Balanceren in de kerk

Balanceren in de kerk

2

Dr. Wilbert van Iperen

Balanceren in de kerk Onderzoek naar presentie, profilering en receptie van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, 1995-2010

Boekencentrum Academic, Zoetermeer

3

www.uitgeverijboekencentrum.nl Boekencentrum Academic is een onderdeel van Uitgeverij Boekencentrum Dit onderzoek werd mede mogelijk gemaakt met financiële steun van o.a. Stichting Aanpakken en RDO Balije van Utrecht

Ontwerp omslag: Oblong, Jet Frenken Foto: Bert Besems, kerkgebouw Hervormde gemeente Giessen-Oudekerk & Peursum ISBN 978 90 239 2804 1 NUR 700 © 2014 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

4

Woord vooraf Het schrijven van een dissertatie is een lange weg. Een weg waarop enthousiasme en gedrevenheid noodzakelijk zijn om het vol te houden. Een weg ook van doorgaan als het enthousiasme verflauwt en de ‘drive’ ontbreekt. Dit deel van de weg is afgelegd, de finish is bereikt! U hebt de neerslag van mijn onderzoek naar een beweging in een kerk in handen.

Nu sla ik een nieuwe weg in, waarop ik als onderzoeker en auteur veel minder grip heb.

U gaat lezen (hoop ik) en een oordeel vellen. Misschien bent u geïnteresseerd in dit onderzoek omdat u mij persoonlijk kent. Dan krijgt u na al die jaren eindelijk een totaal zicht op datgene waar ik zo druk mee bezig ben geweest. Het kan ook zo zijn dat u ‘deel’ uitmaakt van mijn onderzoek. We hebben elkaar gesproken tijdens een interview of ik heb u ongevraagd geciteerd uit een artikel in de krant of een tijdschrift. In welke context zijn uw uitspraken geplaatst? Hoe worden uw uitspraken door mij geïnterpreteerd en ontvangen door de lezers van dit boek?

Ik hoop van harte dat mijn dissertatie zal bijdragen aan een doorgaande dialoog in de Protestantse Kerk in Nederland. In deze veelkleurige en plurale kerk is er veel wat ons bindt, maar er zijn ook grote verschillen tussen gemeenten en gelovigen. Het lijkt mij goed niet alleen te vieren waarin we elkaar herkennen, maar ook vrijmoedig met elkaar in gesprek te gaan over de thema’s waarover de visies uiteenlopen. Misschien is deze overtuiging voor mij mede een aanleiding geweest dit onderzoek te starten, waarin ik juist een poging doe de (spanningsvolle) dynamiek op te zoeken en onder woorden te brengen die opkomt wanneer een beweging zich presenteert en profileert in een plurale kerk.

Het onderzoek heeft mijn blik op de kerk en het Evangelisch Werkverband verrijkt. Ik ben meer dan voorheen het belang gaan zien van bewegingen in de kerk. Enerzijds luis in de pels, anderzijds loyaal aan het geheel van de kerk en daardoor soms ook wat onduidelijk in haar positionering. Het Evangelisch Werkverband is zo’n beweging die bewust de spanning opzoekt, maar tegelijk dienstbaar wil zijn aan het geheel van de kerk. Ze ontvouwt haar visie en ontplooit activiteiten die, zo hoopt en gelooft zij, de kerk kan vernieuwen. Een stem te midden van andere stemmen in de kerk die bijval krijgt, maar wat mij betreft ook weerwoord uitlokt. Want in stem en tegenstem worden we als kerk en gelovige bij de les gehouden en zoeken we naar de Stem die aan al ons spreken en doen voorafgaat.

Op deze plaats wil ik mijn dank uitspreken aan alle mensen in mijn omgeving die het mij mogelijk gemaakt hebben dit onderzoek tot een goed einde te brengen. In de eerste plaats mijn promotor prof. dr. Henk de Roest. Hij heeft mij over de streep getrokken aan dit onderzoek te beginnen en is van begin af aan een enthousiaste en kritische metgezel 5

geweest op mijn weg. Hij heeft mij veel ruimte gegeven en bijgestuurd op momenten waarop dat nodig was. Met veel genoegen kijk ik terug op de ontmoetingen met andere promovendi. Vooral de internationale bijeenkomsten met hoogleraren en promovendi uit Zürich en Kiel heb ik als leerzaam en verrijkend ervaren. Deze bijeenkomsten gaven steeds een impuls om met hernieuwde energie verder te gaan. Ook een woord van dank aan mijn tweede promotor, prof. dr. Hijme Stoffels. Ik vond het spannend om mezelf als theoloog te begeven op het terrein van de socioloog. Zijn inzicht en sturing hebben mij verder geholpen in met name het empirische deel van dit onderzoek.

