anders breivik is niet alleen
Eildert Mulder
Anders Breivik is niet alleen
Uitgeverij Meinema, Zoetermeer
isbn 978 90 211 4324 8 nur 740 Š Uitgeverij Meinema, Zoetermeer www.uitgeverijmeinema.nl Deze uitgave is gebaseerd op een reeks artikelen die eerder is gepubliceerd in dagblad Trouw. Overgenomen met toestemming. Ontwerp: Karel Oosting Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud
Woord vooraf — 7
1
Breivik klinkt bedrieglijk vertrouwd — 15
2
Het is allemaal de schuld van de Frankfurter Schule — 21
3
Weg met de Holocaustreligie — 28
4
De eu levert Europa uit aan de islam — 34
5
Het echte Eurabië ligt in het Midden-Oosten — 40
6
Breivik en de vrouwenzaak — 46
7
De elite als ‘veelkoppig monster’ — 51
8
Een genadeloos christendom — 57
9
Moslimmoeders saboteren de jihad — 63
10
‘Wantrouw elke moslim’ — 69
11
Een driehoeksoorlog — 75
12
Alleen een echte crisis kan Europa redden — 81
13
Breivik en het verleden — 87
14
Vijfenveertigduizend executies. Om te beginnen — 93
15
Blogspot maakt genocide bespreekbaar — 98
16
11 september en 22 juli — 104
Epiloog — 109
Woord vooraf
Uitgestoten door zijn geestverwanten, doodgezwegen door anderen en ten slotte geestelijk gestoord verklaard, dat lot trof de Noorse massamoordenaar Anders Breivik in de maanden die volgden op zijn gruweldaden in Oslo en op het eilandje Utoya, op 22 juli 2011. Het zij hem gegund. Iemand die, gedreven door een haatideologie, op één dag bij twee aanslagen 77 mensen vermoordt, verdient niet beter dan dat de buitenwereld hem negeert. Waarom zijn zieke ijdelheid strelen door meer woorden aan hem te wijden dan strikt noodzakelijk is? Dit boek gaat dan ook niet over de persoon Breivik, evenmin over zijn terreurdaden en de minutieuze, geslepen wijze waarop hij die voorbereidde, maar wel over zijn ideeën. Ze zijn terug te vinden in zijn ‘manifest’. Dat manifest hebben de psychiaters niet schizofreen verklaard. Dat kon ook niet, want hoe duivels ook van strekking, Breivik laat een op hoofdlijnen samenhangend betoog na. Het sluit goed aan bij veel andere islamofobe geluiden. Bouwstoffen voor Breiviks ideologie liggen voor het oprapen op internet. Breivik verspreidde zijn manifest via
7
Facebook, vlak voordat hij zijn massamoorden pleegde. Het verband tussen woord en daad kon niet directer zijn, ze versterkten elkaar. Niet alle islamofoben zijn potentiële breiviken, maar het zou naïef zijn om aan te nemen dat niemand van hen hetzelfde zou kunnen doen als deze ontspoorde Scandinaviër. Na 11 september 2001 was het glashelder dat de aanslagen in New York en Washington niet de laatste terreurdaden uit extreem-islamitische hoek waren geweest. Even realistisch is het vermoeden dat ook 22 juli 2011 navolging kan krijgen, en dan niet alleen van psychoten, want een rotte ideologie kan ook mensen die niet aan een geestesziekte lijden, tot moordenaars maken. Het is daarom essentieel om de ideologie van Breivik te doorgronden en dus is het onverantwoord om uit weerzin zijn manifest als psychotisch geraaskal ter zijde te schuiven. Hoezeer Breivik is ingebed in een ‘islamofobe biotoop’, blijkt alleen al uit de opbouw van zijn manifest, dat hij een ‘compendium’ noemt. Minstens de helft heeft hij van anti-islamitische sites of weblogs geplukt, meestal met bronvermelding, maar ook wel zonder. Het zijn bijdragen die prima passen in zijn ideologie, hooguit zijn ze voorzichtiger, maar zelfs dat niet altijd. Breivik heeft die stukken als het ware geadopteerd, hij wilde niet voortdurend zelf het wiel opnieuw uitvinden. Veel van zijn gedachten hadden anderen al voortreffelijk weergegeven en daarom vond hij het onnodig ze zelf ook nog eens te formuleren. Zijn eigen toevoegingen bestaan vooral uit een programma van vergaande gewelddadigheid en een flinke scheut grootheidswaanzin. Ik ben ervan uitgegaan dat Breivik de stukken van anderen, die hij in zijn manifest heeft opgenomen, ten volle
