenią, która jest rezultatem częstych opadów deszczu znad Atlantyku, podczas gdy w krajach obszaru Morza Śródziemnego letnie susze mogą trwać całymi miesiącami, prowadząc do niebezpiecznych pożarów lasów. Europa zaczyna doświadczać także powodzi o niespotykanym do tej pory charakterze i gwałtowności, na przykład powodzi spowodowanych ulewnymi deszczami. Zagrożenia dla obszarów przybrzeżnych z kolei nasilą się dodatkowo na skutek przewidywanego podniesienia się poziomu mórz. Wzrost zapotrzebowania na wodę odnotowuje się wszędzie – w domu i ogrodzie, w przemyśle, rolnictwie i nawadnianiu, działalności rekreacyjnej i turystyce. Szybki rozwój turystyki w południowej części Europy powoduje wzrost zagrożeń dla zasobów wodnych, czego skutkiem jest nadmierna eksploatacja, a czasem pustynnienie terenów oraz intruzja wód zasolonych do przybrzeżnych słodkich wód.

Szkodliwy wpływ na jakość wody mają głównie gospodarstwa domowe, przemysł i rolnictwo, które to rodzaje działalności wykorzystują i odprowadzają do wód chemikalia i substancje biogenne powodujące zanieczyszczenie. Do działań wysoce szkodliwych należą na przykład: urbanizacja, ochrona przeciwpowodziowa, produkcja energii (np. wodnej), nawigacja, rekreacja, odprowadzanie ścieków, ochrona wybrzeży, połowy w wodach słodkich, górnictwo i leśnictwo. Niedobór wody – Europa nie jest powszechnie uważana za suchy kontynent, zaskakujący może więc wydać się fakt, że blisko połowa ludności UE żyje w krajach odczuwających deﬁcyt wody, w których pobór z istniejących źródeł słodkiej wody jest zbyt wysoki. Problem niedoboru wody dotyczy 33 dorzeczy w Europie. Innym poważnym problemem są zanieczyszczenia. Niebezpieczne chemikalia przedostają się do wód europejskich z różnych punktowych lub rozproszonych źródeł zanieczyszczeń, w tym z zakładów przemysłowych, użytków rolnych i wysypisk śmieci. Szczególnie niebezpieczne są substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego, ponieważ mogą szkodzić organizmom żywym, w tym ludziom. Do innych substancji

Najważniejsze fakty dotyczące wody W Europie: jedynie 30% wód powierzchniowych i 25% wód podziemnych nie jest poważnie zagrożonych zanieczyszczeniami i innymi zmianami; 60% miast europejskich nadmiernie eksploatuje swoje zasoby wód podziemnych; 50% terenów podmokłych jest zagrożonych ze względu na nadmierną eksploatację wód podziemnych; w okresie od 1985 r. powierzchnia nawadnianych gruntów w południowej Europie wzrosła o 20%.

zanieczyszczających należą związki fosforoorganiczne, metale i substancje w zawiesinie. Wysoki poziom ścieków i nawozów w systemach wodnych może powodować eutroﬁzację, sprzyjając rozwojowi roślinności, która zaburza normalne funkcjonowanie ekosystemów, pozbawia ryby tlenu i zakłóca proces uzdatniania wody. Wody, w których doszło do nagromadzenia glonów, stają się mętne i zmieniają kolor, tracąc przez to swoje walory estetyczne i funkcje rekreacyjne oraz stając się zagrożeniem dla zdrowia. Oznaki eutroﬁzacji zaobserwowano w około 40% rzek i jezior w Europie oraz w wodach przybrzeżnych. Zmiany morfologiczne – takie jak budowa zapór, zbiorników i systemów nawadniania – mogą być równie szkodliwe ze względu na zmianę poziomu wód, tworzenie przeszkód dla naturalnego przepływu rzek i niszczenie tym samym ekosystemów lub odcinanie naturalnych równin zalewowych od cieków wodnych. Inne przykłady skutków ekologicznych to zmiana temperatur, na przykład w wyniku wykorzystywania wody do celów chłodzenia, oraz coraz częstsze występowanie w naszych wodach gatunków obcych.

Zagrożenie zasobów wodnych zwiększa ryzyko wystąpienia suszy na niektórych terenach.

Rozwiązywanie problemów Wiele można zrobić, aby poprawić jakość naszych wód i zwiększyć ich ilość. Działania w tym celu mogą obejmować między innymi: zachęcanie konsumentów do zmiany zachowań, tj. do ograniczenia wykorzystania chemikaliów i do ochrony zasobów; zmianę sposobów użytkowania gruntów oraz praktyk rolniczych w zakresie wyboru rodzaju upraw i systemów nawadniania; kontrolę zanieczyszczeń; odtwarzanie terenów podmokłych oraz inne działania ochronne. Ramowa dyrektywa wodna zobowiązuje państwa członkowskie do identyfikowania istotnych zagadnień z zakresu gospodarki wodnej i przeprowadzania szeroko zakrojonych konsultacji ze społeczeństwem i zainteresowanymi stronami w celu określenia istniejących problemów – oraz ich rozwiązań, które należy włączyć do planów gospodarowania wodami w dorzeczu. 9