Ook een hartelijk woord van dank aan de medewerkers van het Evangelisch Werkverband. Ik heb veel waardering voor de open en gastvrije houding richting mij als onderzoeker. Ik heb inzage gekregen in vele documenten en materialen van het Evangelisch Werkverband en ik heb goede herinneringen aan de interviews die ik gehouden heb met een aantal van de leidinggevenden van de beweging. Ook medewerkers van het Landelijk Dienstencentrum en (oud)-scriba’s en presessen van de Protestantse Kerk in Nederland dank ik hartelijk voor hun medewerking aan mijn onderzoek.

Op de voorzijde van dit boek staat een foto die verschillende facetten van mijn onderzoek belicht. Een foto die mij dierbaar is, want ik weet wie daar over die kerkbank loopt!

Ik wil Bert Besems hartelijk danken voor het vertalen van mijn woorden in een statisch en tegelijk dynamisch beeld. Ook een woord van dank aan Wicha Benus, die secuur meegelezen heeft, en Fred Wijmans, die samen met mij woord voor woord de Engelse samenvatting heeft doorgenomen.

Als laatste een woord van dank aan mijn ouders, familie en vrienden, die soms best te lijden hebben gehad onder mijn onderzoeksdrift. In het bijzonder natuurlijk Mireille en onze kinderen Aron, Rivka en Asher. De laatste tijd werd regelmatig de vraag gesteld: “Papa, jij bent toch een boek aan het schrijven? Waar gaat dat over? Is het nog niet af?”

Zij denken dat het sneller had gekund… Het boek is af! Mede dankzij mijn gezin. Want het was een lange weg, die niet alleen tot een einde komt door hard werken en diep nadenken, maar ook door ontspanning en afstand nemen. Jullie hebben mij daartoe opgeroepen en daarbij geholpen. Dank je wel…

Wilbert van Iperen, Barneveld, april 2014

6

Inhoudsopgave WOORD VOORAF 1 1.1 1.2

INLEIDING Onderzoeksvraag Opbouw van het boek

5 11 11 13

DEEL A 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.4 2.4.1 2.4.2 2.5 2.5.1 2.5.2 2.6

DE EVANGELISCHE BEWEGING Inleiding Korte schets van de evangelische beweging Goede boodschap Reformatie Opwekkingsbewegingen Pinksterbeweging Fundamentalisme Neo-evangelicals Recente ontwikkelingen De evangelische beweging in Nederland Voorlopers van de evangelische beweging in Nederland Geleidelijke opkomst van de evangelische beweging in Nederland Groei en organisatie van de evangelische beweging in Nederland Convergerende bewegingen Samenvattende opmerkingen Evangelische documenten ‘Lausanne Covenant’ ‘Manila Manifesto’ Kenmerken van de evangelische beweging Uniformiteit in de evangelische beweging Diversiteit in de evangelische beweging Samenvatting

17 17 17 17 18 18 20 21 23 23 25 25 26 28 29 30 30 30 32 33 33 35 37

3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.6

BEWEGING: HERKENNING EN ONDERSCHEIDING Inleiding Sociale beweging: theorievorming en definitie Typen bewegingen Ideaaltypen Maatschappijkritische beweging Conversiebeweging Beweging binnen een organisatie Frame Ideologie en frame Frame-analyse Doorwerking van de theorievorming

40 40 40 43 43 44 45 46 47 47 49 51

4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2

BEWEGINGEN IN ANDERE KERKEN Inleiding De Gereformeerde Bond Herstel van de kerk Aangevochten liefde

52 52 52 52 53 7

4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.5 4.5.1 4.5.2 4.6 4.6.1 4.6.2 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 4.7.4

Samenvattende opmerkingen De Charismatische Werkgemeenschap Nederland Dienstbaar aan de kerken Verhouding CWN tot Gereformeerde Kerken in Nederland Samenvattende opmerkingen ‘Sydney Anglicans’ Streven naar een pure kerk Samenvattende opmerkingen Evangelischen in ‘The Presbyterian Church (USA)’ ‘The Presbyterian Lay Committee’: theologisch en moreel geweten Samenvattende opmerkingen Charismatische vernieuwing in Ghana Behoedzaam manoeuvreren Samenvattende opmerkingen Literatuur over vernieuwingsbewegingen binnen gevestigde kerken Exclusiviteit Kerkelijke structuur Loyaliteit Samenvattende opmerkingen