8
onderschrijft. Als ik schrijf ‘Breivik vindt’, kan het soms zijn dat ik me baseer op een bijdrage van iemand anders. Vaak noem ik die persoon dan niet. Een uitzondering maak ik voor de ‘blogger Fjordman’, van wie Breivik veel stukken heeft overgenomen, zonder zijn toestemming overigens. Ik heb dat gedaan omdat ik hoorde beweren dat het manifest van Breivik weliswaar vreselijk was, maar dat die Fjordman toch wel een verstandig iemand was. In werkelijkheid is Fjordman een ‘Breivik light’, en niet eens erg light. Verstandig is hooguit dat hij zelf het vuile werk niet opknapt, hoewel hij zijn geestverwanten wel aanspoort zich te bekwamen in het gebruik van wapens. Er leven misverstanden over Breivik, die in de verbluftheid onmiddellijk na de aanslagen konden ontstaan. Zijn houding tegenover het christendom bijvoorbeeld is gecompliceerder dan aanvankelijk werd gedacht. Een ‘fundamentalistische christen’ zal niet snel, zoals Breivik doet, zeggen dat hij tegen monotheïsme is. Ook is geprobeerd Breivik af te doen als een ‘eenzame wolf’. Waarschijnlijk opereerde hij inderdaad alleen, zonder medeplichtigen. Maar zijn ideologie is niet uniek. In die zin was hij niet eenzaam. Zelfs zijn genocidale ondertoon valt soms te beluisteren in de islamofobische provincies van internet. Om dat laatste te illustreren heb ik een verhaal toegevoegd over een lang essay dat al vier jaar prominent prijkt op de belangrijke islamofobische blogspot Gatesofvienna, onder de titel Surrender, Genocide… or What?. Een ander misverstand: Breiviks belangrijkste drijfveer zou niet zijn haat tegen de islam zijn geweest, maar zijn afkeer van links. Bewijs: hij vermoordde op Utoya linkse jongeren, geen moslims. Het klopt dat Breivik een immense haat koestert tegen links. Maar in zijn manifest blijkt die
9
haat ondergeschikt te zijn aan zijn angst voor de islam. Volgens hem staan de moslims op het punt Europa te veroveren, niet met wapengeweld, maar via emigratie en hoge geboortecijfers. Links heeft Europa beroofd van essentiële waarden die nodig zijn om Europa te verdedigen, zoals mannelijkheid en vaderlandsliefde. Links heeft de Europeanen tot ‘pacifistische eunuchen’ gemaakt en blijft de islamitische ‘demografische heilige oorlog’ faciliteren. Dat is hoogverraad. Wie de oorlog tegen de islam wil winnen, moet eerst het thuisfront zuiveren van ‘verraders’. Op Utoya was de toekomstige linkse elite van Noorwegen bijeen. De linkse jongeren daar vormden een logisch doelwit voor Breivik, omdat ze tot een vijfde colonne behoorden, die heulde met de islam. Opvallend zijn de overeenkomsten tussen Breivik en zijn aartsvijanden, extreme moslims. Met hen deelt hij de overtuiging dat de gewelddadige islam de enige echte islam is. Zijn strategie van buitensporige, veel publiciteit opleverende terreur lijkt gekopieerd van Al-Qaida. Luguber is de gelijkenis met de takfir-moslims, die in de jaren negentig in Algerije hele dorpen uitmoordden, zogenaamd omdat de inwoners geloofsafvalligen waren. Ook de takfiri’s denken dat de ‘strijd’ tegen hun (niet-islamitische) vijand pas kan worden gewonnen na een zuivering van het thuisfront van ‘verraders’. Breivik vertoont verder opvallende gelijkenis met de salafistische moslims, die denken dat de ware islam te vinden is in de opvattingen en leefgewoonten van hun verre voorouders uit de islamitische begintijd. Ook Breivik ziet zijn vroege voorouders, in zijn geval de middeleeuwse Vikingen, als zijn grote, navolgenswaardige voorbeeld. De Afghaanse taliban verwoestten de beroemde boeddhabeelden in Bhamyan, Breivik wil alle monumenten in Europa
