Gemeente van Christus
Dr. A. van de Beek
Gemeente van Christus Schetsen voor de praktijk
Uitgeverij Meinema, Zoetermeer
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council (FSC) draagt. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Ook is het papier 100% chloor- en zwavelvrij gebleekt.
www.uitgeverijmeinema.nl Ontwerp omslag: Studio Anton Sinke Foto omslag: Anton Sinke ISBN 978 90 211 4343 9 NUR 700; 707 Š 2013 Uitgeverij Meinema, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud
Inleiding 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Vrij en dankbaar Het Woord De doop Vervreemding Het avondmaal en de liturgie Het ambt
7 13 24 42 63 82 105
Inleiding
Het hangt dus niet daarvan af, of iemand wil, dan wel of iemand loopt, maar van God, die zich ontfermt. Romeinen 9:16 Na het verschijnen van mijn boek over de kerk en de Geest, Lichaam en Geest van Christus, hebben verschillende mensen mij gevraagd om dit te vertalen naar de praktijk van de gemeente. Wat betekent het belijden van de kerk als lichaam van Christus – waar Hij woont in de Heilige Geest – voor het werken van alle dag in de kerk? Vooral: wat betekent dat in de plaatselijke gemeente? De situatie in de kerk op lokaal niveau is zeer uiteenlopend. Daarom zijn er ook geen algemene antwoorden mogelijk. Een rooms-katholieke parochie is niet hetzelfde als een protestantse gemeente. Het werk van een priester is anders dan dat van een dominee of van een voorganger in een evangelische gemeente. Bovendien kan men op plaatselijk niveau veel dingen niet tot stand brengen. De kerkenraad van de protestantse gemeente in Ootmarsum zou misschien wel willen herenigen met de rooms-katholieke parochie ter plaatse en de pastoor kan daar ook zo over denken, maar over kerkhereniging gaan kerkenraden en pastoors niet, maar synoden en bisschoppen. Een christelijk-gereformeerde kerk kan 7
evenmin zomaar fuseren met een hervormde gemeente in de Protestantse Kerk in Nederland, zonder problemen te krijgen met haar kerkgenootschap. Is er dan op plaatselijk niveau niets over eenheid te zeggen? Of kunnen we ons afvragen wat we in onze eigen situatie dan wél kunnen bijdragen aan de eenheid van de kerk en hoe we die kunnen vieren? En dat geldt voor alle andere onderwerpen die de kerk aangaan. In dit boekje probeer ik een bijdrage te leveren aan het werk op lokaal niveau. Vanwege de grote diversiteit van kerken richt ik mij vooral op gemeenten in het protestantse deel van de kerk in Nederland. Dat is veel meer dan alleen de Protestantse Kerk in Nederland. Er zijn veel kerkgenootschappen en groepen die voor vergelijkbare vragen staan, voor vergelijkbare mogelijkheden én voor vergelijkbare roepingen. Er is echter ook veel gemeenschappelijk tussen álle kerken in Nederland. Ook rooms-katholieke parochies kampen met secularisatie, onzekerheid over het ambt, verstaan van de doop en van de Schrift, en heel veel andere zaken waar christenen in Nederland mee worstelen én die christenen in Nederland, van welke denominatie dan ook, met vreugde mogen ontvangen en vieren. Uiteindelijk is er meer gemeenschappelijk dan verschillend, want de ene Here is meer dan menselijke expressies en vragen. Daarom hoop ik dat dit boekje ook van betekenis zal zijn voor gelovigen, voor gemeenten, kerken en parochies buiten de directe context waarin ik leef. Dit boekje is bedoeld voor ieder die zich wil bezinnen op het functioneren van de kerk in de huidige situatie. Graag zou ik zelf direct met gemeenten op bezinningsavonden in gesprek willen gaan. Dat is maar in zeer be8
perkte mate mogelijk. Daarom bied ik dit boekje aan als een hulpmiddel voor anderen, die zelf willen nadenken over deze vragen en voor hen die daarover samen in gesprek willen gaan. Ook kerkenraden zouden er gebruik van kunnen maken en voorgangers van verschillende kerken en gemeenten. Omdat deze schetsen gericht zijn op de lokale gemeente heb ik thema’s die buiten de bevoegdheid van die gemeente vallen, zoals de ambtelijke structuur van de kerk, hier buiten beschouwing gelaten. Wie dat wil, kan daarover lezen in Lichaam en Geest van Christus. Verder heb ik me moeten beperken in wat aan de orde gesteld wordt. Er zijn heel veel andere dingen die om doordenking vragen. Die zullen in de bedoelde gesprekken zeker ook opkomen. De behandelde onderwerpen zijn vooral voortgekomen uit reacties van predikanten in de gemeente. Het