Ramowa dyrektywa wodna – unijne ramy polityki wodnej Kontekst Historia europejskiej legislacji w tej dziedzinie sięga drugiej połowy lat 70., kiedy to przyjęto pierwszą „falę” aktów prawnych, określających normy i wartości docelowe dotyczące: odprowadzania substancji niebezpiecznych; wody pitnej; wód, w których żyją ryby; wód, w których żyją skorupiaki; wód w kąpieliskach i wód podziemnych, których celem była ochrona zdrowia ludzi i środowiska. W ramach przeglądu przeprowadzonego w 1988 r. zidentyﬁkowano konieczne do nadrobienia braki, a w konsekwencji wprowadzono kolejne środki, obligujące państwa członkowskie do: kontrolowania ścieków odprowadzanych z obszarów miejskich, nawozów azotowych pochodzących z użytków rolnych i zanieczyszczeń z fabryk i zakładów przemysłowych. Środki te były przedmiotem: (1991) dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych i dyrektywy dotyczącej azotanów; (1996) dyrektywy dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli; (1998) dyrektywy dotyczącej wody przeznaczonej do spożycia. Niemniej jednak jasne stawało się, że UE potrzebuje bardziej spójnego podejścia do kwestii polityki wodnej. Komisja zainicjowała więc ambitny proces konsultacji, zasięgając opinii nie tylko państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego i ekspertów, ale również lokalnych i regionalnych władz, organizacji pozarządowych i działaczy ekologicznych, podmiotów z sektora przemysłu i usługodawców, społeczności lokalnych i osób indywidualnych. Rezultatem tych działań była ramowa dyrektywa wodna z 2000 r., która stanowi jeden z najbardziej ambitnych i kompleksowych

aktów prawnych UE, jakie kiedykolwiek powstały. Następnie przyjęto szereg aktów uzupełniających te ramy prawne – aktów dotyczących zanieczyszczeń chemicznych wód powierzchniowych, w sprawie ochrony wód podziemnych oraz sposobów ustalania stanu ekologicznego. Zakres holistycznej i zintegrowanej polityki wodnej został rozszerzony dwoma innymi ważnymi aktami prawnymi – dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej (2008/56 WE) oraz dyrektywą o powodziach (2007/60/WE).

Główne cele Dyrektywa ramowa opiera się na czterech głównych założeniach: 1) koordynacji działań w celu osiągnięcia do 2015 r. dobrego stanu wszystkich – powierzchniowych i podziemnych – wód UE; 2) stworzeniu systemu gospodarki wodnej, którego podstawą są naturalne obszary dorzeczy, wykraczające poza granice regionalne i krajowe; 3) zintegrowanej gospodarce wodnej, skupiającej w jednych ramach różnorakie zagadnienia z tej dziedziny; 4) aktywnym udziale zainteresowanych stron i konsultacjach społecznych. Zakres dyrektywy obejmuje wody podziemne i wszystkie wody powierzchniowe, w tym rzeki, jeziora, wody przybrzeżne oraz wody przejściowe, takie jak estuaria, w których łączą się woda słodka i słona. W przypadku sztucznych i „silnie zmienionych” jednolitych części wód, takich jak kanały i zbiorniki lub porty przemysłowe, dyrektywa wyznacza mniej ambitny cel – osiągnięcie dobrego potencjału. Racjonalizuje ona również unijne przepisy, zastępując siedem dyrektyw należących do „pierwszej fali” tworzonego prawodawstwa i włączając ich przepisy w bardziej spójne ramy.

Cele środowiskowe – co należy rozumieć przez dobry stan ekologiczny i chemiczny? Definicja stanu ekologicznego opiera się na kryterium jakości populacji biologicznej, która z zasady jest odmienna w różnych częściach UE. Brana jest także pod uwagę liczebność flory wodnej i ichtiofauny. Wymogiem monitorowania objęte są także elementy jakości mające wpływ na ichtiofaunę i florę wodną, na przykład obecność substancji biogennych, oraz takie elementy, jak zasolenie, temperatura i zanieczyszczenie innymi substancjami chemicznymi. Co ważne, warunki morfologiczne, takie jak ilość i przepływ wód, głębokość wody i struktura koryt rzeki, również stanowią czynniki decydujące o stanie ekologicznym. Według zawartego w dyrektywie systemu klasyfikacji stanu ekologicznego wody powierzchniowe przyporządkowane są jednej z pięciu kategorii: stan bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby i zły. W kategorii „stan bardzo dobry” klasyfikowane są wody powierzchniowe, na których warunki biologiczne, chemiczne i morfologiczne działalność człowieka nie miała wpływu lub wpływ ten był bardzo niewielki. Ta kategoria określana jest także jako „warunek referencyjny”, ponieważ jest to najlepszy możliwy do osiągnięcia stan – punkt odniesienia. Warunki referencyjne różnią się w zależności od rodzaju rzeki, jeziora lub wód przybrzeżnych. Jakość wód jest oceniana poprzez oszacowanie stopnia odchylenia od wyznaczonych warunków referencyjnych. „Stan dobry” oznacza „niewielkie” odchylenie, „stan umiarkowany” – odchylenie „umiarkowane” itd. W sprawozdaniach sporządzonych na podstawie art. 5 (2004) wskazano, że w Unii Europejskiej zidentyfikowano 70 tys. jednolitych części wód powierzchniowych: 80% z nich to rzeki, 15% – jeziora, a 5% – wody przybrzeżne i przejściowe. Na tej samej rzece państwa członkowskie mogą wyznaczyć różne jednolite części wód, ponieważ stan wód może ulegać zmianom. 12

Poniższy wykres dotyczy rzek, których jakość wód u źródła jest bardzo dobra, a z biegiem stają się one coraz bardziej zanieczyszczone.

Stan bardzo dobry

Stan dobry

Stan umiarkowany

W celu zdefiniowania dobrego stanu chemicznego, przyjęte zostały środowiskowe normy jakości dla 33 nowych substancji priorytetowych i ośmiu innych, już uprzednio podlegających regulacjom substancji, których pomiarów dokonuje się w wodzie, osadach lub w faunie i florze. Są to substancje chemiczne, które stanowią duży poziom zagrożenia na terenie całej UE. W tym zakresie ramową dyrektywę wodną wspomagają inne przepisy unijne w sprawie kontroli zanieczyszczeń, takie jak rozporządzenie REACH czy dyrektywa dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. Komisja regularnie dokonuje przeglądu listy substancji, na którą mogą w przyszłości trafić i inne substancje. Zasady dotyczące wód podziemnych są nieco odmienne. Państwa członkowskie muszą wykorzystywać dane z zakresu geologii w celu identyfikacji występowania określonej objętości wód podziemnych w obrębie podziemnej warstwy wodonośnej. Zasadniczym kryterium jest tu ilość dostępnych zasobów, a przepisy ograniczają możliwości ich poboru do ułamka rocznej wielkości zasilania. Wody podziemne powinny być wolne od wszelkich zanieczyszczeń, dlatego więc w dyrektywie, w kwestii ochrony wód podziemnych przed skażeniem, przyjęto podejście ostrożnościowe, zakazując bezpośrednich zrzutów do wód podziemnych. Wszelki wzrost poziomu zanieczyszczeń musi być wykryty, a w celu zapobieżenia takiej sytuacji należy podjąć odpowiednie środki. Jednym z celów środowiskowych dyrektywy jest zapobieżenie pogarszaniu się stanu jednolitych części wód.