10
die herinneren aan de islam, vernietigen. De ‘geleide’ democratie ten slotte, die Breivik wil invoeren na de overwinning van zijn ‘cultureel conservatieve’ revolutie, doet denken aan het Iran van de ayatollahs. De meeste hoofdstukken van dit boek zijn in de tweede helft van 2011 als artikelen verschenen in een serie in Trouw. Kleinigheden heb ik veranderd. Volledige weergave van Breiviks gedachten was onhaalbaar en soms ook ongewenst. Zo lever ik geen beknopte handleiding voor de vervaardiging van explosieven. Wel heb ik belangrijke thema’s nader belicht. Ik heb er niet mee volstaan om Breiviks ideeën samen te vatten, maar heb ook tegenwerpingen geformuleerd. Mijn bedoeling is een discussie los te maken. Die is er na de moordpartijen in Noorwegen onvoldoende geweest. Opvallend, want Breivik schreef een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van het moderne terrorisme. Nog niet eerder sloeg een terrorist zo hard toe vanuit een islamofobe ideologie, nota bene in een land dat volgens een vn-lijst het aangenaamste ter wereld is. De aard van de doortrapte ‘tweelingaanslag’ week af van alles wat voorheen door terroristen was bedacht. Ontzettend wrang is dat de slachtoffers geen flauw vermoeden kunnen hebben gehad waarom deze dader het juist op hen had gemunt. De linkse jongeren op Utoya konden alleen maar vaststellen dat een man in een politie-uniform ineens het vuur op hen opende. En toch was ‘22 juli’ geen blinde meteorietinslag vanuit het niets. Breivik had erover nagedacht, een kleine tien jaar, en hij vertegenwoordigt de extreme vleugel van een groter geheel. Het is bijzonder wanneer een terrorist zo uitgebreid zijn ideeën uiteenzet, in een geschrift met de omvang van een gedrukt boek van ongeveer drieduizend
11
bladzijden. Bin Laden was minder mededeelzaam. Stel dat hij een document als dat van Breivik had verspreid, dan zouden experts het uit-en-ter-na hebben uitgeplozen en de media zouden er langdurig op zijn teruggekomen. Maar rondom Breivik bleef het na de eerste schok behoorlijk stil, misschien vanwege de begrijpelijke verbluftheid, misschien ook wel omdat Breivik het Europese zelfbeeld heeft aangetast, en niemand daardoor goed weet wat je met hem aanmoet. De afgelopen decennia associeerden Europeanen het begrip ‘terrorist’ vooral met moslims met een Arabisch of Pakistaans uiterlijk. En nu blijkt ineens ook een blonde blauwogige islamofobe Viking tot monsterlijke wandaden in staat te zijn. Breivik houdt Europa een spiegel voor waarin het een stuk vergeten of verdrongen Europese identiteit ontwaart, niet de bejubelde joods-christelijke, hellenistische beschaving, maar de cultuur van extreme haat, burgeroorlogen, wereldoorlogen en genocide, die in de eerste helft van de vorige eeuw aan vele tientallen miljoenen Europeanen het leven kostte. De neiging om Breiviks spiegel vol walging te negeren mag begrijpelijk zijn, helpen doet het niet. Ook bij een overstromend riool kun je de andere kant opkijken, de stank blijft dezelfde. De kop in het zand steken heeft nog nooit een probleem opgelost. Collega’s en lezers van mijn krant dank ik voor hun aanmoedigingen. Die gaven mij de energie dit project voort te zetten, ook op momenten dat ik ziek werd van de breivikiaanse haatbagger en er een gevoel van diepe vervreemding toesloeg. Op die ogenblikken kon ik de critici die al die aandacht voor Breiviks uiteenzettingen verspilling en