was moeilijk om een keuze te maken in de volgorde, want elk onderwerp hangt samen met alle andere: je zou ze allemaal als eerste willen bespreken. Wie het wil kan ze rustig in een andere volgorde lezen en ter sprake brengen. We hebben ervoor gekozen om de vreugde om kind van God te mogen zijn voorop te stellen. Dan volgt een hoofdstuk over het Woord, waardoor we Christus leren kennen, maar dat zou ook de doop kunnen zijn, waardoor we in de gemeenschap worden bevestigd. Het hoofdstuk over de vervreemding staat nu na dat over de doop, omdat juist in de vervreemding de doop houvast mag bieden. Het is echter een onderwerp dat voor velen zo indringend is, dat sommigen het eerder aan het begin zouden stellen. Dan volgt het avondmaal, maar 9
als de maaltijd waar de gemeente thuis is, had dit evengoed aan het begin kunnen staan. Het ambt staat bewust aan het eind: ambtsdragers zijn dienstbaar aan al het andere wat in de kerk gebeurt. De thema’s zullen niet in alle gemeenten allemaal van direct belang of punt van gesprek zijn. Sommige dingen liggen misschien zo gevoelig dat het wijs is eerst maar andere dingen aan de orde te stellen. Men zou wel anders willen, maar men kan niet zomaar dingen veranderen die een lange traditie in de gemeenschap hebben. Principieel zou men het avondmaal wekelijks willen vieren, maar het is een grote omslag van een viering eens in de drie maanden naar een viering iedere zondagmorgen. Dan is het misschien belangrijker om vooral met elkaar na te denken over de betekenis van het avondmaal en de rijkdom die we daarin mogen vieren. Dan kan het verlangen groeien naar een frequenter viering, zodat het niet een last wordt maar een grote vreugde. Het boekje wil uitnodigen om perspectieven te zien en richting te geven in het gesprek over wat we in Christus ontvangen hebben én wil uitdagen tot gesprek. Sommige gedachten die ik naar voren breng zullen weerwoord oproepen of vragen om nuancering. Het is goed dat te doen. Juist dat nodigt uit tot gesprek – en voor het gesprek is dit boekje bedoeld. Er is wel een rode draad in de thema’s: de werkelijkheid die we in Christus ontvangen is groter dan onze subjectieve beleving. Bewustwording van wat we zijn in Hem en wat Hij ons schenkt staat voorop. En zelfs als wij het ons niet bewust zijn, dan is het nog waar, want Hij is zelf de Waarheid. Hij is het Woord zelf. Van Hem is de doop en Hij is zelf aanwezig bij de viering, ook als 10
wij er met onze gedachten niet bij zijn. In een tijd waarin subjectieve beleving en eigen keuze zo belangrijk zijn is het een zegen van die stress bevrijd te mogen zijn en in de kerk een thuis te hebben dat veilig is en waar je mag zijn, ook als je niets voelt en niets meer begrijpt. Als het leven in Christus van onszelf zou afhangen dan zouden we reddeloos verloren zijn. Dat geldt niet alleen ons verleden, maar ook ons heden. Het is altijd weer ‘de wil van God die zich ontfermt’. Verschillende mensen hebben op eerdere versies van deze tekst commentaar gegeven. Ik had hun dat gevraagd en zij hebben fundamenteel bijgedragen aan wat er nu voor ons ligt. Hun bijdrage was zo groot dat het reëel zou zijn hen als medeauteurs aan te duiden. De enige reden dat ik dat niet gedaan heb, is dat ik hen niet verantwoordelijk wil maken voor wat ik schrijf, ook al is hun bijdrage van fundamentele betekenis geweest. Zij zijn de eersten die aan het gesprek begonnen zijn en ik hoop dat velen hen volgen. Ik ben Szaszi Bene, André Drost, Kees Geluk, Zegert de Graaf, Piet Hoogendam, Wim Reedijk, René de Reuver, Gijs van Steeg, Niek van Vliet en Tim Vreugdenhil bijzonder dankbaar dat zij dit werk hebben willen doen. Zij hebben ook de gespreksvragen aangereikt. Uit deze vragen kan een keuze gemaakt worden voor het gesprek. Over de vragen kan ook persoonlijk worden nagedacht – misschien wel het meest op die momenten die geen aandacht vragen: tijdens het werk in de tuin of het fietstochtje naar het station. In gesprekken met anderen kan men na een hoofdstuk gelezen te hebben aan elkaar doorgeven wat je voor jezelf, voor de gemeente, voor je werk in de gemeente, 11
van belang vindt en wat een leer- en bezinningsmoment kan zijn. Je kunt ook aangeven waar je vragen bij hebt of waar je niets mee kunt. In beide gevallen kan een gesprek over de redenen daarvoor helpen om onze plaats in de kerk en het functioneren van de gemeenten te verhelderen.
12