55 55 55 56 58 59 59 61 61 61 63 63 63 65 65 66 67 69 71

DEEL B 5 5.1 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4

METHODE Inleiding Frame-analyse Bronnen Evangelisch Manifest 1995 en Evangelisch Manifest 2010 Meditaties Interne en externe bronnen Reflectie op de onderzoeksvraag en aanbevelingen

6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.3 6.4 6.5 6.5.1 6.5.2 6.5.3 6.5.4 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.2.1 6.6.2.2 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.7.5

EVANGELISCH MANIFEST Inleiding Cultureel-maatschappelijke en kerkelijke ontwikkelingen Cultureel-maatschappelijke context Ontwikkelingen binnen de Protestantse Kerk in Nederland Geboorte van een evangelische beweging binnen de VPKN i.w.

Receptie van het Evangelisch Werkverband en het manifest Evangelisch Manifest 1995 Ruimte voor evangelische geloofsbeleving binnen de kerk Theologische uitgangspunten van het Evangelisch Werkverband Doorwerking in het leven van de gemeente Evangelisch gehalte van het Evangelisch Manifest 1995 Evangelisch Manifest 2010 Jubileum Inhoud van het Evangelisch Manifest 2010 Terugblik en analyse Verlangen: visie, geestelijke vorming, vernieuwing Vergelijking Evangelisch Manifest 1995 en 2010 Inleiding Identiteit Diagnose van de samenleving Diagnose van de kerk Ruimte voor het Evangelisch Werkverband binnen de kerk

8

75 75 75 77 77 78 79 81 82 82 82 82 84 88 90 93 93 94 95 96 99 99 100 100 104 106 106 106 107 108 109

6.7.6 6.7.7 6.7.8 6.7.9 6.7.10 6.7.11 6.8

Verbondenheid met de landelijke kerk Structuren en weerstanden Kritiek en zelfreflectie Evangelische vernieuwing Moed Doelen en verlangens Conclusies en frame

110 110 111 112 114 115 116

7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5 7.2.6 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4

MEDITATIES Inleiding Analyse van de meditaties Maatschappelijke factoren Geestelijke conditie van de kerk Weerstanden Belemmerende structuren Evangelisch Werkverband: subject van vernieuwing Kritiek en zelfreflectie Bijbelse beelden Restauratie Ballingschap en bevrijding Snoeien om te kunnen bloeien Conclusies

120 120 120 120 122 125 128 129 133 135 135 138 141 143

8 8.1 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.5 8.2.6 8.2.7 8.2.8

VIJFTIEN JAAR PRESENTIE EN RECEPTIE Inleiding Protestantse Pioniers Plekken Pionieren, moeizame start Pax Christi in Den Haag ‘Als de moederkerk zwanger wordt’ Keuze voor het ‘moeder-dochter model’ Hoge verwachtingen, verdeelde reacties Kerkplanting en de landelijke kerk Terugblik van leidinggevenden Frame, presentie en spanningsvelden Excurs: Kerkplanting Gemeente Groei Groepen Kleine groep Uitdijend netwerk Opbouwend?

Frame, presentie en spanningsvelden Excurs: Kleine groepen in de gemeente Evangelische Liedbundel Fantasieloze eredienst Evangelische liederen Ontvangst van de Evangelische Liedbundel Frame, presentie en spanningsvelden Excurs: Dé liturgie bestaat niet Sacrament van de Heilige Doop Kinderdoop ter discussie?

Bezinning op de doop en doopgedachtenis Teleurstelling Frame, presentie en spanningsvelden Genezing en bevrijding Hernieuwde aandacht voor een oude praktijk

147 147 147 147 148 150 152 153 155 157 159 161 163 163 165 166 168 169 171 171 171 172 176 179 180 180 181 184 185 187 187

8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.6 8.6.1

9

8.6.2 8.6.3 8.6.4 8.6.5 8.6.6 8.6.7 8.7 8.7.1 8.7.2 8.7.3 8.7.4 8.7.5 8.8 8.8.1 8.8.2 8.8.3 8.8.4 8.8.5 8.8.6 8.9

