Woda nie wystarczy

Bogdan Montana

WODA NIE WYSTARCZY, ¯EBY ¯YÆ, ALE BEZ NIEJ ¯YÆ SIÊ NIE DA

Wroc³aw, wrzesieñ 2000

2 Konsultant: Sk³ad tekstu: Rysunki: Korekta:

dr Andrzej Koziorowicz Joanna Miko³ajczak Eda Pelczarska, Andrzej Kuku³a, mgr in¿. Bartosz £ukaszewicz, mgr Miros³aw Grzegorek mgr Bogus³awa Idzik

© Copyright by HYDROPURE 2000 Rozpowszechnianie tekstu, rysunków (nawet fragmentaryczne) bez zezwolenia wydawcy jest przestêpstwem przeciwko prawom autorskim i bêdzie karane. Dotyczy to tak¿e powielañ ksero, t³umaczeñ i przetwarzania za pomoc¹ systemów elektronicznych.

Wydanie I Nak³ad 5 000 egz.

Wydawca: HYDROPURE - POLSKA Sp. z o.o.

51-650 Wroc³aw ul. Canaletta 41 tel./fax (0-71) 345-28-70 tel. centr. (0-71) 345-28-60 tel.

(0-71) 345-28-67 Przedstawiciel: (0-71) 345-28-72 Tomasz Godlewski (0-71) 345-20-12 tel: 660-66-77-03 (0-71) 345-22-49 (0-71) 345-16-23 Druk: ANTEX- Sobótka, tel. (0-71) 316-21-53

3

SPIS TREŒCI

Wstêp

str.

1. Woda - fascynuj¹ca substancja .................................................................. 7 1.1. Znaczenie wody w organizmie cz³owieka ............................................ 9 2. Ponad 80% wspó³czesnych chorób ma bezpoœredni zwi¹zek z jakoœci¹ wody pitnej .............................................................................. 12 3. Ruch wody w przyrodzie i jej zanieczyszczenie ......................................... 19 4. Zród³a wody pitnej w Polsce ................................................................... 27 4. l. Wody powierzchniowe ..................................................................... 27 4.1.1. Klasy czystoœci wód powierzchniowych .................................31 4.1.2. Oczyszczanie wód powierzchniowych w zak³adach wodoci¹gowych ............................................... 35 4.1.3. Wtórne zanieczyszczenie wody pitnej w przewodach wodoci¹gowych ........................................... 40 4.2. Wody gruntowe ............................................................................... 47 4.3. Wody g³êbinowe .............................................................................. 68 5. Pierwiastki i zwi¹zki chemiczne w wodzie powierzchniowej i pitnej ........................................................................... 71 6. Domowe metody oczyszczania wody pitnej .............................................. 75 6. l. Filtry mechaniczne ............................................................................ 75 6.2. Filtry z wêglem aktywnym ................................................................ 77 6.3. Gotowanie wody ............................................................................. 78 6.4. Magnetyzery .................................................................................... 79 6.5. Filtry chemiczne ............................................................................... 80

4 7. Minera³y w wodzie ................................................................................... 83 7.1. Co to s¹ minera³y? ........................................................................... 83 7.2. Stare i nowe wody mineralne w Polsce ............................................. 88 7.3. Jak¹ zatem piæ wodê? ...................................................................... 92 8. Osmoza naturalna i odwrócona ................................................................ 95 8.1. Osmoza naturalna ............................................................................ 95 8.2. Osmoza odwrócona ......................................................................... 98 8.3. Historia osmozy odwróconej ............................................................ 99 9. Budowa i dzia³anie domowych aparatów osmotycznych .......................... 101 9.1. Dzia³anie membrany ....................................................................... 101 9.2. Filtry ochronne ............................................................................... 108 9.3. Mineralizatory ................................................................................ 111 9.4. Akcesoria ...................................................................................... 115 9.5. Minera³y i bakterie w wodzie osmotycznej ...................................... 120 10. Porównanie ró¿nych klas aparatów osmotycznych ................................. 123 11. Miernik TDS i elektrolizer ..................................................................... 131 12. Podsumowanie ..................................................................................... 135 13. S³ownik tematyczny .............................................................................. 139 Spis rysunków ............................................................................................ 153 Spis tabel ................................................................................................... 155 Za³¹czniki ................................................................................................... 156 Bibliografia ................................................................................................. 164

5

Wstêp Wraz z transformacj¹ ustrojow¹ w Polsce nast¹pi³o wiele pozytywnych zmian w naszym ¿yciu - otworzy³y siê granice, szybciej zaczê³o przybywaæ nam dóbr materialnych, poprawi³a siê stopa ¿yciowa wiêkszo ci spo³eczeñstwa itd. Jednocze nie z demokracj¹ zaistnia³a wolno æ s³owa - dzi mo¿na mówiæ otwarcie o sprawach, które wcze niej by³y okryte tajemnic¹. Jedn¹ z takich spraw jest kwestia jako ci wody pitnej w Polsce. Obecnie, gdy poznajemy ca³¹ prawdê o jako ci tych wód, odkrywamy, ¿e jeste my nimi systematycznie podtruwani. Katastrofalny jest stan czysto ci zarówno wód powierzchniowych i gruntowych, jak i wód pitnych, których s¹ one podstawowym ród³em. Od kilkunastu lat praktycznie nie ma w Polsce wód powierzchniowych I klasy czysto ci, które jako jedyne dopuszczone s¹ do przetwarzania na wodê pitn¹. Po³owa polskiego spo³eczeñstwa korzysta jeszcze z wód studziennych, z których ponad 80% nie jest zdatne do picia. To w³a nie woda, która jest najwa¿niejszym sk³adnikiem w naszym od¿ywianiu, jest przyczyn¹ chorób alergicznych, nowotworowych i wielu innych, oraz wysokiej umieralno ci Polaków.

D³ugo æ ¿ycia ludzi w Polsce jest obecnie rednio 7,5 roku krótsza ni¿ ludzi ¿yj¹cych na Zachodzie Europy. W roku 1996 og³oszono w naszym kraju epidemiê raka, której nie odwo³ano do dnia dzisiejszego - ilo æ umieraj¹cych na raka jest w Polsce wiêksza ni¿ ilo æ rannych w wypadkach samochodowych. W ród chorób rakowych przewa¿aj¹ choroby powodowane zwi¹zkami rakotwórczymi wypijanymi z wod¹ kranow¹ i studzienn¹.

Szybko narastaj¹ce zanieczyszczenie rodowiska naturalnego stawia przed nami zadania zatrzymania lub przynajmniej zahamowania tego niepokoj¹cego procesu. Dostêpne cz³owiekowi zasoby wody pitnej zmniejszaj¹ siê w zastraszaj¹cym tempie i od dawna odczuwamy ich brak. Do wody dostaj¹ siê i kumuluj¹ w niej coraz wiêksze ilo ci zwi¹zków chemicznych, których nie da siê usun¹æ z niej ¿adn¹ z tradycyjnych metod oczyszczania. Opracowanie skutecznych oraz wydajnych metod ich usuwania sta³o siê jednym z najwa¿niejszych zadañ wspó³czesnych naukowców i technologów. Przez wiele lat poszukiwano prostych, szybkich, tanich oraz skutecznych metod oczyszczania wody ze zwi¹zków chemicznych i poszukiwania te przynios³y w koñ-

6 cu pozytywne efekty. Jedyn¹ skuteczn¹ metod¹ okaza³a siê osmoza odwrócona, metoda, która podpatruje podobny proces (osmoza naturalna), znany nam z biologii - z ¿ycia ludzi, zwierz¹t i ro lin.

Pierwsze domowe urz¹dzenia dzia³aj¹ce na zasadzie osmozy odwróconej pojawi³y siê na Zachodzie ju¿ w 1965 r., a do Polski zaczêto je sprowadzaæ dopiero na pocz¹tku lat 90. Nikogo nie dziwi, ¿e urz¹dzenia te zdobywaj¹ w Polsce w szybkim tempie coraz wiêcej zwolenników. Ceny tych urz¹dzeñ systematycznie malej¹, bowiem wraz z ci¹g³ym zagêszczaniem sieci serwisowej malej¹ koszty ich obs³ugi. To tylko kwestia czasu i nied³ugo ka¿da rodzina w Polsce dowie siê o konieczno ci posiadania domowej, osmotycznej stacji oczyszczania wody. Urz¹dzenia te stan¹ siê równie nieodzownym sprzêtem w domu jakim jest pralka, lodówka czy telewizor. W tych krajach zachodnich, w których brakuje czystej i bezpiecznej wody pitnej ju¿ dawno konieczno æ tak¹ zrozumiano. Równie¿ w Polsce konsumenci wody pitnej oraz czynniki odpowiedzialne za jej jako æ musz¹ zrozumieæ, ¿e problemu z wod¹ nie da siê rozwi¹zaæ w inny sposób.

Niniejsza ksi¹¿ka kierowana jest do Czytelników, którzy chc¹ dowiedzieæ siê wszystkiego na temat wody i poznaæ sposób, w jaki mo¿na dzisiaj zrobiæ ze cieków czyst¹, smaczn¹, zdrow¹ i bezpieczn¹ wodê do picia. Jest to tak¿e podstawowy podrêcznik dla wszystkich sprzedawców filtrów do wody, a zw³aszcza dla sprzedawców nowoczesnych urz¹dzeñ osmotycznych. Ksi¹¿kê tê kierujemy równie¿ do wszystkich tych P.T. Klientów, którzy nie s¹ jeszcze przekonani do konieczno ci ochrony swojego zdrowia i ¿ycia poprzez picie tylko czystej, zdrowej i bezpiecznej wody.

Z ¿yczeniami zdrowia AUTOR

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

7

1

WODA - FASCYNUJ¥CA SUBSTANCJA Dwie trzecie powierzchni ziemi pokryte jest wod¹, z czego tylko 1% stanowi woda s³odka nadaj¹ca siê do celów konsumpcyjnych. Oko³o 99% wody na globie ziemskim to woda s³ona tworz¹ca morza i oceany, woda w lodowcach lub para wodna w atmosferze. Polska nale¿y do obszarów z bardzo skromnymi zasobami wodnymi - na l mieszkañca przypada w naszym kraju 10 razy mniej wody ni¿ w pozosta³ych rejonach wiata, co stawia nas dopiero na 20 miejscu w Europie.

Woda jest zwi¹zkiem chemicznym zbudowanym tylko z dwóch pierwiastków - z jednego atomu tlenu oraz z dwóch atomów wodoru (rys. l).

Poszczególne atomy tworz¹ ze sob¹ trójk¹t, st¹d cz¹steczka wody jest obdarzona elektryczn¹ biegunowo ci¹ (wodór jest na³adowany dodatnio, natomiast tlen - ujemnie). W temperaturze dodatniej woda tworzy ciecz bez smaku i zapachu.

Rys.1 Budowa cz¹stki wody.

8 Woda jest najlepszym i najbardziej uniwersalnym rozpuszczalnikiem zarówno cia³ sta³ych jak cieczy i gazów i jest najbardziej rozpowszechnionym zwi¹zkiem chemicznym w przyrodzie, znajduj¹cym siê w sta³ym obiegu. Szczególn¹ cech¹ wody jest jej du¿a pojemno æ cieplna, która jest dziesiêciokrotnie wiêksza od pojemno ci cieplnej ¿elaza. Woda ogrzewa siê bardzo wolno, ale za to d³ugo utrzymuje ciep³o i dziêki temu jest w stanie skutecznie ³agodziæ klimat i zmniejszaæ wahania temperatury. W czasie zamarzania powiêksza swoj¹ objêto æ - zmniejsza siê jej ciê¿ar w³a ciwy, a wiêc staje siê l¿ejsza . To w³a nie dlatego lód utrzymuje siê na powierzchni wody i chroni j¹ przed dalsz¹ utrat¹ ciep³a. Dziêki temu rzeki, jeziora, morza i oceany nie zamarzaj¹ do dna, co jest bardzo wa¿ne dla egzystencji w nich ¿ywych organizmów.

Woda jest g³ównym sk³adnikiem ka¿dego napoju - jest rodkiem spo¿ywczym nr l. Stanowi jeden z podstawowych sk³adników wszystkich ¿ywych organizmów i bierze udzia³ w wielu procesach potrzebnych do ich funkcjonowania. Jest niezbêdna w procesach przemiany materii i bez niej nie by³aby mo¿liwa ¿adna forma ¿ycia. Niema³e znaczenie ma woda w gospodarce - bez niej nie mo¿e siê obej æ przemys³, rolnictwo, transport oraz wiele innych dziedzin ludzkiej dzia³alno ci.

Niestety, du¿a dostêpno æ oraz powszechno æ wystêpowania wody utrwali³y we wspó³czesnych ogromn¹ beztroskê w traktowaniu jej zasobów.

Skutki takiego postêpowania uci¹¿liwe s¹ ju¿ dzi , a przysz³o æ budzi refleksje pe³ne niepokoju.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

9 1.1. ZNACZENIE WODY W ORGANIZMIE CZ£OWIEKA Woda jest jednym z najwa¿niejszych sk³adników rodowiska, w którym ¿yjemy. Jest ona, oprócz powietrza, podstawowym elementem potrzebnym do ¿ycia. Jak ogromne znaczenie ma w naszym ¿yciu niech wiadczy fakt, ¿e jej zawarto æ w organizmie wynosi od 70 do 90% i zmienia siê z wiekiem; w trzymiesiêcznym p³odzie znajduje siê oko³o 90%, u noworodka oko³o 80%, a u cz³owieka doros³ego 70% wody.

Rys. 2. Cz³owiek zbudowany jest w 70% z wody.

Woda wystêpuje we wszystkich tkankach naszego ustroju, chocia¿ jej rozmieszczenie w nim jest nierównomierne. Niezbêdna w podtrzymywaniu wszystkich procesów biologicznych, bierze udzia³ w procesie wch³aniania po¿ywienia z jelit i w od¿ywianiu komórek. Podczas trawienia pokarmy doprowadzane s¹ do stanu umo¿liwiaj¹cego rozpuszczenie ich w wodzie i roz³o¿one na drobne cz¹stki przenikaj¹ przez cianki jelit do krwi i p³ynu ródkomórkowego, a stamt¹d do komórek.

10 Woda w organizmie jest przeno nikiem i regulatorem ciep³a, poch³ania jego nadwy¿ki i wydala je w czasie parowania przez skórê i drogami oddechowymi. Bierze udzia³ we wszystkich reakcjach biochemicznych, zwil¿a b³ony luzowe, ga³kê oczn¹ i zapewnia ruchliwo æ stawów. Doros³y cz³owiek jest w stanie prze¿yæ bez jedzenia ponad miesi¹c, lecz bez wody zaledwie kilka dni.

Niedostateczna jej poda¿ doprowadza do szybkiego odwodnienia organizmu niedobór wody wynosz¹cy oko³o 10% masy cia³a powoduje niewydolno æ fizyczn¹ i psychiczn¹, a utrata 20% mo¿e doprowadziæ do mierci.

Dzienne zapotrzebowanie cz³owieka wynosi rednio 2,5 litra wody, co oznacza wymianê w ci¹gu doby od 3% do 6% wody ustrojowej. Ca³o æ wody znajduj¹cej siê w naszym organizmie wymieniana jest w ci¹gu 20 dni. Ilo æ wody potrzebna do uzupe³nienia bilansu wodnego zale¿na jest od wielu czynników, przede wszystkim od wieku, aktywno ci fizycznej, temperatury otoczenia i wilgotno ci powietrza.

Rys. 3. Bez wody nie ma ¿ycia.

Jest spraw¹ oczywist¹, ¿e przy tak olbrzymim znaczeniu wody dla ¿ycia ludzkiego niebagateln¹ spraw¹ jest jej odpowiednia jako æ. Woda musi byæ odpowiednio czysta, bo je li bêdzie zawieraæ jakiekolwiek substancje szkodliwe, dostarczy je natychmiast do najdalszych zak¹tków naszego organizmu. Nie tylko woda bezpo rednio wypijana musi byæ pozbawiona szko-

11 dliwych sk³adników, wysoka jako æ wody jest tak¿e niezbêdna w przemy le spo¿ywczym, farmaceutycznym i medycynie.

Wymagania, jakim powinna odpowiadaæ woda pitna, reguluje Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z 4.05.1990 r., w którym okre lono najwy¿sze dopuszczalne warto ci cech fizycznych wody (smak, zapach, barwê, mêtno æ) i niektórych zwi¹zków chemicznych, a tak¿e jej w³a ciwo ci bakteriologiczne.

CZ£OWIEK JEST TAKI, JAKA JEST WODA, KTÓR¥ PIJE

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

12

2

PONAD 80% WSPÓ£CZESNYCH CHORÓB MA BEZPO REDNI ZWI¥ZEK Z JAKO CI¥ WODY PITNEJ Has³o zawarte w powy¿szym tytule og³osi³a w roku 1991 wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO). Od wielu lat has³o to nie schodzi z ust tysiêcy znawców problemu wody pitnej na ca³ym wiecie. Dociera ono równie¿ do coraz szerszych krêgów konsumentów wody pitnej, do ludzi, którzy nie znaj¹ prawdy o wypijanej przez nich wodzie, poniewa¿ jest ona przed nimi ukrywana.

Odsetki te s¹ szokuj¹ce; to wiadczy, ¿e na 5 chorób a¿ 4 maj¹ dzisiaj zwi¹zek z jako ci¹ wypijanej wody. Czy to mo¿liwe, zapytasz Czytelniku? Zatem przeczytaj uwa¿nie niniejsz¹ ksi¹¿kê, a przekonasz siê, ¿e jest to prawda.

W kolejnych rozdzia³ach poka¿emy, jak instytucje i ludzie odpowiedzialni za jako æ wody pitnej mog¹ ³atwo sprzedawaæ nam kota w worku . Jest to mo¿liwe, poniewa¿ my - konsumenci takiej wody, zarówno z kranu, jak i ze studni, nie potrafimy sprawdziæ, czy jest ona zgodna z norm¹, czy jest zdrowa i bezpieczna. Je li z kolei przyjrzymy siê dok³adnie tej normie, to stwierdzimy, ¿e nie daje ona ¿adnych gwarancji bezpieczeñstwa.

Woda jest tak samo wa¿na dla utrzymania ¿ycia, jak tlen i po¿ywienie.

Tam, gdzie jej brakuje, umiera ka¿dy ¿ywy organizm, obojêtne, czy jest to cz³owiek, zwierzê czy ro lina. Woda kranowa lub studzienna pochodzi z obiegu hydrologicznego z oceanów, jezior i rzek, z pól i lasów, które paruj¹ i tworz¹ chmury. Powstawanie chmur prowadzi do opadów w postaci deszczu, niegu i gradu. Czysta woda z chmur staje siê kwa na na skutek poch³aniania dwutlenku wêgla, amoniaku i innych gazów oraz wszelkich py³ów znajduj¹cych siê w atmosferze. Kwa na woda opadowa rozpuszcza przy wnikaniu w ziemiê toksyczne sk³adniki gleby i przenosi je do wód gruntowych. W ten sposób zanieczyszczane s¹ nasze ujêcia wodne, ale równie¿ ród³a niegdy czyste.

Woda deszczowa lub nieg zmywaj¹ z powierzchni Ziemi wszystkie mo¿liwe brudy w postaci py³ów pochodz¹cych z zu¿ywania siê na drogach

13 opon samochodowych, z toksycznych substancji zawartych w pokryciach dachowych (azbest, asfalt), z odchodów ptaków i innych zwierz¹t itd. Do wód gruntowych oraz powierzchniowych przedostaj¹ siê ³atwo odcieki ze wszystkich mietnisk komunalnych oraz dzikich. Ale najwiêksze z³o zaczyna siê w momencie, gdy do wód rzecznych dostan¹ siê ogromne ilo ci toksycznych cieków przemys³owych i komunalnych. Zak³ady wodoci¹gowe nie maj¹ dzi ¿adnych skutecznych metod w oczyszczaniu z metali ciê¿kich, azotanów, azbestu, polimerów i bakterii. Du¿e ilo ci trucizn otrzymuj¹ wody gruntowe wskutek prac rolnych, np. przez nadmierne nawo¿enie i bezmy lne stosowanie pestycydów.

Wis³a - królowa polskich rzek - prowadzi dzisiaj w europejskiej statystyce najbardziej zanieczyszczonych rzek, a Ba³tyk nazywany jest ,,morzem mieci . Ka¿dego roku wp³ywa do Ba³tyku wraz z wodami Wis³y i Odry 2500 ton cynku, 370 ton o³owiu, 80 ton rtêci oraz 42 tony kadmu (o³ów, rtêæ i kadm zaliczane s¹ z powodu wyj¹tkowej toksyczno ci do metali mierci). Najwiêksze polskie miasta wci¹¿ nie maj¹ oczyszczalni cieków. Tylko 13% cieków trafia do nowoczesnych oczyszczalni, podczas gdy w pozosta³ych krajach Europy wska nik ten siêga 90%. Zak³adom pracy op³aca siê zanieczyszczaæ rodowisko naturalne, poniewa¿ kary za wylewanie cieków do rodowiska s¹ bardzo niskie. W wielu krajach, gdzie spo³eczeñstwa troszcz¹ siê o dobr¹ jako æ wody pitnej, korzysta siê coraz czê ciej z wód g³êbinowych, oddzielonych jeszcze od brudów cywilizacji. W Polsce jednak nie mamy ju¿ wód podziemnych wolnych od zanieczyszczeñ powierzchniowych, jak podaje G³ówny Urz¹d Statystyczny.

Przy tak daleko posuniêtym ska¿eniu wód powierzchniowych i gruntowych, z których produkuje siê wodê pitn¹, nie mo¿emy oczekiwaæ, ¿e bêdzie ona czysta, zdrowa i bezpieczna. O bezsilno ci komunalnych zak³adów oczyszczania wody, o braku skuteczno ci starych, tradycyjnych metod jej filtrowania, o tym, dlaczego dzisiejsze studnie s¹ po prostu ród³em trucizn, napisano w dalszych rozdzia³ach tej ksi¹¿ki. W tym miejscu chcemy opisaæ skutki picia wody ska¿onej. A s¹ katastrofalne, je li zwa¿yæ, ¿e Polska nale¿y do krajów o najwy¿szym wspó³czynniku umieralno ci na nowotwory z³o liwe w Europie. Ka¿dego roku umiera w Polsce na raka oko³o 80 tysiêcy osób, mimo i¿ od wielu lat wiadomo o istnieniu róde³ chorób rakotwórczych w wodzie pitnej. A¿ 6 zwi¹zków rakotwórczych, które pijemy z wod¹ w niekontrolowanych ilo ciach, nie jest w Polsce badanych. S¹ to:

14 o chlorek winylu o antymon o epichlorhydryna

o akrylamid o bromiany o bromodichlorometan

Ju¿ kilka lat temu udowodniono bezpo redni zwi¹zek jako ci wody z rakiem pêcherza moczowego, odbytu oraz z rakiem piersi. Z wspó³czesnych badañ wynika, ¿e kobiety cierpi¹ce na raka piersi maj¹ w swych tkankach wiêcej chloru, ni¿ kobiety zdrowe. Jednak najczê ciej wystêpuj¹ te choroby nowotworowe, których bezpo redniej przyczyny nie umiemy obecnie stwierdziæ. Czy zauwa¿y³e Czytelniku, w jakim tempie przybywa dzisiaj chorób alergicznych? Jeszcze kilka lat temu mówi³o siê o alergii z powodu pierza, sier ci kota, py³ków ro linnych albo mleka. Dzisiaj alergolodzy podaj¹ wiele innych przyczyn chorób alergicznych i ci¹gle przybywa wiele nowych chorób, których nie potrafi¹ wyt³umaczyæ. Pewne jest jedno - jeste my coraz mniej odporni na wiele czynników wywo³uj¹cych te alergie. Choroby nowotworowe i alergie to tylko dwie g³ówne grupy chorobowe, których pocz¹tek bardzo czêsto bierze siê ze z³ej jako ci wody pitnej.

WYBRANE CHOROBY SPOWODOWANE ZANIECZYSZCZON¥ WOD¥ - choroba Alzheimera - astma - anemia - bia³aczka - choroby serca - egzemy - ³ysienie - sinica - mocznica - nie¿yty ¿o³¹dka i jelit - fluoroza

- nadci nienie - nadczynno æ i niedoczynno æ tarczycy - zawa³ serca - nowotwór nerek, w¹troby, ¿o³¹dka, piersi, p³uc, pêcherza moczowego, jelita prostego i skóry - zaburzenia uk³adu nerwowego, uk³adu rozrodczego i uk³adu kr¹¿enia - zaburzenia wzrostu - marsko æ w¹troby

Rozszerzon¹ listê listê chorób powodowanych ró¿nymi zwi¹zkami chemicznymi w wodzie podajemy w rozdziale 4.2 (tabela nr 1).

Wspó³czesna medycyna dysponuje nowoczesnym sprzêtem i aparatur¹, zarówno do diagnostyki, jak i leczenia. Jednak praca lekarzy polega najczê ciej na leczeniu chorób, a nie na znajdywaniu ich przyczyn. W dalszej

15 czê ci niniejszej broszury zobaczysz Czytelniku, jak trudno jest szukaæ przyczyn chorób w wodzie pitnej i dlaczego problemem tym nie zajmuje siê ¿aden lekarz.

Rys. 4. Lepiej zapobiegaæ czy leczyæ?

Ka¿da choroba mo¿e byæ przyczyn¹ mierci. Jednak g³ówn¹ przyczyn¹ wcze niejszej umieralno ci Polaków s¹ choroby nowotworowe i w tej kwestii nale¿ymy do rekordzistów w skali Europy. Wed³ug najnowszych statystyk mê¿czy ni umieraj¹ w Polsce o 9 lat, a kobiety o 6 lat wcze niej ni¿ mê¿czy ni i kobiety w zachodnich krajach Europy.

Choroby wynikaj¹ce z zanieczyszczenia wody nie s¹ nowo ci¹. Jeszcze 100 lat temu ogromnym problemem by³y epidemie chorób spowodowanych zarazkami znajduj¹cymi siê w niej. Ówczesne spo³eczeñstwa nie wiedzia³y o istnieniu bakterii i wirusów, a nauka dopiero zaczyna³a siê tym problemem zajmowaæ. Badania dotycz¹ce chorób na skutek zaka¿onej wody prowadzi³ przez wiele lat francuski lekarz i uczony Ludwik Pasteur (1822-1895).

To on powiedzia³, ¿e cz³owiek wypija 90% swoich chorób , podobnie jak wspó³cze nie g³osi wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO). Na prze³omie XIX i XX w. by³y to inne choroby, bo te¿ inna by³a ich przyczyna. Na szczê-

16 cie, problem chorób powodowanych wirusami i bakteriami znajduj¹cymi siê w wodzie za¿egnano dziêki wykryciu gazu, skutecznie je unieszkodliwiaj¹cego - chloru, który do dzi u¿ywany jest do dezynfekcji wody do picia. Wprowadzaj¹c chlor do dezynfekcji rozwi¹zano wprawdzie problem epidemii chorób zaka nych, ale przywo³ano nowe problemy - pierwiastek ten powoduje wiele skutków ubocznych. Wspó³cze nie najbardziej niebezpieczne s¹ rakotwórcze zwi¹zki w wodzie, które s¹ wynikiem reakcji chloru z innymi substancjami znajduj¹cymi siê w niej.

Obecnie mamy do czynienia z innym problemem ni¿ ten, który mia³ Pasteur przed stu laty. Problem ten jest bardziej z³o¿ony i dotychczas nierozwi¹zany, bowiem w wodzie pitnej znajduj¹ siê ogromne ilo ci zwi¹zków chemicznych, które sami bezkarnie wypuszczamy do wód gruntowych i powierzchniowych. Producentem tych zanieczyszczeñ jest przemys³, rolnictwo, motoryzacja, gospodarstwa domowe itd.

W sprawie jako ci wody do picia zaj¹³ stanowisko Senat Rzeczpospolitej Polskiej. W raporcie og³oszonym w dniu 13 maja 1997 r. (Za³¹cznik nr 1) stwierdza siê m. in., ¿e: 1. Od wielu lat powiêksza siê (na niekorzy æ naszego kraju) ró¿nica pomiêdzy d³ugo ci¹ ¿ycia ludzi w Polsce a d³ugo ci¹ ¿ycia ludzi w innych krajach europejskich.

2. Liczba zgonów z powodu nowotworów jest w Polsce dwukrotnie wiêksza ni¿ rednio w wiecie. Mamy wiêc do czynienia z epidemi¹ raka. Opinia publiczna nie jest wiadoma rozmiaru tego problemu. Wystarczy powiedzieæ, ¿e liczba zmar³ych z powodu nowotworów jest wielokrotnie wy¿sza nie tylko od liczby zabitych w wypadkach drogowych, ale nawet od liczby rannych w tych wypadkach.

3. Jako æ wód powierzchniowych pozyskiwanych do uzdatniania w celu zaopatrzenia ludno ci w wodê jest bardzo z³a, natomiast zagro¿one ska¿eniem zasoby wód podziemnych wymagaj¹ podjêcia zdecydowanych dzia³añ w celu ich ochrony.

4. Brak jest odpowiednich uregulowañ prawnych gwarantuj¹cych polskiemu konsumentowi dostateczn¹ ochronê przed substancjami toksycznymi, które mog¹ byæ zawarte w wodzie do picia w wyniku ska¿enia wody surowej, nieodpowiednich procesów jej uzdatniania oraz kontaminacji (kontaminacja - ska¿enie promieniotwórcze) w sieci wodoci¹gowej i instalacjach wewnêtrznych.

17 W zwi¹zku z powy¿szym Senat apeluje w raporcie o: - rozszerzenie norm jako ci wody do picia na substancje rakotwórcze, - szybkie dostosowanie polskich norm jako ciowych wody do ich europejskich odpowiedników.

Media równie¿ zajmuj¹ siê coraz czê ciej problemem wody pitnej w Polsce, poniewa¿ mamy nareszcie wolno æ s³owa w radio, telewizji i prasie, a po drugie woda pitna nigdy wcze niej nie by³a taka z³a jak obecnie.

Rys. 5. i równie¿ media przestrzegaj¹ Cz³owiek doros³y przyjmuje codziennie ok. 2,5 kg ¿ywno ci oraz 2,5 litra wody. T¹ drog¹ otrzymujemy od wielu lat coraz wiêcej zanieczyszczeñ pochodz¹cych ze rodowiska. Ró¿nica polega na tym, ¿e je li jadalne ro liny lub miêso dostan¹ od rodowiska zbyt du¿o trucizn, to zachoruj¹ lub zgin¹ i w efekcie nie zostan¹ dopuszczone do spo¿ycia przez ludzi. Woda nie zginie, woda przyjmie od rodowiska ka¿d¹ ilo æ trucizn i zostanie przyjêta przez ka¿dy zak³ad wodoci¹gowy lub studniê. Tylko, ¿e tam nikt nie potrafi tych trucizn z niej usun¹æ, a my musimy j¹ piæ.

Drogi Czytelniku, czy przekona³e siê ju¿, ¿e 80% wspó³czesnych chorób ma bezpo redni zwi¹zek z jako ci¹ wody pitnej? Je li nie, to zapraszamy do nastêpnych rozdzia³ów.

18

19

3

RUCH WODY W PRZYRODZIE I JEJ ZANIECZYSZCZENIE Wody nie brakuje na globie ziemskim. Wiêksz¹ czê æ powierzchni Ziemi, tj. oko³o 70% zajmuj¹ oceany i morza. Do tego dochodz¹ rzeki i jeziora, niema³o wody zgromadzonej jest w ro linach. Zapytasz wiêc Czytelniku, na czym polega problem z wod¹? Odpowied jest jedna - brak czystej wody.

Woda nieustannie paruje do atmosfery, paruje oczywi cie tylko woda, a nie zwi¹zki chemiczne rozpuszczone w oceanach, rzekach czy jeziorach. Czysta woda z atmosfery powraca w postaci opadów - deszczu, niegu lub gradu.

Woda ta przez d³ugie wieki tworzy³a na powierzchni Ziemi czyste rzeki i jeziora. Do XIX w. wszystkie rzeki i jeziora na naszym globie spe³nia³y dzisiejsze warunki I klasy czysto ci. Wtedy zreszt¹ nikt nie dzieli³ wód powierzchniowych na klasy, bo by³a tylko jedna - ta najlepsza.

Rys. 6. Kr¹¿enie wody w przyrodzie.

20 Ale z pocz¹tkiem XX w. nast¹pi³a nowa era w historii ludzko ci - industrializacja. Nie krytykujemy jej, przecie¿ ta era przynios³a i przynosi ci¹gle jeszcze wiele dobrego. Tylko w tym wy cigu o kolejne zdobycze cywilizacji zapominamy o ochronie rodowiska naturalnego - sami zatruwamy je, a pó niej dziwimy siê, ¿e przybywa równie¿ nowych chorób i mimo zdobyczy medycyny, w niektórych krajach wzrasta umieralno æ ludzi.

Rys. 7. Jak zatruwana jest woda?

W Polsce zaniedbania w ochronie rodowiska naturalnego s¹ szczególnie daleko posuniête. Czy zastanawia³e siê Czytelniku kiedy , co dzieje siê z milionami metrów sze ciennych cieków przemys³owych wylewanych ka¿dego dnia do naszych rzek. Zacofanie w tej kwestii jest ci¹gle jeszcze wyj¹tkowe, bowiem zak³adom i fabrykom op³aca siê bardziej wypuszczanie cieków do rzek, ni¿ oczyszczanie ich.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

21 Rys. 8. cieki przemys³owe wylewane bezkarnie do rzek.

Czy pomy la³e Czytelniku kiedy , co siê dzieje z milionami ton pestycydów ( rodki ochrony ro lin) wylewanych i wysypywanych na nasze pola?

Niech nikt siê nie ³udzi, ¿e pestycydy szkodz¹ tylko chwastom, grzybom, truj¹ tylko insekty i szczury, a nie szkodz¹ wcale ludziom. Ka¿dego dnia tysi¹ce ton tych truj¹cych rodków jest sp³ukiwane na skutek opadów atmosferycznych do rzek i jezior.

Rys. 9. Pestycydy i nawozy sztuczne równie¿ zatruwaj¹ rodowisko naturalne cz³owieka.

22 A co ze ciekami komunalnymi? Proszê wyobraziæ sobie, ¿e dzisiaj, w pó³ wieku po zakoñczeniu II wojny wiatowej, tylko po³owa polskich miast posiada oczyszczalnie cieków komunalnych. O sytuacji na wsi lepiej nie wspominaæ - po³owa ludno ci polskiej konsumuje wodê ze studni i po³owa polskich wsi nie jest dot¹d skanalizowana. Ze ciekami komunalnymi kojarz¹ siê nam najczê ciej odchody ludzkie, ale pamiêtajmy równie¿ o tysi¹cach ton rodków do pielêgnacji cia³a oraz rodków do ochrony czysto ci, jakimi s¹ wspó³cze nie: o myd³a, o proszki do prania, o p³yny do zmywania pod³óg i sanitariatów, o p³yny do zmywania szyb, o kremy, perfumy i wszystkie inne produkty, które widzimy dzisiaj w sklepach drogeryjnych i chemicznych. Przecie¿ to wszystko bez wyj¹tku sp³ywa ze ciekami do rzek.

Zatruwa rodowisko naturalne motoryzacja, która rozwija siê w ostatnich latach tak szybko, jak nigdy wcze niej. Ale okazuje siê, ¿e tylko 20% sprzedawanych i zu¿ywanych w Polsce olejów samochodowych powraca w recyklingu do rafinerii. A co z reszt¹? Przecie¿ wiemy - wylewana jest prosto do kana³ów i gleby, a st¹d dostaje siê do rzek i jezior.

Zastanów siê Czytelniku, jaki jest los milionów lekarstw, których coraz wiêcej kupujemy w aptekach. Czy wiesz, ¿e ich zdecydowana wiêkszo æ l¹duje w ubikacjach lub na mietniskach? W Wielkiej Brytanii mówi siê g³o no o problemie zwi¹zków hormonalnych w wodzie pitnej z kranu. Sk¹d wziê³y siê one w wodzie pitnej? Okazuje siê, ¿e w Wielkiej Brytanii spo¿ywa siê takie ilo ci lekarstw hormonalnych, ¿e wydalane przez cz³owieka do cieków komunalnych, dostaj¹ siê do rzek, zak³adów oczyszczania wody, a st¹d do wody pitnej, stanowi¹c coraz wiêksze zagro¿enie dla jej konsumentów.

Tych hormonów nie da siê bowiem usun¹æ z wody tradycyjnymi metodami.

W Polsce s³ychaæ ju¿, ¿e podobny problem mamy z antybiotykami.

Spo¿ywamy je w takich ilo ciach, ¿e mamy ich równie¿ niema³o w wodzie pitnej z kranu.

Wraz ze sta³ym wzrostem produkcji wszelkiego rodzaju towarów przybywa na wiecie odpadów w postaci py³ów, cieków i mieci. wiatowa Organizacja Zdrowia obliczy³a w 1995 r., ¿e w poprzednich dziesiêciu latach powsta³o na wiecie tyle odpadów, ile wcze niej przez 70 lat. Jednocze nie prognozowano, ¿e taka sama ilo æ odpadów powstanie przez nastêpne 5 lat.

23

Rys. 10. Postêp degradacji rodowiska naturalnego.

Nale¿y wiedzieæ, ¿e wszystkie odpady maj¹ bezpo redni¹ styczno æ z wodami gruntowymi i powierzchniowymi. Od wielu lat zatrute wody powierzchniowe s¹ zasysane wg³¹b ziemi w miejsce eksploatowanych wód mineralnych powoduj¹c ich degradacjê. Tylko bogate kraje zachodnie posiadaj¹ drogie, nowoczesne spalarnie, w których mieci przerabiane s¹ na niegro ny tlen, azot i parê wodn¹. Jak na razie tylko kraje, w których jest bardzo du¿a wiadomo æ ekologiczna, nie dopuszczaj¹ do tego, aby wyp³uczyny ze mietnisk komunalnych przedostawa³y siê do gruntu, buduj¹c nowoczesne urz¹dzenia, które je wychwytuj¹ i spalaj¹. W takich krajach rzeki s¹ czyste.