Deﬁniowanie i monitorowanie stanu wód powierzchniowych i podziemnych Monitoring to główne narzędzie pomiaru stanu wód. Ramowa dyrektywa wodna nałożyła na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia lub dostosowania procedur monitoringu do grudnia 2006 r. Jest to kompleksowe zadanie, obejmujące trzy następujące elementy: monitoring diagnostyczny, który pozwala na śledzenie długofalowych tendencji; monitoring operacyjny, który pozwala na ocenę postępów w zakresie poprawy jakości wody; monitoring badawczy, który wiąże się z bardziej kompleksowymi badaniami, np. specyﬁcznych zagrożeń.

-30° W

-20° W

-10° W

0°

10° E

20° E

30° E

40° E

Stacje monitorowania wód powierzchniowych Surface water monitoring stations

50° E

60° E

Azores (PT)

Dane dostarczone zgodniewith z art. 8 ramowej wodnej. Submissions in accordance Article 8 of thedyrektywy Water Framework Directive Version March 2009 2009 r. Wersja z marca 2 (3) River Basin Districts (within EU27) River monitorowania monitoring stations Obszary dorzeczy (w obrębie UE-27) Stacje rzek 3 Lake monitoring stations River Basin Districts Stacje monitorowania jezior Obszary dorzeczy (poza(outside UE-27) EU27) (3) (4) Transitional water monitoring stations Stacje monitorowania wód przejściowych Wody przybrzeżne Coastal waters 4 5 (5) Coastal water monitoring stations Stacje monitorowania wód przybrzeżnych Granice Countrypaństw border (1) 1 No report Brak sprawozdania Zasięg EU27 UE-27 extent c Map produced by WRc plc on przez behalf of WRc the European Commission , DG Environment, 2009 Mapa sporządzona plc dla Komisji Europejskiej, DG ds. Środowiska

100 km

Madeira (PT)

100 km

60° N

Canaries (ES)

60° N 0

100 km

Guadeloupe (FR)

30 km

Martinique (FR)

50° N km

French Guiana (FR) 50° N

100 km

Monitorowanie warunków hydromorfologicznych oznacza natomiast obserwację ﬁzycznego kształtu i reżimu przepływu rzek. Na terenie UE znajduje się ponad 54 tys. stacji monitorowania wód powierzchniowych i ponad 51 tys. stacji zajmujących się wodami podziemnymi. Gęstość ich rozmieszczenia różni się jednak między państwami członkowskimi. Aby umożliwić analizę porównawczą danych, w latach 2003–2007 unijni naukowcy zdecydowali się przeprowadzić ćwiczenie interkalibracyjne. Ten jedyny w swoim rodzaju, ambitny i kompleksowy projekt, umożliwiając porównywanie rezultatów oceny z różnych państw, pozwolił na zdeﬁniowanie „dobrego stanu”.

Reunion (FR)

25 km

Malta 40° N

40° N 0

25 km

100

200

300

400 km 0°

10° E

© Wspólnoty Europejskie, 2009 Przypisy: 1 Grecja nie przedłożyła sprawozdań z programów monitorowania, o których mowa w art. 8. 2 Malta nie przedłożyła sprawozdań z programów monitorowania wód powierzchniowych, o których mowa w art. 8. 3 Granice wszystkich obszarów dorzeczy wytyczone są na postawie danych dotyczących tych terenów z Europejskiego Systemu Informacji Wodnej, udostępnionych przez Europejską Agencję Środowiska: http://dataservice.eea.europa.eu/dataservice/metadetails.asp?id=1041. Międzynarodowe i krajowe obszary dorzeczy zostały zgłoszone przez państwa członkowskie UE i Norwegię na podstawie art. 3 ramowej dyrektywy wodnej.

20° E

30° E

Zlewnie rzek, których powierzchnia wykracza poza teren UE-27, wytyczone zostały na podstawie bazy danych CCM (Charakterystyka i modelowanie dorzecza), opracowanej przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC). Granice międzynarodowego obszaru dorzecza Dunaju zostały wytyczone na podstawie danych dostarczonych przez Międzynarodową Komisję Ochrony Dunaju (ICPDR). Wody przybrzeżne zdeﬁniowano w ramowej dyrektywie wodnej jako wody rozciągające się na szerokość jednej mili morskiej od brzegu morza. Niektóre państwa członkowskie włączyły jednak większą część swoich wód przybrzeżnych do zgłaszanych obszarów dorzeczy. Dane dotyczące granic państw zostały dostarczone przez Eurostat i pochodzą z EuroGlobalMap (skala 1:3 mln).

Ramy zintegrowanej współpracy międzynarodowej na obszarach zlewni i wodach przybrzeżnych Podejście koncentrujące się na obszarach dorzeczy jest najlepszym i najbardziej opłacalnym sposobem zarządzania zasobami wodnymi. Długotrwała współpraca międzynarodowa w dorzeczach Łaby, Dunaju i Renu, w ramach której kraje współpracowały w celu realizacji wspólnych celów, przyniosła efekty. Indywidualne środki na rzecz poprawy jakości wody nie mogą być skuteczne, jeśli nie uwzględni się sytuacji w dolnym czy górnym odcinku rzeki. Zintegrowany system gospodarowania wodami w dorzeczu opiera się na holistycznym podejściu, zakładającym ochronę całej jednolitej części wody, jej źródeł, dopływów, delty

i ujścia rzeki. Pozwala on zajmować się oddziaływaniami i zagrożeniami w sposób skoordynowany, przez co sprzyja powstawaniu klimatu solidarności i angażuje wszystkie zainteresowane strony w proces decyzyjny. Zaangażowanie społeczeństwa jest jednym z najważniejszych założeń ramowej dyrektywy wodnej, tak więc obywatele europejscy odgrywają zasadniczą rolę w procesie planowania i realizacji działań. Dyrektywa pozwala również na zintegrowanie w jednych ramach innych dziedzin polityki mających znaczenie dla gospodarki wodnej, obejmując takie kwestie, jak zanieczyszczenia przemysłowe, poważne wypadki i oceny skutków.