Opdracht van Christus aan de kerk van vandaag Oorsprong van lijden en ziekte Realiteit van Satan en demonen Stapsgewijze bevrijding op het scherpst van de snede Receptie van de visie van het Evangelisch Werkverband Frame, presentie en spanningsvelden Excurs: Genezing en bevrijding Botsende waarden: visie op homoseksualiteit Een ethisch dilemma EW Actueel: ‘Gods meesterwerk’ Verbreding: de media mengen zich Standvastige visie Frame, presentie en spanningsvelden Samenwerkingsproject LDC en Evangelisch Werkverband Werken langs de bestaande kanalen Bruggen bouwen Evaluatie van het project Visie op de kerk Terugblik Frame en spanningsvelden Conclusies

187 188 189 191 193 197 199 201 201 202 204 206 207 209 209 209 210 213 215 216 217

DEEL C 9 9.1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.3.3.1 9.3.3.2 9.3.3.3 9.3.4 9.3.4.1 9.3.4.2 9.3.4.3 9.4

BEWEGING IN DE KERK Inleiding Het Evangelisch Werkverband als sociale beweging Maatschappijkritische beweging Conversiebeweging Balanceren in de kerk Spanningsvolle dynamiek Beeldvorming Verbondenheid: spanningsvolle loyaliteit Loyaal aan déze kerk Visie op de kerk Conclusie Exclusiviteit: ruimte voor pluraliteit?

Inleiding Begripsbepaling: pluriformiteit en pluraliteit Dienstbaar aan een plurale kerk?

Conclusie

223 223 223 223 227 229 229 230 231 231 235 236 237 237 237 241 243

10 10.1 10.2 10.3 10.4

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Presentie, profilering en receptie Conclusies Vergelijking met andere bewegingen Aanbevelingen

244 244 248 252 254

NAWOORD SUMMARY LITERATUURLIJST TABELLEN

257 259 265 278

10

1. Inleiding

1.1 ONDERZOEKSVRAAG Beweging in de kerk. Dat is geen nieuw fenomeen. De kerk is alle eeuwen van haar bestaan in beweging. Nieuwe tijden roepen nieuwe vragen op, sociaal-maatschappelijke veranderingen leiden ertoe dat de kerk anders georganiseerd wordt, nieuwe wetenschappelijke inzichten leiden tot aanpassingen van of aanvullingen op het belijden van de kerk etc. In dit onderzoek gaat het echter over een hele specifieke, georganiseerde beweging in een bepaalde kerk. Deze beweging heeft in 1995 gestalte gekregen in een stichting en draagt de naam: Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland.

Doel van deze stichting is het streven naar geestelijke vernieuwing van de kerk door het verspreiden van het evangelisch gedachtegoed (spiritualiteit, activiteiten) in de Protestantse Kerk in Nederland.

Vernieuwing gaat in de meeste gevallen niet zonder weerstand. Er zijn mensen die graag alles bij het oude laten, anderen zijn gedreven en enthousiast en willen zo snel mogelijk vernieuwing doorvoeren. Weer anderen zijn van mening dat vernieuwing inderdaad nodig is, maar zij delen niet de visie of de middelen van hen die georganiseerd vernieuwing nastreven.

Het spanningsveld dat (mogelijk) ontstaat tussen een beweging die vernieuwing nastreeft en het grotere geheel waar deze beweging deel van uitmaakt is de kern van dit onderzoek. Mijn onderzoeksvraag luidt: Hoe presenteert en profileert het Evangelisch Werkverband zich binnen de Protestantse Kerk in Nederland, hoe wordt deze beweging binnen het geheel van de kerk ontvangen (receptie) en welke (spanningsvolle) dynamiek is op grond hiervan te onderscheiden?

In de onderzoeksvraag spreek ik bewust over ‘(spanningsvolle) dynamiek’. Het bijvoeglijk naamwoord spanningsvol staat tussen haken, omdat de dynamiek tussen beweging en groter geheel niet per definitie hoeft te leiden tot spanningen, maar ook gekenmerkt kan worden door harmonie. Ik heb het woord opgenomen in de onderzoeksvraag, omdat ik van de vooronderstelling uitga dat er spanningen optreden als gevolg van de presentie en profilering van het Evangelisch Werkverband. Deze these is ingegeven door artikelen en boeken die ik heb gelezen en door mijn waarneming in de praktijk. In mijn werk als gemeentepredikant heb ik waargenomen dat in gemeenten waar door personen of groepen getracht wordt meer ruimte te geven aan een evangelische spiritualiteit (zoals het Evangelisch Werkverband voorstaat) spanningen kunnen optreden. Ik heb de indruk dat deze spanningen samenhangen met de visie en de activiteiten van deze beweging.