A jak jest w Polsce? Przepis mówi¹cy, ¿e wody pobierane z rzek jako surowiec przeznaczony dla zak³adów wodoci¹gowych do przerobienia na wodê pitn¹, musz¹ byæ pobierane wy³¹cznie z rzek I klasy czysto ci, jest ustawicznie ³amany. Bowiem w Polsce nie ma ju¿ takich rzek, a wodê pitn¹ produkuje siê ze cieków. Po³owa polskiego spo³eczeñstwa ci¹gle jeszcze korzysta z wody pitnej ze studni, a z badañ sanepidów wynika, ¿e ponad 80% tych studni nale¿a³oby zamkn¹æ. Nie zamkniêto ani jednej.

24 Opady atmosferyczne, które bior¹ udzia³ w obiegu wody w przyrodzie s¹ jednocze nie najlepszym no nikiem wiêkszo ci trucizn produkowanych przez nas. Deszcze i niegi zbieraj¹ z atmosfery py³y fabryczne oraz gazy (tak powstaj¹ kwa ne deszcze), sp³ukuj¹ py³y z powierzchni ziemi, dachów, ulic, a z pól, ³¹k i lasów miliony ton pestycydów i nawozów sztucznych, którymi rolnicy faszeruj¹ je. Poch³aniaj¹ cieki z tysiêcy nieszczelnych szamb, których w Polsce nie brakuje. Takie bogate w toksyny oraz bakterie i wirusy wody wype³niaj¹ nasze studnie, znajduj¹ siê w najbli¿szej rzece lub jeziorze. Ponadto do rzek dostaj¹ siê cieki przemys³owe i komunalne i w ten sposób tworzy siê w nich chemiczny coctail, który codziennie wypijamy (rys. 12).

Rys. 11. mietniska ród³em ska¿enia wody pitnej.

WSZYSTKIE ZWI¥ZKI CHEMICZNE ZAWARTE W CIEKACH KOMUNALNYCH, PRZEMYS£OWYCH ORAZ ROLNICZYCH I WYDALANE DO RODOWISKA NATURALNEGO PRZEDOSTAJ¥ SIÊ DO WÓD GRUNTOWYCH I POWIERZCHNIOWYCH, A DALEJ DO WÓD PITNYCH Woda pitna pobierana z kranu czy studni zawiera dzisiaj w jednym litrze oko³o 1000 mg zwi¹zków chemicznych pochodz¹cych z ró¿nych odpadów. Oznacza to, ¿e statystyczny Polak, spo¿ywaj¹c dziennie oko³o 3 litrów takiej wody, wypija (zjada!!!) oko³o 3 gramów ,,chemii , co w ci¹gu roku daje 1 kilogram.

25

Rys. 12. Najwiêksze ród³a trucizn w wodach gruntowych i powierzchniowych.

W ród zwi¹zków chemicznych spo¿ywanych z wod¹ pitn¹ znajduje siê nie wiêcej ni¿ 5% tych, które pochodz¹ z rozpuszczenia naturalnych ska³ skorupy ziemskiej. Pozosta³e 95% to zwi¹zki pochodz¹ce z odpadów - cieków, mieci i py³ów. Organizm ludzki czê æ z nich wydala, a czê æ kumuluje.

Ale skutki picia takiej wody pojawiaj¹ siê najczê ciej po latach, a niekiedy w nastêpnych pokoleniach.

SKUTKI SPO¯YWANIA Z WOD¥ PITN¥ NIEBEZPIECZNYCH ZWI¥ZKÓW CHEMICZNYCH POJAWIAJ¥ SIÊ DOPIERO PO WIELU LATACH. DLATEGO NIKT NIE KOJARZY PRZYCZYN NASZYCH CHORÓB Z JAKO CI¥ WODY PITNEJ

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

26

27

4

RÓD£A WODY PITNEJ W POLSCE 4.1. WODY POWIERZCHNIOWE Rzeki i jeziora, które tworz¹ wody powierzchniowe, s¹ ród³em wody pitnej dla oko³o 50% ludno ci Polski. Wody te zawieraj¹ wszystkie zanieczyszczenia chemiczne, o których pisa³em ju¿ wcze niej i jeszcze raz powtórzê dla uporz¹dkowania tych informacji. ród³em ich zanieczyszczenia s¹: o py³y i gazy z atmosfery, o cieki komunalne, o cieki rolnicze, o cieki przemys³owe, o cieki ze mietnisk komunalnych i innych.

Jedne z gro niejszych zwi¹zków zawartych w ciekach komunalnych to detergenty, czyli zwi¹zki wchodz¹ce w sk³ad proszków do prania, myde³, p³ynów oraz proszków do mycia, czyszczenia i zmywania. ród³em tych zwi¹zków w wodach powierzchniowych s¹ równie¿ cieki z fabryk produkuj¹cych rodki czysto ci i z pralni chemicznych. Detergenty gromadz¹ siê w komórkach tkankowych lub b³onach komórkowych, gdzie zak³ócaj¹ przemianê kwasów t³uszczowych i uszkadzaj¹ b³ony, co mo¿e prowadziæ do obumierania komórek. D³ugotrwa³e przyjmowanie detergentów wywo³uje uszkodzenia w¹troby i kory nadnerczy, dzia³a szkodliwie na skórê powoduj¹c jej wysuszenie, pêkanie, podra¿nienie i ró¿nego rodzaju egzemy. cieki rolnicze zawieraj¹ce nawozy sztuczne i pestycydy s¹ równie¿ ród³em ska¿enia wód powierzchniowych. Poniewa¿ zanieczyszczaj¹ one w pierwszej kolejno ci wody gruntowe i studzienne, zostan¹ opisane dok³adniej w nastêpnym rozdziale. ród³em najwiêkszej ilo ci najgro niejszych chemikalii w rzekach i jeziorach s¹ cieki przemys³owe. Do wód powierzchniowych dostaj¹ siê zatem tysi¹ce przeró¿nych pierwiastków i zwi¹zków chemicznych, z których wiêkszo æ jest bardzo toksyczna. Tylko niektóre z nich zostan¹ omówione w niniejszym rozdziale.

28 ARSEN pochodzi g³ównie z procesów spalania wêgla. Arsen i jego zwi¹zki wykazuj¹ bardzo silne dzia³anie toksyczne oraz zdolno æ kumulowania siê w ko ciach, w³osach i w¹trobie. Ostre zatrucie arsenem uszkadza centralny uk³ad nerwowy, pokarmowy, oddechowy i skórê. Picie wody o podwy¿szonej zawarto ci arsenu zwiêksza ryzyko zachorowania na raka skóry.

AZOTANY i AZOTYNY pochodz¹ g³ównie z rolnictwa, ale do wód powierzchniowych dostaj¹ siê równie¿ ze ciekami komunalnymi i przemys³owymi. Ich nadmiar mo¿e doprowadziæ u niemowl¹t do uduszenia przez sinicê (brak tlenu we krwi). Chroniczne niedotlenienie organizmu u niemowl¹t i dzieci powoduje opó nienie rozwoju psychiki lub niedorozwój umys³owy. Podwy¿szona zawarto æ azotanów w wodzie pitnej jest u doros³ych przyczyn¹ nadci nienia têtniczego i zawa³u serca.

BAR trafia do wód powierzchniowych wraz ze ciekami przemys³owymi lub mo¿e byæ wyp³ukiwany z pod³o¿a geologicznego. Wszystkie zwi¹zki baru s¹ dla cz³owieka bardzo truj¹ce. Dzia³a on toksycznie na centralny uk³ad nerwowy, na miê nie g³adkie oraz na miêsieñ sercowy. D³ugotrwa³e spo¿ywanie baru powoduje os³abienie, zadyszkê, linotok, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia w oddawaniu moczu oraz wypadanie w³osów z g³owy i brwi. ród³em BENZENU w wodach powierzchniowych jest przemys³ chemiczny, farmaceutyczny i koksowniczy. Benzen jest silnym zwi¹zkiem rakotwórczym i dzia³a szkodliwie na centralny uk³ad nerwowy. Przy zatruciach chronicznych wystêpuj¹ bóle g³owy, podniecenie, senno æ lub bezsenno æ oraz anemia.

Równie¿ BERYL nale¿y do pierwiastków o silnych w³a ciwo ciach toksycznych i kancerogennych. Do wód powierzchniowych trafia wraz z opadami py³ów z przemys³u energetycznego.

BOR i jego zwi¹zki u¿ywane s¹ jako rodki dezynfekuj¹ce, odka¿aj¹ce, wybielaj¹ce oraz do konserwacji drewna i ³atwo dostaj¹ siê do wód powierzchniowych wraz ze ciekami. Bor dzia³a toksycznie na wszystkie rodzaje komórek w organizmie, przy czym najbardziej uszkadza nerki. Przewlek³e dzia³anie boru objawia siê brakiem ³aknienia, wymiotami, biegunkami, wysypk¹ skórn¹, ³ysieniem, drgawkami i niedokrwisto ci¹ (anemi¹).

CHLOROFORM wystêpuje w ciekach pochodz¹cych z przemys³u chemicznego. Powstaje równie¿ w procesach uzdatniania wody pitnej. Substancja ta zalicza siê do silnie toksycznych. Powoduje zaburzenia wzroku, stany oszo³omienia i odurzenia, zawroty g³owy, nerwobóle, ogóln¹ utratê si³ i bóle ¿o³¹dka, ponadto uszkodzenia i zwyrodnienia w¹troby oraz nerek,

29 a tak¿e zak³ócenia akcji serca. Chloroform zaliczany jest do zwi¹zków o dzia³aniu rakotwórczym. Dzia³aj¹c na skórê wywo³uje jej zapalenia i egzemy.

CHLORONAFTALENY znajduj¹ siê w wodach pitnych w wyniku niedok³adnego oczyszczenia wód powierzchniowych lub jako efekt chlorowania naftalenu podczas dezynfekcji wody chlorem. Chloronaftaleny nale¿¹ do silnych trucizn, szczególnie niebezpiecznych dla dzieci do szóstego roku ¿ycia. Powoduj¹ hemolizê krwi oraz zaczopowanie kanalików nerkowych.

S¹ czêsto przyczyn¹ uszkodzenia w¹troby, ¿ó³taczki oraz zmian skóry w postaci wysypki.

CYJANKI w wodach powierzchniowych pochodz¹ przede wszystkim z galwanizerni i s¹ silnymi truciznami. Chroniczne zatrucia cyjankami powoduj¹ bóle g³owy, md³o ci, zaburzenia akcji serca. Dzia³aj¹ szkodliwie na skórê, prowadz¹ do egzemy, wysypek oraz owrzodzeñ.

CZTEROCHLOREK WÊGLA dostaje siê do wód powierzchniowych ze cieków przemys³u chemicznego. Nale¿y on do powszechnie stosowanych rozpuszczalników u¿ywanych czêsto w produkcji farb i lakierów. Zwi¹zek ten ma dzia³anie narkotyczne. Atakuje centralny uk³ad nerwowy, powoduje zaburzenia wzroku, nerwobóle i zaliczany jest do substancji rakotwórczych.

Dzia³a ujemnie na w¹trobê powoduj¹c jej zwyrodnienie i powiêkszenie. Uszkadza równie¿ nerki. ród³em FENOLI w wodach powierzchniowych s¹ koksownie. Fenol jest siln¹ trucizn¹, dzia³a pora¿aj¹co na uk³ad nerwowy i kr¹¿enia. Uszkadza drogi oddechowe, powoduje denaturacjê ( cinanie) bia³ek, dzia³a silnie na skórê powoduj¹c jej bielenie, a pó niej ³uszczenie.

FLUOR i jego zwi¹zki dostaj¹ siê do wód powierzchniowych z zak³adów produkuj¹cych nawozy fosforowe, z hut aluminium, z fabryk produkuj¹cych sprzêt ch³odniczy, z przemys³u kosmetycznego. Jest sk³adnikiem preparatów grzybobójczych i impregnacyjnych do drewna. Fluor nale¿y wprawdzie do mikroelementów potrzebnych do prawid³owego funkcjonowania organizmu, jednak¿e liczne badania dowodz¹ jego szkodliwo ci przy wiêkszym spo¿yciu. Skutkiem nadmiaru fluoru w wodzie s¹ nie¿yty ¿o³¹dka i jelit, ostre zapalenie nerek, uszkodzenia w¹troby i miê nia sercowego. Chroniczne nara¿enie na wysokie stê¿enie fluoru prowadzi do cêtkowania szkliwa zêbów oraz do fluorozy szkieletowej, polegaj¹cej na du¿ych zmianach kostnych. Ponadto wyst¹piæ mo¿e krucho æ ko ci, sztywno æ stawów, niedokrwisto æ i os³abienie.

30 KADM w wodach powierzchniowych pochodzi najczê ciej z galwanizerni, zak³adów chemicznych, metalurgicznych oraz zak³adów wzbogacania wody. ród³em kadmu w wodzie pitnej s¹ równie¿ rury wodoci¹gowe wykonane z PCV, w których stabilizatorem s¹ sole kadmu. Z czê ci instalacji wodoci¹gowej wykonanych z mosi¹dzu, metali lutowniczych oraz rur ocynkowanych woda tak¿e wyp³ukuje kadm.

Kadm jest pierwiastkiem bardzo toksycznym i zaliczanym do metali mierci. Metal ten gromadzi siê g³ównie w w¹trobie, nerkach, trzustce, tarczycy, ko ciach i we w³osach. W wiêkszych ilo ciach kadm uszkadza miêsieñ sercowy i jest czynnikiem rakotwórczym. Powoduje zmiany w funkcjonowaniu szpiku kostnego, zaburzenia uk³adu nerwowego oraz deformacjê ko ci i szkieletu.

O£ÓW nale¿y do najczê ciej spotykanych w wodzie metali ciê¿kich, a ze wzglêdu na jego wysok¹ toksyczno æ zaliczany jest do metali mierci.

O³ów znajduj¹cy siê w py³ach i dymach przemys³owych dostaje siê do wód powierzchniowych wraz z opadami atmosferycznymi. Ogromne ilo ci o³owiu pochodz¹ z silnie rozwijaj¹cej siê motoryzacji, z pow³ok antykorozyjnych stosowanych do zabezpieczenia zbiorników na wodê, z rur PCV oraz rur o³owianych do przesy³ania wody pitnej.

O³ów ma w³a ciwo ci kumulowania siê w organizmie cz³owieka, g³ównie w ko ciach. Jest silnym czynnikiem rakotwórczym. Niewielkie dawki o³owiu oddzia³uj¹ negatywnie na rozwój psychiczny cz³owieka. Ponadto powoduje zmiany degeneracyjne w ³o¿ysku kobiet, co ogranicza prawid³owe od¿ywianie rozwijaj¹cego siê p³odu i wywo³uje wysok¹ umieralno æ noworodków. Na skutek zaniku aktywno ci enzymów utleniaj¹cych nastêpuje niedotlenienie p³odu i noworodków, ich niedorozwój wewnêtrzny, rzutuj¹cy na pó niejsz¹ sprawno æ fizyczn¹ i umys³ow¹.

Oto najwa¿niejsze skutki uboczne zatrucia o³owiem z wody: o przedwczesny poród o problemy z zachowaniem o nadci nienie o anemia o utrata s³uchu o uszkodzenia nerek o zaburzenia ¿o³¹dkowe o ograniczenie umys³owe o k³opoty z czytaniem o antysocjalne zachowanie o zaburzenia w uczeniu siê o ci¹g³e rozdra¿nienie o kar³owato æ o nadpobudliwo æ

31 ród³em RTÊCI w wodach powierzchniowych jest przemys³ chemiczny, elektrotechniczny, producenci przyrz¹dów pomiarowych, rodków leczniczych, rodków ochrony ro lin oraz katalizatorów. Rtêæ pochodzi równie¿ z procesów spalania wêgla, olejów pêdnych, produkcji cementu. Zaliczana jest do metali mierci. Metal ten oraz jego zwi¹zki s¹ silnymi truciznami komórkowymi, a skutki ich dzia³ania na organizm cz³owieka s¹ nieodwracalne. Najbardziej nara¿one s¹ mózg i uk³ad nerwowy cz³owieka. Na skutek jej toksycznego dzia³ania w w¹trobie wystêpuj¹ zmiany chorobowe i bóle. Zatrucie rtêci¹ u kobiet powoduje poronienie i ma wp³yw na ¿ycie p³odowe dziecka. Rtêæ ju¿ w ma³ych ilo ciach powoduje zmiany, które uwidaczniaj¹ siê w pó niejszym okresie jako upo ledzenie umys³owe, trudno ci w nauce, zaburzenia wzroku i s³uchu, a tak¿e upo ledzenie rozwoju fizycznego.

Do substancji stanowi¹cych bardzo powa¿ne zagro¿enie dla zdrowia nale¿¹ WIELOPIER CIENIOWE WÊGLOWODORY AROMATYCZNE (WWA), które maj¹ silne dzia³anie rakotwórcze. W ród oko³o 800 znanych substancji rakotwórczych, WWA stanowi¹ najwiêksz¹ grupê, bowiem ponad 200 tych zwi¹zków. W wodach powierzchniowych na terenie Polski wykryto ju¿ ponad 100 ró¿nych zwi¹zków nale¿¹cych do WWA. ród³em WWA w rodowisku s¹ przemys³ petrochemiczny, koksowniczy i motoryzacyjny, a ponadto elektrociep³ownie, urz¹dzenia grzewcze w gospodarstwach domowych oraz spaliny z samochodów i samolotów. WWA s¹ ³atwo kumulowane w organizmie cz³owieka i dlatego nara¿enie na najmniejsze dawki tych trucizn mo¿e byæ przyczyn¹ zachorowania. S¹ czynnikiem rakotwórczym ca³ego uk³adu pokarmowego (najczê ciej ¿o³¹dka).

W rozdziale tym omówiono tylko wybrane trucizny dostaj¹ce siê wraz ze ciekami do wód powierzchniowych, poniewa¿ nie sposób mówiæ o wszystkich. Na li cie tych trucizn znajduj¹ siê obecnie tysi¹ce zwi¹zków chemicznych, które powstaj¹ w naszych wspó³czesnych laboratoriach chemicznych.

4.1.1. KLASY CZYSTO CI WÓD POWIERZCHNIOWYCH Morza zasilane s¹ wodami rzek, a te z kolei wodami gruntowymi, których ród³em s¹ kwa ne opady deszczowe. Ponadto deszcze wyp³uka³y pestycydy i nawozy sztuczne z gruntów ornych, wymy³y zapylone dachy, ulice i drogi, przep³uka³y wszystkie mietniska komunalne itp. To jeszcze nie wszystko - nale¿y pamiêtaæ o ciekach komunalnych, czyli o tym, co wylewamy i wyrzucamy w naszych domach do muszli klozetowych i umywalek.

32 I nie zapominajmy o ciekach przemys³owych, czyli wszelkich odpadach i ciekach p³yn¹cych z tysiêcy fabryk w Polsce.

Nie zdziwi zatem nikogo, ¿e naszych rzekach znajduje siê wszystko: 1. Zawiesiny*, takie jak: mu³, i³y, piasek, humusy, ¿ywe i martwe organizmy wodne.

2. Bakterie i wirusy.

3. Zwi¹zki chemiczne.

W zale¿no ci od zawarto ci wy¿ej wymienionych zanieczyszczeñ w rzekach dzieli siê je na trzy klasy czysto ci, a mianowicie: · I klasa czysto ci - s¹ to najczystsze rzeki, w których ¿yj¹ ryby wymagaj¹ce najczystszych wód, takie jak: pstr¹g i sielawa. Tylko rzeki I klasy s¹ wed³ug ustawy Ministra Ochrony rodowiska dopuszczone do uzdatniania w zak³adach wodoci¹gowych, bowiem tylko tak dobry surowiec daje gwarancjê uzyskania dobrej i bezpiecznej wody pitnej; · II klasa czysto ci - rzeki gorszej jako ci, nie nadaj¹ siê do uzdatnienia na wodê pitn¹. Wodê tej kategorii mo¿na u¿ywaæ do celów rekreacyjnych (baseny i p³ywalnie) oraz do hodowli zwierz¹t; · III klasa czysto ci - najgorsza jako æ wód powierzchniowych. Ta kategoria nadaje siê jedynie do przemys³u i rolnictwa.

Zatem podzia³ jasny i logiczny. Czytelniku, czy chcia³by wiedzieæ, jaka jest obecnie jako æ wód powierzchniowych w Polsce? Otó¿ odsetek wód powierzchniowych w poszczególnych kategoriach jest nastêpuj¹cy: I klasa czysto ci - 1% II klasa czysto ci - 6% III klasa czysto ci - 33% (Rocznik statystyczny 1998).

To daje razem 40%, a gdzie reszta? Pozosta³e 60% to wody, które nie mieszcz¹ siê w ¿adnej z wy¿ej wymienionych klas, tzw. wody pozaklasowe.

Wody tak zanieczyszczone i zatrute, ¿e ustawodawcy, którzy ustalili powy¿sz¹ normê kilkana cie lat temu, nie przewidywali pojawienia siê jeszcze gor*Zawiesiny w wodzie maj¹ w literaturze fachowej równie¿ inne okre lenia: o sedymenty o czê ci lub zanieczyszczenia mechaniczne o czê ci nierozpuszczone o osady o mêtno æ

33

Rys. 13. Klasy czysto ci wód powierzchniowych w Polsce.

-szej jako ci rzek. O rzekach pozaklasowych mówi siê czêsto, ¿e nie ma w nich bakterii i wirusów - nie ma, bo wytêpi³a je chemia .

Czy nasze rzeki zawsze by³y takie brudne? Z pewno ci¹ nie. Zanim rozwin¹³ siê wspó³czesny przemys³, zanim zbudowali my tysi¹ce fabryk i zanim zaczêli my stosowaæ chemizacjê rolnictwa, wszystkie rzeki by³y czyste. Jeszcze w latach 50. mieli my ich niema³o, bo 55%. W jakim tempie ubywa³o czystych wód

Rys. 14. Ilo æ czystych wód powierzchniowych w Polsce powojennej.

34 w Polsce, pokazuje najlepiej rysunek 14. A jak czyste s¹ polskie rzeki obecnie, pokazuje mapka na rysunku 15.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

Rys. 15. Czysto æ g³ównych rzek w Polsce w 1998 r.

35 4.1.2. OCZYSZCZANIE WÓD POWIERZCHNIOWYCH W ZAK£ADACH WODOCI¥GOWYCH Wiemy ju¿, jak daleko jest posuniête zatrucie wód powierzchniowych zwi¹zkami chemicznymi. Wiemy tak¿e, ¿e w Polsce praktycznie nie ma ju¿ wód powierzchniowych I klasy czysto ci, które jako jedyne dopuszczone s¹ do przerobienia w zak³adach wodoci¹gowych na wodê pitn¹ i zbyt ma³o jest wód II klasy. Z powodu braku czystych wód zmuszeni jeste my korzystaæ ze róde³ III klasy oraz z wód pozaklasowych, których jest obecnie najwiêcej (60%!!!).

Tak zanieczyszczone wody kierowane s¹ do zak³adów wodoci¹gowych w celu oczyszczenia i uzdatnienia na wodê pitn¹. Rysunek 16 pokazuje typowy schemat technologiczny zak³adu wodoci¹gowego, który nastêpnie zostanie dok³adniej opisany.

Rys. 16. Schemat oczyszczania i uzdatniania wody w typowym zak³adzie wodoci¹gowym.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

36 Etapy przerabiania wody powierzchniowej na wodê pitn¹ 1. Sedymentacja. Woda, najczê ciej rzeczna, kierowana jest do du¿ych stawów sedymentacyjnych, przez które bardzo wolno przep³ywa. Dziêki temu wiêkszo æ nierozpuszczonych czê ci (sedymentów) jak mu³, i³y, piasek, humusy itp., które wcze niej p³ywa³y w wzburzonej rzece, teraz dziêki grawitacji w naturalny sposób osi¹d¹ na dnie tych stawów. W procesie sedymentacji wytr¹ca siê z wody do 70% sedymentów, woda staje siê du¿o bardziej klarowna ni¿ wcze niej, gdy by³a jeszcze wod¹ rzeczn¹. Pozosta³¹ czê æ sedymentów usunie siê w nastêpnych procesach.

2. Koagulacja (inaczej ¿elowanie). Ma³e i lekkie czê ci nierozpuszczalne, które nie opad³y na dno stawów sedymentacyjnych zostan¹ wytr¹cone z wody w inny sposób. Otó¿ odkryto, ¿e siarczan ¿elazowo-aluminiowy dodany do mêtnej wody zlepia ze sob¹ p³ywaj¹ce w niej zawiesiny tworz¹c charakterystyczne k³aczki, galaretki. Te k³aczki ³atwiej opadn¹ na dno stawów koagulacyjnych albo zostan¹ skutecznie zatrzymane w procesie nastêpnym - na filtrach mechanicznych. Woda surowa po koagulacji ma ju¿ zdecydowanie lepszy wygl¹d, ale nie jest jeszcze ca³kowicie klarowna.

W wielu krajach odstêpuje siê od stosowania siarczanu ¿elazowo-aluminiowego jako koagulanta. Przyczyn¹ takiego postêpowania jest coraz bardziej powszechna choroba Alzheimera, która polega na niszczeniu komórek nerwowych, szczególnie mózgu. Naukowcy z dziedziny medycyny ju¿ dawno stwierdzili, ¿e mózg osób chorych na Alzheimera zawiera wiêcej aluminium ni¿ ludzi zdrowych. Obecne spory polegaj¹ tylko na ustaleniu ród³a pochodzenia tego gro nego metalu w mózgu. Wyniki badañ naukowców z USA i Wielkiej Brytanii potwierdzi³y, ¿e nadmiar aluminium znajduje siê w po¿ywieniu, a jego wiêkszo æ dosta³a siê tam wraz z wod¹ pochodz¹c¹ z koagulacji z zastosowaniem siarczanu ¿elazowo-aluminiowego. W Polsce wiêkszo æ zak³adów wodoci¹gowych stosuje ten zwi¹zek do oczyszczania wody.

3. Filtry mechaniczne. W ogromnych filtrach wype³nionych naturalnym materia³em filtracyjnym jakim s¹ piaski i ¿wiry nastêpuje dok³adniejsze i ostateczne oddzielenie od wody sedymentów oraz k³aczków pokoagulacyjnych. Woda po przej ciu przez te filtry ma wprawdzie klarowny wygl¹d, ale czy ten ³adny wygl¹d wody po filtrach mechanicznych dowodzi, ¿e jest ona ju¿ zdrowa i bezpieczna? A co sta³o siê z setkami zwi¹zków chemicznych rozpuszczonych w tej wodzie? Gdzie podzia³a siê ca³a chemia pochodz¹ca ze cieków komunalnych, przemys³owych, rolniczych, ze mietnisk, motoryzacji itd.? Otó¿ wszystkie zwi¹zki rozpuszczone w wodzie dostarczonej do

37 zak³adów wodoci¹gowych przesz³y przez wszystkie wymienione wcze niej etapy jej oczyszczania. Ba, dodali my do tej chemicznej zupy nastêpny zwi¹zek - siarczan ¿elazowo-aluminiowy.

Wszystkie poprzednie procesy, czyli sedymentacja, koagulacja oraz filtry mechaniczne s³u¿y³y tylko i wy³¹cznie do usuniêcia z wody czê ci nierozpuszczonych, które czyni³y j¹ mêtn¹. Paradoksem tych procesów jest to, ¿e usuwaj¹ z wody czê ci, które s¹ ma³o szkodliwe dla naszego zdrowia (piasek, i³y itp. jeszcze nikomu nie zaszkodzi³y). Wygl¹d wody wprawdzie zdecydowanie poprawi³ siê, ale to, co dzisiaj w niej najgro niejsze - zwi¹zki chemiczne - nadal pozostaje. Oprócz zwi¹zków chemicznych s¹ w niej bakterie i wirusy, które zostan¹ unieszkodliwione dopiero w koñcowym etapie.

W ZAK£ADACH WODOCI¥GOWYCH USUWA SIÊ Z WODY WIDOCZN¥, ALE MA£O SZKODLIW¥ MÊTNO Æ (PIASEK, I£Y, MU£ ITP.), NATOMIAST PRZEPUSZCZA SIÊ WSZYSTKIE ROZPUSZCZONE W WODZIE ZWI¥ZKI CHEMICZNE. 4. Dezynfekcja. Bakterie i wirusy nie zosta³y zatrzymane w procesie sedymentacji, nie podzia³a³ na nie siarczan ¿elazowo-aluminiowy, nie powstrzyma³y ich równie¿ filtry mechaniczne. St¹d te¿ ostatnim etapem uzdatniania wody jest jej dezynfekcja, która polega na zahamowaniu dalszego rozwoju bakterii i wirusów. Dezynfekcji nie nale¿y myliæ z wyja³awianiem, które powoduje ca³kowite zabijanie tych drobnoustrojów.

W procesie dezynfekcji stosowany jest od oko³o 100 lat chlor. Nale¿y tu podkre liæ, ¿e wprowadzenie przed wielu laty chloru do dezynfekcji wody zatrzyma³o szerzenie siê epidemii powodowanych wirusami i bakteriami. Jednak warto przy tym wiedzieæ, ¿e chlorowanie wody, jak ka¿de lekarstwo, ma równie¿ swoje uboczne skutki, takie jak: a) podra¿nienie, sucho æ i pêkanie skóry, b) obni¿enie odporno ci skóry na zaka¿enie grzybicami i dro¿d¿ycami, c) marsko æ w¹troby, d) rak w¹troby i nerek, e) rak pêcherza moczowego i prostnicy, f) rak piersi, dwunastnicy i ¿o³¹dka, g) bia³aczka, h) guzy ch³onniakowe, i) nowe zwi¹zki rakotwórcze pochodz¹ce z reakcji aktywnego chloru z innymi zwi¹zkami chemicznymi.

38

Rys. 17. Chlorowanie wody pitnej.

Badania przeprowadzone ostatnio w USA dowodz¹, ¿e ludzie, którzy przez wiele lat pij¹ chlorowan¹ wodê, s¹ bardziej nara¿ani na raka pêcherza moczowego oraz odbytu. Podkre liæ nale¿y, ¿e spo ród wymienionych wcze niej ujemnych skutków chlorowania wody, najbardziej niebezpieczne s¹ zwi¹zki rakotwórcze, które powstaj¹ w momencie wprowadzenia chloru do wody. Gro ne równie¿ z tego powodu, ¿e a¿ sze æ tych zwi¹zków, których istnienie w wodzie pitnej w Polsce jest nam znane, nie wystêpuje w normie dotycz¹cej wody pitnej. Poniewa¿ nikt w Polsce nie bada wody pitnej na zawarto æ tych gro nych zwi¹zków rakotwórczych (do takich badañ zobowi¹zane s¹ laboratoria w zak³adach wodoci¹gowych oraz sanepidy), wiêc pijemy je w dowolnych ilo ciach.

W wielu krajach czê ciej stosowana jest inna metoda dezynfekcji wody polegaj¹ca na jej ozonowaniu. Metoda bardziej bezpieczna, jednak¿e równie¿ obarczona skutkami ujemnymi. W Polsce metoda ta ma ma³e szanse na zastosowanie z dwóch powodów:

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

39 o jest du¿o dro¿sza, o ozon bardzo szybko wytraca swoj¹ aktywno æ ze wzglêdu na d³ugie i bardzo zaniedbane magistrale wodoci¹gowe i staje siê nieskuteczny.

Przedstawiona wy¿ej technologia oczyszczania wody w zak³adach wodoci¹gowych nie zmieni³a siê od wieku. Przy coraz wiêkszym zu¿yciu wody pitnej i gospodarczej i stale rosn¹cym jej zanieczyszczeniu, zak³ady wodoci¹gowe s¹ po prostu nieprzystosowane do takiego jej uzdatniania, jakiego oczekiwaliby konsumenci. Gdy powstawa³y 100 lat temu, przerabia³y zupe³nie inny surowiec - wtedy wszystkie rzeki by³y chemicznie czyste.

Istnieje jeszcze jeden wa¿ny argument, który t³umaczy, dlaczego w wielu krajach rezygnuje siê z produkcji wody pitnej w zak³adach wodoci¹gowych.

W tym miejscu nale¿y wyja niæ, ¿e niema³e ilo ci wody, które te zak³ady produkuj¹ dzielone s¹, w zale¿no ci od ich przeznaczenia, na dwie kategorie: 1. Woda pitna - czyli woda przeznaczona do picia; 2. Woda gospodarcza - czyli woda, któr¹ wykorzysta siê w ró¿nych zak³adach przemys³owych do procesów produkcyjnych (nie ka¿da fabryka posiada w³asne ujêcie wody), w mie cie do zmywania ulic w lecie, mycia samochodów itp., a w domach do zmywania naczyñ, higieny osobistej, WC, mycia okien, podlewania ogródków itp.

Przyk³adów wody gospodarczej mo¿emy wymieniaæ jeszcze wiele, co nie jest konieczne, bowiem jej definicja jest jasna - jest to woda u¿ywana do wszystkich innych celów poza piciem. Jednak nale¿y wiedzieæ, ¿e jest to ci¹gle ta sama woda; pochodzi z tego samego ród³a i t³oczona jest do odbiorców tymi samymi ruroci¹gami. I tylko jej ostateczne spo¿ytkowanie zdecyduje, czy nazwiemy j¹ pitn¹, czy te¿ gospodarcz¹. Problem polega na tym, ¿e wszêdzie na wiecie zu¿ycie wody gospodarczej ro nie zdecydowanie szybciej ni¿ zu¿ycie wody pitnej. W Polsce liczby wiadcz¹ce o zu¿yciu obu rodzajów tych wód s¹ wyj¹tkowo krytyczne, bowiem z produkowanej wody pitnej i gospodarczej, pitna stanowi tylko 0,3% (!!!). Innymi s³owy na 300 litrów produkowanej w krajowych zak³adach wodoci¹gowych wody tylko jeden litr zostanie wypity, a pozosta³a czê æ, tj. 299 litrów pos³u¿y do wszystkich innych celów jako woda gospodarcza. I poniewa¿ jest to dok³adnie ta sama woda, zatem zak³ady wodoci¹gowe zmuszone s¹ równie¿ wodê gospodarcz¹ czy ciæ do poziomu wody pitnej.

40

Rys. 18. Tylko 0,3% produkowanej w Polsce wody pitnej jest wypijane.

Zatem wod¹ pitn¹ myjemy nasze samochody, podlewamy ogródki domowe lub trawniki w mie cie, zmywamy okna i pod³ogi, u¿ywamy w ubikacjach. Czy rzeczywi cie staæ nas na taki luksus?

4.1.3 WTÓRNE ZANIECZYSZCZENIE WODY PITNEJ W PRZEWODACH WODOCI¥GOWYCH Przeznaczona dla ludno ci woda pitna z zak³adów wodoci¹gowych jest rozprowadzana ró¿nego rodzaju ruroci¹gami, które nie powinny wp³ywaæ ujemnie na jej jako æ. Jednak¿e z materia³ów, z których zbudowany jest system rozdzielczy, przenikaj¹ do wody ró¿ne substancje zmieniaj¹ce jej w³a ciwo ci i wp³ywaj¹ce szkodliwie na zdrowie jej konsumenta. G³ówn¹ przyczyn¹ zmian jako ci przesy³anej wody jest korozja instalacji wodoci¹gowych, która powoduje: o zmianê koloru wody i przebarwienia urz¹dzeñ sanitarnych oraz bielizny, o powstawanie zawiesin produktów korozji i zatykanie siê instalacji, o powstawanie metalicznego posmaku wody,

41 o wzrost toksyczno ci wody poprzez zawarto æ nadmiernych ilo ci o³owiu, kadmu, miedzi, chlorku winylu lub innych substancji.

Do transportu du¿ych ilo ci wody pitnej i gospodarczej do poszczególnych dzielnic i osiedli stosuje siê rury ¿eliwne, cementowo-azbestowe lub z tworzyw sztucznych. Natomiast do przesy³ania mniejszych ilo ci wody w budynkach u¿ywane s¹ jeszcze stare rury z o³owiu i ¿eliwa oraz nowoczesne ze stali ocynkowanej, miedzi lub tworzyw sztucznych.

Do produkcji wszelkiego rodzaju armatury, po³¹czeñ rur, zaworów itd. stosuje siê najczê ciej mosi¹dz. Aluminium u¿ywane jest do pokrywania wewnêtrznych cianek rur i zbiorników, natomiast do monta¿u instalacji wodnych stosuje siê ró¿ne metale lutownicze i asfalty, a do zabezpieczeñ farby i lakiery. Wszystkie te substancje równie¿ wp³ywaj¹ na pogorszenie jako ci przesy³anej wody. Omówimy zatem kolejno ró¿ne rodzaje rur wodnych oraz ujemne skutki ich u¿ytkowania. ¯eliwo jest jednym z najstarszych materia³ów stosowanych w ostatnim stuleciu do transportu wody. Jednak obecnie agresywne wody maj¹ce styczno æ z tym metalem powoduj¹ jego szybk¹ korozjê, dlatego magistrale, których planowana trwa³o æ wynosi³a 30 lat, s¹ czêsto po paru latach do wymiany. W niektórych regionach Polski agresywna woda zjada w ci¹gu jednego roku 2 mm cian tych rur. Do wody przenika ¿elazo, które w nadmiernych ilo ciach jest przyczyn¹ wszelkich chorób przewodu pokarmowego. Miêkkie i kwa ne wody s¹ w rurach ¿eliwnych ³atwo zabarwiane, co odbija siê na jako ci wody do picia, k¹pieli, prania itd. W¿ery w rurach ¿eliwnych bêd¹ce wynikiem korozji przyczyniaj¹ siê ³atwo do tworzenia siê w nich kamienia. Bardzo szybko rury trac¹ swoj¹ g³adko æ, a w miejscach korozji zatrzymuj¹ siê zanieczyszczenia znajduj¹ce siê w wodzie i wskutek tego rury zatykaj¹ siê.