12
zelfs schadelijk vonden, goed begrijpen. Ook hen ben ik erkentelijk, ze dwongen me om over allerlei zaken nog eens goed na te denken. Maar gelijk hadden ze niet. Als je het kwaad wil bestrijden, moet je het recht in de ogen kijken, zoals je doet met een valse hond. Den Haag, januari 2012
13
1
Breivik klinkt bedrieglijk vertrouwd
Het is moeilijk om vijftienhonderd bladzijden onzin op te schrijven. Dat is ook Anders Breivik niet gelukt. In zijn ‘Europese onafhankelijkheidsverklaring’ staan af en toe zelfs rake observaties. Dat is geen prettige constatering. Het zou gemakkelijker zijn wanneer zijn manifest even onbegrijpelijk was als zijn gruweldaden waren. Zoals het ook geruststellend zou zijn wanneer zou blijken dat Breivik inderdaad geestesziek is, zoals zijn psychiaters zeggen. Een schietende psychoot is, hoe erg ook, toch net iets minder angstaanjagend dan een massamoordenaar die bij zijn verstand is en vanuit een ijzeren, in detail uitgewerkte ideologische logica blijkt te hebben gehandeld. De impuls om Breiviks geschrift te negeren, omdat elk woord daarover hem alleen maar groter zou maken, lijkt begrijpelijk. Maar negeren heeft weinig zin, want zijn manifest weerspiegelt een discussie die in het afgelopen decennium ook Nederland heeft beheerst en voorlopig niet zal verdwijnen, zelfs niet als je Breiviks manifest doodzwijgt.
15
Hoofdthema’s daarin zijn immigratie, integratie, islam en de multiculturele samenleving. In die discussie zijn en worden zinnige en onzinnige dingen gezegd. Breivik laat zien hoe je, door diverse bijdragen aan dat debat te combineren, een levensgevaarlijke bom kunt maken. Net zoals hij, knoeiend met kunstmest en andere grondstoffen, de explosieven fabriceerde waarmee hij Noorse regeringsgebouwen bestookte voordat hij het bloedbad op Utoya aanrichtte. Hoe ziet de verbale internetbom van Breivik eruit? De eerste indruk, bij het doorlezen van de inhoudsopgave, zou kunnen zijn dat hij maar raak schrijft, van de hak op de tak springend en dat hij alle mogelijke onderwerpen zonder veel samenhang bij elkaar heeft gekwakt. Maar bij nader inzien blijken de grote lijnen wel degelijk zichtbaar in zijn betoog, dat zelfs intelligent is opgebouwd. Neem bijvoorbeeld het begin van zijn geschrift. Lieflijk is dat allerminst, maar Breivik schrikt de lezer niet meteen definitief af. Pas verderop in zijn verhaal trekt hij uiterste consequenties, zoals de massale executie van tegenstanders, een Europese burgeroorlog en de deportatie van alle Europese moslims, waarbij hij zelfs zinspeelt op een nieuwe, anti-islamitische holocaust (voor het geval een deportatie onmogelijk blijkt). Dat liegt er niet om. Maar de eerste paar honderd bladzijden lijken onschuldiger en het is soms zelfs een beetje moeilijk om dat beeld van die schietende fanaticus vast te houden. Je kunt het ermee eens zijn of oneens, maar wat Breivik schrijft, klinkt vaak vertrouwd voor wie de integratiediscussie een beetje heeft gevolgd. Hij geeft weliswaar stem aan een extreme vleugel in die discussie, maar valt in het eerste gedeelte van zijn manifest niet compleet uit de toon, in elk geval niet voortdurend.
16