Roep om verzoening
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 1
2/21/2012 3:23:40 PM
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 2
2/21/2012 3:23:40 PM
Naim Ateek
Roep om verzoening Een Palestijnse christen over vrede en recht Met een woord vooraf van Arjan Plaisier en Desmond Tutu
Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 3
2/21/2012 3:23:41 PM
www.uitgeverijboekencentrum.nl Deze uitgave verschijnt in samenwerking met Stichting Vrienden van Sabeel Nederland. Deze uitgave is oorspronkelijk verschenen onder de titel A Palestinian Christian Cry for Reconciliation bij Orbis Books, P.O. Box 302, Maryknoll, New York 10545, USA. Copyright © 2008 by Naim Stifan Ateek. Vertaling: Aleid Sevenster-Blink Ontwerp en foto omslag: Studio Anton Sinke Binnenwerk: ZetProducties, Haarlem De op de voorzijde afgebeelde cactus werd in Palestina gebruikt om akkers en velden af te bakenen. Op plekken waar Arabische dorpen zijn verwoest, verraadt de aanwezigheid van de cactussen deze vroegere dorpen. De bijbeltekst in deze uitgave is ontleend aan De Nieuwe Bijbelvertaling, © Nederlands Bijbelgenootschap 2004/2007, tenzij anders vermeld. ISBN 978 90 239 2065 6 NUR 703 © 2012 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 4
2/21/2012 3:23:41 PM
Voor mijn vrouw Maha en onze kinderen en hun gezinnen Stefan en Kristina Ateek en hun dochter Lisa, Sari en Tanory Ateek en hun zoon Naeem, Nevart en Richard Willborn
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 5
2/21/2012 3:23:41 PM
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 6
2/21/2012 3:23:41 PM
Inhoud Woord vooraf Arjan Plaisier 9 Woord vooraf Desmond Tutu 11 Inleiding 13 Dankwoord 15
Deel I Terugblik op de geschiedenis Hoofdstuk 1 De opkomst van Sabeel 19 Hoofdstuk 2 Het ruimhartige aanbod aan de Palestijnen 33 Hoofdstuk 3 De bron van het geweld 57
Deel II palestijnse bevrijdingstheologie voor Geweldloosheid en vrede Hoofdstuk 4 De Bijbel en het land 77 Hoofdstuk 5 Jona, de eerste bevrijdingstheoloog 95 Hoofdstuk 6 Theologie en politiek van het christelijke zionisme 107 Hoofdstuk 7 Zoon van David of lijdende dienaar? 123 Hoofdstuk 8 Saddam, Sodom en het kruis 137 Hoofdstuk 9 Simson, de eerste pleger van een zelfmoordaanslag 149 Hoofdstuk 10 DaniĂŤl of Judas Makkabeus 167 Hoofdstuk 11 Wiens Jeruzalem? 179
Deel III De vrede waarvan we dromen Hoofdstuk 12 IsraĂŤls situatie 195 Hoofdstuk 13 De tweestatenoplossing is niet voldoende 209 Hoofdstuk 14 Van gerechtigheid naar vergeving 225
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 7
2/21/2012 3:23:41 PM
Bijlage A 237 Het zionistische plan voor Palestina 1919 Bijlage B 238 Balfourverklaring Bijlage C 239 Palestijns verlies van land 1946-2005 Bijlage D 240 Route van de Muur over de Westelijke Jordaanoever, juni 2007 Noten 241 Literatuur 253
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 8
2/21/2012 3:23:41 PM
Woord vooraf Arjan Plaisier Er is bijna geen ander conflict te bedenken dat zo ingewikkeld is en zo veel mensen verdeelt als het Palestijns-Israëlische conflict. Voor Naim Stifan Ateek speelt het conflict zich niet alleen af in het land waar hij woont, hij is de levende belichaming van het conflict. Ateek is Palestijnse christen en een Arabische inwoner van Israël. Het zijn stuk voor stuk identiteiten die met elkaar botsen en iedere keer weer om een keuze vragen. Die keuze kan nooit vrijblijvend of goedkoop zijn. Het is voor christenen in West-Europa van belang om te luisteren naar de stem van hun broeders en zusters in het Midden-Oosten. Als geen ander zijn zij slachtoffer van de voortdurende conflicten die in het gebied worden uitgevochten. Voor Ateek is er maar één manier om de spiraal van geweld en dreiging te doorbreken: de weg van geweldloosheid en verzoening. Het is de weg die door Jezus is gegaan en die ook vandaag nog actueel is. In de identificatie met de weg van Jezus draait het om twee dingen: het verdragen van het lijden en tegelijkertijd het blijven getuigen van waarheid, recht