W ostatnich latach coraz czê ciej montuje siê w Polsce magistrale do transportu wody pitnej wytwarzane z polichlorku winylu (PCV). G³ównymi zaletami tych rur s¹ ich lekko æ, odporno æ na korozjê oraz g³adko æ powierzchni, która przeciwdzia³a zarastaniu przewodów osadami. Niestety, z rur PCV przenikaj¹ do wody zawarte w nich monomery, stabilizatory, substancje pomocnicze i rozpuszczalniki, które maj¹ w³a ciwo ci toksyczne (zwi¹zki o³owiu), a nawet rakotwórcze (chlorek winylu). Wyniki badañ przeprowadzonych w USA, Wielkiej Brytanii i w Niemczech dowiod³y wysokiej gro by chorób rakotwórczych, spowodowanych nadmiarem chlorku winylu

42 w wodzie pitnej. W sk³ad rur PCV wchodzi przede wszystkim wêgiel, wodór i chlor, z czego ten ostatni stanowi a¿ 60% wagi tego tworzywa. Produkcja rur z PCV jest nadzwyczaj tania, co jest powodem ich wyj¹tkowej popularno ci pomimo dowiedzionych przez naukowców zagro¿eñ. Niebezpieczeñstwa wynikaj¹ce ze stosowania polichlorku winylu w bezpo rednim kontakcie z ¿ywno ci¹ i cia³em cz³owieka wynikaj¹ g³ównie z obecno ci rakotwórczego monomeru i u¿ycia stabilizatorów zawieraj¹cych o³ów, kadm i bar. U¿ywanie tych stabilizatorów jest zabronione do produkcji wyrobów stykaj¹cych siê bezpo rednio z ¿ywno ci¹, ale wolno je u¿ywaæ do produkcji rur wodnych z PCV. Uwaga: u osób nara¿onych na dzia³anie chlorku winylu rak mo¿e ujawniæ siê dopiero po 25 latach. Paradoksem jest równie¿ fakt, ¿e przy stosowaniu nowoczesnych (?!) rur z polichlorku winylu mamy równie¿ do czynienia z o³owiem. Ten metal ciê¿ki zaliczany do metali mierci wydziela siê z rur PCV i przenika bezpo rednio do wody.

Wiele organizacji ekologicznych i konsumenckich wystêpuje przeciwko produkcji i stosowaniu rur wodnych z PCV, poniewa¿: o wytwarzane s¹ z chloru, który stanowi bombê ekologiczn¹, o zawieraj¹ rakotwórczy monomer - chlorek winylu, o przenikaj¹ z nich do wody monomery i toksyczne metale, szczególnie o³ów.

Rys. 19. Nowoczesne rury wodne z PCV maj¹ tylko ³adny wygl¹d

Rur cementowo-azbestowych nie wolno stosowaæ do transportu wody pitnej dopiero od niedawna, kiedy stwierdzono rakotwórcze dzia³anie azbe-

43 stu. Zanim dokonano tego odkrycia, po³o¿ono w latach sze ædziesi¹tych w Polsce oko³o 25 tysiêcy kilometrów takich rur, których do dzisiaj nie wymieniono.

Azbest jest minera³em wystêpuj¹cym w postaci w³óknistych skupieñ.

Jego obecno æ w wodzie przyczynia siê do powstawania chorób nowotworowych. Azbest przedostaje siê do wody w przypadkach korozji cementu tworz¹cego spoinê rur cementowo-azbestowych oraz podczas awarii tych rur.

Ponadto azbest z wody mo¿e byæ wdychany po wyschniêciu wypranej bielizny lub zmywanej powierzchni mebli, pod³óg, okien itd. Wdychanie azbestu prowadzi do przewlek³ej i nieuleczalnej choroby zwanej pylic¹ azbestow¹.

O³ów jest od ponad 30 lat zakazanym materia³em do produkcji instalacji wodoci¹gowych. Metal ten, zaliczony do metali mierci, jest przyczyn¹ nieodwracalnych uszkodzeñ mózgu, zw³aszcza u dzieci i m³odzie¿y. Powoduje wypaczanie charakteru oraz zahamowania rozwojowe, sprzyja przestêpczo ci nieletnich i doros³ych. Im wiêcej o³owiu, tym mniej rozumu - to zdanie jest czêsto powtarzane w krajach zachodnich, a odnosi siê do o³owiu zawartego w wodzie.

Rys. 20. Im wiêcej o³owiu, tym mniej rozumu.

Ju¿ dawno odkryto, ¿e o³ów u¿ywany w czasach rzymskich jako podstawowy materia³ do rur wodoci¹gowych oraz naczyñ kuchennych by³ bezpo rednio przyczyn¹ upadku imperium rzymskiego.

44 Obecny zakaz produkcji i sprzeda¿y rur o³owianych wcale nie oznacza, ¿e ich nie stosuje siê. Rury o³owiane powszechnie u¿ywane przed II wojn¹ wiatow¹, a tak¿e po wojnie do lat 60. stanowi¹ nadal niema³¹ czê æ naszych domowych instalacji wodoci¹gowych. O³ów stosowany jest powszechnie do uszczelnienia rur ¿eliwnych tworz¹cych magistrale wodne. Znaczne ilo ci o³owiu wydzielaj¹ siê z zaworów oraz armatur wykonanych z niektórych stopów mosi¹dzu. O o³owiu zawartym w wodach powierzchniowych piszemy w podrozdziale 4.1.

Stal ocynkowana jest szeroko stosowana do produkcji rur zarówno do transportu zimnej, jak i gor¹cej wody. Jednak cynkowe pow³oki nie chroni¹ ca³kowicie przed korozj¹, gdy¿ mog¹ rozpu ciæ siê w ci¹gu kilku lat, a wówczas pewne ilo ci cynku oraz ¿elaza przedostaj¹ siê do wody. Nadmiar cynku w wodzie wywo³uje powstanie przykrego metalicznego smaku, który dyskwalifikuje j¹ jako wodê pitn¹.

Wraz z cynkiem rozpuszczaj¹ siê w wodzie równie¿ inne sk³adniki znajduj¹ce siê w pow³oce cynkowej, w tym o³ów i kadm. Na podstawie wieloletnich badañ i obserwacji stwierdzono, ¿e g³ówn¹ przyczyn¹ przedwczesnej korozji stalowych rur ocynkowanych jest obecno æ w ruroci¹gu elementów wykonanych z miedzi lub jej stopów, dlatego te¿ przy monta¿u sieci wodoci¹gowej nie powinno siê ³¹czyæ wyrobów wykonanych z tych dwóch metali.

Rys. 21. Skorodowane rury o³owiane.

Miedziane rury stosowane do instalacji wodnych w domach s¹ ostatnio w modzie. Maj¹ one oczywi cie swoje zalety w porównaniu z innymi materia³ami. Jednak¿e nie brakuje im wad szczególnie w polskich warunkach, gdzie transportuj¹ wyj¹tkowo agresywne wody. Zatrucie miedzi¹ jest czêst¹ przyczyn¹, nie daj¹cej siê wyja niæ bezp³odno ci, gdy¿ prowadzi do zaburzeñ w mózgu i narusza bilans miedziowo-cynkowy. Ponadto hamuje jajeczkowanie, powoduje powstawanie guzów i cyst w obrêbie macicy, jajowodów i jaj-

45 ników, co równie¿ utrudnia zap³odnienie. W wy¿szych stê¿eniach mied mo¿e wywo³ywaæ raka, a w organizmie matki ma szkodliwy wp³yw na rozwój mózgu dziecka, u którego mog¹ pojawiæ siê wady rozwojowe, a w wieku szkolnym trudno ci z nauk¹.

Nadmiar miedzi niszczy witaminê C w skórze, co prowadzi do jej napiêcia i utraty elastyczno ci. U kobiet wypadaj¹ w³osy, u mê¿czyzn wystêpuje przedwczesne ³ysienie. Paznokcie staj¹ siê cienkie i ³amliwe. Ostatnie badania naukowców potwierdzaj¹ zwi¹zek miedzi w wodzie pitnej z hemoliz¹ (rozpad czerwonych krwinek), schizofreni¹, nudno ciami, biegunk¹ i ¿ó³taczk¹. Udowodniono zwi¹zek nadmiaru miedzi w wodzie z niedoborem cynku w organizmie cz³owieka, gdy¿ w takich sytuacjach utrudnione jest wyra nie wch³anianie cynku z po¿ywienia. W nastêpstwie pojawiaj¹ siê zaburzenia metaboliczne, które powa¿nie przeszkadzaj¹ w rozmaitych procesach komórkowych. Konsekwencj¹ niedoboru cynku jest kar³owato æ, zaburzenia rozwojowe w obrêbie uk³adu kr¹¿enia i utrata zmys³u smaku. Nadmiar miedzi w wodzie mo¿na ³atwo stwierdziæ po nastêpuj¹cych sygna³ach: o niebieski kolor wody p³yn¹cej z kranu, o niebiesko-zielony kolor osadów p³yn¹cych wraz z wod¹, o zabarwiona na niebiesko bielizna po praniu, o zdychanie rybek w akwariach, o pojawianie siê br¹zowych plam na twarzy, o utrata elastyczno ci skóry, o pojawienie siê na skórze bia³ych plamek po opalaniu.

Rys. 22. Nowoczesne rury miedziane nie s¹ pozbawione wad.

Obecnie stwierdza siê trzy g³ówne przyczyny wyp³ukiwania miedzi z rur, doprowadzaj¹cych wodê do gospodarstw domowych:

46 1. Rozpuszczanie miedzi przez agresywn¹ wodê.

2. Uziemienie przewodu elektrycznego przez pod³¹czenie do rury miedzianej, które powoduje elektrolizê i jej rozpuszczanie.

3. Rozmna¿anie siê i tworzenie na wewnêtrznych ciankach rury biofilmu z bakterii ¿ywi¹cych siê brudem z wody, w efekcie czego powstaj¹ polimery zdolne do tworzenia ³adunku elektrycznego, który powoduje korozjê rur.

Mosi¹dze stosowane do wyrobu zaworów, z³¹czek oraz elementów urz¹dzeñ pomiarowych i armatury s¹ stopami miedzi i cynku z dodatkiem o³owiu.

Mosi¹dz ulega korozji przez rozpuszczenie i wymywanie z niego cynku.

Do ³¹czenia instalacji wodoci¹gowych wykonanych z metali u¿ywa siê ró¿nych metali lutowniczych. Zabrania siê jedynie stosowaæ lutów o³owiowocynkowych, z których przedostaj¹ siê do wody o³ów i kadm.

Aluminium wykorzystywane jest jako wewnêtrzne zabezpieczenie rur i zbiorników. Trwa³o æ rur pokrytych aluminium jest porównywalna z trwa³o ci¹ rur ocynkowanych, jednak¿e metal ten nie jest dostatecznie odporny na korozje w wodach agresywnych i chlorowanych. Nadmiar aluminium w wodzie zmienia jej barwê, podnosi mêtno æ i wyra nie pogarsza smak.

Do pow³ok antykorozyjnych u¿ywa siê równie¿ innych materia³ów, jak: asfalty, farby, lakiery lub tworzywa sztuczne. Ostatnio zabroniono u¿ywaæ do tych celów zabezpieczenia smo³ami ze wzglêdu na zawarte w nich zwi¹zki rakotwórcze oraz intensywny zapach. Rury zabezpieczane tymi materia³ami mog¹ le wp³ywaæ na jako æ wody.

Rys. 23. Asfalt u¿ywany do uszczelniania rur.

Osobnym ród³em zanieczyszczenia i ska¿enia rur wodoci¹gowych s¹ bakterie i wirusy, których ogromne ilo ci i ró¿ne gatunki znajduj¹ siê we wszystkich wodach powierzchniowych, gdzie maj¹ doskona³e warunki do ¿ycia i rozmna¿ania siê. Wody powierzchniowe uzdatniane w zak³adach na wodê pitn¹ s¹ wpraw-

47 dzie poddawane dezynfekcji (najczê ciej chlorem), to jednak taka obróbka wody nie eliminuje z niej ca³kowicie mikroorganizmów. Ponadto zbyt ma³e dawki chloru u wyj cia wody z zak³adów jej uzdatniania oraz jej przep³yw na zbyt du¿e odleg³o ci (zupe³ny spadek aktywno ci chloru) powoduj¹, ¿e bakterie w wodzie zaczynaj¹ ponownie rozmna¿aæ siê w gwa³towny sposób.

W efekcie tworz¹ one na wewnêtrznych ciankach instalacji biofilm, który jest przyczyn¹ pogorszenia smaku wody oraz powstawania ko¿ucha na jej powierzchni. Fragmenty biofilmu s¹ ³atwo odrywane od powierzchni wewnêtrznej rur, szczególnie w przypadkach awarii lub napraw, wymiany odcinków rur, ich p³ukania, wstrzymania i wznowienia przep³ywu wody, zmian jej prêdko ci. Je¿eli bakterie mno¿¹ce siê w ruroci¹gach wodnych nie zostan¹ zniszczone odpowiedni¹ dawk¹ chloru, mog¹ staæ siê niebezpieczne dla zdrowia ludzi.

4.2. WODY GRUNTOWE Wody gruntowe zgromadzone s¹ w górnych warstwach wodono nych skorupy ziemskiej. W Polsce, podobnie jak wielu innych krajach Europy, wody te siêgaj¹ do oko³o 25 m g³êboko ci, licz¹c od powierzchni gruntu, bowiem na takiej g³êboko ci znajduje siê pierwsza nieprzepuszczalna dla wody warstwa geologiczna. Wody gruntowe s¹ ród³em wody pitnej w studniach przydomowych oraz zasilaj¹ rzeki.

W Polsce wpó³ wieku po zakoñczeniu wojny jeszcze 48% spo³eczeñstwa korzysta ze studni, w których woda pitna pochodzi z gruntu. Warto wiêc zastanowiæ siê, jakie s¹ to wody. Przyznaæ nale¿y, ¿e cieki przemys³owe oraz komunalne wylewane bezpo rednio do rzek rzadziej przedostaj¹ siê do gruntu oddalonego od nich. Jednak w zwi¹zku ze stosowaniem ogromnych ilo ci chemicznych rodków ochrony ro lin i nawozów sztucznych nast¹pi³o wyra ne pogorszenie wód gruntowych i studziennych oraz warunków zdrowotnych na wsi. Tam, gdzie nie ma wodoci¹gów ponad 80% studni zawiera wodê ska¿on¹ pestycydami, azotanami, fosforanami i bakteriami. Ska¿enie wody w studniach wp³ywa na powstawanie raka ¿o³¹dka, dziesi¹tkuj¹cego w Polsce populacjê wiejsk¹, w ród której umieralno æ jest obecnie ponad 10% wy¿sza ni¿ w mie cie. Na taki stan na wsiach wp³ywa ska¿enie wód bardzo toksycznymi nitrozoaminami i pestycydami, po³o¿enie gnojowisk zbyt blisko studni, brak wysypisk mieci, wodoci¹gów i kanalizacji.

48 Pestycydy s¹ zwi¹zkami chemicznymi s³u¿¹cymi do zwalczania wszelkich szkodników w uprawie ro lin lub hodowli zwierz¹t. Dzielimy je na nastêpuj¹ce grupy: o akarycydy - do zwalczania roztoczy o algicydy - do zwalczania glonów o herbicydy - do zwalczania chwastów o insektycydy - do zwalczania owadów o fungicydy - do zwalczania grzybów o nematocydy - do zwalczania nicieni o rodentycydy - do zwalczania gryzoni o moluskocydy - do zwalczania limaków.

Setki tysiêcy ton pestycydów wysypuje siê i wylewa w ci¹gu roku na nasze pola. ¯adne z nich nie s¹ obojêtne dla ludzi, bowiem zwi¹zki chemiczne stosowane do produkcji pestycydów wykazuj¹ du¿¹ odporno æ na rozk³ad i posiadaj¹ du¿e powinowactwo ze zwi¹zkami t³uszczowymi. Dlatego ³atwiej kumuluj¹ siê w tkankach t³uszczowych ludzi i zwierz¹t ni¿ w wodzie czy glebie. Takie pestycydy jak DDT, dieldryna, chlordan, heptachlor i lindan s¹ silnie rakotwórcze.

A tymczasem na wszystkich etykietkach i reklamach rodków ochrony ro lin czytamy, jak skutecznie dzia³aj¹ przeciwko wszelkim szkodnikom, a jednocze nie s¹ przyjazne dla rodowiska naturalnego i cz³owieka. Pestycydy oraz nawozy sztuczne zaliczane s¹ do g³ównych promotorów procesów nowotworowych.

WSZYSTKIE PESTYCYDY S¥ MNIEJ LUB BARDZIEJ TRUJ¥CE DLA LUDZI, DLATEGO PODZIELONO JE NA KILKA KLAS TOKSYCZNO CI. Wymienimy i opiszemy zatem tylko kilka wybranych zwi¹zków chemicznych znajduj¹cych siê w pestycydach oraz dzia³ania uboczne wynikaj¹ce ze spo¿ywania wody nimi zanieczyszczonej.

Chlorany sodu i potasu nale¿¹ do herbicydów tzw. totalnych, które niszcz¹ wszelk¹ ro linno æ. Stosowane s¹ do odchwaszczania nasypów kolejowych, dróg, autostrad itd. Zwi¹zki te mog¹ równie¿ wystêpowaæ w wodzie pitnej ozonowanej, a pó niej chlorowanej. Chlorany powoduj¹ w organizmie ludzkim methemoglobinemiê (niedotlenienie), co jest dok³adniej opisane przy zatruciach azotanami.

49 Chlorowane fenole nale¿¹ do grupy fungicydów ( rodki grzybobójcze). S¹ one silnymi truciznami, które dzia³aj¹ na uk³ad nerwowy, kr¹¿eniowy i oddechowy. S¹ czêsto przyczyn¹ bia³aczki, tworz¹ guzy ch³onniakowe, zmiany alergiczne skóry i b³on luzowych.

Cyna jest czêstym sk³adnikiem fungicydów. Zwi¹zki zawieraj¹ce cynê uszkadzaj¹ komórki nerwowe, mog¹ prowadziæ do zaburzenia pamiêci i koordynacji ruchów, zwiêkszonej pobudliwo ci i agresywno ci, a tak¿e do zak³ócenia po³¹czeñ nerwowo-miê niowych w tkankach oraz do obrzêku mózgu.

Aldryna i dieldryna nale¿¹ do insektycydów. Charakteryzuj¹ siê du¿¹ toksyczno ci¹ oraz zdolno ci¹ do odk³adania siê w organizmie ludzkim, co mo¿e byæ przyczyn¹ chronicznego zatrucia. Pestycydy te dzia³aj¹ pobudzaj¹co na uk³ad nerwowy powoduj¹c pobudliwo æ ruchow¹, drgawki i obni¿enie ci nienia. £atwo przenikaj¹ przez skórê i uszkadzaj¹ j¹.

DDT (dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetan) nale¿y do gro nej grupy wêglowodorów chlorowanych. By³ stosowany do zwalczania owadów pocz¹wszy od II wojny wiatowej. Dopiero gdy odkryto, ¿e rodek ten potrzebuje a¿ 40 lat, aby siê ca³kowicie roz³o¿yæ biologicznie oraz zaobserwowano ogromne skutki uboczne jego stosowania, postanowiono wycofaæ go z obiegu. W USA i Europie Zachodniej skre lono DDT z listy pestycydów w 1971 r., a w Polsce trzy lata pó niej. Oznacza to, ¿e musimy teraz czekaæ do 2014 roku, aby setki tysiêcy ton DDT zalegaj¹cych jeszcze w naszych gruntach rolnych przesta³y byæ aktywne. Nic dziwnego, ¿e DDT jeszcze dzi figuruje w normie dotycz¹cej wody pitnej na li cie zwi¹zków, które sanepidy musz¹ szukaæ w wodzie.

DDT jest czynnikiem kancero- i mutagennym. Mo¿e uszkadzaæ centralny uk³ad nerwowy i doprowadziæ do os³abienia pamiêci i niedorozwoju umys³owego. Jako rodek rakotwórczy powoduje najczê ciej nowotwory w¹troby. Jest kumulowany w tkance t³uszczowej, w w¹trobie i mózgu. W przypadku zbyt szybkiego odchudzania siê mo¿e doj æ do szybkiego uwolnienia siê DDT z tkanki t³uszczowej i zatrucia ca³ego organizmu, a nawet zgonu.

Polska norma dopuszcza 0,001 miligrama DDT w 1 litrze wody. Na rys. 36 pokazujemy cz¹stkê DDT na tle b³ony osmotycznej.

Lindan (heksachlorocykloheksan) jest pestycydem owadobójczym i jest stosowany od wielu lat do zwalczania szkodników upraw rolnych oraz jako rodek do konserwacji drewna. Poniewa¿ jest szeroko rozpowszechnionym zanieczyszczeniem rodowiska, mo¿e ³atwo znale æ siê w wodzie.

Jest szkodliwy dla zwierz¹t oraz truj¹cy dla pszczó³. Podwy¿szone dawki lindanu w organizmie cz³owieka powoduj¹ gor¹czkê, obrzêk p³uc, uszkodzenie

50 w¹troby, nerek, uk³adu nerwowego i odporno ciowego. Istniej¹ równie¿ dowody dotycz¹ce stymulowania przez lindan procesów nowotworowych. Polska norma dopuszcza 0,005 mg lindanu w 1 litrze wody. Na rysunku 36 pokazujemy cz¹stkê lindanu na tle pory membrany osmotycznej.

Piêciochlorofenol u¿ywany jest do zwalczania owadów oraz jako silny rodek grzybobójczy. Nale¿y do substancji silnie toksycznych. Piêciochlorofenol po wnikniêciu do organizmu cz³owieka dzia³a na poziomie komórki, powoduj¹c zak³ócenia procesów oddychania komórkowego, a w nastêpstwie tego zak³ócenia w funkcjonowaniu ca³ego ustroju. Uszkadza w¹trobê i nerki, a dzia³aj¹c na skórê wywo³uje reakcje alergiczne.

Osobn¹ grupê szkodliwych zwi¹zków chemicznych w wodzie stanowi¹ nawozy sztuczne. Zwi¹zki azotu przenikaj¹ z gleby do wód gruntowych, a tym samym do róde³ wody pitnej. Najczê ciej spotykanym zwi¹zkiem pochodz¹cym z nawo¿enia naszych pól s¹ azotany, a ich g³ównym ród³em s¹ gnojowiska. Azotany spo¿yte z wod¹ ³atwo zamieniaj¹ siê w organizmie cz³owieka w azotyny, które utrudniaj¹ transport tlenu we krwi. To mo¿e byæ przyczyn¹ sinicy, a w dalszym stadium mierci. Najmniej odporne na azotany s¹ oczywi cie niemowlêta i dzieci.

Najczê ciej nie dostrzegamy objawów choroby wynikaj¹cej ze spo¿ywania azotanów, je li jest to chroniczne niedotlenienie organizmu. Takie niedotlenienie jest jednak bardzo gro ne dla rozwijaj¹cego siê p³odu oraz dla niemowl¹t. Dziecko, które w ³onie matki lub po narodzeniu nie mia³o odpowiedniej ilo ci tlenu we krwi, rodzi siê z wadami rozwojowymi o rodkowego uk³adu nerwowego, objawiaj¹cymi siê opó nieniem w rozwoju psychiki lub niedorozwojem umys³owym. U doros³ych niedotlenienie krwi

Rys. 24. Czy studnie zawieraj¹ dzisiaj tak¹ wodê, jak przed uprzemys³owieniem?

51 z powodu zatrucia azotanami objawia siê nudno ciami, ogólnym zmêczeniem oraz chronicznym bólem g³owy.

Ekologicznymi bombami na wsiach s¹ tzw. mogilniki. Betonowe studnie, w których od ponad 30 lat przechowuje siê przeterminowane i wycofane z obiegu nawozy sztuczne i pestycydy. W 343 zarejestrowanych mogilnikach rozmieszczonych w ró¿nych miejscach kraju przechowuje siê ponad 60 tysiêcy ton toksycznych substancji. Mogilniki budowane ze zwyk³ych betonowych krêgów studziennych nigdy nie by³y dostatecznie szczelne, a ich zawarto æ nieustannie przenika do gruntu i wód pitnych. Do dzisiaj nie ma planu ich likwidacji ani pieniêdzy na jej realizacjê.

Po przeczytaniu tych paru przyk³adów widzimy, jak ³atwo wiele tysiêcy toksycznych zwi¹zków chemicznych przedostaje siê na wsiach do wód gruntowych. Jednak wielu posiadaczy studni jest jeszcze przekonanych, ¿e woda w nich jest najlepsza, bo z g³êbi ziemi, a zatem ródlana. Tymczasem z badañ sanepidów wynika, ¿e ponad 80% studni w Polsce zawiera wodê niezdatn¹ do picia, co zgodnie z przepisami kwalifikuje je do zamkniêcia. Do chwili obecnej nie zamkniêto w Polsce ani jednej takiej studni.

Wody studzienne s¹ silnie zaka¿one bakteriami i wirusami, spo ród których wystêpuj¹ najczê ciej bakterie czerwonki, salmonelli, gronkowca, a ponadto grzyby, pierwotniaki, lamblie, substancje z odchodów itd.

Czêst¹ przyczyn¹ istnienia bakterii w wodzie studziennej s¹ nieszczelne lub opró¿niane w niedozwolony sposób szamba.

Z pocz¹tkowych rozdzia³ów dowiedzieli my siê, jak ogromne s¹ ilo ci przeró¿nych substancji chemicznych, które przedostaj¹ siê do wód gruntowych i powierzchniowych ze cieków komunalnych, przemys³owych i rolniczych.

Ponadto dowiedzieli my siê, ¿e ich zdecydowana wiêkszo æ (a¿ 97%) jest niewyczuwalna ¿adnym z naszych zmys³ów. Wiemy ju¿, ¿e wraz ze ciekami dodajemy do naszych wód oko³o 1000 mg przeró¿nych substancji chemicznych, a poniewa¿ nie potrafimy ich w ¿aden sposób z tych wód usun¹æ, wypijamy je ka¿dego dnia w ilo ci 3 g, co w ci¹gu roku daje 1 kg. Ta chemia dzia³a podstêpnie, bo powoli (czêsto kilkana cie lat), a nasze w³adze sanitarne interesuj¹ siê tylko tym, aby zwi¹zki chemiczne z wody nie wytru³y nas natychmiast, bo szybko wysz³oby na jaw ich pochodzenie. Nikt nie mówi o tym, ¿e ci¹g³e spo¿ywanie trucizn znajduj¹cych siê w wodzie przyniesie skutki po wielu latach lub w przysz³ych pokoleniach. W tabeli 1 pokazujemy nastêpstwa spo¿ywania wybranych zwi¹zków chemicznych zawartych w wodzie.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

52 TABELA 1. Szkodliwe i chorobotwórcze dzia³anie wybranych pierwiastków i zwi¹zków chemicznych wystêpuj¹cych w wodzie pitnej.

ALDRYNA i DIELDRYNA

kumulacja w organizmie, pobudzenie uk³adu nerwowego: - pobudliwo æ odruchowa, - drgawki, bradykardia, obni¿enie ci nienia,uszkodzenia skóry i przenikanie przez ni¹.

ARSEN

kumulacja w w¹trobie, ko ciach i w³osach, zaburzenia w funkcjonowaniu enzymów, uszkodzenie centralnego uk³adu nerwowego: zaburzenia nerwowe, uszkodzenie uk³adu pokarmowego: - utrata apetytu, - nudno ci, uszkodzenie uk³adu oddechowego, zapalenie b³on luzowych oczu, nosa i gard³a, ogólne os³abienie miê niowe, chorobowe zmiany skóry: - ostre zapalenie, - zmiana pigmentacji, - rogowacenie, zapalenie nerek, nowotwory: - w¹troby, - p³uc, - nerek, - pêcherza moczowego, - skóry.

53 AZOTANY I AZOTYNY

methemoglobinemia - sinica, chroniczne niedotlenienie organizmu, szczególnie u niemowl¹t: - wady rozwojowe centralnego uk³adu nerwowego, - opó nienia w rozwoju psychiki, - niedorozwój umys³owy dziecka, nadci nienie têtnicze,zawa³ serca, rakotwórczo æ w wyniku tworzenia nitrozoamin, rak ¿o³¹dka.

AZBEST

schorzenia uk³adu oddechowego, dzia³anie rakotwórcze.

BAR

szkodliwe dzia³anie na: centralny uk³ad nerwowy, miêsieñ sercowy, wywo³uje: os³abienie, trudno ci w oddychaniu, linotok, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia czynno ci nerek, wypadanie w³osów z g³owy i brwi.

BENZEN

uszkadza centralny uk³ad nerwowy, uszkadza naczynia krwiono ne i organy krwiotwórcze, zaburzenia czynno ci serca, powoduje bóle g³owy, podniecenie, senno æ lub bezsenno æ, rakotwórczo æ, anemia aplastyczna.

54 BERYL

blokada uk³adów enzymatycznych, dra¿ni¹ce dzia³anie na b³ony luzowe, dra¿ni¹ce dzia³anie na skórê, duszno ci, spadek ciê¿aru cia³a, nowotwory z³o liwe.

BOR

zaburzenia pracy komórek, uszkodzenie uk³adu pokarmowego: - utrata ciê¿aru cia³a, - wymioty, - biegunka, uszkodzenia uk³adu nerwowego: - drgawki,uszkodzenie nerek, wysypka skórna, ³ysienie, niedokrwisto æ - anemia.

CHLORONAFTALENY

uszkodzenie nerek: - zaczopowanie kanalików nerkowych, uszkodzenie w¹troby i jej bolesno æ, ¿ó³taczka, hemoliza krwi, zmiany na skórze: - wysypka, - egzemy.

CHLOR

zaburzenia w procesach enzymatycznych: - obni¿enie zawarto ci nienasyconych kwasów t³uszczowych w organizmie, nowotwory z³o liwe: - pêcherza moczowego, - prostnicy (jelita prostego),

55 wywo³uje:- marsko æ w¹troby, - guzy tarczycy, - podra¿nienie, sucho æ, pêkanie, oraz obni¿enie odporno ci skóry, - zmniejszenie wch³anialno ci jodu.

CHLORANY I NADCHLORANY

niedotlenienie organizmu, methemoglobinemia - sinica.

CHLOROFORM

rakotwórczo æ,uszkodzenia centralnego uk³adu nerwowego: - dzia³anie narkotyczne, - stany oszo³omienia i odurzenia, - zaburzenia wzroku, - zawroty g³owy, - nerwobóle, ogólna utrata si³, bóle ¿o³¹dka, zwyrodnienie w¹troby, zwyrodnienie nerek, cukromocz,zaburzenia akcji serca, zapalenie i egzemy skóry.

CHLORONAFTALENY

uszkodzenie nerek: - zaczopowanie kanalików nerkowych, uszkodzenie watroby i jej bolesno æ, ¿ó³taczka, hemoliza krwi, zmiany na skórze: - wysypka - egzemy

56 CHLOROWANE FENOLE

uszkodzenie uk³adu nerwowego, uszkodzenie uk³adu kr¹¿enia, uszkodzenie uk³adu oddechowego, bia³aczka, guzy ch³oniakowe, zmiany w b³onie luzowej, alergia skórna.

CHROM SZE CIOWARTO CIOWY

dzia³anie rakotwórcze: - ró¿ne rodzaje nowotworów, schorzenia uczuleniowe skóry.

CYJANKI

wysokie dawki: - mieræ po kilku minutach, dawki ni¿sze: - objawy ze strony uk³adu oddechowego, nerwowego, pokarmowego, - zaburzenia akcji serca, - mieræ po d³u¿szym czasie stê¿enia bardzo niskie: - zawroty i bóle g³owy, zatrucie chroniczne: - bóle g³owy, - md³o ci, - ogólna s³abo æ, - zaburzenia akcji serca, uszkodzenia skóry: - wysypka, - owrzodzenia, - egzemy.

57 CYNA

uszkodzenie centralnego uk³adu nerwowego: - uszkodzenie komórek nerwowych, - zwiêkszenie pobudliwo ci, - zwiêkszenie agresji, - zaburzenia pamiêci, - zaburzenia koordynacji ruchów, - dysfunkcja po³¹czeñ nerwowomiê niowych, - obrzêk mózgu.

CYNK

uszkodzenie w¹troby, uszkodzenie miê nia sercowego, zaburzenia czynno ci przewodu pokarmowego.

CZTERO-CHLOROETYLEN (tetrachloroeten)

dzia³anie rakotwórcze, uszkodzenie centralnego i obwodowego uk³adu nerwowego, zaburzenia wzroku, stany oszo³omienia i odurzenia, nerwobóle, zwyrodnienie w¹troby, zwyrodnienie nerek, zwyrodnienie miê nia sercowego, podra¿nienia skóry.

DDT

kumulacja w organizmie, dzia³anie rakotwórcze: - nowotwory w¹troby, dzia³anie mutagenne, uszkodzenie centralnego uk³adu nerwowego: - os³abienie pamiêci, - niedorozwój umys³owy, - niedorozwój psychiczny.

58 DETERGENTY

uszkodzenie b³on komórkowych i obumieranie komórek, zak³ócenie przemiany materii, nie¿yty przewodu pokarmowego, uszkodzenie w¹troby, alergie, nowotwory kory nadnerczy.

DWUNITROFENOLE

kumulacja w organizmie, rozprzêganie biochemicznych procesów oddychania i tworzenia energii w komórkach, uszkodzenie w¹troby, uszkodzenie nerek, md³o ci, bóle ¿o³¹dka,niepokój, podniecenie, poty, g³êboki, gwa³towny oddech, tachykardia, methemoglobinemia - sinica, zapa æ, pi¹czka, zaæma, alergia skórna.

FENOL

pora¿enie uk³adu nerwowego, pora¿enie uk³adu kr¹¿enia, uszkodzenie dróg oddechowych, denaturacja bia³ek, nekroza skóry, methemoglobinemia - sinica.

59 FLUOR

kumulacja w ko ciach i zêbach, blokowanie enzymów, których aktywatorem jest magnez, hamowanie procesów biochemicznych tworz¹cych energiê w organizmie: - os³abienie sprawno ci fizycznej, - os³abienie sprawno ci psychicznej, - hamowanie wzrostu organizmu, dzia³anie mutagenne: - uszkodzenia chromosomów, - zak³ócenie kodu genetycznego, dzia³anie kancerogenne, nie¿yty ¿o³¹dkowo-jelitowe, ostre zapalenie nerek, ró¿nego stopnia uszkodzenia w¹troby, ró¿nego stopnia uszkodzenia miê nia sercowego, zatrucia chroniczne: - cêtkowanie szkliwa zêbów, - uszkadzanie nerek, - zmiany w tarczycy, - fluoroza szkieletowa: bolesne sztywnienie krêgos³upa, ograniczenie ruchomo ci, krucho æ ko ci, sztywno æ stawów, duszno ci, astma oskrzelowa, uszkodzenie lub podra¿nienie uk³adu nerwowego: - nadmierna pobudliwo æ, - dra¿liwo æ, - ci¹g³e odczuwanie zmêczenia, bezsenno æ, - depresja, - upo ledzenie pamiêci, spadek ciê¿aru cia³a, niedokrwisto æ - anemia.

60 GLIN (aluminium)

kumulacja w ko ciach, zaburzenia w strukturze i czynno ciach komórek nerwowych w centralnym uk³adzie nerwowym (uszkodzenia funkcji mózgu), choroba Alzheimera.

KOBALT

dzia³anie rakotwórcze, uszkodzenie w¹troby, niedoczynno æ tarczycy: - powstanie wola i zahamowanie rozwoju u dzieci, uszkodzenia skóry.

HALOFORMY i THM-y

dzia³anie rakotwórcze, - nowotwory: w¹troby, nerek, depresja centralnego uk³adu nerwowego, pobudzenie centralnego uk³adu nerwowego, dzia³anie narkotyczne, zmiany patologiczne w¹troby, zmiany patologiczne nerek, methemoglobinemia - sinica, anemia, nadwra¿liwo æ, leukopenia, podra¿nienia skóry, zmiany sercowo-naczyniowe, dzia³anie mutagenne.

JOD

nadczynno æ tarczycy: - wzmo¿ona akcja serca, - podniecenie, - poty, - drgawki miê ni.

61 KADM

kumulowanie siê w ko ciach, dzia³anie rakotwórcze, uszkodzenie: - w¹troby, - nerek, - miê nia sercowego, zaburzenia w funkcjonowaniu szpiku kostnego, zaburzenia neurologiczne, nadci nienie, choroba Itai-itai: - deformacja ko ci i szkieletu, - bardzo bolesne z³amania koñczyn.

KRZEM

krzemica: - rozrost tkanki ³¹cznej w p³ucach i jej w³óknienie, dzia³anie toksyczne na komórki, dzia³anie toksyczne na system naczyniowy serca, zmiany: - we krwi, - w narz¹dach moczowych, - w przewodzie pokarmowym (¿o³¹dkowo-jelitowe)

MANGAN

kumulacja w w¹trobie, marsko æ w¹troby, podra¿nienie centralnego uk³adu nerwowego, uszkodzenie cian naczyñ w³osowatych krwi.