Studium przypadku – Dunaj Obszar dorzecza Dunaju jest dobrym przykładem różnorodności wód w obrębie jednego dorzecza. Obejmuje on potoki górskie w Karpatach i Alpach, podziemne jednolite części wód, rozbudowaną deltę i przybrzeżne wody Morza Czarnego. Międzynarodowa współpraca wokół tej ważnej drogi wodnej ma już długą tradycję. Pierwsza konwencja o wolności żeglugi została zawarta w 1856 r., a w 1994 r. 14 krajów i UE podpisało międzynarodową Konwencję o ochronie Dunaju. W grudniu 2009 r. Międzynarodowa Komisja ds. Ochrony Dunaju (ICPDR) opublikowała plan gospodarowania wodami w dorzeczu całej rzeki (tzw. Roof Report tego dorzecza – http://www.icpdr.org/participate/danube_river_basin_management_plan); bardziej szczegółowe plany krajowe mają zostać dostarczone przez strony konwencji. W ramach przygotowań do wydania tego dokumentu sekretariat ICPDR, którego siedziba znajduje się w Wiedniu (Austria), pomagał w koordynacji prac grup ekspertów ze wszystkich krajów naddunajskich, poświęconych takim kwestiom, jak planowanie dorzeczy, źródła oddziaływania i środki, monitoring i ocena, zarządzanie informacjami, systemy informacji geograﬁcznej oraz kwestie ekonomiczne, jak również powodzie. W przypadku Dunaju najważniejsze problemy w zakresie gospodarki wodnej to zanieczyszczenia substancjami biogennymi oraz zanieczyszczenia organiczne. Aby zaradzić problemowi eutroﬁzacji rzeki, w planie zaproponowano zakaz wykorzystania fosforanów w detergentach, obejmujący całe dorzecze; w dolnej części cieku niezbędny jest dalszy rozwój infrastruktury oczyszczania ścieków. Zmiany morfologiczne wprowadzone w celu ułatwienia nawigacji, zapewnienia ochrony przeciwpowodziowej i produkcji energii stanowią również przeszkodę dla migracji ryb, zwłaszcza jesiotra. Rejon Dunaju coraz częściej boryka się z problemem powodzi, niedoboru wody, a także susz.

Wdrażanie ramowej dyrektywy wodnej – nieprzerwany proces Wdrażanie dyrektywy odbywa się w sześcioletnich powtarzających się cyklach, z których pierwszy obejmuje okres 2009– 2015. Po wejściu w życie dyrektywy państwa członkowskie zobowiązane były określić geograficzny zasięg dorzeczy leżących na ich terytoriach oraz wskazać, które organy władzy są odpowiedzialne za kwestie gospodarki wodnej (2003). Kolejnym etapem była analiza charakterystyk tych obszarów zarówno pod względem ekonomicznym, jak i środowiskowym (2004) i identyfikacja jednolitych części wód, w przypadku których istnieje ryzyko, że wyznaczone cele nie zostaną osiągnięte do 2015 r. Do 2006 r. państwa członkowskie miały uruchomić sieci monitorowania. W 2007 r., w pierwszym sprawozdaniu z wdrażania ramowej dyrektywy wodnej 1, Komisja przedstawiła pierwszą ocenę postępów w realizacji założeń dyrektywy, analizując stan transpozycji jej przepisów do prawa krajowego w poszczególnych państwach członkowskich, uzgodnienia administracyjne i analizy obszarów dorzecza. W drugim sprawozdaniu z 2009 r. oceniono postępy w tworzeniu sieci monitorowania. Dzień 22 grudnia 2009 r. to przełomowa data w historii europejskiej gospodarki wodnej – wówczas upłynął bowiem termin sporządzenia przez państwa członkowskie planów gospodarowania wodami w dorzeczu dla każdego ze 110 obszarów dorzecza, jakie zidentyfikowano w UE. Każdy plan musiał obejmować „program środków”, tj. działania, jakie należy podjąć, aby zrealizować cele dyrektywy. Proces przygotowywania planów obejmował kompleksowy, trójfazowy proces konsultacji, który wymagał od państw członkowskich zaangażowania w kwestie gospodarki wodnej społeczeństwa i zainteresowanych stron. Otwarcie konsultacji miało nastąpić najpóźniej do końca 2006 r., a przedmiotem miały być istotne zagadnienia z zakresu gospodarki wodnej (do końca 2007 r.) oraz – w ramach szerokiej konsultacji trwającej co najmniej sześć miesięcy – projekty planów gospodarowania wodami w dorzeczu (do końca 2008 r.) (art. 14). 1