en vrede. Ateek leest de Bijbel vanuit de overtuiging dat het Nieuwe Testament de definitieve versie is van Gods Woord. De oudtestamentische teksten met betrekking tot het land, Jeruzalem, Israël, zijn vervuld. Voor Ateek betekent dit dat er geen ruimte is voor een theologische betekenis van het levende jodendom van nu. Veel Nederlandse lezers die zijn opgegroeid met een theologie waarin Israël een levende gestalte is naast de kerk, zullen daar grote problemen mee hebben. Zij zijn de Bijbel juist anders gaan lezen in het gesprek met het levende jodendom en hebben ontdekt dat vervulling niet betekent dat de beloften aan Israël zijn afgeschaft. Toch moet de stem van Ateek serieus worden gehoord. De beloften die vervuld zijn in Christus lopen ook niet zomaar door, alsof de vervulling ze inhoudelijk niet heeft beroerd. Maar vooral moet zijn stem gehoord worden als een gepassioneerde oproep voor vrede en gerechtigheid van iemand die zelf de last van onrecht en onvrede heeft gedragen. Dit boek wil daarbij vooral de kracht duidelijk maken van de vergeving. Alleen vergeving is bij machte in muren van wantrouwen en angst een bres te slaan. Op de achtergrond van het pleidooi van Ateek voor vrede en verzoening klinken de ervaringen mee van het volk van Zuid-Afrika en hun omgang met de geschiedenis van de apartheid. Ook Ateek pleit voor een waarheids- en 9
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 9
2/21/2012 3:23:41 PM
verzoeningscommissie in het Midden-Oosten. Afgezien van de vraag hoe de situatie in Zuid-Afrika zich verhoudt tot die in Palestina (niet iedereen zal geneigd zijn die vergelijking één op één door te trekken), pleit er veel voor een dergelijk initiatief: waarheid en verzoening als de weg om een spiraal van onrecht en vijandschap te doorbreken. Het is te hopen dat velen in de regio deze stem zullen horen. Het is de stem van een steeds kleiner wordende minderheid van Palestijnse christenen. Wellicht dat daar mede de kracht ligt van het appèl dat hier gedaan wordt: het is een appèl dat niet gedaan wordt vanuit een machtspositie, maar vanuit een positie aan de rand. Van daaruit heeft al vaker de profetische stem het zuiverst geklonken. Arjan Plaisier
10
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 10
2/21/2012 3:23:41 PM
Woord vooraf Desmond Tutu Wat zie en hoor ik over het Heilige Land? Dat de mensen niet de vrijheid hebben zich van de ene plaats naar de andere te begeven. Dat de mensen door een muur gescheiden zijn van hun families en hun werk. Dat zij hun boomgaarden niet kunnen onderhouden of hun lessen op school niet kunnen bijwonen. Dat zij bij controleposten aan willekeurige vernederingen worden onderworpen en zonder enige noodzaak voortdurend worden getergd met willekeurig toegepaste bureaucratische formaliteiten. Ik betreur de schade die dagelijks wordt toegebracht aan de zielen en de lichamen van de mensen. Ik moet de waarheid vertellen, dit herinnert mij aan de tijd dat wij in Zuid-Afrika zuchtten onder het juk van de onderdrukking. Ik zie en hoor dat oude olijfbomen worden ontworteld en kuddes worden afgesneden van hun weiden en herders. Dat de huizen van de mensen worden verwoest, terwijl op hun land door anderen illegaal nieuwe huizen worden gebouwd. Het doet mij leed dat de schoonheid van het land door al het geweld wordt aangetast, dat alles wat de mensen vertroost verloren gaat, dat de opbrengsten van het land gestolen worden. Ik moet de waarheid vertellen, dit herinnert me aan de bittere tijden dat mijn eigen land ontworteld en geplunderd werd. Ik zie en hoor dat jonge mensen menen dat het heldhaftig en lofwaardig is anderen te doden door zichzelf te doden. Zij binden bommen om hun lijf voor hun eigen bevrijding. Zij beseffen niet dat wie bevrijding bereikt door meedogenloze moedwil bedrogen zal uitkomen. Ik treur over de verspilling van hun levens en van de levens die zij nemen, over het verlies van persoonlijke en gemeenschappelijke veiligheid die daarvan het gevolg is, en over de wraakzucht die