62 MIED

kumulacja w organizmie blokowanie procesów enzymatycznych, uszkodzenie cewek nerkowych: - bia³komocz, - cukromocz, - mocznica, uszkodzenie w¹troby, uszkodzenie miê nia sercowego, dzia³anie dra¿ni¹ce na b³ony luzowe przewodu pokarmowego, dzia³anie dra¿ni¹ce na b³ony uk³adu oddechowego, mia¿d¿yca, anemia, negatywny wp³yw na rozwój psychiczny cz³owieka, zw³aszcza dzieci: - zahamowanie rozwoju, - stany lêkowe, - pobudzenie ruchowe, - zaburzenia wzroku.

MOLIBDEN

kumulacja w w¹trobie, nerkach, zêbach i ko ciach.

NIKIEL

dzia³anie rakotwórcze, zmiany mutagenne: - uszkodzenie DNA, uszkodzenie w¹troby, specyficzne uszkodzenia skóry: - egzema, - zaczerwienienie, - pêcherze.

63 N-NITROZOAMINY

dzia³anie rakotwórcze, nowotwory ¿o³¹dka, zmiany chorobowe w: - w¹trobie, - nerkach, - ¿o³¹dku, - p³ucach, - zatokach nosowych.

O£ÓW

kumulacja w ró¿nych narz¹dach i ko ciach, dzia³anie rakotwórcze, dzia³anie mutagenne, blokowanie aktywno ci wielu enzymów niezbêdnych do ¿ycia, w tym oddechowych, blokowanie prawid³owego rozwoju komórek, zaburzenia gospodarki wapniowej w komórkach (nadmierne gromadzenie siê wapnia), uszkodzenia miê nia sercowego, uszkodzenia cewek nerkowych: - bia³komocz, - cukromocz, - mocznica, uszkodzenia b³ony luzowej jamy ustnej - krwawe wybroczyny i zmleczenia, anemia, o³owica, dzia³anie na uk³ad nerwowy: - objawy nerwowe i psychiczne, - obni¿enie ilorazu inteligencji, - niepe³nosprawno æ umys³owa i psychiczna, - zmiany w funkcjonowaniu

64 centralnego uk³adu nerwowego: zahamowanie rozwoju psychomotorycznego, stany lêkowe, pobudzenie ruchowe, - zaburzenia percepcji wzroku, wysoka umieralno æ noworodków, zahamowanie prawid³owego rozwoju p³odu, niedorozwój wewnêtrzny p³odu i noworodka.

PESTYCYDY

kumulacja w organizmie (chlorowane wêglowodory), dzia³anie rakotwórcze, dzia³anie mutagenne, dzia³anie hepatoksyczne - uszkodzenie w¹troby, uszkodzenie nerek, bóle g³owy, bezsenno æ, dra¿liwo æ, zaburzenia w koncentracji, md³o ci, bóle ¿o³¹dka, os³abienie miê ni, uszkodzenie centralnego uk³adu nerwowego: - zaburzenia w sferze psychiki, - zwolnienie my lenia, - os³abienie pamiêci.

PIÊCIOCHLOROFENOL (pentachlorofenol)

kumulowanie siê w organizmie, zak³ócenia biochemicznych procesów oddychania komórkowego i tworzenia energii w komórkach, uszkodzenia w¹troby, uszkodzenia nerek, uszkodzenia skóry - reakcje alergiczne.

65 PIÊCIOCHLOREK WINYLU

silne dzia³anie rakotwórcze.

PRODUKTY DESTYLACJI ROPY NAFTOWEJ(oleje)

dzia³anie rakotwórcze, utrudnienie wymiany tlenowej w p³ucach, zmiany zwyrodnieniowe: - p³uc, - w¹troby, - nerek, aplazja szpiku, podra¿nienie skóry, zwyrodnienia przedrakowe i rakowe skóry.

RAD226

dzia³anie kancerogenne.

RTÊÆ

kumulacja w organizmie, uszkodzenia tkanki mózgowej, zaburzenia psychiczne, zmiany chorobowe uk³adu nerwowego: - drgawki, - brak koordynacji ruchów, - zaburzenia zmys³u czucia, - zaburzenia lub utrata wzroku, - zaburzenia lub utrata s³uchu, - uszkodzenie i bolesno æ w¹troby, - uszkodzenie nerek: bia³komocz, cukromocz, mocznica, uszkodzenie miê nia sercowego, poronienia, toksyczne dzia³anie na p³ód, widoczne po urodzeniu: - zaburzenia rozwoju fizycznego, - upo ledzenie umys³owe dziecka, - trudno ci w nauce, - zaburzenia wzroku, - zaburzenia s³uchu, zatrucie chroniczne - rtêcica,

66 uszkodzenia skóry: - silne podra¿nienia, - ostre zapalenie, - zmiany we wra¿liwo ci, - wysypka, - wypadanie w³osów.

SELEN

kumulacja w nerkach, w¹trobie i miê niach.

SREBRO

zatrucie chroniczne - srebrzyca.

TRÓJCHLOROETYLEN (trichloroeten)

dzia³anie rakotwórcze, uszkodzenie uk³adu nerwowego: - dzia³anie narkotyczne, - ogólna nerwowo æ, - bóle g³owy, - rozdra¿nienie, - z³e samopoczucie psychiczne, zaburzenia akcji serca, utrata apetytu,uszkodzenia w¹troby uszkodzenia nerek: - cukromocz, anemia, dzia³anie toksyczne na nerw wzrokowy a¿ do utraty wzroku, uszkodzenia skóry: - osuszenie (odt³uszczenie), - zapalenie, - egzemy.

TWORZYWA SZTUCZNE

dzia³anie rakotwórcze, schorzenia skóry - dermatozy.

67 WIELOPIER CIENIOWE WÊGLOWODORY AROMATYCZNE (WWA)

kumulacja w organizmie, dzia³anie kancerogenne: - nowotwory: ca³y przewód pokarmowy (szczególnie ¿o³¹dek), p³uca, dzia³anie mutagenne, uszkodzenia skóry: - zaczerwienienie, - egzemy, - rakowacenie, - nowotwory skóry.

BENZO/A/PIREN (najgro niejszy przedstawiciel WWA)

kumulacja w organizmie, dzia³anie kancerogenne: - miejscowe: narz¹d lub tkanka nara¿one na bezpo rednie dzia³anie, - systemiczne: zagro¿enie ca³ego organizmu.

¯ELAZO

choroba Kashin-Becka: - zmiany kostno-stawowe i zaburzenia wzrostu, uszkodzenie cian naczyñ w³osowatych.

68 4.3. WODY G£ÊBINOWE Skorupê ziemsk¹ tworz¹ liczne warstwy geologiczne, które powstawa³y przez miliony lat. S¹ to warstwy zbudowane z ró¿nych ska³ - i³ów, ³upków, glin, piaskowców, bazaltów itd. Dla nas wa¿ne jest, ¿e warstwy geologiczne zachowuj¹ siê ró¿nie w stosunku do wody opadowej przesi¹kaj¹cej w naturalny sposób w g³¹b ziemi. Niektóre warstwy przepuszczaj¹ wodê (gleba, piaski, ¿wiry, niektóre i³y itd.), a inne nie (zbite ska³y, gliny itd.). To dziêki pierwszej warstwie nieprzepuszczalnej, znajduj¹cej siê na g³êboko ci oko³o 25 m, gromadz¹ siê na jej powierzchni wody gruntowe, które mo¿na czerpaæ ze studni. Wody gruntowe s¹ bardzo m³ode, bo s¹ ci¹gle zasilane opadami atmosferycznymi. Znajdujemy w nich zanieczyszczenia ze cieków rolniczych (pestycydy, nawozy sztuczne), z szamb, py³ów atmosferycznych, mietnisk itd..

Kolejne nieprzepuszczalne warstwy geologiczne znajdujemy na du¿o wiêkszych g³êboko ciach, najczê ciej od 150 do 400 m. Na tych warstwach zatrzyma³y siê wody wiele starsze, które nale¿¹ do wód g³êbinowych. Dla przyk³adu woda oligoceñska z rejonów Warszawy (oligocen jest jednym z okresów geologicznych w historii tworzenia Ziemi) znajduje siê na g³êboko ci od 300 do 350 m, a jej wiek wynosi oko³o 35 milionów lat.

Rys. 25. Wody gruntowe i g³êbinowe w skorupie ziemskiej.

69 Podstawow¹ ró¿nic¹ pomiêdzy wodami gruntowymi a g³êbinowymi jest to, ¿e wody gruntowe bezpo rednio stykaj¹ siê ze wszelkimi nieczysto ciami z powierzchni w postaci cieków i odpadów. S¹ zatem bardziej ska¿one w przeciwieñstwie do wód g³êbinowych, które s¹ (jeszcze?!) odizolowane od zanieczyszczeñ z powierzchni ziemi. Niestety, w ród wielu posiadaczy studni istnieje przekonanie, ¿e korzystaj¹ z wody g³êbinowej.

Jest oczywiste, i¿ wody zalegaj¹ce w ró¿nych ska³ach skorupy ziemskiej czê ciowo rozpuszczaj¹ je i wzbogacaj¹ siê w ró¿ne minera³y. Ilo æ tych minera³ów, a tak¿e ich jako æ zale¿¹ od budowy samej ska³y. Ska³y wapienne s¹ ³atwo rozpuszczalne, dlatego wody s¹siaduj¹ce z nimi zawieraj¹ du¿o wapnia (twardo æ wody). Przyk³adem ska³ nierozpuszczalnych s¹ granity i bazalty (wody w Tatrach i Himalajach nie zawieraj¹ ¿adnych minera³ów).

Wody g³êbinowe znajdujemy niemal wszêdzie, ró¿na jest tylko ilo æ i jako æ tych wód oraz g³êboko æ ich zalegania w skorupie ziemskiej. Ale nie wszystkie wody g³êbinowe nadaj¹ siê do picia, bowiem w wiêkszo ci przypadków s¹ one przemineralizowane. Je li woda g³êbinowa spe³ni warunki wody mineralnej, to jest rejestrowana i sprzedawana jako mineralna. Jednak bardzo przereklamowane s¹ korzy ci zdrowotne wynikaj¹ce z obecno ci minera³ów w tych wodach. Makro - i mikroelementy w wodzie musz¹ tworzyæ ze sob¹ odpowiednie proporcje, aby by³y przyswajane przez ludzki organizm.

Nie zapominajmy równie¿, ¿e wody g³êbinowe czêsto zawieraj¹ zbyt du¿o minera³ów. Z wielu badañ wynika, ¿e nawet najbogatsze w minera³y wody mineralne nie daj¹ ich wiêcej, ni¿ 1% tego, co znajdujemy w po¿ywieniu.

Woda nigdy nie by³a powa¿nym ród³em makro- i mikroelementów potrzebnych nam do ¿ycia.

NAWET NAJLEPSZE WODY MINERALNE ZAWIERAJ¥ TYLKO KILKA POTRZEBNYCH DO ¯YCIA PIERWIASTKÓW I TO W ZNIKOMYCH ILO CIACH W PORÓWNANIU Z ICH ZAPOTRZEBOWANIEM W Polsce notujemy coraz wiêcej przypadków ska¿enia wód g³êbinowych truciznami z powierzchni ziemi na skutek ich naturalnego przesi¹kania w g³¹b ziemi, a w ostatnich latach wrêcz zasysania wód powierzchniowych z powodu intensywnego wydobycia wielu róde³ wód z g³êbi ziemi.

70 Wody g³êbinowe charakteryzuj¹ siê dobrymi parametrami mikrobiologicznymi. Niska temperatura tych wód, brak dostêpu wiat³a s³onecznego oraz brak naturalnych po¿ywek nie sprzyjaj¹ rozwojowi drobnoustrojów. Jednak niew³a ciwe korzystanie z takiej wody, a szczególnie niew³a ciwe przechowywanie prowadzi do szybkiego i znacznego pogorszenia siê jej jako ci mikrobiologicznej i szkodliwego dzia³ania na organizm ludzki. Wody g³êbinowe bogate w sk³adniki mineralne mog¹ byæ dobrym pod³o¿em dla rozwoju drobnoustrojów pochodz¹cych z otoczenia cz³owieka. Zawarto æ tlenu w wodzie g³êbinowej jest niska, ale jej przechowywanie w naczyniach powoduje szybkie nasycanie tlenem umo¿liwiaj¹ce wzrost drobnoustrojów tlenowych.

Z kolei wy¿sza na powierzchni ni¿ w g³êbinach temperatura wody umo¿liwia rozwój wielu drobnoustrojów mezofilnych, chorobotwórczych dla cz³owieka.

Do pojemników s³u¿¹cych do przenoszenia i przechowywania wody ³atwo dostaj¹ siê, namna¿aj¹ i uwalniaj¹ metabolity licznych gatunków ple ni, z których kilka produkuje aflatoksyny, substancje o wyj¹tkowo rakotwórczym dzia³aniu. Stopieñ zanieczyszczenia drobnoustrojami zale¿y w du¿ej mierze od materia³u, z którego jest wykonany pojemnik, gdy¿ wiêkszo æ bakterii mezofilnych przywiera z ³atwo ci¹ do powierzchni z tworzyw sztucznych za pomoc¹ specjalnie wytwarzanych substancji luzowych. W ten sposób na wewnêtrznej powierzchni naczynia powstaje biofilm z³o¿ony z bakterii i ich metabolitów. Widzimy wiêc, ¿e spo¿ywanie wód g³êbinowych, które wykazuj¹ dobre parametry mikrobiologiczne, niesie ze sob¹ zagro¿enie zdrowia wynikaj¹ce z braku znajomo ci przestrzegania zasad higieny w trakcie ich pobierania i przechowywania. Sama zawarto æ pewnych minera³ów w tych wodach najczê ciej nie stanowi ¿adnego po¿ytku dla konsumentów. Jedyn¹ zalet¹ wód g³êbinowych jest to, ¿e nie zawieraj¹ tylu zanieczyszczeñ (jeszcze!!!), co wody gruntowe lub powierzchniowe.

Z wód g³êbinowych korzysta obecnie oko³o 2% spo³eczeñstwa polskiego. Najwiêcej wypija siê ich w Warszawie, gdzie mieszkañcy stolicy dziêki ponad 200 studniom g³êbinowym sami zaopatruj¹ siê w wodê oligoceñsk¹.

SPO¯YWANIE WÓD G£ÊBINOWYCH NIESIE ZA SOB¥ ZAGRO¯ENIE ZDROWIA WYNIKAJ¥CE Z BRAKU PRZESTRZEGANIA ZASAD HIGIENY W TRAKCIE ICH POBIERANIA I PRZECHOWYWANIA.

71

5

PIERWIASTKI I ZWI¥ZKI CHEMICZNE W WODZIE POWIERZCHNIOWEJ I PITNEJ Czytelniku, byæ mo¿e zadasz pytanie: o co chodzi z t¹ chemi¹ w wodzie? Zewsz¹d s³yszy siê ró¿ne, czêsto sprzeczne ze sob¹ tezy na ten temat.

Naukowcy zajmuj¹cy siê ochron¹ rodowiska, a ostatnio coraz czê ciej media i konsumenci krzycz¹ o zatruciu rodowiska naturalnego, o chemii w wodach gruntowych i powierzchniowych, a co za tym idzie w studniach i kranach. Sanepidy i zak³ady wodoci¹gowe zaprzeczaj¹ tym atakom i broni¹c siê stwierdzaj¹, ¿e to przewa¿nie minera³y (oczywi cie te zdrowe i potrzebne) s¹ w wodzie pitnej. Gdy kto zgodnie z tez¹ wiatowej Organizacji Zdrowia twierdzi, ¿e to woda jest g³ównym winowajc¹ epidemii raka i innych chorób oraz wysokiej umieralno ci Polaków, to inni zaprzeczaj¹ i twierdz¹, ¿e przyczyn¹ takiego stanu rzeczy s¹ stresy i palenie papierosów. Ludzie odpowiedzialni za jako æ wody pitnej i ufaj¹cy bezkrytycznie polskiej normie twierdz¹, ¿e woda jest w porz¹dku, je li jest przezroczysta i nie wydziela ¿adnych przykrych zapachów, a tych trochê zwi¹zków chemicznych, to bagatela. Komu zatem wierzyæ, kto mówi prawdê?

Wspó³czesna nauka o chemii notuje oko³o 6 milionów zwi¹zków chemicznych. Zdecydowana wiêkszo æ powsta³a w ostatnim wieku w naszych nowoczesnych laboratoriach i fabrykach chemicznych. Z tej ogromnej listy zwi¹zków chemicznych wyró¿nia siê ponad 2300 takich, które ³atwo i szybko rozpuszczaj¹ siê w wodzie. We wstêpie napisano dosyæ du¿o, w jaki sposób zwi¹zki te trafiaj¹ do rodowiska naturalnego cz³owieka. Nie zapominajmy, ¿e woda jest najlepszym rozpuszczalnikiem, zatem rozpuszcza wszystko, co tylko spotka na swojej drodze. Wody deszczowe rozpuszczaj¹ wszystkie bez wyj¹tku pestycydy, nawozy sztuczne i naturalne, a wiele innych zwi¹zków otrzymujemy w ciekach komunalnych oraz przemys³owych ju¿ w postaci rozpuszczonej.

72 Ju¿ wiemy, ¿e zak³ady wodoci¹gowe nie s¹ w stanie usun¹æ zwi¹zków chemicznych z wody, przeciwnie dodaj¹ do niej nastêpne i bardzo gro ne siarczan ¿elazowo-aluminiowy w procesie koagulacji oraz chlor w dezynfekcji. Polska norma dotycz¹ca warunków, jakim powinna odpowiadaæ woda pitna (Za³¹cznik nr 2) dopuszcza w 1 litrze wody a¿ 800 mg substancji rozpuszczonych. Dla porównania w tej samej normie dopuszcza siê tylko 5 mg (160 x mniej!!!) zawiesin. Sk¹d taka ró¿nica? Przecie¿ jasne - substancji rozpuszczonych konsument nie jest w stanie rozpoznaæ w wodzie, natomiast zawiesiny zauwa¿y, poniewa¿ powoduj¹ jej mêtnienie. Mêtno æ mo¿na ³atwo usun¹æ z wody, natomiast substancje chemiczne - nie. Obecna norma dotycz¹ca wody pitnej jest ju¿ trzeci¹ po 1945 r., a ka¿da kolejna norma jest coraz bardziej tolerancyjna co do zawarto ci ró¿nych trucizn w wodzie, bowiem z roku na rok przybywa ich i nikt nie potrafi temu zapobiegaæ.

Proponujê przeanalizowaæ obecn¹ normê i zacznijmy od tytu³u, w którym rzuca siê w oczy s³owo ,,powinna ( ...warunki, jakim powinna odpowiadaæ woda do picia i na potrzeby gospodarcze .). Powinna, czyli wcale nie musi. Oznacza to, ¿e je li udowodnisz wiêksz¹ zawarto æ np. o³owiu w wodzie, ni¿ podane jest w normie, to mo¿esz od odpowiednich w³adz sanitarnych otrzymaæ prost¹ odpowied : Przykro nam, bardzo siê starali my, ale nie wysz³o . W tytule widzimy równie¿ dwie ró¿ne nazwy - do picia i na potrzeby gospodarcze . Tê sprawê wyja nili my ju¿ wcze niej i przypominamy, ¿e tylko 0,3% produkowanej w polskich zak³adach wodoci¹gowych wody przeznaczone jest do picia, a pozosta³e 99,7% na potrzeby gospodarcze.

Widzimy, ¿e powy¿sza norma nakazuje badaæ wodê w trzech aspektach: 1) organoleptycznie, czyli wszystkie te w³asno ci wody, które ka¿dy cz³owiek mo¿e zbadaæ swoimi zmys³ami, tj. jej wygl¹d, smak i zapach.

2) fizyczno-chemicznie, czyli dopuszczaln¹ zawarto æ wagow¹ wybranych pierwiastków oraz zwi¹zków chemicznych.

3) bakteriologicznie - tu obserwuje siê szybko æ rozwoju pewnych bakterii w wodzie pitnej, aby ustaliæ, czy dodano do niej odpowiednie ilo ci chloru.

Zwróæmy uwagê, jak dla ustawodawcy wa¿ny jest wygl¹d, smak i zapach wody. Cechy, które wcale nie musz¹ wiadczyæ o jej z³ej jako ci zdrowotnej. Uzyskanie z mêtnej wody rzecznej, czystej i przezroczystej wody nie jest takie trudne, ju¿ to poznali my (sedymentacja, koagulacja oraz filtry mechaniczne).

Proszê zwróciæ uwagê na punkt 8, który dopuszcza w wodzie pitnej: Zawiesiny, organizmy wodne martwe i ¿ywe, plamy oleju itp. w takich ilo-

73 ciach, aby nie by³y widoczne w szklanych naczyniach. Czyli zgodnie z dewiz¹: Czego oko nie widzi, tego sercu nie ¿al .

Obecna norma nakazuje badaæ wodê na obecno æ tylko 43 zwi¹zków chemicznych, podczas gdy w krajach zachodnich liczba badanych substancji przekracza 250. W ród substancji w ogóle nie badanych w Polsce znajduje siê a¿ 6 zwi¹zków rakotwórczych.

Od ponad 5 lat specjalne komisje ustawodawcze pracuj¹ nad now¹, kolejn¹ norm¹ i jedno jest ju¿ pewne - w tej nowej normie bêdzie dopuszczonych 1000 mg substancji rozpuszczonych na 1 litr. Du¿o to, czy ma³o? Odpowiedzmy sobie sami. Otó¿ z licznych badañ i obserwacji wiemy, ¿e wody powierzchniowe I klasy czysto ci zawieraj¹ nie wiêcej ni¿ 50 mg/l substancji rozpuszczonych. Przy tym wiadomo, ¿e s¹ to wy³¹cznie substancje naturalne, nieszkodliwe. Gdyby my tych wód nie zanieczyszczali, wszystkie rzeki i jeziora pozosta³yby w tej najlepszej klasie. Tymczasem w wodach tych pojawi³o siê oko³o 1000 mg/l nowych zwi¹zków, pochodz¹cych z ró¿nego rodzaju cieków i wszystkie te zwi¹zki przedostaj¹ siê do wody pitnej. Skoro ka¿dego dnia doros³y cz³owiek wypija oko³o 2,5 litra wody, to wraz z ni¹ wypija w ten sposób oko³o 3 gramów substancji chemicznych pochodz¹cych ze cieków. W ci¹gu roku zjada zatem oko³o 1 kilograma ró¿nych zwi¹zków, w tym przede wszystkim toksycznych i rakotwórczych.

Trudno w to uwierzyæ, przecie¿ woda z kranu wygl¹da czêsto dobrze.

Otó¿ nale¿y podkre liæ, ¿e z ponad 2300 zwi¹zków chemicznych rozpuszczonych w wodzie a¿ 97% nie jest wyczuwalne ¿adnym z ludzkich zmys³ów. Nikt nie wie jak wygl¹da i jak smakuje w wodzie o³ów, rtêæ, azotany, azbest, pestycydy i wiele innych substancji. To dlatego tak ³atwo udaje siê instytucjom odpowiedzialnym za jako æ wody przemycaæ tê chemiê do naszych kranów, a dalej do ¿o³¹dków.

Drogi Czytelniku, picie wody ska¿onej nie boli. Setki pierwiastków i zwi¹zków chemicznych s¹ spo¿ywane z wod¹ i du¿¹ ich czê æ organizm cz³owieka potrafi wydaliæ, ale te¿ wiele przyswaja. Ju¿ dawno udowodniono, ¿e zbyt du¿e dawki trucizn w naszym moczu i kale s¹ bezpo redni¹ przyczyn¹ raka pêcherza moczowego oraz jelita grubego. Niema³a czê æ zwi¹zków w organizmie jest skumulowana, przy czym ka¿dy pierwiastek w innym miejscu, najczê ciej w nerkach i w¹trobie (tabela 2).

74 Tragedia picia niezdrowej wody polega na tym, ¿e skutki odczujemy dopiero po wielu latach. Z kolei to, co odczuwamy dzisiaj, mo¿e byæ wynikiem spo¿ywania niezdrowej wody w latach minionych. I w³a nie dlatego, ¿e skutki te daj¹ o sobie znaæ po tak odleg³ym czasie, nikt nie kojarzy ich z wod¹.

TABELA 2. Kumulacja prostych pierwiastków w organizmie ludzkim.

Pierwiastek Glin Arsen Bor Bar Beryl Bizmut Kadm Kobalt Chrom Mied Fluor ¯elazo Rtêæ Iryd Mangan Molibden Nikiel O³ów Rubid Selen Krzem Antymon Cyna Stront Tytan Uran Wanad Wolfram Cynk

Tkanki i narz¹dy kumuluj¹ce Al As B Ba Be Bi Cd Co Cr Cu F Fe Hg Ir Mn Mo Ni Pb Rb Se Si Sb Sn Sr Ti U V W Zn

mózg, nerki, w³osy, p³uca, ko ci w¹troba, nerki, skóra, w³osy, paznokcie mózg skóra, p³uca, ko ci, zêby ko ci, zêby, w¹troba nerki, p³uca kora nerkowa, w¹troba, ko ci w¹troba, nerki nerki, rdzeñ pacierzowy, ko ci, miê nie w¹troba, nerki, serce, mózg, j¹dra ko ci, zêby czerwone cia³ka krwi, w¹troba, ledziona, szpik kostny nerki, gruczo³ tarczowy, przysadka mózgowa gruczo³ tarczowy, linianki, miê nie ga³ki ocznej trzustka, w¹troba, nerki w¹troba, nerki, zêby, ko ci gruczo³y limfatyczne, nerki, ko ci ko ci, aorta, nerki, w¹troba, mózg w¹troba, miê nie nerki, w¹troba, miê nie p³uca, skóra nerki, w³osy j¹dra ko ci, aorta, j¹dra, gruczo³ krokowy p³uca, skóra gruczo³ tarczowy, nadnercza, ko ci p³uca, ko ci, tkanka t³uszczowa, serce nerki, w¹troba, gruczo³y limfatyczne nerki, w¹troba, gruczo³ krokowy, w³osy, paznokcie

75

6

DOMOWE METODY OCZYSZCZANIA WODY PITNEJ Konsumenci wody pitnej ju¿ od dawna krytycznie patrz¹ na jej jako æ.

Oczywi cie jedynym dostrzeganym mankamentem jest najczê ciej mêtno æ wody spowodowana zawiesinami lub jej niepo¿¹dany zapach, wywo³any najczê ciej chlorem. O istnieniu w wodzie setek innych zwi¹zków chemicznych statystyczny konsument i tak nic nie wie, poniewa¿ s¹ niewidoczne, bez smaku i bez zapachu. Coraz czê ciej odbiorcy wody pitnej siêgaj¹ do ró¿nych metod poprawiania jej jako ci. Sklepy oferuj¹ dzi wiele domowych filtrów zró¿nicowanych ze wzglêdu na budowê oraz skuteczno æ. W rozdziale tym opisano najczê ciej spotykane metody domowego oczyszczania, a raczej doczyszczania wody pitnej.

6.1. FILTRY MECHANICZNE Filtry mechaniczne (inaczej sedymentacyjne) usuwaj¹ z wody wy³¹cznie czê ci mechaniczne, jak piasek, mu³, i³y, rdza ¿elaza itd. Zanieczyszczenia te pochodz¹ najczê ciej z trzech róde³: 1. Niedok³adne oczyszczanie w zak³adach wodoci¹gowych.

2. Czêste awarie rur wodoci¹gowych.

3. Oddzielanie siê kamienia od wewnêtrznych powierzchni rur przep³ywowych.

Dok³adno æ oczyszczania filtrów mechanicznych zale¿y od materia³u wk³adów filtruj¹cych oraz od ich porowato ci. Najczê ciej spotykane w handlu filtry mechaniczne dzieli sie wed³ug materia³u na: o siatkowe, o porcelanowe, o w³ókninowe, o sznurkowe.

76 Domowe filtry mechaniczne dzielimy ponadto wed³ug ich przepuszczalno ci i zastosowania: o Filtry kuchenne. o Filtry centralne.

Filtry kuchenne s¹ najczê ciej nakrêcane na wylewkê. Zatrzymuj¹ one niegro ne dla zdrowia czê ci mechaniczne, a przepuszczaj¹ wszystkie gro ne zwi¹zki chemiczne. Ich wad¹ jest równiez szybki rozwój bakterii i wirusów, dla których doskona³¹ po¿ywk¹ jest brud gromadzacy siê na powierzchni filtrów.

Filtry centralne (rys. 26) montowane s¹ przy g³ównym wej ciu wody do mieszkania (lub domu) i ich zadaniem jest oczy ciæ z czê ci mechanicznych ca³¹ wodê u¿ywan¹ w domostwie. Tak oczyszczona woda o zabezpiecza rury domowe przed szybkim zatykaniem siê, o chroni drogie baterie wodne przed szybkim zu¿yciem, o poprawia komfort higieny osobistej i prania.

Uwaga: centralne filtry mechaniczne nie usuwaj¹ rozpuszczonego w wodzie ¿elaza oraz zwi¹zków wapnia i magnezu, powodujacych tworzenie siê kamienia kot³owego (twardo æ wody).

Rys. 26. Centralne filtry mechaniczne

77 6. 2. FILTRY Z WÊGLEM AKTYWNYM Wêgiel aktywny jest bardzo popularnym materia³em stosowanym w filtracji wody. Do produkcji wêgla aktywnego u¿ywa siê najczê ciej drewna bukowego, ale ostatnio najlepszym surowcem okaza³y siê ³upki kokosowe. Surowiec taki pra¿ony jest przy wysokim ci nieniu do temperatury 600°C. W efekcie otrzymuje siê materia³ o wyj¹tkowo du¿ej porowato ci, jednak¿e nie ta w³a ciwo æ wêgla aktywnego jest wykorzystywana do filtracji wody.

Okazuje siê, ¿e wêgiel aktywny ma w³a ciwo ci sorbcyjne i redukuje zawarto æ chloru w wodzie. A poniewa¿ na brak chloru w wodzie nie narzekamy, a jego zapach bardzo nam dokucza, st¹d te¿ niema³a popularno æ filtrów wêglowych. Niestety wszystkie inne zwi¹zki zawarte w wodzie wêgiel aktywny zatrzymuje w minimalnym stopniu albo przepuszcza je ca³kowicie.

Zaznaczyæ nale¿y, ¿e równie¿ filtry wêglowe s¹ doskona³ym miejscem do wylêgania siê bakterii, gdy¿ czêsto gromadzi siê w nich brud z wody. Równie¿ stary wêgiel, który ulegnie rozk³adowi i straci swoj¹ aktywno æ (lasacja wêgla) jest doskona³ym miejscem dla rozwoju bakterii, nawet gdy jest zanurzony w czystej wodzie osmotycznej (postfiltr). St¹d te¿ nale¿y jego wymieniaæ po 6 miesi¹cach od momentu pierwszego kontaktu z wod¹.

FILTRY Z WÊGLEM AKTYWNYM REDUKUJ¥ JEDYNIE ZAWARTO Æ CHLORU W WODZIE, PRZEPUSZCZAJ¥C JEDNOCZE NIE WSZYSTKIE INNE ZWI¥ZKI W NIEJ ZAWARTE. Domowe filtry z wêglem aktywnym dzielimy, podobnie jak mechaniczne, na: o Filtry kuchenne. o Filtry centralne.

Wêglowe filtry kuchenne s¹ najczê ciej kombinacj¹ filtrów mechanicznych z wêglem aktywnym i s¹ nakrêcane na wylewkê kuchenna.

Filtry centralne z wêglem aktywnym s¹ równie¿ uzupe³nieniem filtrów mechanicznych (wk³ady w³ókninowe s¹ wype³nione wêglem). Dodatkow¹ zalet¹ tych filtrów jest redukcja chloru w wodzie i jej wiêksza przydatno æ do higieny osobistej cia³a.

78 Widzimy zatem, ¿e zarówno kuchenne filtry mechaniczne, jak i wêglowe nie usuwaj¹ z wody tego, co stanowi najwiêksze niebezpieczeñstwo zwi¹zków chemicznych. Poprawiaj¹ jedynie pewne w³a ciwo ci organoleptyczne wody, w tym przypadku mêtno æ (filtry mechaniczne) oraz smak i zapach (filtry wêglowe).

Poniewa¿ kuchenne filtry mechaniczne oraz wêglowe poprawiaj¹ tylko wygl¹d i zapach wody pitnej - cechy, które nie maj¹ istotnych efektów zdrowotnych, a jednocze nie przepuszczaj¹ wszystkie zwi¹zki chemiczne w niej rozpuszczone, które s¹ najgro niejsze, nadano im miano filtrów psychologicznych.

KUCHENNE FILTRY MECHANICZNE I WÊGLOWE S¥ FILTRAMI PSYCHOLOGICZNYMI, PONIEWA¯ ZATRZYMUJ¥ WIDOCZNE I MA£O GRO NE ZAWIESINY LUB REDUKUJ¥ ZAWARTO Æ CHLORU, A JEDNOCZE NIE PRZEPUSZCZAJ¥ NIEWIDOCZNE, ALE GRO NE ZWI¥ZKI CHEMICZNE ROZPUSZCZONE W WODZIE. 6.3. GOTOWANIE WODY Niestety, jeszcze wiele gospodyñ domowych stosuje d³ugie gotowanie wody jako metodê na poprawienie jej jako ci. Nie wiedz¹ jednak, ¿e w ten sposób woda nie bêdzie lepsza, lecz wrêcz odwrotnie. Wodê pobran¹ zarówno z kranu, jak i ze studni trzeba gotowaæ, bo nawet je li by³a ona zdezynfekowana chlorem w zak³adach wodoci¹gowych, nigdy nie ma gwarancji, ¿e nie zosta³a ponownie zaka¿ona w ruroci¹gach. Gotowanie ma na celu zniszczenie ewentualnych bakterii i wirusów, jednak¿e dla zabicia tych drobnoustrojów wystarczy krótko zagotowaæ wodê (dla zabicia muchy nie potrzebna jest armata).

Przypomnijmy sobie z lekcji fizyki, ¿e gotowanie wody polega na jej intensywnym parowaniu. Im d³u¿ej j¹ gotujemy, tym wiêcej czystej (!!!) wody ubêdzie wraz z par¹. Pozbêdziemy siê czystej wody, bowiem paruje tylko woda i ewentualnie gazy, natomiast wszystkie bez wyj¹tku zwi¹zki rozpuszczone pozostan¹ w niej. Im d³u¿ej gotujemy wodê, tym bardziej zagêszczamy zawarte w niej substancje chemiczne. Je¿eli w czasie gotowania tworzy siê na ciankach naczynia kamieñ, to jego ród³em s¹ wy³¹cznie zwi¹zki wapnia

79 i magnezu. Oba te pierwiastki zaliczane s¹ wprawdzie do pierwiastków ¿ycia, jednak¿e ich wad¹ jest tworzenie kamienia w ruroci¹gach, kot³ach, garnkach, ¿elazkach itd. Im wiêcej wapnia i magnezu w wodzie, tym woda jest bardziej twarda. Je li kamieñ otrzymuje rdzawy kolor, to oznacza, ¿e w wodzie znajduje siê ponadto ¿elazo lub mangan.

GOTOWANIE WODY S£U¯Y TYLKO DO USUWANIA BAKTERII I WIRUSÓW CHOROBOTWÓRCZYCH, KTÓRE MOG¥ SIÊ W NIEJ ZNAJDOWAÆ. IM D£U¯EJ GOTUJEMY WODÊ, TYM BARDZIEJ ZAGÊSZCZAMY ZAWARTE W NIEJ SUBSTANCJE ROZPUSZCZONE. 6. 4. MAGNETYZERY Niektóre zwi¹zki chemiczne rozpuszczone w wodzie wytr¹caj¹ siê z niej i tworz¹ w rurach charakterystyczny kamieñ. Zjawisko jest bardzo uci¹¿liwe, bowiem zarastaj¹ce rury zatykaj¹ siê, a piece kot³owe, bojlery, ekspresy do kawy i ¿elazka zu¿ywaj¹ wiêcej energii. Je li jest to kamieñ spowodowany zwi¹zkami wapnia i magnezu (zwi¹zki te wp³ywaj¹ na twardo æ wody), to mo¿na temu przeciwdzia³aæ filtrami chemicznymi (tzw. zmiêkczacze), które s¹ opisane w kolejnym rozdziale.

Ale istnieje równie¿ inna metoda likwiduj¹ca kamieñ w rurach, du¿o prostsza. Otó¿, je li wodê zawieraj¹c¹ zwi¹zki tworz¹ce kamieñ podda siê dzia³aniu silnego pola magnetycznego, to oka¿e siê, ¿e kamieñ taki przestanie siê odk³adaæ. Ma³o tego, namagnetyzowana woda nawet rozpuszcza kamieñ, który ju¿ wcze niej osadzi³ siê w rurach. Pole magnetyczne wytwarza siê poprzez instalowanie na rurach wodoci¹gowych odpowiednio dopasowanych magnesów lub elektromagnesów, a urz¹dzenia takie nazywa siê magnetyzerami.

Zwracamy uwagê na fakt, ¿e magnetyzery nie filtruj¹ wody, lecz zupe³nie odwrotnie - sprawiaj¹, ¿e brud , który wcze niej zatrzymywa³ siê na rurach, teraz w niej pozostaje. Dlatego nie mo¿na nazywaæ ich filtrami do wody. Je li kto zafunduje sobie magnetyzer, to powinien mieæ na uwadze, ¿e chroni co prawda swoje rury, ale jego woda bêdzie bardziej obci¹¿ona chemicznie.

MAGNETYZERY NIE OCZYSZCZAJ¥ WODY, LECZ J¥ BRUDZ¥, PONIEWA¯ OCZYSZCZAJ¥ RURY.