Wszystkie wody europejskie miały osiągnąć „dobry stan ekologiczny i chemiczny” do 2015 r. Oznacza to nie tylko niski poziom zanieczyszczeń chemicznych, ale także – co stanowi element innowacyjny – ochronę ekosystemów wodnych. W należycie uzasadnionych przypadkach, na przykład ze względu na brak możliwości technicznych, warunki naturalne lub nieproporcjonalnie wysokie koszty, istnieje możliwość wystąpienia o zwolnienie z wymogu osiągnięcia wyznaczonych celów w odniesieniu do konkretnej jednolitej części wód. Możliwe jest wówczas wyznaczenie późniejszego terminu na realizację celów lub – na ściśle określonych warunkach – przyjęcie mniej restrykcyjnych celów środowiskowych. W wypadku nowych zmian jednolitej części wód zwolnienia z wymogu można udzielić – również na ściśle określonych warunkach – ze względu na nadrzędny interes publiczny. Czasowe zwolnienia mogą być także przyznawane w przypadku wyjątkowych wydarzeń. Do 2010 r. wprowadzone miały zostać systemy opłat za wodę. Powinny one przyczyniać się do osiągnięcia celów środowiskowych ramowej dyrektywy wodnej, zachęcając do wydajnego wykorzystywania zasobów wodnych. Zasada dotycząca zwrotu kosztów i zasada „zanieczyszczający płaci” powinny mieć zastosowanie do wszystkich usług wodnych. Przy ustalaniu opłat za wodę i zakresu zwrotu kosztów należy uwzględnić lokalne warunki ekonomiczne, społeczne i stan środowiska naturalnego. Jednolite podejście może nie być w tym przypadku właściwe. Do 2012 r. państwa członkowskie muszą zapewnić wprowadzenie w życie swoich programów środków, a do 2015 r. – końca pierwszego cyklu zarządzania – należy zakończyć realizację celów planów gospodarowania wodami w dorzeczu. Druga edycja planów zarządzania powinna powstać do 2015 r., a planom tym powinny towarzyszyć pierwsze plany zarządzania ryzykiem powodziowym.

Komunikat „W sprawie zrównoważonej gospodarki wodnej na terenie Unii Europejskiej”, COM(2007) 128 wersja ostateczna i SEC(2007) 362.

Ramowa dyrektywa wodna jednoznacznie określa harmonogram i stan realizacji 2007

2004

2000 • Wejście w życie dyrektywy – art. 25

2000

• Sporządzanie charakterystyk dorzecza – źródła oddziaływania, wpływy i analiza ekonomiczna. Identyﬁkacja jednolitych części wód, oszacowanie, które z nich są zagrożone i w przypadku których konieczne jest podjęcie środków w celu osiągnięcia dobrego stanu – art. 5

• Komisja przedstawia swoje pierwsze sprawozdanie z wdrażania dyrektywy, dotyczące art. 3 (uzgodnienia administracyjne), art. 5 (charakterystyki obszaru dorzecza, wpływy i analiza ekonomiczna) oraz transpozycji – art. 18 ust. 3 (ramowa dyrektywa wodna) • Pierwsza Europejska Konferencja w sprawie Wody – uruchomienie europejskiego systemu informacji wodnej (WISE) • Przyjęcie dyrektywy o powodziach – początek konsultacji na temat istotnych zagadnień gospodarki wodnej – art. 14 ust. 1 lit. b)

2007

2004

2006 2003

2009 • Finalizacja planów gospodarowania wodami w dorzeczu i programów środków – art. 13 i 11 (ramowa dyrektywa wodna) 2009 • Komisja przedstawia swoje drugie sprawozdanie z wdrażania dyrektywy, dotyczące art. 8 – Sieć monitorowania – art. 18 ust. 3 (ramowa dyrektywa wodna) • Druga Europejska Konferencja w sprawie Wody – „Plunge Into The Debate” (Rzuć się w wir debaty) – art. 18 ust. 5 (ramowa dyrektywa wodna)

2009

2010 2008

2006 2003 • Transpozycja do ustawodawstwa krajowego – art. 24 • Identyﬁkacja obszarów dorzeczy i właściwych organów władz – art. 3

• Stworzenie sieci monitorowania – art. 8 • Początek konsultacji społecznych (ostateczny termin) – art. 14 2006 • Przyjęcie dyrektywy w sprawie wód podziemnych (2006/118/WE)

2008 • Państwa członkowskie przedstawiają projekty planów gospodarowania wodami w dorzeczu – art. 14 2008 • Przyjęcie dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2008/56/WE) oraz dyrektywy w sprawie środowiskowych norm jakości (2008/105/WE)

2010 • Wprowadzenie polityki opłat – art. 9 (ramowa dyrektywa wodna) • 22 marca – termin przedkładania Komisji planów gospodarowania wodami w dorzeczu • Rozpoczęcie przez Komisję oceny otrzymanych planów – art. 18 (ramowa dyrektywa wodna)

Monitorowanie wdrażania dyrektywy Komisja monitoruje każdy etap wdrażania dyrektywy i wydała dwa sprawozdania z jej wdrażania (2007, 2009) wraz z oceną pierwszych etapów wdrażania dyrektywy.

2012 • Wprowadzenie w życie programów środków – art. 11 (ramowa dyrektywa wodna)

W dyrektywie przewiduje się, że Komisja sporządzi trzecie sprawozdanie, zawierające przegląd postępów we wdrażaniu dyrektywy, przegląd stanu wód unijnych oraz przegląd planów gospodarowania wodami w dorzeczu, wraz z propozycjami udoskonalenia przyszłych planów, do roku 2012.

2012 • Trzecie sprawozdanie Komisji ze stanu wdrażania ramowej dyrektywy wodnej, przegląd polityki w zakresie niedoborów wody i susz, oszacowanie wrażliwości zasobów UE w planie dotyczącym ochrony zasobów wody w Europie – art. 18 ust. 1 (ramowa dyrektywa wodna)

2021 • Koniec drugiego cyklu zarządzania • Osiągnięcie dobrego stanu środowiska, o którym mowa w dyrektywie ramowej w sprawie strategii morskiej – art. 4 i 13 • Trzecia edycja planów gospodarowania wodami w dorzeczu (ramowa dyrektywa wodna) i druga edycja planów zarządzania ryzykiem powodziowym (dyrektywa o powodziach)

2021 2012

2015

2027

2015

2027

• Realizacja celów środowiskowych – art. 4 (ramowa dyrektywa wodna) • Koniec pierwszego cyklu zarządzania • Druga edycja planów gospodarowania wodami w dorzeczu – art. 13 ust. 7 (ramowa dyrektywa wodna) • Pierwsza edycja planów zarządzania ryzykiem powodziowym – art. 7 (dyrektywa o powodziach) • Programy środków w ramach dyrektywy w sprawie strategii morskiej