hun misdaden oproepen en alle redelijkheid en terughoudendheid verdringt; dit herinnert mij aan de explosieve woede die Zuid-Afrika eveneens in vuur en vlam zette. Sommige mensen worden boos wanneer iemand het IsraĂŤlisch-Palestijnse conflict vergelijkt met de gebeurtenissen in Zuid-Afrika. Beide situaties verschillen, maar niet alle details hoeven identiek te zijn wil een vergelijking kloppen. Bovendien is deze vergelijking voor diegenen onder ons die de ontmenselijkende verschrikkingen van het apartheidtijdperk hebben meegemaakt, niet alleen correct maar ook noodzakelijk. Noodzakelijk als we willen blijven hopen dat de toestand zal veranderen. Sterker nog, juist door wat ik in Zuid-Afrika heb meegemaakt, koester ik een onmetelijke, redeloze hoop voor IsraĂŤl en de Palestijnse gebieden. We moeten niet vergeten dat er voor de Zuid-Afrikanen geen reden was te verwachten dat het boosaardige systeem en de cyclus van geweld die de ziel van 11
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 11
2/21/2012 3:23:41 PM
onze natie leegzoog ooit zouden verdwijnen. Zuid-Afrikanen waren niet anders of zo speciaal dat wij ervan uit mochten gaan dat precies dat zou gebeuren waarvoor we zo lang gebeden, gewerkt en geleden hebben. De meeste Zuid-Afrikanen durfden niet te geloven dat zij ooit een dag van bevrijding zouden meemaken. Zij geloofden niet dat de kinderen van hun kinderen zo’n dag zouden beleven. Zij geloofden zelfs niet dat een dergelijke dag buiten de verbeelding bestond. Maar we hebben het gezien. We beleven de dag waar we zo naar verlangden nu. De dag is niet wolkeloos. De goddelijke boog die zich buigt naar een waarlijk rechtvaardige en herstelde samenleving heeft zich nog niet volledig als een regenboog van vrede langs de hemel van mijn land uitgestrekt. Zij is nog niet af en haar belofte is nog niet geheel vervuld, zij is niet volmaakt – maar zij is nieuw. Er is iets volledig nieuws geschied, gelijk een droom van God, om de plaats in te nemen van het oude verhaal van wederzijdse haat en verdrukking. Ik heb het gezien en gehoord en ben dus ook verplicht van deze waarheid te getuigen – wat in Zuid-Afrika kan gebeuren, kan ook bij de Israëliërs en de Palestijnen gebeuren. Voor optimisme is geen reden, maar voor hoop des te meer. Naim Ateek geeft met zijn roep om een theologie en een praktijk van geweldloze gerechtigheid en liefde deze hoop stem. Hij analyseert een verleden dat gevuld is met onrecht en leed, maar kijkt ook vol hoop uit naar een toekomst die een ware weerspiegeling zou kunnen worden van Gods droom voor het Heilige Land. Wij hebben stemmen als de zijne nodig, stemmen die ons oproepen te streven naar verzoening en te leven in gerechtigheid en liefde. Aartsbisschop Desmond Tutu Kaapstad, Zuid-Afrika
12
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 12
2/21/2012 3:23:41 PM
Inleiding Dit boek pakt de strijd om recht en vrede op vanaf het punt waar mijn eerste boek, Justice, and only justice,1 eindigde. Helaas is tot nu toe het recht, zoals verwoord in de resoluties 194 en 242/338 van de Verenigde Naties, nog niet verwezenlijkt en lijkt de door ons zo verlangde vrede nog ver verwijderd. Daarom moeten wij, gelovigen, steeds weer terugkeren naar de wortels van ons geloof om ons te richten op thema’s die de vijandschap eerder verhevigen dan transformeren. Onze door God gegeven opdracht is het bevorderen van een duurzame vrede in het Midden-Oosten. Het conflict over Palestina is uiterst geladen en brengt verdeeldheid, niet alleen onder de mensen in het land die uiteengedreven zijn en van wie velen in dichtbevolkte vluchtelingenkampen wonen, maar ook onder de miljoenen mensen die op duizenden kilometers afstand van het land wonen. Dit boek poogt daarom de kern van het conflict bloot te leggen en op een heldere en oprechte manier de voornaamste obstakels voor vrede te behandelen. Deze obstakels omvatten de moeilijke kwestie van het joodse karakter van de staat Israël, het enigma en de problematiek van het zionisme en de