80 6.5. FILTRY CHEMICZNE Filtry chemiczne (inaczej wymieniacze jonowe lub dejonizatory) s¹ jedynymi stosowanymi w filtracji wody urz¹dzeniami, które chemicznie usuwaj¹ z wody pewne pierwiastki. Grupê filtrów chemicznych tworz¹ praktycznie dwie kategorie: 1. Od¿elaziacze, których zadaniem jest usuwaæ lub redukowaæ w wodzie ¿elazo lub mangan.

2. Zmiêkczacze, które usuwaj¹ z wody wapñ i magnez (lub redukuj¹ ich ilo æ), pierwiastki odpowiedzialne za twardo æ wody. ¯elazo jest wprawdzie jednym z pierwiastków ¿ycia, jednak¿e nadmiar ¿elaza jest bardzo niepo¿¹dany, bowiem sprawia, ¿e: o Cierpimy na wszelkie choroby uk³adu pokarmowego. o Po ka¿dym praniu bia³a bielizna i po ciel ma rdzawy kolor. o Woda brudzi sanitariaty (muszle, wanny itd.). o Woda ma odpychaj¹cy wygl¹d oraz zapach i nie nadaje siê do picia. o Rury, hydrofory i inne urz¹dzenia wodne zarastaj¹ rdz¹. o Zu¿ywamy wiêcej energii z powodu zaro niêtych przewodów i uszczelek w piecach i bojlerach.

Równie¿ wapñ i magnez, pierwiastki powoduj¹ce twardo æ wody, s¹ w wodzie bardzo niekorzystne, mimo ¿e nale¿¹ do makroelementów niezbêdnych do ¿ycia. Twarda woda powsta³a z nadmiaru tych pierwiastków powoduje, ¿e: o W urz¹dzeniach wodnych i rurach wydziela siê kamieñ i zatyka je. o Piece kot³owe i bojlery z¿eraj¹ wiêcej energii ni¿ potrzeba, poniewa¿ spirale i powierzchnie grzewcze s¹ izolowane kamieniem. o Musimy u¿ywaæ wiêkszej ilo ci drogich proszków do prania oraz wiêcej i p³ynów do sp³ukiwania naczyñ. o Resztki zwi¹zków pozostaj¹ce w wypranej bieli nie maj¹ kontakt ze skór¹, podra¿niaj¹ j¹ i musimy kupowaæ drogie kremy dla jej ochrony. o Musimy nieustannie czy ciæ p³ytki, armaturê, umywalki itp. z plam po twardej wodzie.

W od¿elaziaczach oraz zmiêkczaczach wykorzystuje siê zjawisko dysocjacji, które jest opisane w dalszej czê ci ksi¹¿ki. Wymiana jonowa w tych filtrach polega na wymianie niekorzystnych jonów (¿elaza, manganu, wapnia lub magnezu) na jony mniej szkodliwe (najczê ciej sodu), pochodz¹ce ze spe-

81 cjalnie dobranych soli dodawanych do obrabianej wody. Od¿elaziacze i zmiêkczacze usuwaj¹ z wody (lub redukuj¹) wy³¹cznie wy¿ej wymienione pierwiastki, a wszystkie inne zwi¹zki chemiczne zawarte w niej przepuszczaj¹ w 100%. Poniewa¿ woda po przej ciu przez te filtry zawiera wszystkie pozosta³e zwiazki chemiczne i dodatkowo wiêcej sodu, st¹d czêsto nie nadaje siê do picia. Poni¿szy rysunek pokazuje na przyk³adzie domu mieszkalnego korzy ci p³yn¹ce z filtra zmiêkczaj¹cego.

Rys. 27. Zalety miêkkiej wody w domu.

Poniewa¿ zarówno od¿elaziacze, jak i zmiêkczacze filtruj¹ ca³¹ objêto æ wody wykorzystywanej w gospodarstwie domowym, st¹d s¹ montowane przy wej ciu g³ównej rury do tego gospodarstwa.

OD¯ELAZIACZE USUWAJ¥ Z WODY TYLKO ¯ELAZO I MANGAN, NATOMIAST ZMIÊKCZACZE USUWAJ¥ TYLKO WAPÑ I MAGNEZ. WSZYSTKIE POZOSTA£E ZWI¥ZKI CHEMICZNE ZAWARTE W WODZIE PRZECHODZ¥ PRZEZ TE FILTRY.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03 82

83

7

MINERA£Y W WODZIE 7. 1. CO TO S¥ MINERA£Y? Ponad 2500 ró¿nych minera³ów wystêpuje w przyrodzie, z czego 300 powszechnie. Z tych minera³ów zbudowane s¹ ró¿ne ska³y, które tworz¹ skorupê ziemsk¹. Minera³y, jak ka¿dy zwi¹zek chemiczny, zawieraj¹ ró¿ne pierwiastki, a w ród nich jest kilka takich, które w ¿yciu ludzi, zwierz¹t oraz ro lin pe³ni¹ wa¿ne funkcje. S¹ to pierwiastki, bez których nie istnia³oby ¿ycie, dlatego nazywa siê je pierwiastkami ¿ycia. Do nich zalicza siê: 1. WAPÑ 2. POTAS 3. SÓD 4. MAGNEZ 5. FOSFOR 6. ¯ELAZO 7. CYNK 8. MIED

9. MANGAN 10. CHROM 11. SIARKA 12. JOD 13. WANAD 14. CHLOR 15. MOLIBDEN

16. NIKIEL 17. KOBALT 18. KRZEM 19. FLUOR 20. SELEN 21. BOR 22. ARSEN

Pierwiastki te s¹ tak samo wa¿ne w ¿yciu cz³owieka jak woda, tlen, t³uszcze, bia³ko, witaminy i dzieli siê na makro- i mikroelementy. Makroelementy to te, których cz³owiek spo¿ywa wiêcej i które w wiêkszych ilo ciach znajduj¹ siê w jego organizmie. Zalicza siê do nich wapñ, sód, potas, ¿elazo, magnez, siarkê i fosfor. Pozosta³e pierwiastki ¿ycia spo¿ywane s¹ w mniejszych ilo ciach i zapotrzebowanie na nie jest równie¿ du¿o mniejsze, dlatego zaliczane s¹ do mikroelementów.

Sk¹d czerpiemy te pierwiastki? Otó¿ wszystkie potrzebne nam do ¿ycia pierwiastki mineralne czerpiemy z po¿ywienia. Wody, nawet te mineralne, dostarczaj¹ nam tylko kilka pierwiastków ¿ycia i to w ilo ciach stanowi¹cych znikomy procent ich zapotrzebowania. W tabeli 3 podano, jakie jest dzienne

84 zapotrzebowanie doros³ego cz³owieka na poszczególne pierwiastki ¿ycia oraz w jakim po¿ywieniu mo¿emy je znale æ.

TABELA 3. Zawarto æ pierwiastków ¿ycia w po¿ywieniu.

Pierwiastek zycia

WAPÑ

POTAS

SÓD

MAGNEZ

Zapotrzebowanie dzienne

rednie dzienne spo¿ycie poprzez wodê pitn¹

G³ówne ród³a spo¿ycia

ser twardy orzechy warzywa 500- 1 000 mg 100 mg m¹ka mleko jajka zbo¿e owoce m¹ka sojowa suche owoce otrêby pszenne ziemniaki Nie ma zaleceñ dziennej Wystêpuje w wo- orzechy racji. dzie w ladowych musli Porcjê 2.000-6.000 mg ilo ciach. jaja uwa¿a siê za normaln¹. sery herbata indyjska kawa pra¿ona kakao Nie ma zaleceñ dziennej Wystêpuje w wo racji. Spo¿ycie od 1.000 dzie w ladowych do 3.000 mg dziennie ilo ciach uwa¿a siê za wystarczaj¹ce.

220-400 mg

Zawarto æ w 100 g po¿ywienia 1 200 mg 250 mg 150 mg 140 mg 120 mg 80 mg 60 mg 60 mg 1 600-2 000 mg 700-1 900 mg 1 160 mg 1 020 mg 350-950 mg 100-600 mg 140 mg 100-190 mg 2 160 mg 2 020 mg 1 500 mg

Najbardziej znan¹ form¹ sodu jest sól kuchenna.

Spo¿ycie soli wynosi 2.000-12.000 mg dziennie. Wielu lekarzy zaleca spo¿ycie max.

3.000 mg na dzieñ.

ziarno sojowe orzechy Wystêpuje w wo - m¹ka pszenna dzie w ladowych ry¿ ilo ciach owoce suszone warzywa banany

310 mg 250 mg 140 mg 120 mg 80 mg 60 mg 40 mg

85 Pierwiastek ¿ycia

¯ELAZO

CYNK

Zapotrzebowanie dzienne

8-28 mg

12,9 mg 10,5 mg 8,0 mg 5,8 mg 4,1 mg 2,5 mg 7,8 mg 4,0 mg 2,0 mg 1,5 mg 1,0 mg

_

dro¿d¿e piwne oliwki orzechy owoce str¹czkowe owoce suszone

3,3 mg 1,6 mg 1,4 mg 0,8 mg 0,3 mg

_

zbo¿e orzechy owoce str¹czkowe zielona sa³ata

4,9 mg 3,5 mg 2,0 mg 0,8 mg

Nie ma zaleceñ odno nie dziennego spo¿ycia, 0,05-0,2 mg uznaje siê za wystarczaj¹ce.

_

¿ó³tko dro¿d¿e piwne ser twardy soki owocowe miód warzywa owoce

Nie ma zaleceñ odno nie dziennego spo¿ycia. Za normalne uwa¿a siê konsumpcjê 240 - 1 200 mg dziennie (zale¿nie od wieku).

_

dro¿d¿e piwne mleko w proszku ser twardy orzechy zbo¿e jaja jogurt orzechy czosnek ser jaja owoce str¹czkowe

8-16 mg

MANGAN

zaleca siê 2-5 mg

SIARKA

otrêby pszenne kakao m¹ka sojowa owoce suszone zbo¿e czerwona fasola

Zawarto æ w 100 g po¿ywienia

dro¿d¿e piwne ser twardy chleb wielozbo¿owy jaja owoce str¹czkowe

1-2,5 mg

FOSFOR

wystêpuje w wodzie w ladowych ilo ciach

G³ówne ród³a spo¿ycia

_

MIED

CHROM

rednie dzienne spo¿ycie poprzez wodê pitn¹

800 mg

_

0,18 mg 0,12 mg 0,06 mg 0,05 mg 0,03 mg 0,02 mg 0,01 mg 1 900 mg 950 mg 520 mg 370 mg 290 mg 130 mg 140 mg 150-380 mg 370 mg 200-330 mg 180 mg 120 mg

86 Pierwiastek ¿ycia

WANAD

CHLOR

Zapotrzebowanie dzienne

0,1-0,3 mg

rednie dzienne spo¿ycie poprzez wodê pitn¹

_

Nadmiar chloru w wodzie nie ma zaleceñ odno nie spowodowany dziennej racji dezynfekcj¹.

_

G³ówne ród³a spo¿ycia pietruszka rzodkiewka koperek sa³ata truskawki ogórki jab³ka

Zawarto æ w 100 g po¿ywienia 3,0 mg 0,8 mg 0,5 mg 0,3 mg 0,07 mg 0,04 mg 0,03 mg

Naturalnym ród³em chloru jest sól kuchenna.

Spo¿ywaj¹c odpowiednie dawki otrzymuje siê automatycznie wystarczaj¹c¹ dawkê chloru. gryka fasola ziarno pszenicy ziarno sojowe ziarno zbo¿owe jajka kakao warzywa owoce

0,5 mg 0,35 mg 0,20 mg 0,20 mg 0,09 mg 0,05 mg 0,05 mg 0,03 mg 0,02 mg

MOLIBDEN

ok. 0,5 mg

NIKIEL

niedostatecznie zbadane

_

niedostatecznie zbadane

KOBALT

ok. 0,001 mg

_

ma³¿e w¹tróbka warzywa

KRZEM

nie ma zaleceñ odno nie dziennej racji

_

ziele skrzypu rzodkiew

FLUOR

nie ma zaleceñ odno nie dziennej racji

_

herbata pszenica

0,01 mg 0,02 mg

_

dro¿d¿e kukurydza czosnek jêczmieñ

0,05 mg 0,05 mg 0,02 mg 0,01 mg

SELEN

ok. 0,01 mg

_ 0,225 mg 0,015 mg 0,02-0,06 mg 0,005 mg 0,01 mg

87 Jak ju¿ wspomniano, pierwiastki ¿ycia mog¹ równie¿ pojawiæ siê w wodzie pitnej, przy czym ich obecno æ w niej jest zupe³nie przypadkowa i niekontrolowana. Otó¿ woda z opadów atmosferycznych rozpuszcza w skorupie ziemskiej ska³y, a wraz z nimi ró¿ne minera³y, które mog¹ zawieraæ pierwiastki ¿ycia. Dlatego te¿ potocznie mówi siê o pierwiastkach ¿ycia minera³y, a o wodach zawieraj¹cych je - wody mineralne. Nie zapominajmy jednak, ¿e wody opadowe wyp³ukuj¹ ze ska³ nie tylko pierwiastki ¿ycia, ale tak¿e wiele innych minera³ów, najczê ciej obojêtnych i równie¿ szkodliwych.

Do szkodliwych pierwiastków, których nadmiar w wodzie jest zagro¿eniem dla zdrowia, nale¿¹: wapñ, magnez, ¿elazo, mangan, siarka, fluor i arsen. Medycyna ju¿ dawno dowiod³a szkodliwo ci wody zbyt twardej, czyli zawieraj¹cej nadmiar wapnia i magnezu. W Polsce istniej¹ ród³a wody z nadmiarem fluoru, siarki i arsenu.

W ostatnich latach obserwujemy du¿o dyskusji wokó³ minera³ów (bêdziemy dalej u¿ywaæ tej potocznej nazwy). Rozdmuchana reklama zachêca nas do kupowania wód mineralnych, apteki oferuj¹ ogromny wybór tabletek z minera³ami. Jednak¿e w historii ¿ycia biologicznego na globie ziemskim nigdy nie by³o problemu z brakiem minera³ów. Nie by³o, nie ma i na to nie zanosi siê. Brakuje nam czystej wody (wszystkie bez wyj¹tku cieki dostaj¹ siê do wód gruntowych i powierzchniowych), mo¿e brakowaæ tlenu (istniej¹ tak zadymione fabrykami i motoryzacj¹ miejsca na wiecie, ¿e trudno tam o tlen), musimy dobrze dobieraæ potrawy pod wzglêdem witamin, które nie znajduj¹ siê w ka¿dym po¿ywieniu, ale minera³y s¹ po prostu wszêdzie. Czytelniku, czy znasz kogo , kto cierpi z powodu braku minera³ów? Medycyna nigdy wcze niej ani obecnie nie notowa³a takiego problemu.

Na ca³ym wiecie z roku na rok przybywa zwolenników picia czystej wody, na Zachodzie wspó³czesne krêgi medyczne ju¿ dawno udowodni³y zalety takiego postêpowania. Tymczasem w Polsce nie brakuje przeciwników czystej wody, z powodu mniejszej ilo ci minera³ów. Jak dotychczas historia biologii i medycyny nie zanotowa³a nigdzie ani jednego przypadku, aby komu zaszkodzi³a czysta woda. We my za przyk³ad Eskimosów - przecie¿ pij¹ absolutnie czyst¹ wodê przez ca³e ¿ycie. A sk¹d czerpi¹ minera³y - tylko z ryb, ewentualnie z miêsa foki albo renifera. Czy s³ysza³e kiedy Czytelniku, aby Eskimosi jedli jab³ka, marchewkê, pomarañcze lub banany? wiat nauki od wielu lat z fascynacj¹ obserwuje ¿ycie Hunzów i innych podobnych im plemion ¿yj¹cych w Himalajach. Plemiona te ¿yj¹ ca³kowicie odciête od cywilizacji, ¿ywi¹ siê miêsem z³owionej zwierzyny i tamtejsz¹

88 ro linno ci¹. Ale pij¹ wodê absolutnie czyst¹, bo sp³ywa ona z wysokich lodowców po nierozpuszczalnych ska³ach. rednia wieku tych ludzi (podkre lam rednia!) przekracza 100 lat. Nikt oczywi cie nie twierdzi, ¿e tak¹ d³ug¹ ¿ywotno æ zawdziêczaj¹ Hunzowie czystej wodzie, ale mamy kolejny dowód na to, ¿e woda taka nie szkodzi. Woda pitna nigdy nie by³a g³ównym dostarczycielem pierwiastków ¿ycia, podobnie jak nigdy nie by³a g³ównym ród³em witamin, t³uszczów, bia³ka, wêglowodanów itd.

WODA NIGDY NIE BY£A G£ÓWNYM RÓD£EM PIERWIASTKÓW ¯YCIA, PONIEWA¯ CA£KOWITE ZAPOTRZEBOWANIE NA NIE ZNAJDUJE SIÊ W PO¯YWIENIU. 7. 2. STARE I NOWE WODY MINERALNE W POLSCE Wody mineralne s¹ wodami pitnymi o szczególnie wysokiej zawarto ci pierwiastków ¿ycia. W Polsce znajduj¹ siê na du¿ych g³êboko ciach, gdzie nie ma dostêpu zanieczyszczeñ z powierzchni i maj¹ wiek mierzony w milionach lat. Jednak nie ka¿da woda wydobywana z g³êbin Ziemi mo¿e byæ wod¹ mineraln¹. W wiêkszo ci pañstw (równie¿ w Polsce do 1996 r.) woda mineralna musi spe³niaæ dwa warunki: 1. Warunek ilo ciowy -w 1 litrze musi znajdowaæ siê minimum 1000 mg makro- lub mikroelementów.

2. Warunek jako ciowy - pierwiastki ¿ycia musz¹ tworzyæ ze sob¹ odpowiednie proporcje, które s¹ istotne w procesie ich przyswajania przez organizm cz³owieka.

Oba te warunki spe³nia w Polsce 28 róde³ (tylko!!!) wód g³êbinowych.

Nie bêdziemy w tym opracowaniu przytaczaæ tezy wielu naukowców i lekarzy wspó³czesnej generacji, którzy udowadniaj¹, ¿e minera³y zawarte w wodach maj¹ postaæ s³abo przyswajaln¹ przez cz³owieka. Inn¹ postaæ, ni¿ te zawarte w po¿ywieniu. Ta nowa szko³a w kwestii minera³ów w wodzie nie wszêdzie jeszcze zdoby³a zrozumienie, a ju¿ z pewno ci¹ nie w Polsce. Zatem zgód my siê jeszcze z tez¹, ¿e minera³y znajduj¹ce siê w wodzie, zw³aszcza w wodzie mineralnej, s¹ cenne.

89 Wyja nijmy teraz s³owa stara i nowa zawarte w tytule niniejszego podrozdzia³u. Otó¿ od 1996 r. w Polsce zaczêto sprzedawaæ wody mineralne, które nie zawsze pochodz¹ ze róde³ g³êbinowych, o czym rzadko wiedz¹ ich konsumenci. Bowiem pocz¹wszy od 1996 r. obowi¹zuje w Polsce nowa norma, która dzieli wody mineralne na: - niskozmineralizowane, o mineralizacji poni¿ej 500 mg/l, - redniozmineralizowane, o mineralizacji od 500 mg/l do 1500 mg/l, - wysokozmineralizowane, o mineralizacji powy¿ej 1500 mg/l.

Zatem ju¿ niewielka ilo æ zwi¹zków mineralnych w wodzie pozwala jej nazywaæ siê mineraln¹, a takich wód nie brakuje nam w okolicznych stawach lub studniach gruntowych. Proszê zauwa¿yæ, ¿e zgodnie z obecnie obowi¹zuj¹c¹ norm¹ ka¿da woda kranowa oraz studzienna w Polsce jest napewno mineralna - w najgorszym wypadku niskozmineralizowana. W wietle obowi¹zuj¹cego prawa w³a ciciel stawu lub studni gruntowej, w której woda spe³nia pozosta³e warunki wody pitnej, czyli: - nie jest mêtna (³atwo j¹ usun¹æ), - nie przekracza dopuszczalnych ilo ci o³owiu, azotanów, pestycydów i innych zwi¹zków okre lonych w normie wody pitnej, - nie zawiera bakterii (proste do usuniêcia filtrami UV), mo¿e sprzedawaæ j¹ jako mineraln¹. Informujemy wiêc, ¿e z tej mo¿liwo ci korzysta w Polsce tysi¹ce producentów, przy czym, co jest zrozumia³e i oczywiste, nie przyznaj¹ siê nigdy do pochodzenia takiej wody. W marcu 2000 r. by³o zarejestrowanych w Polsce 1260 wód mineralnych, a do roku 1996 mieli my ich tylko 28.

Najdziwniejsze jest to, ¿e równie¿ wody, które pochodz¹ z wy¿ej wspomnianych 28 róde³ i zawieraj¹ du¿o minera³ów, oferowane s¹ w handlu z du¿o ubo¿szym sk³adem (przecie¿ ustawodawca nie ¿¹da ju¿ 1000 mg w litrze). Dzisiaj wiêkszo æ producentów wód mineralnych z tych starych róde³ miesza je z innymi wodami, najczê ciej kranowymi, i wcale nie pope³nia w ten sposób przestêpstwa - tak rozcieñczona woda mineralna spe³nia oczywi cie warunki nowej normy. Ale nie liczmy na to, ¿e producenci ci bêd¹ umieszczaæ informacje na butelkach: Uwaga, mieszane z kranówk¹ .

Drogi Czytelniku, je li we miesz do rêki jak¹kolwiek wodê mineraln¹, proponujemy, aby przyjrza³ siê jej zawarto ci. Dokonasz wtedy ciekawego odkrycia, które pozwoli Ci oszczêdziæ ogromne ilo ci pieniêdzy, które móg³by niepotrzebnie wydaæ na te wody przez resztê swojego ¿ycia. Producenci wód mineralnych maj¹ ustawowy obowi¹zek wymieniæ na etykietce zawar-

90 to æ i ilo æ pierwiastków ¿ycia. Bêd¹ one zawsze podane w postaci jonowej (aniony oraz kationy), gdy¿ pochodz¹ z dysocjacji soli w wodzie (opisano w rozdziale 11). Studiuj¹c etykietki wód mineralnych, zwróæ Czytelniku szczególn¹ uwagê na dwie informacje: 1. Na butelkach prawie wszystkich wód mineralnych wymieniane s¹ 4, a bardzo rzadko 5 pierwiastków ¿ycia i s¹ to najczê ciej wapñ, sód, potas i magnez, czasami ¿elazo, mangan lub fluor. A gdzie pozosta³e, przecie¿ potrzebujemy do ¿ycia 22 pierwiastki.

2. Przyjrzyjmy siê dok³adnie pierwiastkom oferowanym nam w tych rozreklamowanych wodach oraz ich ilo ciom: Wapñ - wystêpuje w wodach mineralnych w ilo ci rednio 100 mg/litr.

Owszem niema³o, skoro potrzebujemy jego dziennie rednio 800 mg (dzienne zapotrzebowanie na poszczególne pierwiastki podajemy w tabeli 3). Ale warto zastanowiæ siê, czy znamy kogo , komu brakuje wapnia? Wapñ jest przecie¿ podstawowym budulcem ka¿dego po¿ywienia, nie tylko mleka czy sera i spo¿ywamy go kilka - lub kilkana cie razy wiêcej ni¿ potrzeba.

Sód - jego zawarto æ w wodach mineralnych rzadko przekracza ilo æ 10 mg/litr. Du¿o to, czy ma³o? Raczej ma³o, skoro jego dzienne zapotrzebowanie wynosi oko³o 2000 mg. Przypominamy równie¿, ¿e lekarze przestrzegaj¹ nas dzisiaj przed nadmiernym spo¿ywaniem soli, której sk³adnikiem jest sód (sól kuchenna to chlorek sodu -NaCl). Z licznych badañ wynika, ¿e spo¿ycie sodu w spo³eczeñstwie polskim jest dwa do trzech razy wiêksze, ni¿ jego zapotrzebowanie, a nadmierne spo¿ycie tego pierwiastka powoduje niekorzystne dla zdrowia skutki uboczne, jak: - podwy¿szone ci nienie têtnicze krwi, - podwy¿szone stê¿enie cholesterolu, - dolegliwo ci nerek i w¹troby, - zmêczenie, - cukrzyca, - nadmierne wysuszenie skóry, szczególnie widoczne na twarzy i szyi.

Potas - z tym pierwiastkiem jest podobnie jak z sodem - rzadko jest jego w wodzie wiêcej ni¿ 10 mg/litr, a potrzebujemy jego dziennie oko³o 4000 mg (!!!). Natomiast nigdy nie brakowa³o go w po¿ywieniu.

Czy wierzyæ teraz, ¿e woda mineralna jest powa¿nym ród³em sodu, potasu, ale tak¿e wapnia?

Magnez - ten pierwiastek jest ostatnio modny. Ale nie brakuje produktów spo¿ywczych, w których jest jego pod dostatkiem. A ile mamy go

91 w wodach mineralnych? Otó¿ nie jest on sk³adnikiem ka¿dej z tych wód, a je li ju¿ jest, to w ilo ciach od 10 do 30 mg na litr. Jego dzienne zapotrzebowanie wynosi ponad 300 mg.

Czy zgodzisz siê teraz z twierdzeniem, ¿e dobrodziejstwa wód mineralnych, to tylko mity. Mity, których rozpowszechnianie producentom tych wód bardzo siê op³aca, skoro za 3 litry wody mineralnej p³aci siê dzisiaj tyle, ile za 1 litr benzyny. A przecie¿ wiesz, jakie s¹ koszty wydobycia i transportu ropy naftowej oraz produkcji benzyny w porównaniu z kosztami wydobycia i produkcji wody mineralnej .

Rys. 28. Wody kupowane w sklepach nie s¹ tanie.

Przez miliony lat istnienia ¿ycia na globie ziemskim ludzko æ nie mia³a dostêpu do wód mineralnych i nie wiedzia³a w ogóle o ich istnieniu. Przez miliony lat nie by³o na ziemi nigdy problemu braku minera³ów w po¿ywieniu. Pierwsze wody mineralne (te stare ) odkryto w Polsce przed 200 laty, a do momentu ich odkrycia nikt na wiecie nie cierpia³ z powodu braku minera³ów. Skoro dzisiejsi lekarze przestrzegaj¹ nas konsumentów, ¿e jemy za du¿o cukru, soli, t³uszczów oraz jemy w ogóle za du¿o, to zrozumia³e jest i oczywiste, ¿e równie¿ minera³ów spo¿ywamy wiêcej, ni¿ to jest potrzebne.

92 Je¿eli s³yszymy czêsto, ¿e w wodzie pitnej musz¹ znajdowaæ siê minera³y, to uzasadnione jest pytanie: jakie i ile? . Tymczasem w ¿adnym pañstwie wiata nie stworzono dot¹d normy, która wskazywa³aby wymagan¹ ilo æ poszczególnych pierwiastków ¿ycia w wodzie pitnej. Takiej normy nie ma i nie bêdzie z prostej przyczyny - bowiem nie ma potrzeby szukania tych pierwiastków w wodzie pitnej.

7.3. JAK¥ ZATEM PIÆ WODÊ?

Woda z kranu nie nadaje siê absolutnie do picia. Wody studzienne s¹ najczê ciej (80%) niedopuszczone do konsumpcji. Ci szczê liwcy, którzy maj¹ dostêp do wód g³êbinowych, nie dostaj¹ do picia tak dobrej wody, jak siê ich zapewnia. Równie¿ drogie wody mineralne i inne kupowane w sklepach nie s¹ tak idealne, jak wynika to z reklamy. Zalegajace g³êboko pod powierzchni¹ ziemi ród³a tych wód nie s¹ przecie¿ niewyczerpalne. Powstaj¹ca w g³êbi ziemi pustka powodowana wydobyciem na powierzchniê wód g³êbinowych jest natychmiast wype³niana innymi wodami zasysanymi z góry (zatrute wody powierzchniowe). Postêpuj¹cy w ten sposób proces degradacji cennych róde³ wód g³êbinowych przebiega od wielu lat w ogromnym tempie, bowiem nigdy dot¹d nie wydobywano w Polsce tak du¿ych ilo ci tych wód.

Sk¹d zatem braæ dobr¹, zdrow¹ i bezpieczn¹ wodê do picia? Na szczê cie jest rozwi¹zanie. Wiemy dobrze, ¿e potrzeba jest matk¹ wynalazków i konieczno æ poszukiwania nowych róde³ czystej wody do picia zmusza wielu naukowców na ca³ym wiecie do wytê¿onej pracy.

W ród metod, które w ostatnich latach nabra³y najwiêkszego znaczenia w sektorze filtracji wody znalaz³a siê osmoza odwrócona. Proces ten jest odwróceniem osmozy naturalnej, która ma miejsce w biologii. Polega ona na dostarczaniu komórkom czystej wody, która ma zapewniæ ¿ywym tkankom wytrzyma³o æ i sprê¿ysto æ. Proces osmozy naturalnej odbywa siê dziêki istnieniu tzw. b³on pó³przepuszczalnych, z których zbudowane s¹ komórki ludzi, zwierz¹t oraz ro lin. B³ony te potrafi¹ z roztworu otaczaj¹cego komórkê (woda zewn¹trzkomórkowa) przepuszczaæ do jej wnêtrza tylko czyst¹ wodê.

B³ony pó³przepuszczalne istniej¹ce w biologii potrafimy dzi wytwarzaæ sztucznie i wykorzystywaæ do oczyszczania wody pitnej. W technice filtracyjnej b³ony te nosz¹ miano membran i s¹ coraz powszechniej stosowa-

91 933 ne na ca³ym wiecie. Domowe aparaty dzia³aj¹ce na zasadzie osmozy odwróconej pojawi³y siê po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych w 1965 roku, a w Polsce rozpoczêto ich sprzeda¿ w roku 1992. Popularno æ tych urz¹dzeñ w naszym kraju wzrasta z ka¿dym rokiem, a przy okazji ich sprzeda¿y konsumenci wody pitnej w Polsce dowiaduj¹ siê prawdy o niej. Prawdy, która przez d³ugie lata by³a w Polsce ukrywana.

Rys. 29. Mamy do wyboru

DZISIAJ NIE MUSIMY WYBIERAÆ POMIÊDZY WOD¥ KRANOW¥ CZY STUDZIENN¥ A DROG¥ WOD¥ ZE SKLEPÓW. MO¯EMY WYBRAÆ TYLKO JEDNO ROZWI¥ZANIE - DOMOW¥ STACJÊ OCZYSZCZANIA WODY NA ZASADZIE OSMOZY ODWRÓCONEJ

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

94

95

8

OSMOZA NATURALNA I ODWRÓCONA 8.1. OSMOZA NATURALNA Aby wyt³umaczyæ na czym polega osmoza naturalna przypomnijmy sobie najpierw inne zjawisko, z którym mamy na co dzieñ do czynienia dyfuzja. Polega ona na samoistnym wymieszaniu siê dwóch ró¿nych roztworów, bez ¿adnej ingerencji z zewn¹trz. Przyjrzyjmy siê temu zjawisku na rysunku 30.

Rys. 30. Jak dzia³a dyfuzja W naczyniu A mamy dwa ró¿nie stê¿one roztwory wodne - wodê zanieczyszczon¹ i wodê czyst¹. Roztwory te s¹ w pocz¹tkowej fazie skutecznie oddzielone przegrod¹, np. ze szk³a. Wiemy dobrze, ¿e po wyjêciu z naczynia tej przegrody, oba roztwory wymieszaj¹ siê ze sob¹ bez potrzeby naszej pomocy z zewn¹trz (naczynie B). Je li dla przyk³adu wlejemy do szklanki wody odrobinê atramentu, to dziêki dyfuzji oba te p³yny wymieszaj¹ siê ze sob¹ samoistnie.

UWAGA NA m 96 Zanim przejdziemy do opisu osmozy naturalnej, pokazaæ nale¿y jak wygl¹da b³ona pó³przepuszczalna, z której zbudowane s¹ na przyk³ad komórki ludzkie albo membrany, wytwarzane dzisiaj sztucznie. Otó¿ b³ony te maj¹ bardzo porowat¹ strukturê (sito molekularne), a bardzo wa¿na jest wielko æ tych por, która jest zbli¿ona do wielko ci cz¹stki wody i wynosi oko³o P Du¿o to czy ma³o? Przypominam zatem, ¿e 1 mm ma 0,0001 mikrometra (m). d³ugo æ 1000 razy wiêksz¹ od 1 mikrometra, co oznacza, ¿e na jego d³ugo ci mo¿emy ustawiæ obok siebie 10.000.000 cz¹stek wody (rys. 31).

Rys. 31. Jak ma³a jest cz¹stka wody Je li cz¹stkê wody (lub porê membrany osmotycznej) porównamy ze redniej wielko ci bakteri¹, która mierzy 0,5 mikrometra, to oka¿e siê, ¿e jest ona od cz¹stki wody 5.000 razy wiêksza (rys. 32).

Rys. 32. Porównanie pory membrany osmotycznej z bakteri¹ i wirusem.

97 Pamiêtamy z lekcji chemii, ¿e w przyrodzie istnieje ponad 100 pierwiastków, z których zbudowane s¹ przeró¿ne zwi¹zki chemiczne. Z kolei z tych¿e zwi¹zków zbudowane jest wszystko co nas otacza; ska³y tworz¹ce skorupê ziemsk¹, zwierzêta i ro liny, ¿ywno æ, paliwa energetyczne, ca³e miasta itd., itp. W ród tych zwi¹zków chemicznych najwiêcej jest takich, których nie znali my nigdy wcze niej i które w niepohamowanym tempie trafiaj¹ równie¿ do wód gruntowych, powierzchniowych oraz pitnych. Pierwiastki chemiczne s¹ pouk³adane w logiczny sposób (wed³ug ich ciê¿aru) w znanej nam ze szko³y tablicy Mendelejewa. Czy pamiêtamy zatem, ¿e najmniejszy pierwiastek jaki znamy w chemii i przyrodzie, to wodór o symbolu H? Jest on pierwszym pierwiastkiem otwieraj¹cym tablicê Mendelejewa, a nie daleko od niego znajduje siê tlen o symbolu O. Poniewa¿ oba te pierwiastki s¹ wyj¹tkowo ma³e, st¹d równie¿ cz¹stka wody H2O zbudowana z dwóch wodorów oraz jednego tlenu, jest tak¿e jedn¹ z mniejszych cz¹stek z jakimi mamy do czynienia (dla przyk³adu atom o³owiu jest od niej 15 razy ciê¿szy). St¹d te¿ zdecydowana wiêkszo æ rozpuszczonych w wodzie zwi¹zków, które dostaj¹ siê do niej z przeró¿nych cieków, s¹ od cz¹stki wody zdecydowanie wiêksze. Wyj¹tek stanowi¹ proste i ma³e pierwiastki pochodz¹ce z rozpuszczania ska³ mineralnych w przyrodzie: sód, potas, magnez i wapñ.

Powróæmy teraz ponownie do naszego naczynia z rysunku 30, w którym mamy dwa ró¿nie stê¿one roztwory wodne - woda zanieczyszczona i czysta. Teraz oba te roztwory rozdzielimy inn¹ przegrod¹ ni¿ wcze niej, a mianowicie membran¹ osmotyczn¹ (rys. 33). Otó¿ okazuje siê, ¿e równie¿ w takim przypadku pojawiaj¹ siê pewne si³y, które zmierzaj¹ ku temu, aby oba roztwory wymieszaæ ze sob¹ mimo przedzielaj¹cej je membrany osmo-

Rys. 33. Jak dzia³a osmoza naturalna.

98 tycznej. Ale poniewa¿ zwi¹zki chemiczne rozpuszczone w wodzie zanieczyszczonej s¹ zdecydowanie wiêksze od por membrany i maj¹ znikom¹ szansê przecisn¹æ siê przez ni¹, dlatego cz¹stki tworz¹ce wodê czyst¹ rozpoczn¹ wêdrówkê do wody zanieczyszczonej. Fina³ bêdzie taki, ¿e woda bardzo zanieczyszczona zostanie rozrzedzona wod¹ czyst¹, której ubêdzie.

Osmoza naturalna jest bardzo wa¿nym procesem w ¿yciu ludzi, zwierz¹t i ro lin. Dziêki osmozie nastêpuje wymiana wody wewn¹trz- i zewn¹trzkomórkowej, która doprowadza do wyrównania ich stê¿eñ. To b³ony osmotyczne w korzeniach ro lin powoduj¹, ¿e mog¹ one zasysaæ wodê z gruntu do ich wnêtrza. Bez osmozy nie istnia³oby ¿ycie biologiczne na kuli ziemskiej.

8.2. OSMOZA ODWRÓCONA Osmoza naturalna polega na przenikaniu przez b³onê osmotyczn¹ wody czystej do wody zanieczyszczonej. St¹d nie mo¿e znale æ zastosowania w filtracji wody. Okazuje siê jednak, ze je li po stronie wody zanieczyszczonej przy³o¿ymy odpowiednio du¿e ci nienie, wówczas proces osmozy naturalnej mo¿na odwróciæ; wodê zawart¹ w roztworze zanieczyszczonym mo¿na przecisn¹æ do wody czystej. Proces taki, nazywany osmoz¹ odwrócon¹, znajduje coraz szersze zastosowanie w filtracji wody pitnej (rys. 34).

Rys. 34. Jak dzia³a osmoza odwrócona.

B³ony osmotyczne wytwarzane na wzór naturalnych nosz¹ w technice miano membran osmotycznych i s¹ produkowane wy³¹cznie w USA. Mem-

99 brany te s¹ g³ównym elementem w urz¹dzeniach osmotycznych do oczyszczania wody pitnej.

Urz¹dzenia osmotyczne maj¹ ró¿n¹ wielko æ oraz zastosowanie. Domowe, coraz bardziej popularne na ca³ym wiecie, maj¹ wydajno æ od 1 do 100 litrów na godzinê. Metoda osmozy odwróconej znalaz³a ju¿ powszechne zastosowanie w szpitalach, hotelach, w przemy le spo¿ywczym, farmaceutycznym itd..