• Koniec trzeciego cyklu zarządzania, ostateczny termin realizacji wyznaczonych celów – art. 4 i 13

Plany gospodarowania wodami w dorzeczu – narzędzie zintegrowanej gospodarki wodnej Plany gospodarowania wodami w dorzeczu są głównymi instrumentami wdrażania dyrektywy na poziomie obszarów dorzeczy. Obowiązują one przez okres 6 lat, po czym muszą zostać poddane przeglądowi. Powinny zawierać podsumowanie wczesnych etapów wdrażania, jak na przykład ocenę stanu jednolitych części wód oraz cele, jakie w przypadku każdej z nich należy osiągnąć do 2015 r. Jeśli realizacja wyznaczonego celu jest niemożliwa, państwa członkowskie muszą opisać i uzasadnić, w jaki sposób zamierzają odwołać się do istniejących możliwości zwolnień. Plany muszą zawierać również program środków, opisujący szczegółowo rodzaj planowanych środków oraz miejsce i czas ich realizacji 2. Tereny podmokłe (Zjednoczone Królestwo).

Co powinien zawierać plan gospodarowania wodami w dorzeczu?

opis obszaru dorzecza wraz z mapami; podsumowanie głównych znaczących źródeł oddziaływań i wpływu, jaki działalność człowieka może mieć na środowisko; mapa obszarów szczególnie chronionych (tj. obszarów poboru wody pitnej, siedlisk przyrodniczych); mapa sieci monitorowania i wyniki monitoringu; wykaz celów środowiskowych; podsumowanie programu środków, tj. metod utrzymania lub poprawy stanu wody; podsumowanie konsultacji społecznych i ich skutki; wykaz właściwych organów i punktów kontaktowych.

Plany gospodarowania wodami w dorzeczu w ramach pierwszego cyklu w językach poszczególnych państw członkowskich można pobrać ze strony: http://water.europa.eu/policy.

Sztuczne jezioro i zapora wodna, Lac Saint-Croix, Francja.

Co powinien zawierać program środków? Minimalne wymogi obejmują środki, których celem jest: promocja skutecznego i zrównoważonego wykorzystywania zasobów wodnych; wdrażanie polityk opłat za wodę przewidujących zwrot kosztów i zachęcające opłaty za usługi wodne; zabezpieczenie jakości wody w celu zredukowania poziomu uzdatniania wymaganego dla produkcji wody do spożycia; kontrola poboru powierzchniowych i podziemnych wód słodkich; kontrola sztucznego zasilania lub uzupełnienia jednolitych części wód podziemnych; kontrola zrzutów ze źródeł punktowych mogących spowodować zanieczyszczenie przed wydaniem zezwolenia na pobór wód; zapobieganie wprowadzaniu zanieczyszczeń z rozproszonych źródeł lub ich kontrolowanie; gwarantowanie zgodności warunków hydromorfologicznych jednolitych części wód z wymaganym stanem ekologicznym lub dobrym potencjałem ekologicznym; zakaz bezpośrednich zrzutów zanieczyszczeń do wód podziemnych, z zastrzeżeniem spełnienia pewnych warunków. Jeśli wyżej wymienione środki podstawowe nie są wystarczające do osiągnięcia wyznaczonych celów, konieczne jest przyjęcie dodatkowych środków, takich jak: kodeksy dobrej praktyki; ponowne tworzenie i odtwarzanie terenów podmokłych; środki zarządzania popytem, takie jak uprawa roślin o zmniejszonym zapotrzebowaniu na wodę na terenach narażonych na susze; promowanie technologii oszczędzających wodę w przemyśle i wodooszczędnych technik nawodnień; zakłady odsalania; projekty rehabilitacyjne; sztuczne odnawianie warstwy wodonośnej; projekty edukacyjne, badawcze, rozwojowe i pokazowe.

Cele środowiskowe i zwolnienia z wymogu ich realizacji Państwa członkowskie mogą zostać zwolnione z wymogu osiągnięcia do 2015 r. dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód powierzchniowych i dobrego ilościowego i chemicznego stanu wód podziemnych. Zwolnienia mogą dotyczyć konkretnych jednolitych części wód i polegać na: przesunięciu terminu osiągnięcia celów na 2021 r. lub najpóźniej na 2027 r., z założeniem ich stopniowej realizacji. Powodem zwolnienia może być brak możliwości technicznych, nieproporcjonalnie wysokie koszty lub warunki naturalne, które uniemożliwiają realizację celów do 2015 r. (art. 4 ust. 4); wyznaczeniu mniej restrykcyjnych celów, które to zwolnienie może być przyznane w przypadku, gdy dana jednolita część wód jest tak zmieniona przez działalność człowieka lub takie są jej warunki naturalne, że osiągnięcie tych celów byłoby niemożliwe lub nieproporcjonalnie kosztowne (art. 4 ust. 5); czasowym zwolnieniu ze względu na wyjątkowe, nieprzewidziane wydarzenia, takie jak ekstremalne powodzie lub przedłużające się susze (art. 4 ust. 6); nowych zmianach charakterystyki jednolitych części wód na potrzeby nowych zrównoważonych form działalności gospodarczej człowieka lub innych zmianach, pod warunkiem że zmiany te są podyktowane nadrzędnym interesem publicznym lub w przypadku gdy korzyści dla zdrowia ludzkiego, utrzymanie ludzkiego bezpieczeństwa lub zrównoważony rozwój przeważają nad korzyściami wynikającymi z osiągnięcia celów dyrektywy. W tym wypadku pod uwagę należy brać najkorzystniejszą opcję środowiskową, której koszty nie są dysproporcjonalnie wysokie lub która nie jest niemożliwa do realizacji

Wody przeznaczone do celów rekreacyjnych stanowią część obszarów chronionych na potrzeby ramowej dyrektywy wodnej.

pod względem technicznym (art. 4 ust. 7). Oznacza to, że procedura przewidziana w ramowej dyrektywie wodnej pozwala na znalezienie równowagi między różnymi celami środowiskowymi a potrzebami społecznymi, np. w zakresie produkcji energii odnawialnej w elektrowniach wodnych oraz budowy infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej. Wszystkie istotne informacje dotyczące zastosowania zwolnień muszą być zawarte w planach gospodarowania wodami w dorzeczu. Przedstawione przez państwa członkowskie uzasadnienie wniosku o zwolnienie zostanie ocenione przez Komisję pod kątem dopuszczalności.