schijnbaar onoplosbare kwesties aangaande Jeruzalem en de Palestijnse vluchtelingen. Het boek hoopt bij de lezers een gevoel van betrokkenheid te wekken, hen te informeren en uit te dagen, ongeacht aan welke zijde van het conflict zij staan. En het eindigt op een hoopvolle toon met een visioen van vrede voor alle mensen van het land – voor Israëliërs én Palestijnen. Het is echter belangrijk dat vanaf het begin duidelijk is dat ik, de schrijver, een Arabisch-Palestijnse christen ben en burger van de staat Israël en dat ik het grootste deel van mijn volwassen leven heb doorgebracht onder de Israëlische bezetting. Ik schrijf vanuit mijn perspectief als christen en de door mij voorgestelde oplossingen zijn gebaseerd op geloof in de God van liefde en vrede, gerechtigheid en genade, bevrijding en verzoening. Weliswaar is dit boek geschreven vanuit dit specifieke perspectief, toch hoop ik dat het ook door vele moslims, joden en niet-gelovige mensen gelezen zal worden. Immers, de voorgestelde oplossingen zijn bedoeld voor alle mensen van het land, zowel Israëliërs als Palestijnen. Ik hoop ook dat de analyses van de verscheidene interpretaties van de Bijbel een stimulans zullen zijn voor mensen met andere geloofsovertuigingen. Eveneens heb ik een licht geworpen op de voornaamste uitgangspunten waarop een rechtvaardige vrede kan worden gebaseerd. Deze uitgangspunten beperken zich niet tot enige religieuze traditie. Palestijnse bevrijdingstheologie begint net als andere bevrijdingstheologieën bij de beschrijving van de eigen achtergrond en neemt deze zeer serieus. 13
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 13
2/21/2012 3:23:41 PM
De Palestijnse achtergrond wordt gevormd door bezetting en verdrukking. Veel mensen geloven dat nu Israël erin geslaagd is een sterke en levensvatbare staat te vestigen, ook open zou kunnen staan voor een oplossing van het conflict met zijn buren. Helaas is dit niet het geval; het geweld neemt nog steeds toe en de gehele regio smacht naar een vreedzame oplossing voor het conflict. Daar de in een staat van verwarring verkerende regio bekend staat als het ‘Heilige Land,’ is het niet verwonderlijk dat zowel joden als christenen veelvuldig verwijzen naar de Heilige Schrift. Daarom behandel ik doelbewust een aantal bijbelse en theologische thema’s die direct betrekking hebben op het conflict zelf en op een mogelijke oplossing ervan. Ten slotte is het belangrijk erop te wijzen dat in het leven in het MiddenOosten geen scheiding bestaat tussen politiek en religie. De twee zijn nauw met elkaar verstrengeld en dat is altijd zo geweest. Religie kan een bron van immense spirituele kracht zijn, maar religie die door machthebbers misbruikt en in daden omgezet wordt, kan ook een dodelijk wapen zijn. God is zeer aanwezig voor de mensen in dit land en joden, moslims en christenen noemen voortdurend zijn naam. Vaak lijkt het alsof elk van onze godsdiensten een eigen beeld van God heeft geschapen. Wellicht is het daarom dat God eerder een deel van het probleem lijkt te zijn dan de oplossing ervan. Hoe kunnen we dan spreken over God en over Gods authentieke woord voor ons terwijl we strijden voor recht en vrede? Dit zijn de uitdagingen waar dit boek over de politiek van het Israëlisch-Palestijnse conflict voor staat. Jeruzalem, 15 mei 2008
‘Nakba, Arabisch voor catastrofe, verwijst naar wat het Palestijnse volk overkomen is als gevolg van de vestiging van de Israëlische staat op hun land. Niet de stichting van Israël zelf wordt Nakba genoemd, maar het effect van deze gebeurtenis op het Palestijnse volk.’ Voor de Palestijnen is 15 mei de dag van de Nakba en voor Israël de dag van hun Onafhankelijkheid. Alleen als recht is gedaan en Palestijnen hun eigen onafhankelijkheid kunnen vieren, zal een allesomvattende vrede door het gehele land voelbaar zijn. Zolang één zijde feest viert en de andere rouwt, zal van waarachtig vieren of vrede geen sprake zijn.
14
Boekencentrum - Naim Ateek - Roep om verzoening.indd 14
2/21/2012 3:23:41 PM