Wydarzeniem spektakularnym jest zastosowanie urz¹dzeñ osmotycznych na statkach kosmicznych, gdzie ka¿dy roztwór wodny (równie¿ cieki) przywraca siê do obiegu celem odzyskania wody czystej oraz na statkach podwodnych, gdzie surowcem do pozyskania wody pitnej sta³a siê s³ona woda z oceanu. Wcze niej statki te zmuszone by³y zabieraæ w d³ugie rejsy ogromne zapasy wody pitnej. W du¿ych fabrykach z agregatami osmotycznymi produkuje siê wodê pitn¹ dla wielu miast na Bliskim Wschodzie, w Japonii i USA. Równie¿ tutaj niewyczerpalnym surowcem do tej produkcji jest woda oceaniczna.

8.3. HISTORIA OSMOZY ODWRÓCONEJ Zjawisko osmozy naturalnej odkryto ponad 200 lat temu, dok³adnie w 1748 roku, obserwuj¹c zachowanie siê wody przechowywanej w pêcherzach z ¿o³¹dków i jelit zwierz¹t. Przez wiele nastêpnych lat próbowano w wielu laboratoriach wiata stworzyæ membrany na wzór naturalnych i tak w 1944 roku uda³o siê zbudowaæ pierwsz¹ sztuczn¹ nerkê. Jednak materia³ do produkcji tych membran, wtedy celulozowy, by³ zbyt delikatny i nietrwa³y.

Prze³omowym rokiem w historii osmozy odwróconej okaza³ siê rok 1952, w którym wytworzono po raz pierwszy membranê poliamidow¹. Materia³ ten okaza³ siê bardziej wytrzyma³y na si³y niezbêdne do zadzia³ania procesu osmotycznego, bardziej odporny na kwa ne i zasadowe wody oraz na bakterie. Jedyn¹ wad¹ tych membran jest wiêksza podatno æ na chlor, st¹d konieczno æ dechloracji wody na wêglu aktywnym. W roku 1952 przeprowadzono na membranach poliamidowych odsalanie wody morskiej, które dzisiaj ma miejsce na statkach, okrêtach podwodnych, ale tak¿e w miastach pozbawionych róde³ czystej wody s³odkiej i po³o¿onych blisko oceanu.

Kolejny prze³om w sektorze membran osmotycznych nast¹pi³ w roku 1965 w zwi¹zku z opracowaniem konstrukcji spiralnego modu³u membrano-

100 wego. Takie membrany spiralne maj¹ do dzi zastosowanie w domowych urz¹dzeniach do produkcji wody pitnej. Dziêki pojawieniu siê nowej generacji membran osmotycznych uda³o siê w roku 1975 zbudowaæ po raz pierwszy sztuczn¹ trzustkê oraz sztuczne p³uco.

W roku 1996 rozpoczêto w szwedzkim koncernie Electrolux produkcjê pierwszych domowych urz¹dzeñ osmotycznych bezpo redniego wyp³ywu.

Dziêki ich wyj¹tkowo du¿ej wydajno ci odpada konieczno æ montowania zbiorników na wodê oraz dodatkowych filtrów z wêglem aktywnym.

KRÓTKA HISTORIA OSMOZY ODWRÓCONEJ 1748 - odkrycie zjawiska osmozy w membranach naturalnych, 1944 - budowa sztucznej nerki, 1952 - odkrycie materia³u poliamidowego do produkcji membran oraz pocz¹tki odsalania wody morskiej na membranach osmotycznych, 1957 - zastosowanie membran do analizy wody pitnej, 1965 - opracowanie konstrukcji spiralnego modu³u membranowego oraz rozpoczêcie produkcji domowych urz¹dzeñ osmotycznych, 1975 - zbudowanie sztucznej trzustki oraz sztucznego p³uca, 1996 - rozpoczêcie produkcji pierwszych domowych urz¹dzeñ osmotycznych bezpo redniego wyp³ywu.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

uwaga na m 101

9

BUDOWA I DZIA£ANIE DOMOWYCH APARATÓW OSMOTYCZNYCH 9.1. DZIA£ANIE MEMBRANY Membrany osmotyczne do oczyszczania wody pitnej produkowane s¹ obecnie tylko w USA i s¹ podstawowym elementem w systemach oczyszczania wody pitnej w domu, o których piszemy w kolejnych rozdzia³ach. W jaki sposób nastêpuje na membranie proces oczyszczania wody z kranu lub ze studni, pokazuje rysunek 35.

Wcze niej przedstawiono ju¿, ¿e zanieczyszczona woda zawiera w sobie: 1. Zawiesiny, czyli czê ci nierozpuszczone.

2. Bakterie i wirusy.

3. Pierwiastki oraz zwi¹zki chemiczne, czyli elementy rozpuszczone.

Wszystkie te kategorie zanieczyszczeñ pokazujemy na rysunku, który jest oczywi cie bardzo uproszczony. Widzimy zatem du¿e jony rtêci, kadmu czy o³owiu na tle ma³ych, niebieskich kr¹¿ków, które symbolizuj¹ cz¹stkê wody. Widaæ równie¿ jony sodu i potasu, które s¹ niewiele wiêksze od cz¹stek wody. Na tym ma³ym rysunku nie sposób pokazaæ tysiêcy innych zwi¹zków chemicznych, które wzbogacaj¹ nasze wody pitne. Pamiêtajmy, ¿e dzisiejszy przemys³ chemiczny tworzy nieustannie nowe zwi¹zki chemiczne (obecnie jest zarejestrowanych ponad 6 milionów) poprzez ich ci¹g³e powiêkszanie.

Na rysunku pokazujemy tylko ma³y wycinek bakterii - nie mogli my pokazaæ jej w ca³ej okaza³o ci, gdy¿ w tej skali rednia bakteria bêdzie mia³a wielko æ oko³o 50 metrów. Równie¿ zawiesiny nie znajd¹ tutaj miejsca - najmniejsza drobina, któr¹ dostrzega oko ludzkie musi mieæ rednicê 40 Pm, czyli 80 razy wiêksz¹ od redniej bakterii. Zauwa¿my, ¿e cz¹stki wody maj¹ wielko æ zbli¿on¹ do por membrany, czyli oko³o 0,0001 Pm - teraz rozumiemy, dlaczego naturalne b³ony osmotyczne oraz techniczne membrany s¹ tak zbu-

102 dowane. Pory widoczne na naszym rysunku stanowi¹ pewne uproszczenie w rzeczywisto ci membrany osmotyczne s¹ sitem molekularnym podobnym do g¹bki z gêstymi labiryntami.

Przez membranê przechodz¹ cz¹stki wody. Jest to proces bardzo powolny - z milionów cz¹stek wody powstaj¹ pierwsze kropelki, które zbierane s¹ w odpowiednim zbiorniku. Zauwa¿ Czytelniku, ¿e wraz z wod¹ przechodz¹ równie¿ ma³e jony sodu i potasu, które nale¿¹ do pierwiastków ¿ycia.

Rys. 35. Praca membrany osmotycznej.

Wiêksze pierwiastki oraz zwi¹zki chemiczne nie maj¹ szans na przedostanie sie przez membranê. Nie przejd¹ równie¿ bakterie i wirusy ani osady.

Membrany osmotyczne ulegaj¹ naturalnemu zu¿yciu: a) ciera siê ich powierzchnia zewnêtrzna, b) w trakcie eksploatacji powiêkszaj¹ siê pory membrany (dekalibracja membran), c) w przypadku du¿ych stê¿eñ zanieczyszczeñ mo¿e dochodziæ do zarastania membrany kamieniem,

103 d) przy stosowaniu przestarza³ego wêgla aktywnego (lasacja wêgla), który nie zatrzymuje chloru i nie potrafi broniæ siê przed bakteriami oraz przy oczyszczaniu niechlorowanych wód studziennych, membrany mog¹ zarosn¹æ luzem bakteryjnym.

Powiêkszenie por membrany w trakcie jej u¿ywania powoduje, ¿e przechodz¹ przez ni¹ coraz wiêksze pierwiastki i zwi¹zki chemiczne. Przy czym z wiêkszym prawdopodobieñstwem przechodz¹ czê ci ma³e, najczê ciej naturalne - sód, potas, magnez i wapñ. Nowe membrany przepuszczaj¹ do 10% zwi¹zków chemicznych zawartych w wodzie nieoczyszczonej, z czego zdecydowan¹ wiêkszo æ stanowi¹ ma³e pierwiastki mineralne pochodz¹ce z natury. Gdy rednio po czterech latach u¿ywania membrana bêdzie przepuszczaæ oko³o 40% zwi¹zków, nale¿y wymieniæ j¹ na now¹. Trwa³o æ membrany jest oczywi cie ró¿na i zale¿y od kilku czynników: 1. Zanieczyszczenia wody.

2. Sprawno ci oraz jako ci wstêpnych filtrów ochronnych.

3. Temperatury wody.

4. Ci nienia wody w sieci.

5. Zu¿ycia wody.

6. Wydajno ci.

Trwa³o æ membrany mo¿na zdecydowanie zwiêkszyæ poprzez stosowanie oryginalnych filtrów ochronnych (mechanicznych i wêglowych) zalecanych przez producenta. Przy tym jest rzecz¹ charakterystyczn¹, ¿e im wiêcej wody siê zu¿ywa, tym d³u¿ej i lepiej membrana pracuje.

Na rysunku 35 mo¿na zauwa¿yæ, ¿e zanieczyszczona woda przesuwa siê równolegle do powierzchni membrany i tylko czê æ wody czystej zostanie z niej odzyskana. Pozosta³a czê æ, czyli brudna woda, kierowana jest do cieku. Odzysk wody czystej wynosi od 25 do 35 % wody zanieczyszczonej, a dziêki ci¹g³emu sp³ukiwaniu membrany wod¹ kierowan¹ do cieku s¹ one przez wiele lat czynne i nie zatykaj¹ siê. Powierzchnia membrany jest opatentowan¹ metod¹ namagnetyzowana i dziêki temu powstaje na niej ochronna b³ona z wody, która chroni j¹ przed szybkim cieraniem siê.

Wcze niej wspominali my, ¿e w naszych wodach kranowych i studziennych znajduj¹ siê jednocze nie setki niepo¿¹danych i szkodliwych dla zdrowia zwi¹zków chemicznych, bowiem obecnie istnieje ponad 2.300 zwi¹zków, które ³atwo rozpuszczaj¹ siê w wodzie. Na rys. 36 przedstawiamy tylko dwa wybrane zwi¹zki z grupy pestycydów (lindan i DDT) na tle pory membrany osmotycznej, aby pokazaæ, ¿e nie maj¹ one ¿adnych szans przedostaæ siê przez ni¹.

104

Rys. 35. Porównywanie cz¹stki wody z cz¹stk¹ lindanu i DDT

* Dok³adny opis lindanu oraz DDT znajduje siê na str. 47

105

106 Membrany osmotyczne s¹ zwijane spiralnie i zamykane w odpowiednich kapsu³ach tworz¹c kompletny modu³. Membrana taka przedzielona jest siatk¹ no n¹ oraz warstw¹ zbieraj¹c¹. Wzd³u¿ siatki no nej transportowana jest woda zanieczyszczona, natomiast woda czysta, która przechodzi przez membranê, przesuwa siê odpowiednimi kanalikami ruchem spiralnym do rdzenia kapsu³y i dalej do zbiornika (rys. 37).

Rys. 37. Budowa modu³u z membran¹ osmotyczn¹.

Membrany osmotyczne do domowego u¿ytku maj¹ ró¿n¹ wydajno æ od 1 litra do 100 litrów na godzinê i s¹ produkowane wy³¹cznie w USA. W urz¹dzeniach o wydajno ciach powy¿ej 40 litrów na godzinê odpada konieczno æ magazynowania wody w zbiornikach - s¹ to nowoczesne aparaty bezpo redniego wyp³ywu. Takie bezzbiornikowe aparaty przeznaczone do u¿ytku domowego produkuje obecnie szwedzki koncern Electrolux.

Oczyszczanie wody pitnej za pomoc¹ osmozy odwróconej nale¿y do najbardziej nowoczesnych, skutecznych i najtañszych metod. Trudno zreszt¹ porównywaæ t¹ metodê z innymi, bowiem wspó³cze nie tylko osmoza odwrócona oczyszcza wodê z truj¹cych zwi¹zków chemicznych w niej zawartych (tab. 4).

TABELA 4. Skuteczno æ oczyszczania ró¿nych metod filtracji wody.

107

uwaga na m 108 OSMOZA ODWRÓCONA JEST NAJBARDZIEJ NOWOCZESN¥ METOD¥ OCZYSZCZANIA WODY PITNEJ I JEDYN¥, KTÓRA SKUTECZNIE USUWA Z NIEJ NIEPO¯¥DANE ZWI¥ZKI CHEMICZNE. WODA OSMOTYCZNA ZAWIERA LADOWE ILO CI PIERWIASTKÓW MINERALNYCH I MA SMAK WODY Z GÓRSKIEGO POTOKU.

9. 2. FILTRY OCHRONNE

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

Surowa woda kranowa lub studzienna jest zbyt brudna i musi byæ wstêpnie oczyszczona zanim dojdzie do membrany. Wodê tak¹ trzeba najpierw oczy ciæ filtrem mechanicznym oraz filtrem z wêglem aktywnym. Filtry mechaniczne montowane w domowych aparatach osmotycznych zatrzymuj¹ zawiesiny wiêksze od 5 m, P natomiast mniejsze zawiesiny mog¹ przej æ do membrany bez szkody dla niej. Nowoczesne filtry mechaniczne stosowane w aparatach osmotycznych, dzia³aj¹ wyj¹tkowo d³ugo dziêki opatentowanej budowie; porowato æ tych filtrów maleje zgodnie z kierunkiem przep³ywu wody, dziêki czemu filtrowane zawiesiny nie s¹ zatrzymywane tylko na powierzchni filtra (tak funkcjonuj¹ filtry starej generacji), lecz w ca³ej jego objêto ci (tzw. filtry pojemno ciowe). ¯ywotno æ filtrów mechanicznych zale¿y oczywiRys. 38. Typowy filtr mechaniczny cie od stopnia zabrudzenia oraz od ilodo ochrony membrany osmotycznej. ci oczyszczonej wody i wynosi rednio 6 miesiêcy.

Filtry z wêglem aktywnym montowane s¹ przed membran¹ (prefiltry) oraz za ni¹ (postfiltry). Podstawowym zadaniem prefiltrów jest redukcja chloru w wodzie surowej, gdy¿ chlor jest jedynym pierwiastkiem, którego nadmiar mo¿e doprowadziæ do przedwczesnego zniszczenia membrany. Z kolei filtry montowane za membran¹ szlifuj¹ ostateczny smak wody ze zbiornika oraz

109 zabezpieczaj¹ j¹ przed bakteriami, które mog¹ dostaæ siê do niej od strony kranika. Jedynie wysoko wydajne aparaty bezzbiornikowe firmy Electrolux nie potrzebuj¹ wêglowych postfiltrów.

Jako æ wêgla aktywnego stosowanego w filtrach ochronnych jest bardzo ró¿na i zale¿y przede wszystkim od: o gatunku oraz jako ci surowca wyj ciowego do jego produkcji (najczê ciej drewno bukowe oraz ³upek kokosowy), o zawarto ci py³u wêglowego, o wilgotno ci w czasie transportu oraz magazynowania, o zawarto ci siarki oraz gazów technologicznych, o porowato ci wewnêtrznej, o ch³onno ci chloru z wody i zwi¹zanej z tym odporno ci na bakterie.

W zale¿no ci od struktury wêgla aktywnego istnieje podzia³ na wêgiel granulowany oraz wêgiel prasowany (blokowy). Najlepszy gatunkowo wêgiel aktywny stosowany jest w nowoczesnych filtrach liniowych, które maj¹ zastosowanie wy³¹cznie w domowych urz¹dzeniach osmotycznych.

Niezmiernie wa¿n¹ spraw¹ jest wymienianie filtrów wêglowych nierzadziej ni¿ co 6 miesiêcy. Wêgiel aktywny zu¿ywa siê ju¿ przez samo zanurzenie w wodzie, bez wzglêdu na to, jak s¹ eksploatowane filtry. Zu¿ycie wêgla aktywnego w wodzie przebiega stosunkowo wolno do 6 miesi¹ca u¿y-

Rys. 39. Zu¿ycie wêgla aktywnego w rodowisku wodnym.

110 wania, ale na prze³omie 6 i 7 miesi¹ca zaczyna siê gwa³towny spadek jego aktywno ci (rys. 39), nazywany lasacj¹ wêgla. Zu¿yty wêgiel przybiera postaæ b³otnistej substancji i bywa czêsto siedliskiem bakterii, a dezynfekcja zaka¿onego bakteriami wêgla jest ca³kowicie bezskuteczna. Bakterie, które zaatakuj¹ wêgiel za membran¹ (postfiltr), bardzo ³atwo przechodz¹ do zbiornika z wod¹ czyst¹ i woda taka nabiera gorzkiego smaku. Je¿eli dopu ci siê do powstania luzu bakteryjnego wewn¹trz zbiornika z wod¹, w przewodach itd., jedynym ratunkiem jest wymiana tych elementów na nowe. Niestety, zdarza siê czêsto, ¿e niektóre s³u¿by techniczne wymieniaj¹ wêglowe postfiltry rzadziej ni¿ co 6 miesiêcy t³umacz¹c siê tym, ¿e pracuj¹ one w czystej wodzie. Efektem takiego postêpowania s¹ czêste przypadki zaka¿enia wody w zbiorniku bakteriami, których usuwanie p³ynami dezynfekcyjnymi lub lampami UV jest tylko ma³o skutecznym zaleczaniem choroby, której mo¿na ³atwo zapobiec poprzez regularn¹ wymianê postfiltrów co 6 miesiêcy.

Ochronny wêgiel aktywny stosowany w aparatach osmotycznych, oferowany jest w dwóch postaciach. Tradycyjna metoda to popularne i powszechnie stosowane filtry wêglowe wk³adane do specjalnych obudów (tzw. hausingi), które wypierane s¹ przez nowoczesne i du¿o mniejsze filtry liniowe, zawieraj¹ce wysokiej jako ci wêgiel aktywny i stosowane wy³¹cznie w aparatach osmotycznych (rys. 40).

Rys. 40. Popularny wk³ad wêglowy wraz z obudow¹ w porównaniu z nowoczesnym filtrem liniowym.

Urz¹dzenia osmotyczne sk³adane z popularnych hausingów zajmuj¹ du¿o miejsca i s¹ bardziej nara¿one na uderzenia i pêkniêcia. W przeciwieñstwie do nich nowoczesne aparaty, zawieraj¹ce filtry liniowe, s¹ mniejsze i chronione specjaln¹ obudow¹ nie s¹ nara¿one na uszkodzenia mechaniczne z zewn¹trz.

111 9.3. MINERALIZATORY Nowe membrany montowane w aparatach osmotycznych przepuszczaj¹ wraz z wod¹ czyst¹ du¿¹ czê æ najmniejszych pierwiastków rozpuszczonych w wodzie brudnej. S¹ to przede wszystkim sód i potas, a po krótkim okresie u¿ywania membrany dojd¹ do nich wapñ i magnez. Czysta woda po przej ciu przez membranê zawiera sk³ad mineralogiczny wody z górskiego potoku.

Niektóre firmy oferuj¹ce domowe aparaty osmotyczne wyposa¿aj¹ je dodatkowo w specjalne mineralizatory, które wzbogacaj¹ wodê czyst¹ w pierwiastki ¿ycia. Na polskim rynku pojawi³y siê mineralizatory o ró¿nej jako ci oraz w ró¿nej cenie, ale tylko najlepsze z nich daj¹ wodê porównywaln¹ z wod¹ mineraln¹ rednio zmineralizowan¹. Zapytasz mo¿e Czytelniku, po co montowaæ w aparacie osmotycznym dodatkowy mineralizator, skoro wcze niej udowadniali my brak takiej potrzeby. Otó¿ nie chcemy braæ udzia³u w niekoñcz¹cych siê dyskusjach pod has³em: Minera³y w wodzie - TAK albo NIE . Podobnie jak we wszystkich innych sferach ¿ycia, niektórzy ludzie kieruj¹ siê logik¹, a inni ulegaj¹ emocjom. Mówi¹c o emocjach mamy na my li nieuzasadniony strach z powodu mniejszej ilo ci minera³ów w czystej

Rys. 41. Schemat pogl¹dowy typowego aparatu osmotycznego z mineralizatorem.

Rys. 42. Przyk続ady zastosowania czystej wody pitnej.

112

113

114 wodzie. Wolny wybór oraz decyzjê o zakupie dodatkowego mineralizatora pozostawiamy Tobie Czytelniku.

Na rysunku 41 pokazujemy schemat typowego aparatu osmotycznego z mineralizatorem, na którym widaæ kolejne etapy oczyszczania wody na filtrach mechanicznych, wêglowym oraz membranie, a w dalszym etapie szlifowanie smaku wody na koñcowym filtrze wêglowym oraz jej wzbogacanie w pierwiastki ¿ycia w mineralizatorze.

CZYSTA WODA PRODUKOWANA W DOMOWYCH APARATACH OSMOTYCZNYCH MA SK£AD MINERALOGICZNY ZBLI¯ONY DO SK£ADU WODY Z GÓRSKIEGO POTOKU. TA SAMA WODA PRZEPUSZCZONA DODATKOWO PRZEZ DOBREJ JAKO CI MINERALIZATOR JEST PORÓWNYWALNA ZE REDNIO ZMINERALIZOWAN¥ WOD¥ MINERALN¥.

W rozdziale 1 pisali my o znaczeniu wody w organizmie cz³owieka.

Poni¿ej podajemy inne dziedziny ¿ycia, gdzie czysta woda jest równie¿ bardzo po¿¹dana: o parzenie kawy i herbaty, o przyrz¹dzanie pokarmu dla niemowl¹t, o gotowanie zup i innych potraw, o kostki lodu do whisky i innych napojów, o mo¿liwo æ spo¿ywania wody bezpo rednio z kranu, o k¹piel noworodków, o mycie zêbów, o pielêgnacja twarzy i w³osów, o przechowywanie szkie³ kontaktowych, o mycie warzyw i owoców przed spo¿yciem, o pojenie zwierz¹t domowych, o podlewanie kwiatów i innych ro lin domowych, o mycie cennych szkie³ kryszta³owych, o mycie szyb okiennych, o rêczne pranie delikatnej odzie¿y we³nianej i jedwabnej, o nape³nianie nawil¿aczy powietrza, o ochrona ekspresów do kawy, ¿elazek z nawil¿aczami oraz innych naczyñ kuchennych.

115 Na rysunku 42 pokazujemy wybrane przyk³ady stosowania czystej, zdrowej i bezpiecznej wody, a poni¿ej korzy ci p³yn¹ce z jej spo¿ywania: o ochrona zdrowia oraz wynikaj¹cy st¹d komfort psychiczny (ju¿ siê nie trujê), o poprawa samopoczucia, wiêksza aktywno æ ¿yciowa, o inwestycja w dzieci poprzez zapewnienie im zdrowej przysz³o ci, o lepszy smak napojów i potraw (kawa, herbata, zupy itp.), o wiêksza skuteczno æ dzia³ania leków i zió³ parzonych w czystej wodzie, o rezerwa wody w przypadku jej braku w sieci, o rado æ i duma z posiadania nowoczesnej, domowej stacji uzdatniania wody, o poprawa wygl¹du - mycie twarzy i w³osów czyst¹ wod¹ osmotyczn¹ jest dla nich du¿o zdrowsze i daje lepsze efekty oraz oszczêdno æ: o kawy i herbaty - mniejsza ilo æ jest potrzebna dla osiagniêcia oczekiwanego aromatu, o energii zu¿ywanej do gotowania wody, z którego mo¿na niekiedy zrezygnowaæ, o na lekarstwach, których ubêdzie przy spo¿ywaniu zdrowej wody, o sprzêtu AGD - ¿elazka, ekspresy do kawy, garnki itp. nie bêd¹ zarasta³y kamieniem, o chemii gospodarczej - wiêksza wydajno æ proszków do prania rêcznego, p³ynów do mycia okien, kosmetyków do pielêgnacji twarzy, w³osów itp., o pieniêdzy i czasu na kupowanie wód mineralnych w sklepach - teraz mamy wodê mineraln¹ prosto z kranu, w dowolnych ilo ciach oraz 10 razy (!!!) taniej.

9.4. AKCESORIA Omówiono ju¿ funkcje i dzia³anie membrany osmotycznej, filtrów ochronnych oraz mineralizatora. Warto jeszcze wspomnieæ o kilku innych elementach, bez których dzia³anie aparatów osmotycznych nie by³oby mo¿liwe. Na li cie najwa¿niejszych akcesoriów znajduj¹ siê zbiornik, zawór 2-drogowy, zawór zwrotny, zawór spiêtrzaj¹cy i pompa.

116 ZBIORNIKI Popularne domowe aparaty osmotyczne produkuj¹ czyst¹ wodê bardzo powoli. Typowa membrana osmotyczna o powierzchni czynnej 1,5 m2 przepuszcza wodê z prêdko ci¹ kropla po kropli i na szklankê wody musieliby my czekaæ kilkana cie minut. Dla zapewnienia sta³ego zapasu wody pitnej stosuje siê zbiorniki o ró¿nej budowie i wielko ci. W zale¿no ci od sposobu podawania wody do kranika, dzielimy je na: o Zbiorniki ci nieniowe. o Zbiorniki bezci nieniowe.

Zbiorniki ci nieniowe stosowane s¹ w aparatach montowanych pod zlewozmywakiem, gdzie dziêki istniej¹cemu w nich ci nieniu woda podawana jest do kranika po³o¿onego powy¿ej. Typowy zbiornik ci nieniowy ma pojemno æ ca³kowit¹ oko³o 20 litrów i gromadzi 8 do 10 litrów czystej wody (zale¿nie od ci nienia wody w sieci oraz ci nienia wstêpnego w zbiorniku).

Zbiorniki bezci nieniowe stosowane s¹ w aparatach, w których woda znajduj¹ca siê w nich mo¿e samoczynnie (dziêki grawitacji) sp³yn¹æ do kranika. W grupie tych aparatów s¹ modele naszafkowe oraz coolery.

Zbiorniki osmotyczne maj¹ równie¿ inne pojemno ci, odpowiednie do zapotrzebowania, jednak pojemno ci zbiornika nie nale¿y myliæ z wydajno-

Rys. 43. Zbiornik ci nieniowy z gruszk¹ i przepon¹.

117 ci¹ membrany. Membrana produkuje oferowan¹ ilo æ wody pod warunkiem, ¿e nieustannie pracuje. Gdy zbiornik osmotyczny zostanie wype³niony, aparat wy³¹cza siê, a membrana przestaje pracowaæ.

Obudowa zewnêtrzna zbiorników mo¿e byæ z plastiku lub ze stali. Jednak najbardziej istotny jest podzia³ zbiorników wed³ug ich budowy wewnêtrznej na: o Zbiorniki gruszkowe. o Zbiorniki przeponowe.

Ró¿nicê miêdzy nimi mo¿na wyra nie dostrzec na rysunku 43.

Zbiorniki z gruszk¹ s¹ opatentowane, a ich ogromn¹ zalet¹ jest powietrze wype³niaj¹ce przestrzeñ miêdzy gruszk¹ z wod¹ a skorup¹ zewnêtrzn¹.

W ten sposób tworzy siê izolacjê termiczn¹, dziêki której woda pitna w zbiorniku zachowuje d³u¿ej nisk¹ temperaturê i rze ko æ. W zbiornikach przeponowych, które tej izolacji nie posiadaj¹ woda du¿o szybciej nagrzewa siê i gorzej gasi pragnienie.

W aparatach naszafkowych oraz coolerach odpada konieczno æ montowania zbiorników ci nieniowych, bowiem woda wyp³ywa z nich pod w³asnym ciê¿arem. Poniewa¿ s¹ one du¿o mniejsze (brak powietrza), ³atwiej znajduj¹ miejsce wewn¹trz tych urz¹dzeñ. Membrany stosowane w aparatach ze zbiornikami bezci nieniowymi znacznie zwiêkszaj¹ swoj¹ wydajno æ w porównaniu z tymi samymi membranami montowanymi w systemach ci nieniowych.

Wszystkie aparaty osmotyczne zawieraj¹ce zbiorniki musz¹ byæ wyposa¿one w dodatkowe filtry z wêglem aktywnym, których zadaniem jest szlifowanie smaku wody oraz ochrona przed bakteriami. Zbiorniki oraz koñcowe filtry z wêglem aktywnym s¹ zbêdne w urz¹dzeniach wysoko wydajnych, których produkcja przekracza 40 litrów na godzinê.

ZAWÓR 2-DROGOWY Zawory 2-drogowe nosz¹ równie¿ nazwê zaworów steruj¹cych albo z angielskiego shout-off. Ich zadaniem jest w³¹czanie i wy³¹czanie doj cia wody surowej do urz¹dzenia osmotycznego. Je li zbiornik wody czystej nape³ni siê, wówczas zawór steruj¹cy zamyka dop³yw wody do urz¹dzenia, ale pobór najmniejszej ilo ci wody ze zbiornika otwiera go ponownie i uruchamia produkcjê wody. Poprzez odpowiedni¹ budowê zaworów 2-drogowych mo¿na w dowolny sposób regulowaæ ci nienie w zbiorniku, od którego zale-

118 ¿y zadzia³anie zaworu. Najczê ciej stosuje siê zawory, które zamykaj¹ uk³ad przy ci nieniu zbiornika wynosz¹cym 0,65% ci nienia w sieci.

ZAWÓR ZWROTNY Niezmiernie wa¿nym elementem w aparacie osmotycznym jest zawór zwrotny. Je li zbiornik jest pe³ny i zawór 2-drogowy zamkniêty, zamyka siê równie¿ zawór zwrotny umieszczony pomiêdzy membran¹ a zbiornikiem. Jego zadaniem jest zapobiec cofaniu siê wody czystej ze zbiornika. Je li zawór zwrotny nie zamyka siê, wówczas aparat pracuje bez przerwy i nastêpuje przedwczesne zu¿ycie filtrów ochronnych oraz membrany.

ZAWÓR SPIÊTRZAJ¥CY Zadaniem zaworu spiêtrzaj¹cego (inaczej d³awika lub opornika hydraulicznego) jest utrzymanie ci nienia w uk³adzie. Im wiêksze ci nienie w uk³adzie, tym wiêksza jest produkcja wody na membranie i lepsza jest jej czysto æ. Bez odpowiedniego ci nienia na membranie proces osmozy odwróconej nie zadzia³a w ogóle. Bardzo wa¿ne jest, aby do odpowiedniej wydajno ci membrany dobieraæ d³awiki z odpowiednim oporem, poniewa¿ od tego zale¿y stosunek odzyskanej wody czystej do wody brudnej odrzuconej do cieku. Najdok³adniejsze i najtrwalsze s¹ tzw. d³awiki sztywne.

POMPA Wszystkie typowe aparaty osmotyczne przewidziane do u¿ytku domowego pracuj¹ przy ci nieniu wynosz¹cym na membranie od 3 do 6 bara (tzw. ci nienie netto). Podkre lamy, ¿e dotyczy to ci nienia na membranie, a nie ci nienia w sieci. Zdarza siê bowiem czêsto, ¿e filtry ochronne zabrudzone z powodu mêtno ci wody d³awi¹ ci nienie z sieci i membrana nie pracuje prawid³owo. W takich przypadkach, a ju¿ na pewno w przypadkach ma³ego ci nienia w sieci wodoci¹gowej, bardzo pomocne s¹ precyzyjne pompy przystosowane pod wzglêdem budowy do domowych aparatów osmotycznych i podnosz¹ce znacznie ci nienie z sieci (do 6 barów).

Poszczególne elementy domowych uk³adów osmotycznych ³¹czone s¹ przewodami wodnymi oraz skrêcane specjalnymi z³¹czami. Najwiêksz¹ po-

119

1) pod³aczenie do sieci wodoci¹gowej, 2) filtry sedymentacyjne, 3) filtr weglowy, 4) zawór 2-drogowy, 5) membrana osmotyczna, 6) zbiornik, 7) filtr wêglowy, 8) mineralizator, 9) kranik, 10) zawór spiêtrzaj¹cy (d³awik), 11) pod³¹czenie odp³ywu wody nieoczyszczonej.

pularno æ zdoby³y sobie na ca³ym wiecie z³¹czki JACO. Na rysunku 44 przedstawiony jest schemat typowego aparatu osmotycznego.

Rys. 44. Schemat blokowy typowego aparatu osmotycznego.

Inn¹ budowê maj¹ aparaty osmotyczne bezzbiornikowe. Dziêki wyposa¿eniu w wysoko wydajn¹ membranê oraz wysokoci nieniow¹ pompê urz¹dzenia te s¹ niewra¿liwe na spadki ci nienia w sieci. Du¿a poda¿ produkowanej na bie¿¹co wody czystej pozwala zrezygnowaæ w tych aparatach ze zbiorników oraz z koñcowych filtrów z wêglem aktywnym. O aparatach bezzbiornikowych piszemy w rozdziale 10.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

120 9.5 MINERA£Y I BAKTERIE W WODZIE OSMOTYCZNEJ Woda otrzymywana z aparatów osmotycznych charakteryzuje siê najwiêksz¹ czysto ci¹ w porównaniu z wod¹ pozyskiwan¹ przy u¿yciu innych metod filtracji wody. Woda osmotyczna jest ca³kowicie pozbawiona zawiesin, nie zawiera ¿adnych bakterii oraz wirusów. Kilka procent (maksymalnie 10%) pierwiastków i zwi¹zków chemicznych, jakie przechodz¹ przez nowe membrany, stanowi¹ w wiêkszo ci pierwiastki mineralne pochodzenia naturalnego: sód, potas, wapñ i magnez. Dlatego te¿ b³êdem jest porównywaæ wodê osmotyczn¹ z wod¹ destylowan¹, która jest wprawdzie równie¿ czysta, zdrowa i bezpieczna, jednak nie jest chêtnie spo¿ywana ze wzglêdu na cierpki smak, który pojawia siê w niej z dwóch powodów: 1. W procesie destylacji pozbawia siê wodê z zawartych w niej tlenu i dwutlenku wêgla, które zdecydowanie stanowi¹ o dobrym smaku ka¿dej wody pitnej. To w³a nie dlatego wzburzone potoki i rzeczki górskie s³yn¹ z dobrze gasz¹cej pragnienie wody - jest ona wyj¹tkowo bogata w tlen pobierany z powietrza.

2. W procesie destylacji do wody mog¹ przechodziæ wraz z par¹ równie¿ gazy aromatyczne, które nadaj¹ jej niekorzystny smak.

Opisane niekorzystne zjawiska zachodz¹ce w destylacji wody nie maj¹ miejsca w domowych aparatach osmotycznych nowej generacji. Cz¹stki tlenu oraz dwutlenku wêgla bardzo ³atwo przechodz¹ przez ka¿d¹ membranê, poniewa¿ s¹ wyj¹tkowo ma³e, natomiast du¿e gazy aromatyczne s¹ skutecznie zatrzymywane w wodzie nieoczyszczonej. Woda osmotyczna smakuje tak, jak woda powinna smakowaæ.

WODA OSMOTYCZNA MA SK£AD ORAZ SMAK WODY Z GÓRSKIEGO POTOKU. Czytelniku, byæ mo¿e zapytasz, jak ma siê sprawa z bakteriami w wodzie z aparatów osmotycznych? Przypomnijmy sobie najpierw, ¿e bakterie rozmna¿aj¹ siê bardzo szybko - rednio z jednej bakterii rodz¹ siê po 20 sekundach dwie, po nastêpnych 20 sekundach -cztery itd.; w takim tempie po 10 godzinach jest ju¿ jeden miliard bakterii. Tak szybko mog¹ rozwijaæ siê bakterie wszêdzie tam, gdzie maj¹ ku temu odpowiednie warunki, z których najwa¿niejsze to po¿ywienie i odpowiednia temperatura. Tymczasem w hi-

121 storii biologii nie poznano jeszcze bakterii, które ¿ywi¹ siê tylko czyst¹ wod¹ lub przewodami maj¹cymi z ni¹ styczno æ w aparatach osmotycznych. Takich bakterii po prostu nie ma. Ale nie mamy chyba ¿adnych w¹tpliwo ci, ¿e doskona³e warunki do ¿ycia i rozwoju bakterii s¹ w rzekach, jeziorach oraz studniach. To istny raj dla wszystkich bakterii pochodz¹cych ze cieków komunalnych lub z szamb. Zak³ady wodoci¹gowe maj¹ za zadanie unieszkodliwiæ je chlorem, ale nigdy nie ma gwarancji, czy chlor zawarty w wodzie zniszczy bakterie, które ¿yj¹ w ruroci¹gach wodnych. Doskona³¹ po¿ywk¹ dla bakterii jest brud zatrzymywany w domowych filtrach psychologicznych (mechanicznych oraz wêglowych), dlatego musimy byæ bardzo ostro¿ni w ich u¿ywaniu.

Tylko aparaty osmotyczne gwarantuj¹ nam w tej kwestii pe³ne bezpieczeñstwo. Przez membranê nie przejdzie ani jedna bakteria lub wirus, poniewa¿ rednia bakteria jest 5000 razy wiêksza od pory membrany osmotycznej.