Ramy prawne umożliwiające integrację środków UE istotnych z punktu widzenia prawodawstwa wodnego Uzupełnienie ram prawnych Uzupełnieniem ramowej dyrektywy wodnej był szereg środków zawartych w kolejnych aktach prawnych, tzw. dyrektywach pochodnych, które bardziej szczegółowo wskazywały, w jaki sposób osiągnąć dobry stan chemiczny. Do dyrektyw tych należą: dyrektywa w sprawie wód podziemnych – ramowa dyrektywa wodna wytyczała jednoznaczne cele w zakresie ilości wód podziemnych i uchylała poprzednią dyrektywę w sprawie wód podziemnych, jednak niektóre kwestie dotyczące stanu chemicznego pozostawiała otwarte. Nowa dyrektywa, przyjęta w grudniu 2006 r., określa kryteria deﬁniujące dobry stan chemiczny wód podziemnych, wyjaśnia aspekty identyfikacji i odwrócenia tendencji wzrostu poziomu zanieczyszczenia oraz nakłada wymóg zapobiegania lub ograniczania dopływów zanieczyszczeń (art. 17); dyrektywa w sprawie środowiskowych norm jakości – dyrektywa ta wyznacza od 2008 r. dopuszczalne stężenie w wodach powierzchniowych 33 substancji priorytetowych i 8 innych środków zanieczyszczających. Obejmują one 11 priorytetowych substancji niebezpiecznych, które są toksyczne, trwałe i gromadzą się w tkankach zwierzęcych i roślinnych, stanowiąc tym samym długoterminowe zagrożenie. Zrzuty muszą być stopniowo wyeliminowane przed upływem 20 lat. Wykaz substancji zostanie zaktualizowany w 2011 r. (art. 16). Również dwie decyzje Komisji, z 2005 r. i 2008 r., zawierały dodatkowe informacje na temat sposobu określania stanu ekologicznego, identyﬁkowały obszary i przedstawiały rezultaty ćwiczenia interkalibracyjnego.

Eutroﬁzacja w archipelagu sztokholmskim.

Inne środki związane ze zintegrowanym systemem gospodarowania wodami w dorzeczu Ramowa dyrektywa wodna stanowi także ramy umożliwiające uwzględnienie w procesie wdrażania szeregu innych aktów prawodawstwa wodnego. Środki, które uznawane są za „środki podstawowe”, zostały określone w następujących dyrektywach: dyrektywa dotycząca ścieków komunalnych (1991), której zakres obejmuje 22 tys. obszarów miejskich w całej UE. Ustalono w niej normy zbierania, oczyszczania i odprowadzania ścieków komunalnych i ścieków z niektórych sektorów przemysłu; dyrektywa dotycząca azotanów (1991), której celem jest ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem wywołanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych, poprzez ustanowienie zbioru zasad dobrej praktyki rolniczej dla rolników. Dyrektywa potwierdziła już swoją skuteczność – w okresie od 2000 r. do 2003 r. w 86% monitorowanych punktów poziom stężenia azotanów pozostał niezmieniony lub spadł. Rolnictwo pozostaje jednak głównym źródłem problemów związanych z wodą i rolnicy muszą zacząć stosować bardziej zrównoważone praktyki; nowa dyrektywa dotycząca wody w kąpieliskach (2006), której celem jest ochrona zdrowia publicznego poprzez zapewnienie bezpieczeństwa wykorzystywanych do kąpieli wód przybrzeżnych i śródlądowych. Na państwa członkowskie nałożono obowiązek sporządzenia planów zarządzania kąpieliskami i informowania społeczeństwa; dyrektywa w sprawie wody przeznaczonej do spożycia (1998), określająca normy odnoszące się do czystej wody z kranu i wody przeznaczonej do produkcji żywności. Państwa członkowskie zobowiązane są przedstawiać co

trzy lata sprawozdania dotyczące jakości wody. Ramowa dyrektywa wodna uzupełnia te przepisy, chroniąc źródła dostaw wody. Program obejmuje także odnośne środki na rzecz ochrony wody, przewidziane na przykład w dyrektywie ptasiej, dyrektywie dotyczącej poważnych wypadków (Seveso), dyrektywie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, dyrektywie dotyczącej osadów ściekowych, dyrektywie siedliskowej oraz dyrektywie w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli. Obszary chronione (takie jak obszary przeznaczone do poboru wody pitnej, kąpieliska i obszary wyznaczone na mocy przepisów dyrektywy siedliskowej) muszą być szczególnie uważnie monitorowane, a spełnienie kryteriów wyznaczonych w tych dyrektywach leży w centrum celów środowiskowych ramowej dyrektywy wodnej (art. 4 ust. 3, 6 i 7). Tak zwane podejście łączone pozwala na zintegrowanie legislacji regulującej zanieczyszczanie środowiska ze środowiskowymi normami jakości mającymi zastosowanie do wszelkich źródeł wody (art. 10). Szereg nowszych aktów prawnych także zawiera wyraźne odniesienia do ramowej dyrektywy wodnej i jej przepisów. Należą do nich: dyrektywa dotycząca strategicznej oceny środowiska (2001/42/WE, motywy), dyrektywa w sprawie odpowiedzialności za środowisko (2004/35/WE) oraz dyrektywa w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu wydobywczego (2006/21/WE). Niezbędna jest koordynacja między ramową dyrektywą wodną a wdrażaniem dyrektywy o powodziach (2007/60/WE) i dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej (2008/56/WE).