11

Mijn onderzoek is deels descriptief. Ik beschrijf de wijze waarop de beweging zich in het delen van haar visie en het opzetten van activiteiten gepresenteerd en geprofileerd heeft in de Protestantse Kerk in Nederland in de periode 1995-2010. Hierbij is steeds gedacht vanuit de verhouding tussen beweging en groter geheel. Ik ga ervan uit dat de beweging een groot deel van haar profiel ontleent aan deze relatie.

Het beschrijvende deel van dit onderzoek bedoelt geen uitputtende historische beschrijving te geven, maar is dienstbaar aan de hoofdvraag naar de (spanningsvolle) dynamiek die met de presentie en profilering van deze beweging in de landelijke kerk te onderscheiden is.

De dynamiek die volgt uit de presentie, de profilering en de receptie is een speelveld van ‘actie’ en ‘reactie’. De receptie kan verschillende vormen aannemen. De presentie en profilering van het Evangelisch Werkverband kan een aanwijsbare reactie oproepen binnen de kerk, maar kan ook onopgemerkt blijven of genegeerd worden.

In mijn onderzoek zal de nadruk liggen op geschreven bronnen, de visie en de activiteiten van het Evangelisch Werkverband en de visie van vertegenwoordigers van de landelijke kerk. Ook is er in mijn onderzoek ruimte voor stemmen uit de kerk (ambtsdragers, gemeenteleden etc.) die spontaan reageren op de presentie en profilering van het Evangelisch Werkverband.

Een verdere stap in mijn onderzoek had kunnen bestaan uit interviews en/of observaties in een lokale kerkelijke gemeente. Ik ben me ervan bewust dat juist op lokaal niveau de spanningen die kunnen ontstaan als gevolg van evangelische presentie het grootst zijn.

De reden dat ik daar niet voor gekozen heb, heeft in de eerste plaats te maken met mijn dagelijkse werkzaamheden. Ik ben als predikant werkzaam in een protestantse gemeente.

Lokaal onderzoek is moeilijk te combineren met deze dagelijkse taak en ik vind een vermenging van mijn rol als ‘predikant’ en als ‘onderzoeker’ in een plaatselijke gemeente niet wenselijk. Bovendien kunnen er op lokaal niveau ook allerlei andere (persoonlijke) factoren een rol spelen in de wijze waarop een evangelische beweging zich presenteert en profileert enerzijds en de plaatselijke receptie van deze beweging anderzijds.

Door meer in te zoomen op de (officiële) documenten en de woordvoerders van de landelijke kerk en het Evangelisch Werkverband hoop ik meer inzicht te krijgen in de dynamiek die een beweging oproept in het grotere geheel waar zij deel van uitmaakt. Ondanks mijn geringe aandacht voor de lokale gemeente, hoop ik dat mijn onderzoek ook op dat niveau een bijdrage kan leveren aan het gesprek tussen gelovigen die zich verwant voelen met de evangelische beweging en gelovigen die zich daar minder of in het geheel niet door aangesproken weten.

Ik realiseer me dat evangelische invloeden in de Protestantse Kerk in Nederland niet in alle gevallen terug te voeren zijn op activiteiten van het Evangelisch Werkverband. Lang voor het tot stand komen van deze stichting waren er al vele kerkleden die evangelische lectuur lazen, die lid waren van de Evangelische Omroep en EO-familiedagen bezochten etc. Ook andere organisaties, zoals Willow Creek en Agapè, hadden en hebben hun in12

vloed in de plaatselijke gemeente. In dit onderzoek beperk ik mezelf tot het Evangelisch Werkverband en de invloed die uitgaat van deze beweging. 1 Tot slot is het belangrijk aan te geven hoe ik mij - als onderzoeker én als predikant in de Protestantse Kerk in Nederland - tot deze thematiek verhoud. De Protestantse Kerk in Nederland is mij lief, juist in haar brede spectrum van geloofsbelevingen en stromingen.

Ik weet mezelf verbonden met deze kerk in haar volle breedte, maar reken mij tot dat deel van de kerk dat getypeerd kan worden als ‘midden-orthodox’. Daarbij ben ik van mening dat het goed is dat er binnen de kerk ruimte is voor gelovigen die zich herkennen in een evangelische spiritualiteit.