Je li membrana mia³aby tak du¿¹ dziurê , przez któr¹ przedostan¹ siê bakterie, to przejd¹ przez ni¹ równie¿ wszystkie zwi¹zki chemiczne zawarte w wodzie i taka membrana nie spe³nia ju¿ swojej roli. Jedynie przestarza³y wêgiel aktywny umieszczony za membran¹ (postfiltr) mo¿e staæ siê ród³em niepo¿¹danych bakterii w czystej wodzie przeznaczonej do picia. Wêgiel taki ma wprawdzie styczno æ tylko z oczyszczon¹ wod¹ osmotyczn¹, jednak do zaka¿enia mo¿e doj æ od strony kranika, bowiem wêgiel aktywny znajduj¹cy siê za membran¹ skutecznie chroni przed bakteriami tylko przez okres swojej aktywno ci, czyli do pó³ roku od momentu jego zanurzenia w wodzie. Odporno æ wêgla na bakterie maleje wraz ze spadkiem jego aktywno ci i po up³ywie 6 miesiêcy spada gwa³townie (rys. 39).

WÊGIEL AKTYWNY ZACHOWUJE SWOJ¥ AKTYWNO Æ W WODZIE PRZEZ 6 MIESIÊCY. PO UP£YWIE TEGO CZASU TRACI J¥ W SZYBKIM TEMPIE (LASACJA WÊGLA AKTYWNEGO) I JEST PODATNY NA BAKTERIE.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

122

123

10

PORÓWNANIE RÓ¯NYCH KLAS DOMOWYCH APARATÓW OSMOTYCZNYCH Urz¹dzenia osmotyczne do u¿ytku domowego produkowane s¹ na Zachodzie od 1965 r., a membrany, które s¹ najwa¿niejszymi i najdro¿szymi czê ciami tych urz¹dzeñ, produkowane s¹ wy³¹cznie w USA w trzech ró¿nych firmach strzeg¹cych patentu na ich wytwarzanie. W Polsce sprzeda¿¹ oraz serwisowaniem aparatów osmotycznych zajmuje siê kilka firm. Nale¿y podkre liæ, i¿ dla prawid³owego dzia³ania urz¹dzeñ osmotycznych niezmiernie wa¿ny jest nadzór techniczny nad nimi, czyli dobrze zorganizowany serwis.

Najbardziej popularne i najtañsze s¹ proste w budowie aparaty z³o¿one z powszechnie stosowanych w filtracji wody obudów do filtrów mechanicznych oraz wêglowych (hausingów), po³¹czonych ze sob¹ blach¹ monta¿ow¹ (rys. 45).

Rys. 45. Popularny aparat domowy z osmoz¹ odwrócon¹.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

124 Wiele firm produkuje obecnie wysokiej jako ci filtry wêglowe chroni¹ce membrany, przeznaczone wy³¹cznie do aparatów osmotycznych (tzw. filtry liniowe). Dobrze zabezpieczona membrana produkuje lepsz¹ wodê, a jej ¿ywotno æ jest wyra nie przed³u¿ona. Dziêki ma³ym gabarytom filtrów liniowych udaje siê je ³atwiej zamkn¹æ w ma³ej obudowie ochronnej i ca³o æ zajmuje zdecydowanie mniej miejsca w szafce kuchennej (rys. 46). Dodatkowymi zaletami nowoczesnych aparatów osmotycznych s¹: o ochronna obudowa ca³ego uk³adu, która zabezpiecza poszczególne elementy przed uderzeniami; o nowoczesne rozwi¹zanie wk³adów ochronnych i ich miniaturyzacja, która umo¿liwia zamkniêcie ich w ma³ej obudowie, zajmuj¹cej mniej miejsca pod szafk¹ kuchenn¹; o nowoczesne i estetyczne kszta³ty.

Rys. 46. Nowoczesny aparat osmotyczny w obudowie ochronnej.

Domowe urz¹dzenia osmotyczne dzieli siê w zale¿no ci od sposobu doprowadzania czystej wody do kranika na nastêpuj¹ce kategorie (rys. 47): o Aparaty ze zbiornikiem ci nieniowym, czyli podszafkowe. o Aparaty ze zbiornikiem bezci nieniowym, czyli naszafkowe i coolery. o Aparaty bezpo redniego wyp³ywu.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

125

Rys. 47. Systemy podawania wody czystej.

Aparaty podszafkowe montowane pod zlewozmywakiem s¹ najczê ciej wyposa¿one w zbiorniki ci nieniowe. Takie zbiorniki pracuj¹ jak akumulatory pneumatyczne i dziêki panuj¹cemu w nich ci nieniu mog¹ t³oczyæ wodê czyst¹ do kranika po³o¿onego wy¿ej od nich. Zbiorniki bezci nieniowe montowane s¹ w aparatach naszafkowych oraz coolerach, a woda wyp³ywa z nich pod ciê¿arem w³asnym do kranika umieszczonego poni¿ej. Poniewa¿ s¹ zdecydowanie mniejsze od zbiorników ci nieniowych (brak powietrza), stanowi¹ przewa¿nie integraln¹ czê æ aparatów osmotycznych, co wyra nie poprawia ich funkcjonalno æ i estetykê.

Rys. 48. Aparat osmotyczny naszafkowy.

126 Aparaty naszafkowe charakteryzuj¹ siê w porównaniu z tradycyjnymi urz¹dzeniami osmotycznymi dodatkowymi zaletami, takimi jak: o oszczêdno æ miejsca w szafce kuchennej, o wiêksza wydajno æ, o brak potrzeby wiercenia otworu w zlewozmywakach lub w drogiej p³ycie kuchennej, o estetyczny wygl¹d.

Osobn¹ grupê stanowi¹ aparaty osmotyczne montowane w coolerach.

Woda czysta z coolerów mo¿e byæ podawana: o jako wrz¹tek do przyrz¹dzania np. kawy, herbaty i czekolady, o ch³odzona do temperatury 4°C, o w temperaturze pokojowej.

Coolery produkowane s¹ w wersji biurowej i domowej. Biurowe maj¹ wysoko æ oko³o 100 cm, natomiast domowe s¹ mniejsze i mo¿na je zamontowaæ na szafce kuchennej oraz dodatkowo wyposa¿yæ w aparat osmotyczny montowany pod ni¹.

Rys. 49. Cooler biurowy i domowy.

127 Wspóln¹ cech¹ wszystkich aparatów naszafkowych i coolerów jest 23-krotnie wiêksza wydajno æ w porównaniu z urz¹dzeniami tradycyjnymi wyposa¿onymi w zbiorniki ci nieniowe (ci nienie w zbiornikach stanowi opór, który wyra nie obni¿a wydajno æ membrany).

MEMBRANY MONTOWANE W APARATACH NASZAFKOWYCH I COOLERACH MAJ¥ WYDAJNO Æ 2-3-KROTNIE WIÊKSZ¥ W PORÓWNANIU Z APARATAMI PODSZAFKOWYMI. Tradycyjne domowe aparaty osmotyczne charakteryzuj¹ siê wydajno ci¹ godzinow¹ od 1 do 8 litrów wody. Z tego powodu zachodzi konieczno æ montowania zbiorników oraz dodatkowych filtrów wêglowych za membran¹ (postfiltry). Ponadto nale¿y bardzo zwracaæ uwagê na odpowiednie ci nienie wody w sieci, które nie powinno byæ mniejsze ni¿ 3 bary.

Urz¹dzenia o wydajno ci przekraczaj¹cej 40 litrów na godzinê nie wymagaj¹ zbiorników oraz koñcowych filtrów wêglowych i dzia³aj¹ niezale¿nie od ci nienia wody w sieci wodoci¹gowej. Urz¹dzenia takie zaliczane s¹ do grupy aparatów bezpo redniego wyp³ywu, a produkowane s¹ w szwedzkim koncernie Electrolux. Na rysunkach 50 i 52 pokazujemy schematy blokowe tych urz¹dzeñ, a tu¿ obok ich zdjêcia.

Wysoko wydajne urz¹dzenia firmy Electrolux wyró¿niaj¹ siê wyj¹tkowo du¿¹ produkcj¹ wody, któr¹ zawdziêczaj¹ membranie o powierzchni 50 m2 oraz pompie wysokoci nieniowej. Ich wydajno æ od 100 do 180 litrów na godzinê oznacza, ¿e w ci¹gu jednej minuty podaj¹ tyle wody, ile inne domowe aparaty w ci¹gu jednej godziny.

Aparaty Electrolux Niagara i Electrolux RO 400 wyró¿niaj¹ siê wyj¹tkowo ma³ym odrzutem wody do cieku, który nie przekracza 20% wody pobranej z sieci. Ogromn¹ zalet¹ urz¹dzeñ Electrolux jest sta³a, elektroniczna kontrola wielu parametrów i funkcji, takich jak: o jako æ wody oczyszczonej, o zu¿ycie filtra mechanicznego, o zu¿ycie filtra wêglowego, o sterowanie p³ukania membrany, o sygnalizowanie ewentualnych o zabezpieczenie pompy przecieków oraz blokada przed przegrzaniem. urz¹dzenia w takich wypadkach,

128

Rys. 50. Schemat blokowy nowoczesnego Electroluxa Niagara

Rys. 51. Nowoczesny Electrolux Niagara.

129

Rys. 52. Schemat blokowy wysoko wydajnego Electroluxa RO 400

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03 Rys. 53. Wysoko wydajny Electrolux RO 400

130

131

11

MIERNIK TDS I ELEKTROLIZER Miernik TDS jest prostym przyrz¹dem pomiarowym przydatnym do kontroli sprawno ci urz¹dzeñ osmotycznych oraz do przybli¿onego pomiaru stê¿enia chemicznego wody. Zanim jednak opiszemy jego dzia³anie, nale¿y wyja niæ zjawisko dysocjacji, która polega na rozpadzie na jony (kationy i aniony) soli, kwasów i zasad przy ich zetkniêciu z wod¹. Zgodnie z t¹ definicj¹ dla przyk³adu sól kuchenna NaCl (chlorek sodu) rozpadnie siê w wodzie na dwa jony, kation sodu i anion chloru: NaCl => Na+ + ClCzysta woda nie przewodzi w ogóle pr¹du elektrycznego, je li natomiast znajduj¹ siê w niej jakiekolwiek jony bêd¹ce wynikiem dysocjacji dowolnego kwasu, zasady lub soli, wówczas taki roztwór wody (elektrolit) bêdzie przewodzi³ elektryczno æ.

Gêsto æ zdysocjowanych w wodzie zwi¹zków mo¿na w bardzo prosty sposób mierzyæ miernikiem TDS (z angielskiego total disolved solids, czyli ogólna ilo æ rozpuszczonych soli). Znajduj¹ce siê w mierniku TDS baterie przepuszczaj¹ pr¹d elektryczny przez odpowiednie elektrody zanurzone w wodzie. Wraz z gêsto ci¹ jonów w wodzie ro nie liczba na wska niku, która podaje przybli¿on¹ gêsto æ jonów w miligramach na litr. Jednak pos³uguj¹c siê miernikiem TDS nie wyka¿e siê wszystkich zwi¹zków rozpuszczonych w wodzie, bowiem istnieje znaczna ich grupa, która nie nale¿¹c ani do soli, kwasów i zasad nie podlega dysocjacji. Liczne badania laboratoryjne wód kranowych i studziennych pokazuj¹, ¿e ilo æ zdysocjowanych zwi¹zków w wodzie rzadko przekracza 30% wszystkich zwi¹zków w niej rozpuszczonych. Zatem dokonuj¹c pomiaru wody kranowej lub studziennej miernikiem TDS nie bêdzie du¿ym b³êdem pomno¿yæ odczyt przez trzy.

132 MIERNIK TDS WSKAZUJE TYLKO SUMARYCZN¥ ILO Æ ZWI¥ZKÓW ZDYSOCJOWANYCH W WODZIE (SOLE, KWASY I ZASADY) w mg/l. W WODZIE ZNAJDUJ¥ SIÊ RÓWNIE¯ INNE ZWI¥ZKI, KTÓRYCH MIERNIK TDS NIE WYKAZUJE.

Rys. 54. Budowa miernika TDS oraz pomiar gêsto ci jonów w wodzie.

Miernik TDS nie pokazuje, jakie pierwiastki i zwi¹zki s¹ w wodzie rozpuszczone. Aby ustaliæ to dok³adnie nale¿y oddaæ j¹ do specjalnego badania laboratoryjnego.

Korzystaj¹c z przybli¿onego wyniku pomiaru miernikiem TDS mo¿emy dowiedzieæ siê, jak du¿o zwi¹zków chemicznych pochodz¹cych ze cieków przedosta³o siê do wody pitnej. Pos³uguj¹c siê miernikiem TDS potrafimy równie¿ dok³adnie sprawdziæ, czy konkretny filtr do wody oczyszcza j¹ ze zwi¹zków chemicznych, czy te¿ nie, a tak¿e, jak dok³adnie takie oczysz-

133 czanie odbywa siê. Mo¿emy bardzo ³atwo pokazaæ, ¿e przez psychologiczne filtry mechaniczne i wêglowe przechodz¹ wszystkie zwi¹zki chemiczne.

Z kolei sprawno æ oczyszczania aparatów osmotycznych okre liæ mo¿emy poprzez porównanie pomiaru wody wej ciowej (nieoczyszczonej) oraz wyj ciowej (oczyszczonej). Je li dla przyk³adu pomiar wska¿e 400 mg/l przy wej ciu i 40 mg/l przy wyj ciu, to znaczy, ¿e badany aparat osmotyczny przepuszcza 10% rozpuszczonych zwi¹zków chemicznych, a 90 % kieruje do cieku:

40 mg/l x 100 % = 10 % 400 mg/l Bardzo pomocnym przyrz¹dem w pracy sprzedawców aparatów osmotycznych okazuje siê elektrolizer. Elektroliza jest rozk³adem wody na wodór i tlen, spowodowanym pr¹dem elektrycznym przep³ywaj¹cym przez ni¹. Samo zjawisko elektrolizy jest zatem ju¿ pierwszym dowodem na to, ¿e w danej wodzie znajduj¹ siê jakie zwi¹zki chemiczne. Przy okazji elektrolizy zachodzi nastêpne interesuj¹ce zjawisko - wydzielaj¹cy siê z wody tlen jest bardzo aktywny i wiêkszo æ zwi¹zków w niej rozpuszczonych i niewidocznych wchodzi z nim w reakcje. W wyniku utleniania powstaj¹ tlenki, które wytr¹caj¹ siê w postaci widocznych k³aczków czy zawiesin. Na powierzchni wody powstaje charakterystyczny ko¿uch, którego wygl¹d i grubo æ zale¿y od rodzaju oraz ilo ci chemii w danej wodzie.

Przestrzegamy jednak bardzo, ¿e sama elektroliza wody nie dowodzi zawarto ci w niej tylko zanieczyszczeñ. Je li zrobi siê elektrolizê w wodzie mineralnej, to równie¿ otrzyma siê nieciekawy ko¿uch, jednak w tym przypadku nie mamy w¹tpliwo ci, co w niej znajduje siê - wystarczy przeczytaæ etykietkê. Je¿eli elektrolizie podda siê wodê osmotyczn¹, wówczas najczê ciej nie zobaczymy ko¿ucha z tlenków, bowiem nie by³o czego utleniaæ. Woda z osmozy mo¿e otrzymaæ lekko s³omkowy kolor - to rdza pokrywaj¹ca powierzchniê elektrody stalowej oraz pierwiastki mineralne, które przesz³y przez membranê zabarwiaj¹ j¹ w ten sposób.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

134

.

Rys. 55. Elektrolizer.

ELEKTROLIZA JEST ROZK£ADEM WODY NA WODÓR I TLEN POD WP£YWEM PRZEP£YWAJ¥CEGO PRZEZ NI¥ PR¥DU ELEKTRYCZNEGO (CZYSTA WODA NIE PRZEWODZI PR¥DU).

POWSTAJ¥CY W WYNIKU ELEKTROLIZY KO¯UCH (OSAD) JEST WY£¥CZNIE WYNIKIEM UTLENIENIA NIEKTÓRYCH ROZPUSZCZONYCH W WODZIE ZWI¥ZKÓW CHEMICZNYCH.

135

12

PODSUMOWANIE

1. Woda jest obok po¿ywienia i powietrza najwa¿niejszym elementem istotnym dla ¿ycia cz³owieka.

2. Cz³owiek rodzi siê w wodzie, spo¿ywa 2,5 litra wody dziennie, co 20 dni wymienia ca³¹ zawarto æ wody w organizmie. Cz³owiek jest taki, jaka jest woda, któr¹ pije.

3. Przez ostatnich 10 lat wyprodukowano na globie ziemskim tak¹ ilo æ odpadów w postaci py³ów, mieci i cieków, jak¹ wcze niej wyprodukowano przez 70 lat. Jednocze nie wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) prognozuje, ¿e tê sam¹ ilo æ odpadów wytworzy siê na wiecie przez nastêpne 5 lat.

4. W Polsce po³owa cieków komunalnych oraz cieków przemys³owych trafia bez ¿adnego oczyszczania bezpo rednio do rzek i jezior.

5. Zak³ady komunalne mog¹ uzdatniaæ na wodê pitn¹ tylko wody powierzchniowe I klasy czysto ci. Poniewa¿ w naszych rzekach jest tylko 1% wód I klasy i tylko 6% II klasy czysto ci (stan w 1998 r.), do picia przeznacza siê wody klasy III oraz tzw. wody pozaklasowe, w których z powodu nadmiaru chemii nie ma ¿ycia biologicznego (tzw. wody martwe).

6. Budowa zak³adów wodoci¹gowych oraz stosowane w nich technologie oczyszczania wody nie zmieni³y siê od ponad 100 lat.

Jednak zmieni³a siê, i to bardzo, woda im dostarczana. W zak³adach tych usuwa siê z wody widoczn¹, ale ma³o szkodliw¹

136

mêtno æ (piasek, mu³, i³y itp.), natomiast przepuszcza wszystkie rozpuszczone w wodzie i jednocze nie najbardziej szkodliwe zwi¹zki chemiczne.

7. Normy dotycz¹ce jako ci wody pitnej oraz zak³ady komunalne odpowiedzialne za jej jako æ zajmuj¹ siê bardziej w³a ciwo ciami organoleptycznymi wody, czyli tymi wyczuwalnymi przez cz³owieka, ni¿ w³asno ciami chemicznymi, których konsument nie jest w stanie sprawdziæ.

8. W Polsce wypija siê tylko 0,3% wody pitnej produkowanej w zak³adach wodoci¹gowych. Czyli z 300 litrów wody pitnej tylko l litr jest wypijany, a 299 litrów jest skierowane do przemys³u, zmywania ulic, podlewania trawników, mycia samochodów, a w domu do mycia pod³óg, w.c. itd..

9. Oko³o 80% studni w Polsce zawiera wodê niezdatn¹ do picia.

Normy dotycz¹ce azotanów, ¿elaza, manganu, pestycydów i innych gro nych zwi¹zków zawartych w wodzie studziennej s¹ czêsto przekraczane kilkakrotnie.

10. Polska norma tylko w badaniach pe³nych nakazuje analizowaæ wodê na zawarto æ tylko 43 pierwiastków i zwi¹zków chemicznych. Na Zachodzie bada siê wodê na zawarto æ 250 sk³adników.

11. Wspó³czesna nauka chemii notuje na swojej li cie ponad 6 000 000 zwi¹zków chemicznych. W ród nich jest ponad 2 300 takich, które ³atwo rozpuszczaj¹ siê w wodzie i równie ³atwo przedostaj¹ siê wraz ze ciekami do wód gruntowych, powierzchniowych oraz pitnych.

12. Z 2300 zwi¹zków chemicznych znajduj¹cych siê w wodach, a¿ 97% jest niewyczuwalne ¿adnym ludzkim zmys³em. Nikt nie zna smaku oraz wygl¹du o³owiu, rtêci, azotanów, pestycydów itd. w wodzie.

137

13. Pestycydy oraz nawozy sztuczne zaliczaj¹ siê do g³ównych promotorów procesów nowotworowych. Wszystkie rodki ochrony ro lin s¹ mniej lub bardziej truj¹ce dla ludzi.

14. Spo¿ywanie wód g³êbinowych, które wykazuj¹ dobre parametry mikrobiologiczne niesie za sob¹ zagro¿enie zdrowia wynikaj¹ce z braku znajomo ci przestrzegania zasad higieny w trakcie ich pobierania oraz przechowywania.

15. Gotowanie wody zabija bakterie i wirusy oraz wytr¹ca w postaci kamienia zawarty w niej wapñ i magnez. Wszystkie inne zwi¹zki chemiczne pozostaj¹ w wodzie. Ponadto na skutek parowania ubywa wody czystej i wzrasta stê¿enie rozpuszczonych w niej zwi¹zków chemicznych.

16. Skutki picia wody ska¿onej odczuwamy najczê ciej po wielu latach. Dlatego tak rzadko kojarzymy nasze dolegliwo ci i choroby ze z³¹ jako ci¹ wody.

17. Najwiêcej trucizn wch³aniamy dzisiaj przez powietrze, ¿ywno æ i wodê. Ale tylko wodê potrafimy dok³adnie oczy ciæ przy pomocy urz¹dzeñ osmotycznych.

18. Popularne domowe filtry mechaniczne oraz filtry wêglowe poprawiaj¹ jedynie niektóre w³a ciwo ci organoleptyczne wody, jak wygl¹d, smak i zapach. Nie usuwaj¹ natomiast niewidocznych w wodzie zwi¹zków chemicznych i dlatego nazywa siê je filtrami psychologicznymi.

19. W domowych filtrach mechanicznych oraz wêglowych dochodzi czêsto do tzw. zerwania lub krwawienia filtra. Polega to na gwa³townym wyp³ukaniu ca³ych kolonii bakterii i wirusów, które w tych filtrach ju¿ siê nie mieszcz¹.

20. Domowe filtry mechaniczne lub wêglowe oczyszczaj¹ kilka tysiêcy litrów wody na godzinê, natomiast aparaty z osmoz¹ odwrócon¹ oczyszczaj¹ rednio tylko 3 litry wody na godzinê.

138

21. Wêgiel aktywny zachowuje swoj¹ aktywno æ w wodzie przez 6 miesiêcy. Po up³ywie tego czasu traci j¹ w szybkim tempie (lasacja wêgla aktywnego) i jest podatny na bakterie.

22. Woda nigdy nie by³a g³ównym ród³em pierwiastków ¿ycia, bowiem wszystkie te elementy znajduj¹ siê w po¿ywieniu.

23. Wody mineralne dostarczaj¹ nam tylko kilka potrzebnych do ¿ycia pierwiastków (najczê ciej wapñ, sód, potas, magnez) i w ilo ciach ladowych w porównaniu z ich zapotrzebowaniem.

Jeszcze mniej makro- i mikroelementów znajduje siê w wodzie kranowej lub studziennej. Dla prawid³owego funkcjonowania organizmu cz³owieka potrzeba 22 pierwiastków.

24. Obecnie istniej¹ tylko dwa sposoby zaopatrywania siê w zdrow¹ i bezpieczn¹ wodê do picia: a) kupowanie w sklepach, ale pod warunkiem, ¿e jest to woda sprawdzona, nie pochodz¹ca z kranu lub niepewnego ród³a, b) oczyszczanie w domu urz¹dzeniem osmotycznym.

25. Osmoza odwrócona jest obecnie jedynym skutecznym sposobem oczyszczania wody ska¿onej chemicznie.

26. redniej wielko ci bakteria jest 5000 razy wiêksza od pory membrany osmotycznej.

27. Woda oczyszczona w aparatach z osmoz¹ odwrócon¹ jest rednio 10 razy tañsza od wód oferowanych w sklepach.

28. Czysta woda produkowana w domowych aparatach osmotycznych zawiera sk³ad mineralogiczny zbli¿ony do sk³adu wody z górskiego potoku. Ta sama woda przepuszczona dodatkowo przez dobrej jako ci mineralizator jest porównywalna ze rednio zmineralizowan¹ wod¹ mineraln¹.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

139

13

S£OWNIK TEMATYCZNY Adsorpcja - zagêszczanie i skupianie gazów lub rozpuszczonych zwi¹zków na powierzchni pewnych cia³ sta³ych. Dobrym adsorbentem jest wêgiel aktywny, który poch³ania chlor zawarty w wodzie.

Alzheimera choroba - choroba polegaj¹ca na utracie pamiêci. Naukowcy ju¿ wiedz¹, ¿e bezpo redni¹ jej przyczyn¹ jest du¿a zawarto æ aluminium (glinu) w mózgu cz³owieka. Badania angielskie wykazuj¹ du¿¹ zawarto æ tego pierwiastka w wodzie pitnej, a jego pochodzenie z zak³adów wodoci¹gowych, które do procesów koagulacji u¿ywaj¹ siarczanu ¿elazowo-aluminiowego.

Aniony - jony na³adowane ujemnie. Wystêpuj¹ w wodach mineralnych w wyniku dysocjacji soli mineralnych.

Azbest - minera³ u¿ywany do wyrobu materia³ów ogniotrwa³ych, dachówek (eternit) oraz w latach sze ædziesi¹tych do rur wodnych. Wycofany z produkcji po odkryciu bardzo szkodliwego wp³ywu azbestu na organizm cz³owieka.

Jednak tysi¹ce kilometrów magistrali wodnych z rur cementowo-azbestowych toczy do dzi wodê pitn¹ w ró¿nych miejscach kraju.

Azotany - zwi¹zki pochodz¹ce ze cieków przemys³owych i rolniczych (nawozy sztuczne), a znajduj¹ce siê czêsto w wodach pitnych. Wywo³uj¹ u dzieci gro n¹ chorobê - sinicê.

Bakterie i wirusy - wystêpuj¹ we wszystkich wodach gruntowych, powierzchniowych i g³êbinowych. Ich nadmierny rozwój w wodzie pitnej hamuje siê przy u¿yciu => chloru lub => ozonowaniem. Równie¿ dziêki gotowaniu niszczy siê ewentualne bakterie i wirusy w wodzie kranowej lub studziennej.

140 B³ony osmotyczne - naturalne b³ony, dziêki którym zachodzi w przyrodzie zjawisko=>osmozy naturalnej. Z b³on osmotycznych zbudowane s¹ komórki ludzkie, w których poprzez osmozê naturaln¹ dochodzi do wyrównania stê¿eñ wód wewn¹trz- i zewn¹trzkomórkowych.

Chlor - gaz u¿ywany do dezynfekcji wody. Od wielu lat ostro krytykowany, gdy¿ wchodz¹c w reakcje z innymi zwi¹zkami w wodzie, tworzy nowe, czêsto rakotwórcze. Sam chlor jest równie¿ niebezpieczny dla zdrowia cz³owieka.

Destylacja - metoda otrzymywania czystej cieczy poprzez parowanie, a nastêpnie jej skraplanie. Destylacja nie przyjê³a siê w oczyszczaniu wody do picia z uwagi na wysokie koszty energii oraz ze wzglêdu na cierpki smak uzyskiwanego produktu.

Detergenty - zwi¹zki stosowane do produkcji myde³ i proszków do prania.

Tysi¹ce ton tych zwi¹zków trafia ka¿dego dnia do wód powierzchniowych wraz ze ciekami komunalnymi. D³ugotrwa³e przyjmowanie detergentów przez cz³owieka powoduje uszkodzenia w¹troby i kory nadnerczy.

Dezynfekcja wody - ostatni etap uzdatniania wody pitnej s³u¿¹cy do hamowania rozwoju bakterii i wirusów chorobotwórczych. Jako rodek dezynfekcyjny u¿ywany jest w Polsce od wielu lat chlor. Nowe metody jak ozonowanie lub ultrafiolet s¹ du¿o dro¿sze i u nas ci¹gle na etapie prób. Poniewa¿ nie ma gwarancji, ¿e woda zdezynfekowana w zak³adach wodoci¹gowych nie ulegnie ponownemu ska¿eniu w rurach przesy³owych, zachodzi konieczno æ jej gotowania w domu.

Dysocjacja - rozk³ad na jony cz¹steczek soli, kwasów i zasad, który zachodzi w wodzie. Zdysocjowane zwi¹zki chemiczne mo¿emy ³atwo wykazaæ => miernikiem TDS lub pokazaæ za pomoc¹ => elektrolizy wody.

Elektroliza wody - rozk³ad wody na wodór i tlen w wyniku przep³ywaj¹cego przez ni¹ pr¹du elektrycznego. Poniewa¿ czysta woda nie przewodzi pr¹du elektrycznego dlatego dla zadzia³ania elektrolizy potrzebne s¹ w wodzie pewne zwi¹zki chemiczne, które bêd¹ jego no nikami. Zjawisko elektrolizy wyko-

141 rzystuje siê do pokazania niewidocznych w wodzie zwi¹zków chemicznych wydzielaj¹cy siê w czasie elektrolizy tlen tworzy widoczne w wodzie tlenki.

Filtry chemiczne (wymieniacze jonowe) - filtry usuwaj¹ce z wody niepo¿¹dane pierwiastki poprzez ich zamianê na pierwiastki mniej gro ne (najczê ciej sód). Powszechne zastosowanie znalaz³y jedynie => od¿elaziacze i => zmiêkczacze.

Filtry mechaniczne - filtry usuwaj¹ce z wody wy³¹cznie nierozpuszczone w niej sedymenty jak piasek, i³y, humusy, k³aczki wodorotlenku ¿elaza, martwe i ¿ywe organizmy wodne z dok³adno ci¹ odpowiedni¹ do ich porowato ci.

Stosowane s¹ w zak³adach wodoci¹gowych w postaci ¿wirów i piasków oraz w filtrach domowych. Poprawiaj¹ jedynie mêtno æ wody i s¹ siedliskiem bakterii. Poniewa¿ domowe filtry mechaniczne przepuszczaj¹ wszystkie rozpuszczone w wodzie zwi¹zki chemiczne zaliczone s¹ do => filtrów psychologicznych.

Filtry psychologiczne - filtry domowe, które poprawiaj¹ wy³¹cznie w³a ciwo ci organoleptyczne wody jak mêtno æ, smak lub zapach. Poniewa¿ w³a ciwo ci te s¹ ³atwo rejestrowane przez zmys³y konsumenta, filtry takie znajduj¹ du¿y popyt w handlu. Nie usuwaj¹ z wody tego, co jest w niej niewidoczne i jednocze nie najbardziej niebezpieczne - rozpuszczonych zwi¹zków chemicznych. Do filtrów psychologicznych nale¿¹ => filtry mechaniczne oraz => filtry z wêglem aktywnym.

Filtry z wêglem aktywnym - wêgiel aktywny usuwa z wody czê æ zawartego w niej chloru poprawiaj¹c w ten sposób jej smak i zapach. Poniewa¿ przepuszczaj¹ wszystkie inne zwi¹zki chemiczne zalicza siê je do => filtrów psychologicznych. Wêgiel aktywny nale¿y wymieniæ po 6 miesi¹cach jego kontaktu z wod¹, gdy¿ pozbawiony swojej aktywno ci staje siê ³atwo siedliskiem bakterii.

Gotowanie wody - s³u¿y tylko do unieszkodliwiania bakterii i wirusów, które znajduj¹ siê w wodzie kranowej (mimo jej chlorowania), w wodzie ze studni gruntowej lub g³êbinowej. Gotowanie wody nie usuwa w ogóle rozpuszczonych w niej zwi¹zków chemicznych, lecz z powodu parowania czystej wody powoduje ich zagêszczenie.

142 Jony - dodatnio (kationy) lub ujemnie (aniony) na³adowane pierwiastki lub cz¹stki chemiczne powsta³e np. przez dysocjacjê soli, kwasów i zasad w wodzie.

Kancerogenne zmiany - inaczej rakotwórcze; procesy wywo³uj¹ce zatrucie organizmu powoduj¹ce u cz³owieka choroby nowotworowe.

Kationy - jony na³adowane dodatnio. Wystêpuj¹ w => wodach mineralnych w wyniku dysocjacji soli mineralnych w wodzie.

Klasy czysto ci wód powierzchniowych - podzia³ wód powierzchniowych wed³ug ich jako ci fizycznej, chemicznej i biologicznej. W Polsce przyjêto 3 klasy czysto ci: I klasa - dopuszczona do przerabiania na wodê pitn¹ oraz do przemys³u spo¿ywczego.

II klasa - dopuszczona do celów rekreacyjnych i hodowli zwierz¹t.

III klasa - dopuszczona do przemys³u i rolnictwa.

Obecnie praktycznie nie ma w Polsce wód I klasy czysto ci (1% w 1998 r.), a od kilkunastu lat przewa¿aj¹ tzw. pozaklasowe wody powierzchniowe, które nie mieszcz¹ siê w ¿adnej z norm (60% w 1998 r.). Z powodu braku czystych wód powierzchniowych zak³ady wodoci¹gowe produkuj¹ wodê pitn¹ z wód III klasy czysto ci oraz z wód pozaklasowych.

Koagulacja (¿elowanie) - proces fizyczny stosowany w oczyszczalniach wody. Polega na dodawaniu do wody tzw. koagulanta (najczê ciej siarczan ¿elazowo-aluminiowy), który wi¹¿e ze sob¹ nie wytr¹cone w procesie => sedymentacji l¿ejsze czê ci i tworzy ³atwe do wytr¹cenia k³aczki.

Krwawienie filtra => zerwanie filtra.

Kumulacja - zjawisko gromadzenia siê w ró¿nych miejscach organizmu cz³owieka niebezpiecznych dla zdrowia pierwiastków oraz zwi¹zków chemicznych, których cz³owiek nie potrafi wydaliæ. Najwiêcej tych zwi¹zków kumuluje siê w nerkach i w¹trobie.

143 Lasacja wêgla aktywnego - rozk³ad (degradacja) wêgla aktywnego w rodowisku wodnym. Zlasowany wêgiel aktywny traci wymagane w³asno ci adsorbcyjne wobec chloru, wskutek czego nastêpuje w nim rozwój bakterii.

Dezynfekcja zaka¿onej wody specjalnymi p³ynami, lampami UV itp. nie przynosi oczekiwanych efektów i jest tylko prób¹ zaleczenia choroby, której mo¿na ³atwo zapobiec. Aby nie dopu ciæ do ca³kowitej lasacji wêgla aktywnego, musi on byæ wymieniany nie rzadziej ni¿ co 6 miesiêcy.

Magnetyzery - urz¹dzenia wytwarzaj¹ce silne pole magnetyczne, które zabezpiecza rury wodne przed osadzaniem siê kamienia. Magnetyzery chroni¹ rury, ale nie poprawiaj¹ jako ci wody.

Makroelementy - grupa pierwiastków mineralnych, które w du¿ych ilo ciach wystêpuj¹ w organizmie ludzkim. Do makroelementów zalicza siê: wapñ (Ca), sód (Na), potas (K), magnez (Mg), siarkê (S), ¿elazo (Fe) i fosfor (P).

Membrana - b³ona osmotyczna wytwarzana sztucznie i stosowana do filtracji wody za pomoc¹ => osmozy odwróconej. Ogromny postêp w technice membranowej rozpocz¹³ siê w 1952 r. dziêki wynalezieniu membran poliamidowych (TFC). Produkcja domowych aparatów osmotycznych rozpoczê³a siê w USA w 1965 r. Wspó³czesne membrany osmotyczne do u¿ytku domowego przepuszczaj¹ wiêkszo æ zawartych w wodzie pierwiastków mineralnych (wapñ, sód, potas, magnez), poniewa¿ stanowi¹ one najmniejsze elementy rozpuszczone w niej.

Metale mierci - potoczne okre lenie szczególnie toksycznych metali ciê¿kich, które zanieczyszczaj¹ rodowisko i ³atwo przechodz¹ do wody pitnej.

Do metali mierci nale¿¹ o³ów, rtêæ, chrom i kadm.

Mêtno æ wody - tzw. pozorna barwa wody, która spowodowana jest zawarto ci¹ w niej czê ci nierozpuszczonych (sedymentów). Mêtno æ wody usuwana jest ³atwo w zak³adach wodoci¹gowych poprzez => sedymentacjê i => koagulacjê lub w domu przy u¿yciu => filtrów mechanicznych. Mêtno æ wody spowodowana jest ma³o gro nymi dla zdrowia piaskami, i³ami, rdz¹ ¿elaza itd., natomiast gro ne dla zdrowia zwi¹zki chemiczne pozostaj¹ niewidoczne.

uwaga na m 144 Mikroelementy - grupa pierwiastków mineralnych wystêpuj¹cych w mniejszych ( ladowych) ilo ciach w organizmie cz³owieka. Do mikroelementów zaliczamy np.: jod, cynk, fluor, mied , mangan, selen, molibden, kobalt.

P) - potocznie mikron. Jednostka d³ugo ci 1000 razy mniejsza m Mikrometr (m od milimetra. Cz¹stka wody i pora w membranie osmotycznej jest wielko ci P, a rednia bakteria mierzy 0,5 P m m (tzn. jest 5000 razy wiêksza od cz¹0,0001m steczki wody).

Mineralizatory - elementy domowych urz¹dzeñ osmotycznych, które oczyszczon¹ wodê wzbogacaj¹ w kilka makroelementów (sód, potas, wapñ, magnez). Woda po przej ciu przez dobrej jako ci mineralizator jest porównywalna z wod¹ mineraln¹ rednio zmineralizowan¹.

Minera³y - czê ci sk³adowe ska³ tworz¹cych skorupê ziemsk¹. Niektóre minera³y zawieraj¹ pierwiastki ¿ycia, które w niewielkich ilo ciach przedostaj¹ siê do wód przep³ywaj¹cych przez nie. Jedyne pierwiastki ¿ycia, które spotykane s¹ w wodach powierzchniowych, gruntowych oraz mineralnych to wapñ, potas, sód i magnez oraz rzadziej ¿elazo i fluor.

Mogilniki - betonowe studnie, w których pocz¹wszy od lat sze ædziesi¹tych przechowuje siê tysi¹ce ton przeterminowanych oraz wycofanych z obiegu nawozów sztucznych i pestycydów. Ponad 300 mogilników rozmieszczonych jest w ró¿nych miejscach kraju i zatruwa od wielu lat wody gruntowe i powierzchniowe.