Wsparcie wdrażania Aby w sposób skoordynowany poradzić sobie z wyzwaniami, jakie stwarzają ramowa dyrektywa wodna i dyrektywa o powodziach, państwa członkowskie, Norwegia i Komisja Europejska przyjęły wspólną strategię wdrażania. W ramach tej strategii robocze grupy ekspertów prowadziły prace nad szeregiem najważniejszych zagadnień, takich jak analiza oddziaływań i stan wód powierzchniowych, sprawozdawczość, zanieczyszczenia chemiczne i powodzie, w celu wypracowania wspólnego podejścia do różnych aspektów wdrażania dyrektywy i stworzenia unijnego forum wymiany doświadczeń i informacji. Grupy sporządziły już 24 dokumenty strategiczne i kilka sprawozdań technicznych, co przyczynia się do propagowania wymiany dobrych praktyk. Komisja, wspierając wspólną strategię wdrażania, stworzyła w internetowym portalu wymiany informacji CIRCA (ang. Communication & Information Resource Centre Administrator – administrator centrum zasobów komunikacyjno-informacyjnych) sekcję dotyczącą ramowej dyrektywy wodnej.

Informacje o wodzie Dodatkowe informacje na temat ramowej dyrektywy wodnej i innych unijnych przepisów i polityk dotyczących wody można znaleźć stronach poświęconych wodzie w portalu Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska: http://water.europa.eu/policy Europejski System Informacji Wodnej (WISE) umożliwia dostęp do informacji dotyczących zagadnień z zakresu gospodarki wodnej w Europie. W systemie gromadzone są dane i informacje zebrane na poziomie UE przez różnego rodzaju instytucje i organy, w tym wyniki monitoringu jakości w ramach planowania gospodarowania wodami w dorzeczu. Na mapie wód Europy dostępnej on-line można prześledzić stopień zaawansowania wdrażania dyrektyw dotyczących wody w odniesieniu do konkretnej jednolitej części wód i poszczególnych państw członkowskich. System powstał dzięki współpracy Komisji Europejskiej (DG ds. Środowiska, Wspólne Centrum Badawcze i Eurostat) oraz Europejskiej Agencji Środowiska: http://water.europa.eu, w szczególności http://www.eea.europa.eu/themes/water/ interactive/advanced-wise-viewer

Technical Report - 2009 - 040

COMMON IMPLEMENTATION STRATEGY FOR THE WATER FRAMEWORK DIRECTIVE (2000/60/EC)

Guidance document No. 24 RIVER BASIN MANAGEMENT IN A CHANGING CLIMATE

Również portal WISE-RTD umożliwia dostęp do szeregu wyników badań pochodzących z projektów realizowanych na szczeblu krajowym, europejskim i międzynarodowym: http://www.wise-rtd.info/wpis/wise.html

Przygotowania do drugiej edycji planów gospodarowania wodami w dorzeczu Proces konsultacji w ramach drugiego cyklu wdrażania dyrektywy rozpocznie się w 2012 r., a konsultacje dotyczące projektów planów gospodarowania wodami w dorzeczu powinny rozpocząć się najpóźniej do końca 2014 r. Proces ten należy skoordynować z procesem konsultacji dotyczących planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Czas znów RZUCIĆ SIĘ W WIR DEBATY!

Dodatkowe informacje

Dyrektywa o powodziach: http://ec.europa.eu/environment/water/ﬂood_risk/index.htm

„Rzuć się w wir debaty” – więcej o konsultacjach i planach gospodarowania wodami w dorzeczu dla poszczególnych państw członkowskich: http://water.europa.eu/participate Noty informacyjne „Woda” – dwu- lub czterostronicowe noty informacyjne we wszystkich językach UE poświęcone różnym zagadnieniom związanym z ramową dyrektywą wodną: http://ec.europa.eu/environment/water/participation/ notes_en.htm Sprawozdania z wdrażania ramowej dyrektywy wodnej za 2007 r. i 2009 r.: http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/ implrep2007/index_en.htm Mapy i wykresy: http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/ facts_ﬁgures/index_en.htm Wspólna strategia wdrażania: http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/ objectives/implementation_en.htm CIRCA: http://circa.europa.eu/Public/irc/env/wfd/library?l=/ &v m=detailed&sb=Title Wody podziemne: http://ec.europa.eu/environment/water/water-framework/ groundwater.html

Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej: http://ec.europa.eu/environment/water/marine/index_en.htm Dyrektywa dotycząca ścieków komunalnych: http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/ index_en.html Dyrektywa dotycząca wody w kąpieliskach: http://ec.europa.eu/environment/water/water-bathing/ index_en.html Dyrektywa w sprawie wody przeznaczonej do spożycia: http://ec.europa.eu/environment/water/water-drink/ index_en.html Dyrektywa dotycząca azotanów: http://ec.europa.eu/environment/water/water-nitrates/ index_en.html Niedobór wody i susze: http://ec.europa.eu/environment/water/quantity/ scarcity_en.htm Woda a kwestia przystosowania się do zmian klimatycznych: http://ec.europa.eu/environment/water/adaptation/ index_en.htm Europejska Agencja Środowiska – woda: http://www.eea.europa.eu/pl/themes/water

Substancje priorytetowe: http://ec.europa.eu/environment/water/water-dangersub/ pri_substances.htm#dir_prior

www.water.europa.eu/policy 25

Komisja Europejska Woda to życie – W jaki sposób ramowa dyrektywa wodna chroni zasoby wodne Europy Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej 2011 — 25 s. — 21 x 21 cm ISBN 978-92-79-19218-0 doi:10.2779/28801 Egzemplarze niniejszej publikacji można otrzymać nieodpłatnie (do momentu wyczerpania zapasów) pod następującym adresem: Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Środowiska Centrum Informacji (BU-9 0/11) 1049 Bruksela BELGIA http://bookshop.eu

Zdjęcia: s. 4, 6, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 18, 20, 21, 23, 24: © iStockphoto s. 8: © Ilan Kelman, Cambridge University Centre for Risk in the Built Environment Dodatkowe informacje na temat badań nad powodziami: www.ﬂoodsite.net s. 5, 11, 19, 20, 21: © Maria Brättemark

KH-31-09-164-PL-C ISBN 978-92-79-19218-0