1.2 OPBOUW VAN HET BOEK In deel A van het onderzoek zoek ik de breedte. In hoofdstuk 2 geef ik een korte historische schets van de evangelische beweging wereldwijd en in Nederland. Hierna volgt een beschrijving van een aantal belangrijke evangelische documenten. In de afsluitende paragraaf van hoofdstuk 2 beschrijf ik – aan de hand van eerdere onderzoeken naar de evangelische beweging – een aantal kenmerken van deze beweging. We zullen daarbij zien dat de evangelische beweging minder eenvormig is dan soms wordt verondersteld.

Naast overeenkomsten zijn er ook grote verschillen aan te wijzen.

Het Evangelisch Werkverband noemt zichzelf nadrukkelijk een beweging in de Protestantse Kerk in Nederland. In hoofdstuk 3 beschouw ik het fenomeen beweging vanuit sociologische invalshoek. Ik maak daarvoor gebruik van de theorievorming rond sociale bewegingen en breng deze theorie later in dit onderzoek in verband met de presentie van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Ik besteed in dit hoofdstuk ook aandacht aan de frame-analyse. In deel B maak ik gebruik van inzichten uit deze analysemethode.

In hoofdstuk 4 geef ik een korte beschrijving van een aantal andere vernieuwingsbewegingen die actief zijn binnen gevestigde kerken. In Nederland betreft dit de Gereformeerde Bond en de Charismatische Werkgemeenschap. In dit hoofdstuk portretteer ik ook een aantal bewegingen in kerken buiten Nederland.

Deel B is het empirische deel van mijn onderzoek. In hoofdstuk 5 ga ik in op de door mij gehanteerde methode en verantwoord ik de keuze van de bronnen die ten grondslag liggen aan mijn onderzoek.

In hoofdstuk 6 staan de oprichting van het Evangelisch Werkverband en de publicatie van een tweetal manifesten centraal. In § 6.2 geef ik een korte schets van de cultureelmaatschappelijke en kerkelijke ontwikkelingen in deze periode. Daarna volgt een beschrijving van de receptie van de nieuwe beweging binnen de kerk. Op grond van een analyse van het Evangelisch Manifest 1995 en het Evangelisch Manifest 2010 formuleer 1

Ook door het EWV wordt gebruik gemaakt van materialen van andere evangelische (parakerkelijke) organisaties, zoals Willow Creek.

13

ik vervolgens het frame dat door het Evangelisch Werkverband gehanteerd wordt. Met andere woorden: welk beeld heeft het Evangelisch Werkverband van de kerk en hoe presenteert en profileert men zich in de kerk als beweging? Hieruit volgt tevens de vraag naar de dynamiek die als gevolg van deze presentie en profilering te onderscheiden is.

Leidt deze presentie tot spanningen?

Om dit frame te testen en meer inhoud te geven, analyseer ik in hoofdstuk 7 de meditaties die in de loop der jaren verschenen zijn op de voorpagina van de nieuwsbrieven van het Evangelisch Werkverband. Ook hier zijn bovenstaande vragen leidend. Hoe presenteert en profileert men zich en wat betekent dat in relatie tot het grotere geheel waar men deel van uitmaakt?

In hoofdstuk 8 beschrijf ik een aantal deelgebieden waarop het Evangelisch Werkverband zich binnen de Protestantse Kerk in Nederland heeft gepresenteerd en geprofileerd en de reacties hierop vanuit andere delen van de Protestantse Kerk in Nederland. Ook zal ik in dit hoofdstuk aandacht besteden aan het tweejarige project dat de dienstenorganisatie van de landelijke kerk heeft ingezet om de relatie tussen de beweging en de landelijke kerk te verbeteren. Om een wat bredere blik te krijgen op de beschreven onderwerpen, heb ik bij een aantal deelgebieden een excurs opgenomen.

De beschrijving van vijftien jaar presentie in hoofdstuk 8 is vooral gebaseerd op schriftelijke bronnen. Daarnaast heb ik een aantal sleutelfiguren ge誰nterviewd van het Evangelisch Werkverband en (geledingen binnen) de Protestantse Kerk in Nederland. De gegevens uit deze interviews zijn verwerkt in de diverse hoofdstukken van dit boek.

In hoofdstuk 9 leg ik verbanden tussen de uitkomsten van het empirisch onderzoek in deel B en de data uit deel A. In dit hoofdstuk beschouw ik het Evangelisch Werkverband vanuit de leer van de sociale beweging en zoek ik naar een verklaring voor de door mij veronderstelde spanningsvelden die als gevolg van de presentie en profilering van het Evangelisch Werkverband in het geheel van de Protestantse Kerk in Nederland te onderscheiden zijn. In het afsluitende hoofdstuk 10 volgen mijn conclusies en aanbevelingen.

14