Mutagenne zmiany - procesy powsta³e z powodu zatruæ organizmu, powoduj¹ u cz³owieka zmiany genetyczne.

Nawozy - substancje zawieraj¹ce naturalne (obornik i gnojowica) lub sztuczne sk³adniki chemiczne przydatne dla rozwoju ro lin. Nieprawid³owe lub zbyt intensywne nawo¿enie pól i ³¹k wp³ywa niekorzystnie na sk³ad chemiczny wód gruntowych i powierzchniowych. Najbardziej niebezpieczn¹ substancj¹ pochodz¹c¹ z nawo¿enia s¹ => azotany.

145 Od¿elaziacze - filtry chemiczne, które usuwaj¹ z wody nadmiar ¿elaza i manganu, zamieniajac je na sód. Filtry te przepuszczaj¹ wszystkie pozosta³e pierwiastki chemiczne zawarte w wodzie.

Organizmy wodne - zanieczyszczenia biologiczne wiêksze od bakterii i wirusów, które obejmuj¹ najczê ciej pierwotniaki i paso¿yty. Chlorowanie nie zawsze skutecznie likwiduje je w wodzie pitnej. Powszechnie spotykane organizmy wodne to sk¹poszczety, nicienie, pe³zaki czerwonki, glista ludzka, tasiemiec.

Organoleptyczne w³a ciwo ci wody - w³a ciwo ci wody oceniane za pomoc¹ zmys³ów smaku, wêchu i wzroku. Poniewa¿ konsument mo¿e je wyczuæ, s¹ w pierwszej kolejno ci poprawiane przez producentów wody pitnej. Równie¿ najczê ciej spotykane w handlu filtry domowe poprawiaj¹ jedynie niektóre w³a ciwo ci organoleptyczne wody. Naj³atwiej usuwa siê mêtno æ (u¿ywaj¹c filtry mechaniczne) oraz zapach chloru (stosuj¹c wêgiel aktywny).

Osmoza naturalna - naturalny proces polegaj¹cy na przenikaniu przez b³onê osmotyczn¹ rozpuszczalnika (np. wody) z roztworu o stê¿eniu mniejszym do roztworu o stê¿eniu wiêkszym. Dziêki osmozie naturalnej istnieje ¿ycie ludzi, zwierz¹t i ro lin.

Osmoza odwrócona - proces odwrotny do osmozy naturalnej. Przez wytworzenie ci nienia w p³ynie bardziej stê¿onym mo¿na wymusiæ przej cie cz¹steczek rozpuszczalnika (np. wody) do p³ynu o stê¿eniu mniejszym. Proces wykorzystywany coraz powszechniej jako sposób oczyszczania wód.

Ozonowanie wody - alternatywna dla chlorowania, nowoczesna metoda dezynfekcji wody. Poniewa¿ mniej wygodna i du¿o dro¿sza, nie znajduje zastosowania w Polsce.

Pestycydy - substancje chemiczne stosowane do ochrony ro lin uprawnych, pasz i zwierz¹t hodowlanych przed chwastami, grzybami, owadami itd. Zale¿nie od przeznaczenia pestycydy dzielimy na: o akarycydy - do zwalczania roztoczy, o algicydy - do zwalczania glonów, o herbicydy - do zwalczania chwastów,

146 o insektycydy - do zwalczania owadów, o fungicydy - do zwalczania grzybów, o nematocydy - do zwalczania nicieni, o rodentycydy - do zwalczania gryzoni, o moluskocydy - do zwalczania limaków.

Pestycydy stosowane powszechnie w rolnictwie i le nictwie zatruwaj¹ wody gruntowe i powierzchniowe ³atwo przechodz¹c do wód pitnych.

Pierwiastki ¿ycia - pierwiastki, które s¹ niezbêdne do prawid³owego funkcjonowania organizmu cz³owieka. Wspó³czesna nauka zna 22 pierwiastki ¿ycia, które zale¿nie od spo¿ywanej ilo ci i zawarto ci w organizmie dzieli siê na => makro- i => mikroelementy. ród³em pierwiastków ¿ycia jest przede wszystkim ¿ywno æ. Niektóre z tych pierwiastków mog¹ znale æ siê w wodzie przep³ywaj¹cej przez ska³y zawieraj¹ce minera³y.

Retencja wód - gromadzenie wód rzecznych w sztucznych zbiornikach (retencyjnych). Najlepszy sposób zbierania wód o wysokiej klasie czysto ci w celu przetworzenia na wody pitne. Retencja obejmuje w ca³ej Europie 30%, natomiast w Polsce tylko 4% wód opadowych (w stosunku do ca³orocznych opadów atmosferycznych). Najwiêkszy w Polsce zbiornik retencyjny, Jezioro Gocza³kowickie, z którego dostarcza siê wodê pitn¹ dla 5 milionów mieszkañców Górnego l¹ska i okolic, ma przy wej ciu wodê II klasy czysto ci, a na wyj ciu wodê pozaklasow¹!!!

Sedymentacja - pierwszy etap oczyszczania wody powierzchniowej w zak³adach wodoci¹gowych. Polega na samoistnym (grawitacyjnym) opadaniu wiêkszych, nierozpuszczonych cz¹stek w wodzie wype³niaj¹cej stawy sedymentacyjne. Wynikiem sedymentacji jest zmniejszenie zawarto ci zawiesin w wodzie (zmniejszenie mêtno ci wody).

Sedymenty - zawiesiny, czyli nierozpuszczone w wodzie czê ci sta³e, jak: piasek, glina, i³y, humusy, ¿ywe i martwe organizmy wodne. Usuwane w procesie sedymentacji lub za pomoc¹ filtrów mechanicznych.

Siarczan ¿elazowo-aluminiowy - zwi¹zek chemiczny stosowany w procesie koagulacji w zak³adach komunalnych. Badania naukowe potwierdzaj¹ obecno æ w wodzie pitnej aluminium pochodz¹cego z tego procesu.

147 cieki komunalne - cieki pochodz¹ce z gospodarstw domowych zawieraj¹ce przede wszystkim odchody ludzkie, brudn¹ wodê pochodz¹c¹ z higieny osobistej, mycia naczyñ itd. cieki komunalne z du¿ych miast kierowane s¹ czêsto do oczyszczalni cieków i po oczyszczeniu (przewa¿nie mechanicznym) kierowane s¹ do rzek. Po³owa polskich miast powy¿ej 100 tys. mieszkañców nie posiada do dzisiaj ¿adnej oczyszczalni cieków komunalnych.

Na wsiach cieki komunalne gromadzone s¹ najczê ciej w szambach, a st¹d przewo¿one s¹ do rzek. cieki przemys³owe - w Polsce ogromne ilo ci cieków przemys³owych wypuszczane s¹ bezpo rednio do rzek, bo zarz¹dcom wiêkszo ci fabryk bardziej op³aca siê p³aciæ kary za takie postêpowanie, ni¿ budowaæ w³asne oczyszczalnie cieków. Z powodu daleko posuniêtej degradacji polskich rzek, spowodowanej ciekami przemys³owymi, zawarto æ zwi¹zków chemicznych w 1 litrze wody dochodzi w wielu przypadkach do 1000 miligramów. Zwi¹zków tych w wodach rzecznych, bêd¹cych ród³em wody pitnej, nie da siê usun¹æ ¿adn¹ z tradycyjnych metod oczyszczania. cieki rolnicze - na cieki rolnicze sk³adaj¹ siê => nawozy naturalne i sztuczne oraz => pestycydy. Ogromne ilo ci szkodliwych dla ludzkiego zdrowia zwi¹zków chemicznych zawartych w nawozach i pestycydach wysypywane i wylewane s¹ ka¿dego dnia na pola, ³¹ki i lasy, przedostaj¹ siê ³atwo do wód gruntowych, studni przydomowych oraz wód powierzchniowych, które s¹ ród³em wód pitnych dla miast.

TDS - total disolved solids (ang.) - ogólna ilo æ rozpuszczonych soli. Wielko æ okre laj¹ca zawarto æ niektórych zwi¹zków chemicznych w wodzie i ³atwa do zmierzenia miernikiem TDS. Trójhalometany (THM) - najbardziej niebezpieczne zwi¹zki powstaj¹ce w wyniku reakcji chloru z substancjami organicznymi w wodzie. Najgro niejsze THM-y, chloroform i bromoform, s¹ rakotwórcze.

Twardo æ wody - w³a ciwo æ wody, charakteryzuj¹ca siê utrudnionym tworzeniem siê piany mydlanej. Powodowana jest zwiêkszon¹ zawarto ci¹ wêglanów wapnia i magnezu w wodzie. Woda twarda powoduje wytr¹canie siê

148 kamienia w rurach, kot³ach, naczyniach kuchennych, ¿elazkach itp. Twardo æ wody mo¿na usuwaæ chemicznie przy u¿yciu => zmiêkczacza.

Warstwy nieprzepuszczalne - nieprzepuszczalne dla wody warstwy ska³ w skorupie ziemskiej, na których mog¹ zbieraæ siê wody gruntowe (pierwsza warstwa nieprzepuszczalna) lub wody g³êbinowe (kolejna warstwa nieprzepuszczalna).

Wêgiel aktywny - wêgiel wytwarzany w specjalnych warunkach (wysokie ci nienie i temperatura do 600°C) z drewna bukowego lub ³upka kokosowego. Wêgiel aktywny ma w³asno ci sorbcyjne i skutecznie redukuje zawarto æ chloru oraz niektórych zwi¹zków aromatycznych w wodzie. Poniewa¿ po 6 miesi¹cach kontaktu z wod¹ traci wyra nie na swojej aktywno ci, staj¹c siê miejscem rozwoju bakterii, musi byæ systematycznie wymieniany.

Woda destylowana - czysta woda otrzymywana w efekcie gotowania roztworu wodnego i skraplania pary wodnej. Jest niechêtnie u¿ywana jako pitna, ze wzglêdu na cierpki smak.

Woda miêkka - woda o ma³ej zawarto ci zwi¹zków wapnia i magnezu. Jest przyjazna w praniu i myciu i nie przyczynia siê do powstawania kamienia kot³owego.

Woda osmotyczna - woda powstaj¹ca w wyniku procesu osmozy odwróconej. Woda osmotyczna produkowana w aparatach domowych jest pozbawiona niepo¿¹danych (równie¿ truj¹cych) zwi¹zków chemicznych i zawiera kilka potrzebnych do ¿ycia pierwiastków ¿ycia (sód, potas, wapñ i magnez).

Jest obecnie zalecana na ca³ym wiecie zamiast niezdatnych do picia wód kranowych lub studziennych albo drogich wód oferowanych w sklepach.

Woda pitna - woda stanowi¹ca jeden z podstawowych elementów potrzebnych do ¿ycia. Podczas trawienia rozpuszcza w sobie poszczególne sk³adniki pokarmowe, które s¹ nastêpnie wch³aniane przez jelita i dostarczane do komórek. Jest przeno nikiem i regulatorem ciep³a w organizmie, bierze udzia³ we wszystkich procesach biochemicznych, zwil¿a b³ony luzowe, ga³kê oczn¹ i zapewnia ruchliwo æ stawów. Doros³y cz³owiek potrzebuje dziennie oko³o 2,5 litra wody, która powinna byæ czysta z ewentualn¹ domieszk¹ sk³adników

149 mineralnych i nie powinna zawieraæ ¿adnych sk³adników szkodliwych. Poniewa¿ z powodu daleko posuniêtego ska¿enia rodowiska naturalnego wody powierzchniowe i gruntowe, stanowi¹ce najczê ciej ród³o wody pitnej, nie nadaj¹ siê do picia, trzeba je dodatkowo oczyszczaæ i uzdatniaæ. Wody powierzchniowe s¹ oczyszczane w zak³adach wodoci¹gowych, których konstrukcja oraz technologie oczyszczania nie zmieni³y siê od ponad 100 lat. Dlatego obecnie zak³ady te nie s¹ w stanie oczy ciæ wodê z ogromnych ilo ci zwi¹zków chemicznych pochodz¹cych ze cieków komunalnych, przemys³owych i rolniczych. Jedynym sposobem otrzymania dobrej i zdrowej wody w zak³adach jest korzystanie z wód powierzchniowych I klasy czysto ci, których w Polsce ju¿ nie ma. Wody pitne pochodz¹ce z wód gruntowych, a pobierane ze studni, nie s¹ w ogóle oczyszczane i uzdatniane; jedyna ich przeróbka polega na gotowaniu w celu unieszkodliwienia bakterii i wirusów. Jako æ wód pitnych podawanych odbiorcom reguluje w Polsce odpowiednia norma (Dziennik Ustaw Nr 35, poz. 205 z 4 maja 1990 r.), która wyra nie precyzuje obraz organoleptyczny, fizykochemiczny oraz bakteriologiczny tych wód. Jednak ka¿da nowa norma (obecnie dyskutuje siê nad czwart¹ po 1945 roku) jest tylko dopasowywana do realiów i dopuszcza coraz wiêksze ilo ci substancji rozpuszczalnych w wodzie.

Zak³ady wodoci¹gowe produkuj¹ i przesy³aj¹ do odbiorców tymi samymi rurami wodê pitn¹ (0,3%) i wodê gospodarcz¹ (99,7%). Poniewa¿ obecnie ska¿enie wód, z których produkuje siê wodê pitn¹ nie pozwala na ich skuteczne oczyszczenie tradycyjnymi metodami, zmuszeni jeste my stosowaæ w domach do tych celów nowoczesne, indywidualne stacje oczyszczania dzia³aj¹ce na zasadzie odwróconej osmozy.

Woda twarda - woda o du¿ej zawarto ci zwi¹zków wapnia i magnezu. Jest niechêtnie u¿ywana z powodu wiêkszego zu¿ycia proszków do prania i myde³ oraz z powodu tworzenia siê kamienia w naczyniach, pralkach, kaloryferach, rurach itd. Twardo æ wody mo¿na zmniejszyæ poprzez zastosowanie => zmiêkczaczy.

Wody deszczowe - wody, które w obiegu hydrologicznym powracaj¹ z chmur na powierzchniê ziemi w postaci deszczu, niegu lub gradu. Wody deszczowe by³y od zarania dziejów zupe³nie czyste (pochodz¹ z parowania oceanów, mórz, rzek itd.), ale ostatnio s¹ coraz czê ciej kwa ne i zapylone.

150 Wody g³êbinowe - wody znajduj¹ce siê w skorupie ziemskiej na du¿ych g³êboko ciach i odizolowane od brudów cywilizacji dziêki istnieniu geologicznych warstw nieprzepuszczalnych. Zale¿nie od budowy ska³, z którymi wody g³êbinowe s¹siaduj¹, mog¹ one zawieraæ ró¿ne pierwiastki. Je li woda g³êbinowa zawiera odpowiedni¹ ilo æ pierwiastków ¿ycia, które tworz¹ ze sob¹ wymagane proporcje, mo¿e byæ oferowana konsumentom jako => woda mineralna.

Uwaga: Wed³ug nowej normy, obowi¹zuj¹cej od 1996 r., woda mineralna mo¿e zawieraæ poni¿ej 500mg/l pierwiastków ¿ycia. Wody o takim sk³adzie wystêpuj¹ niemal w ka¿dym miejscu skorupy ziemskiej i p³yn¹ z niejednego kranu, dlatego te¿ dzisiejsze wody mineralne oferowane w handlu rzadko pochodz¹ z g³êbi Ziemi.

Wody gospodarcze - zdecydowanie wiêksza czê æ wód produkowanych w polskich zak³adach wodoci¹gowych (a¿ 99,7%!!!), które s¹ zu¿ywane w przemy le oraz w mieszkaniach do celów gospodarczych (toalety, higiena osobista, zmywanie pod³óg itp.). Poniewa¿ wody gospodarcze przesy³ane s¹ tymi samymi rurami wodoci¹gowymi co wody pitne, musz¹ byæ równie¿ oczyszczone tak dok³adnie jak wody pitne.

Wody gruntowe - wody zalegaj¹ce w górnych warstwach powierzchni Ziemi, najczê ciej do g³êboko ci oko³o 25 metrów. Zawieraj¹ one zanieczyszczenia z atmosfery, cieków rolniczych, cieków ze mietnisk komunalnych, odchodów z nieszczelnych szamb itd.

Wody mineralne - wody g³êbinowe o szczególnej zawarto ci ilo ciowej oraz jako ciowej (odpowiednie proporcje) pierwiastków ¿ycia. Do roku 1996 obowi¹zywa³a w Polsce norma, która wymaga³a w wodzie mineralnej minimum 1000 mg pierwiastków ¿ycia w jednym litrze (warunek ten spe³nia³o 28 róde³ wód g³êbinowych z terenu ca³ej Polski). Od roku 1996 obowi¹zuje norma, która dopuszcza do obiegu wody mineralne o zawarto ci od 0 do 500 mg pierwiastków ¿ycia w litrze wody. Obecnie posiadamy w Polsce ponad 1000 takich wód mineralnych. Wody mineralne zawieraj¹ tylko kilka potrzebnych do ¿ycia pierwiastków (najczê ciej wapñ, sód, potas i magnez) i w ilo ciach ladowych w porównaniu z ich zapotrzebowaniem.

151 Wody powierzchniowe - zasilaj¹ rzeki i jeziora. Z wód powierzchniowych produkuje siê 50% wód pitnych spo¿ywanych w Polsce. Ustawa Ministra Zdrowia i Ochrony rodowiska (Dz. U. PRL Nr 42 z 1987 r. poz. 248) mówi, ¿e tylko wody powierzchniowe I klasy czysto ci mog¹ byæ kierowane do zak³adów wodoci¹gowych w celu przerobienia na wody pitne. Z powodu braku wód powierzchniowych I, a tak¿e II klasy czysto ci, wody pitne produkowane s¹ najczê ciej z wód III klasy czysto ci oraz z => wód pozaklasowych.

Wody pozaklasowe - wody powierzchniowe, które z powodu wyj¹tkowo z³ej jako ci nie mieszcz¹ siê w ¿adnej z trzech klas czysto ci definiowanych w normie. W wodach pozaklasowych nie wystêpuj¹ wirusy i bakterie z powodu wyj¹tkowego zagêszczenia zwi¹zków chemicznych. Obecnie z wód pozaklasowych oraz z wód powierzchniowych III klasy czysto ci produkuje siê najczê ciej wody pitne w Polsce.

Wody sto³owe - wody kranowe uszlachetniane w ró¿ny sposób i oferowane w sprzeda¿y. Odpowiednia norma dopuszcza do uszlachetniania wody kranowej dodatki smakowe oraz dwutlenek wêgla (wody gazowane).

Zmiêkczacze - filtry chemiczne, które obni¿aj¹ zawarto æ w wodzie zwi¹zków wapnia i magnezu (zmiêkczaj¹ wodê) poprzez ich zamianê na inne zwi¹zki. Ze zmiêkczonej wody wytr¹ca siê mniej kamienia w rurach i naczyniach.

Zmiêkczacze przepuszczaj¹ wszystkie pozosta³e pierwiastki i zwi¹zki chemiczne zawarte w wodzie.

Zak³ady wodoci¹gowe - zak³ady komunalne, których zadaniem jest oczy ciæ wody powierzchniowe i uzdatniæ je na wody pitne. Pierwsze zak³ady wodoci¹gowe powsta³y w Polsce na prze³omie XIX i XX wieku a ich konstrukcja oraz technologia oczyszczania wody nie zmieni³y siê do dzi . Problemem wspó³czesnych zak³adów wodoci¹gowych jest usuwanie z wody zwi¹zków chemicznych przybywaj¹cych w szybkim tempie i których nie da siê z niej usun¹æ ¿adn¹ z tradycyjnych metod oczyszczania. Z tego powodu jedynym sposobem uzyskania w zak³adach wodoci¹gowych czystej, zdrowej i bezpiecznej wody jest pobieranie odpowiednio czystego surowca, którym mog¹ byæ tylko wody powierzchniowe I klasy czysto ci. Z powodu braku w Polsce wód powierzchniowych I klasy oraz II klasy czysto ci, wody pitne produkowane s¹ z wód powierzchniowych III klasy i wód pozaklasowych.

152 Poniewa¿ zak³ady wodoci¹gowe produkuj¹ jednocze nie wody dla przemys³u oraz dla innych celów gospodarczych (tzw. wody gospodarcze), które transportowane s¹ wspólnie z wod¹ pitn¹, st¹d wody te musz¹ byæ tak¿e tak dok³adnie oczyszczane, jak woda pitna. Stosunek wody pitnej do wód gospodarczych produkowanych w polskich zak³adach wodoci¹gowych jest wyj¹tkowo niekorzystny (wynosi³ w 1998 r. 1:300), dlatego jedynym skutecznym rozwi¹zaniem jest oczyszczenie wody pitnej za pomoc¹ urz¹dzeñ osmotycznych w miejscu jej spo¿ywania (kuchnie domowe, restauracje i bary, sto³ówki itd.).

Zerwanie filtra (inaczej krwawienie) - zjawisko wystêpuj¹ce w domowych filtrach mechanicznych i wêglowych. Polega na gwa³townym wyp³ukiwaniu z nich ca³ych kolonii bakterii, które rozmna¿aj¹c siê gwa³townie, wype³niaj¹ ca³¹ objêto æ tych filtrów.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

153

SPIS RYSUNKÓW 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

Budowa cz¹stki wody.

Cz³owiek zbudowany jest w 70% z wody Bez wody nie ma ¿ycia Lepiej zapobiegaæ czy leczyæ? równie¿ media przestrzegaj¹ Kr¹¿enie wody w przyrodzie Jak zatruwana jest woda? cieki przemys³owe wylewane bezkarnie do rzek Pestycydy i nawozy sztuczne równie¿ zatruwaj¹ rodowisko naturalne cz³owieka Postêp degradacji rodowiska naturalnego mietniska ród³em ska¿enia wody pitnej Najwiêksze ród³a trucizn w wodach gruntowych i powierzchniowych Klasy czysto ci wód powierzchniowych w Polsce Ilo æ czystych wód powierzchniowych w Polsce powojennej Czysto æ g³ównych rzek w Polsce w 1998 r.

Schemat oczyszczania i uzdatniania wody w typowym zak³adzie wodoci¹gowym Chlorowanie wody pitnej Tylko 0,3% produkowanej w Polsce wody pitnej jest wypijane Nowoczesne rury wodne z PVC maj¹ tylko ³adny wygl¹d Im wiêcej o³owiu, tym mniej rozumu Skorodowane rury o³owiane Nowoczesne rury miedziane nie s¹ pozbawione wad Asfalt u¿ywany do uszczelniania rur Czy studnie zawieraj¹ dzisiaj tak¹ wodê, jak przed uprzemys³owieniem?

Wody gruntowe i g³êbinowe w skorupie ziemskiej Centralne filtry mechaniczne.

Zalety miêkkiej wody w domu Wody kupowane w sklepach nie s¹ tanie Mamy do wyboru Jak dzia³a dyfuzja.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

154 31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

Jak ma³a jest cz¹stka wody.

Porównanie pory b³ony osmotycznej z bakteri¹ i wirusem Jak dzia³a osmoza naturalna Jak dzia³a osmoza odwrócona Praca membrany osmotycznej Porównianie cz¹stki wody z cz¹stk¹ lindanu i DDT Budowa modu³u z membran¹ osmotyczn¹ Typowy filtr mechaniczny do ochrony membrany osmotycznej Zu¿ycie wêgla aktywnego w rodowisku wodnym Popularny wk³ad wêglowy wraz z obudow¹ w porównaniu z nowoczesnym filtrem liniowym Schemat pogl¹dowy typowego aparatu osmotycznego z mineralizatorem Przyk³ady zastosowania czystej wody pitnej Zbiornik ci nieniowy z przepon¹ i gruszk¹ Schemat blokowy typowego aparatu osmotycznego Popularny aparat domowy z osmoz¹ odwrócon¹ Nowoczesny aparat osmotyczny w obudowie ochronnej Systemy podawania wody czystej Aparat osmotyczny naszafkowy Cooler biurowy i domowy Schemat blokowy nowoczesnego Electroluxa Niagara Nowoczesny Electrolux Niagara Schemat blokowy wysoko wydajnego Electroluxa RO 400 Wysoko wydajny Electrolux RO 400 Budowa miernika TDS oraz pomiar gêsto ci jonów w wodzie Elektrolizer

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

155

SPIS TABEL

1. Szkodliwe i chorobotwórcze dzia³anie wybranych pierwiastków i zwi¹zków chemicznych wystêpuj¹cych w wodzie pitnej.

2. Kumulacja prostych pierwiastków w organizmie ludzkim.

3. Zawarto æ pierwiastków ¿ycia w po¿ywieniu.

4. Skuteczno æ oczyszczania ró¿nych metod filtracji wody.

156

ZA£¥CZNIKI Za³¹cznik nr 1 Stanowisko Komisji Ochrony rodowiska Senatu RP w sprawie jako ci wody do picia. Warszawa, 15 maja 1997 r.

SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Komisja Ochrony rodowiska STANOWISKO Komisji Ochrony rodowiska Senatu RP w sprawie jako ci wody do picia Komisja Ochrony rodowiska Senatu RP na posiedzeniu w dniu 13 maja 1997 roku zapozna³a siê z zagro¿eniami dla zdrowia i rodowiska cz³owieka wynikaj¹cymi z jako ci wody do picia.

Z informacji Rz¹dowej Komisji Ludno ciowej wynika m.in., ¿e: - od wielu lat powiêksza siê (na niekorzy æ naszego kraju) ró¿nica pomiêdzy d³ugo ci¹ ¿ycia w Polsce a d³ugo ci¹ ¿ycia w krajach europejskich, - w ostatnich latach systematycznie wzrasta umieralno æ w nastêpstwie chorób nowotworowych i proces ten nie zostanie zahamowany je¿eli nie poprawi siê obecny stan diagnostyki, terapii i profilaktyki nowotworów.

Cz³onkowie Komisji uznaj¹, ¿e: - jako æ wód powierzchniowych pozyskiwanych do uzdatniania w celu zaopatrzenia ludno ci w wodê jest bardzo z³a, natomiast zagro¿one ska¿eniem zasoby wód podziemnych wymagaj¹ podjêcia zdecydowanych dzia³añ w celu ich ochrony, - brak jest odpowiednich uregulowañ prawnych gwarantuj¹cych polskiemu konsumentowi dostateczn¹ ochronê przed substancjami toksycznymi, które mog¹ byæ zawarte w wodzie do picia w wyniku ska¿enia wody surowej, nieodpowiednich procesów jej uzdatniania oraz kontaminacji w sieci wodoci¹gowej i instalacjach wewnêtrznych,

157 - za zarz¹dzanie, monitoring jako ci wody i kontrolê przestrzegania przepisów powinna byæ odpowiedzialna jedna organizacja - pocz¹wszy od ród³a wody skoñczywszy od odbiorcy.

Maj¹c powy¿sze na uwadze, senacka Komisja Ochrony rodowiska zwraca siê do Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej o: - rozszerzenie norm jako ci wody do picia na substancje rakotwórcze, zw³aszcza wielopier cieniowe wêglowodory aromatyczne, - szybkie dostosowanie polskich norm jako ci wody (surowej powierzchniowej i podziemnej, uzdatnionej i dostarczonej odbiorcy) do ich europejskich odpowiedników, - opracowanie metodyki i sukcesywne stosowanie do dezynfekcji wody dwutlenku chloru oraz innych substancji zamiast chloru gazowego, - zobowi¹zanie instytucji zajmuj¹cych siê kontrol¹ jako ci wody do podawania do wiadomo ci publicznej co pó³ roku w mediach lokalnych i regionalnych danych dotycz¹cych jako ci wody do picia wed³ug norm dyrektywy europejskiej.

Do Rady Ministrów o: - zobowi¹zanie wojewódzkich inspektorów ochrony rodowiska i wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych dzia³aj¹cych w województwach o najwiêkszym ryzyku zdrowotnym zwi¹zanym ze z³¹ jako ci¹ wody do picia, do sk³adania Rz¹dowi dorocznych sprawozdañ z dzia³alno ci na rzecz ograniczenia tego ryzyka, - przyjêcie nowej strategii ochrony G³ównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) przewiduj¹cej zakaz budowy nowych obiektów uci¹¿liwych dla rodowiska, m.in. sk³adowisk odpadów komunalnych i przemys³owych, wylewisk odpadów p³ynnych i magazynów substancji ropopochodnych, - wydzielenia obszarów najwy¿szej ochrony (ONO) dla stref aktywnego zasilania zbiorników wód o wysokiej jako ci i obszarów wysokiej ochrony (OWO), - uznanie za priorytet konieczno ci uporz¹dkowania elementów gospodarki wodno ciekowej zarówno na terenach miejskich i wiejskich, które wi¹¿¹ siê z czysto ci¹ wód podziemnych i powierzchniowych.

Warszawa dnia 15 maja 1997

Przewodnicz¹cy Komisji Senator Ryszard Ochwat

158 Za³¹cznik nr 2 Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 4 maja 1990 r., zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie warunków jakim powinna odpowiadaæ woda do picia i na potrzeby gospodarcze.

ROZPORZ¥DZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPO£ECZNEJ z dnia 4 maja 1990 r. zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadaæ woda do picia i na potrzeby gospodarcze.

Na podstawie art. 106 ust.2 ustawy z dnia 24 pa dziernika 1974 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 38, poz.230 z 1980 r. Nr 3, poz.6, z 1983 r. Nr 44, poz. 201, z 1989 r. Nr 26, poz. 139 Nr 35 i Nr 192 oraz z 1990 r. Nr 34, poz. 198) zarz¹dza siê, co nastêpuje: § 1. W rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 31 maja 1977 r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadaæ woda do picia i na potrzeby gospodarcze (Dz. U. Nr 18, poz. 72) wprowadza siê nastêpuj¹ce zmiany: 1) § 3 otrzymuje brzmienie: § 3. 1. Woda pod wzglêdem organoleptycznym i fizyczno-chemicznym powinna w szczególno ci odpowiadaæ warunkom okre lonym w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia, a pod wzglê-

dem bakteriologicznym - okre lonym w za³¹czniku nr 2 do rozporz¹dzenia.

2. Zawarto æ substancji promieniotwórczych w wodzie nie mo¿e przekraczaæ warto ci stê¿eñ tych substancji okre lonych odrêbnymi przepisami. , 2) § 4 i 5 skre la siê; 3) za³¹cznik do rozporz¹dzenia zastêpuje siê za³¹cznikami nr 1 i nr 2 w brzmieniu ustalonym w za³¹cznikach nr 1 i 2 do niniejszego rozporz¹dzenia. § 2. Rozporz¹dzenie wchodzi w ¿ycie po up³ywie 14 dni od dnia og³oszenia.

Minister Zdrowia i Opieki Spo³ecznej: A. Kosiniak-Kamysz

Za³¹cznik nr 1 do rozporz¹dzenia

159 Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 4 maja 1990 r. (poz. 205) WARUNKI ORGANOLEPTYCZNE I FIZYCZNO-CHEMICZNE, JAKIM POWINNA ODPOWIADAÆ WODA DO PICIA I NA POTRZEBY GOSPODARCZE L.p.

1

1 2 3 4 5 6 7 8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

W ska nik Nazwa substancji 2

O rganoleptyczne Barwa (PT) Odczyn (pH) M êtno æ Substancje rozpuszczone Siarkowodór Twardo æ (CaCo 3) Zapach

Jednostka miary 3 3

mg/dm mg/dm 3 mg/dm 3 -

mg/dm 3 -

Zawiesiny, organizmy wodne martwe i ¿ywe, plamy oleju itp.

Fizyczno-chem iczne Amoniak (N) Arsen (As) Azotany (N) Benzen Benzo(a)piren Chloraminy Chlorki (Cl) Chlorobenzeny (bez hexachlorobenzenu) Chlorofenole (bez pentachlorofenolu) Chloroform Chlor wolny (Cl 2 )

mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 ng/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 -

mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3

17 18 19 20 21 22

Chlor u¿yteczny w wodzie p³ywalni Chrom (Cr 6+ ) Cyjanki wolne (CN) Cynk (Zn) Detergenty: anionowe kationowe niejonowe 2,4-D (kwas dichlorofenoksyoctowy) DDT i jego metabolity 1,2-dichloretan 1,1- dichloretan Fenole Fluorki (F)

mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3

23 24 25 26 27 28 29

Formaldehyd Glin (AL) Heptachlor i jego epoksyd Hexachlorobenzen Kadm (Cd) Lindan (gamma HCH) M angan (M n)

mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3 mg/dm 3

12 13 14 15 16

Najwy¿sza dopuszczalna zawarto æ lub przedzia³ 4

U wagi 5

20 6,5 - 8,5 5 800 zapach niewyczuwalny 500 3-naturalny nieuci¹¿liwy dopuszczalny zapach chloru przy dezynfekcji chlorem niewidoczne w szklanych naczyniach 0,5 0,05 10,0 0,01 15,0 2,0 300,0 0,005 zapach niewyczuwalny 0,03 0,2-0,5 0,05 i wiêcej nie mniej ni¿ 0,2 0,01 0,02 5,0 0,2 0,1 0,2 0,05 0,001 0,01 0,001 zapach niewyczuwalny 1,5 wskazane nie mniej ni¿ 0,3 0,05 0,3 0,0001 15,0 0,005 0,005 0,1

w wodzie podanej do sieci w koñcówkach sieci na odp³ywie

160 Za³¹cznik nr 2 do rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznej z dnia 4 maja 1990 r. (poz. 205) WARUNKI BAKTERIOLOGICZNE, JAKIM POWINNA ODPOWIADAÆ WODA DO PICIA I NA POTRZEBY GOSPODARCZE

Wska nik jako ci wody

1 Liczba bakterii grupy typu ka³owego w 100 ml wody nie wiêksza ni¿ Liczba bakterii grupy coli w 100 ml wody nie wiêksza ni¿ Liczba kolonii bakterii na agarze od¿ywczym po 24 godz. W temperaturze 37 o C w 1 ml wody nie wiêksza ni¿ Liczba kolonii bakterii na agarze od¿ywczym po 72 godz. W temperaturze 20 o C w 1 ml wody nie wiêksza ni¿ Liczba gronkowców w 100 ml wody nie wiêksza ni¿

Woda z wodoci¹gów sieciowych (publicznych, zak³adowych) dezynfekowana podawa na do w sieci sieci 2 3

Woda z wodoci¹gów sieciowych (publicznych, zak³adowych) nie dezynfekowana podawa na do w sieci sieci 4 5

Woda z wodoci¹gów lokalnych, studni publicznych, studni zak³adowych

Woda Woda z dop³ywaj Woda w urz¹dzeñ ¹ca do basenie na basenu k¹pielowym i potrzeby k¹pielow na odp³ywie w³asne ego

6

7

8

9

0

0

0

0

0

x

0

0

0

1

1

2

2

10

2

5

10

20

20

40

40

100

100

200

50

100

100

200

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

2

5

Woda do nape³niania zbiorników transportu pasa¿erskiego powinna odpowiadaæ wymaganiom okre lonym w rubryce 3.

Woda z urz¹dzeñ awaryjnych powinna odpowiadaæ co najmniej wymaganiom okre lonym w rubryce 6.

161

W Hydropure Polska Sp. z o.o. mo¿na zamówiæ nastêpuj¹ce pozycje dotycz¹ce jako ci oraz oczyszczania wody pitnej: 1. Bogdan MONTANA, Piæ albo nie piæ wodê z naszych kranów , Wroc³aw 1998 r.

- skrócona wersja niniejszej ksi¹¿ki.

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

162

2. dr in¿. Barbara MIKO£AJCZAK, Rakotwórcza woda , Wroc³aw 2000 r.

- s³ownik zwi¹zków chemicznych wystêpuj¹cyh w wodzie pitnej, ich pochodzenia oraz s³ownik chorób wywo³ywanych przez nie.

dr in¿. Barbara Miko³ajczak

RAKOTWÓRCZA WODA SUBSTANCJE CHEMICZNE, BAKTERIE ORAZ CHOROBY PRZENOSZONE Z WOD¥

Wroc³aw 1997

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03

163

3. Hydropure Polska, Prezenter dla sprzedawców, Wroc³aw 2000 r.

- zbiór kolorowych tablic pomocnych dla przedstawicieli handlowych urz¹dzeñ osmotycznych.

164

BIBLIOGRAFIA 1.

Dr. Allen E. BANIK Trinkwasser und Ihre Gesundheit Waldthausen Verlag, Hannover 1990 r.

2.

Hans BAUMGARDT Gesund leben Waldthausen Verlag, Bremen 1997 r.

3.

Dr. Paul C. BRAGG und Patricia BRAGG Wasser - Das größte Gesundheitsgeheimnis Waldthausen Verlag, Bremen 1997 r.

4.

Ma³gorzata FALENCKA-JAB£OÑSKA Zagro¿enie rodowiska przyrodniczego w Polsce a rolnictwo i gospodarka ¿ywno ciowa Wydawnictwo Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi, Warszawa 1991 r.

5.

T.C. FRY, Dr. Herbert M. SHELTON u.a.

Reines Wasser für die Gesundheit Waldthausen Verlag, Ritterhude 1994 r.

6.

Alina KABATA-PENDIAS, Henryk PENDIAS Biogeochemia pierwiastków ladowych Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993 r.

165

7.

Prof. Walter KORNFELD Umkehrosomose - die rewolutionäre Methode der Wasserreinigungs Technischer Universität, Berlin 1999 r.

8.

Stefan KOZ£OWSKI Droga do ekorozwoju Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994 r.

9.

dr inz. Barbara MIKO£AJCZAK Rakotwórcza woda Wroc³aw, 1999 r.

Wydane przez Hydropure Polska

10.

Dr. Norman W. WALKER Wasser kann Ihre Gesundheit zerstören!

Waldthausen Verlag, Hannover 1994 r.

1626

Przedstawiciel: Tomasz Godlewski tel: 660-66-77-03