Oase in een miljoenenstad
Oase in een miljoenenstad Verhalen uit veertig jaar Luchthavenpastoraat
Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Ook is het papier 100% chloor- en zwavelvrij gebleekt.
ISBN 978 90 239 7029 3 NUR 699/711 Boekverzorging Gerard de Groot Ontwerp omslag Anton Sinke Omslagbeeld boven: Hans van de Berge | onder: Sjaak Verboom Foto’s binnenwerk: Hans van de Berge Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met de Stichting Ondersteuning Luchthavenpastoraat Schiphol (www.luchthavenpastoraat.nl), dankzij sponsering door Kerk en Wereld en het Protestantse Classicaal-Regionaal Overlegorgaan Noord-Holland, en door Schiphol Group, en stond onder eindredactie van Wina Hordijk-van der Zwaag © 2015 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden www.uitgeverijboekencentrum.nl
Inhoud
Zorg on the move Van de directie
7
Een luisterend oor Van de Raad van Kerken
9
Het Luchthavenpastoraat Een introductie
13
1. Crossing borders Over de bescheiden aanwezigheid van vrijwilligers en pastores op Schiphol
17
2. ‘Angels walking in this world’ Een nieuwe start vanaf de luchthaven
22
3. ‘Onvoorstelbaar wat dit voor ons betekend heeft’ Over de hereniging van ouders met hun overleden dochter
28
4. In zo’n miljoenenstad hoort de kerk present te zijn Het ontstaan van het Luchthavenpastoraat
34
5. Niets zal ons scheiden van Gods liefde Een zondagse viering, kort na het ongeluk van vlucht MH17
44
6. Een eigen sluiproute De relatie van het Luchthavenpastoraat met de pers
48
5
7. Pleiten voor menselijkheid, in welke situatie dan ook Zorg voor een verdwaalde Egyptische familie
52
8. ‘We zijn in de organisatie van luchthaven Schiphol geland’ 58 Pastor Jan Blankert over zijn werk voor het Luchthavenpastoraat 9. Een gigantische overstap Wat je met elkaar kunt betekenen voor intens verdrietige mensen
64
10. ‘Tijd bestaat hier niet’ Theo de Haardt over zijn werk voor Mortuarium Schiphol
70
11. Uiteindelijk is het God die de mens zelf vindt Hoe verlies een mens kan veranderen
74
12. Aanwezig met hart, hoofd en helpende handen Een zondagochtend in het Stiltecentrum
78
13. Veilig bidden in de bagagekelder Over de strijd voor zes gebedsruimtes
84
14. Een lieve brief uit Brazilië De lange weg naar de gate
88
15. De lange reis naar het Concertgebouw Hoe een oude man twee pastores in beweging zet
92
6
Zorg on the move Van de directie
Schiphol bestaat bijna honderd jaar. En al veertig jaar maakt het Luchthavenpastoraat deel uit van deze plek die een ontmoetingspunt en een smeltkroes is van reizigers, bezoekers en werknemers uit allerlei culturen. Schiphol ziet zichzelf als AirportCity, en op deze plek gebeurt alles wat ook in een stad gebeurt. Met één verschil… hier zijn geen vaste bewoners. Iedereen is on the move. Veiligheid en efficiency, geoliede automatische processen en zakelijkheid kenmerken de AirportCity. Met alle partners in de keten zijn we dag en nacht bezig om reizigers op een snelle en prettige manier aan of van boord te krijgen. Een luchthaven is echter veel meer dan de optelsom van innovatieve toepassingen en faciliteiten om aangenaam te wachten of te werken. Dat is de doelgerichte hardware. Processen draaien niet zonder menselijke aansturing, creativiteit en flexibiliteit. De mensen zijn de software van Schiphol. Zowel bij individuele incidenten als ingrijpende noodgevallen is het de menselijke maat die het verschil maakt. Op die momenten, zoals in de zomer van 2014 bij het ongeval met vlucht MH17, zijn alle organisaties en bedrijven op Schiphol één kloppend hart. Meteen steken alle partijen, van luchtvaartmaatschappij tot Marechaussee, van medische dienst tot medewerkers op kantoor, de handen uit de mouwen om het luchthavenproces op gang te houden en hulp te bieden aan die dat nodig hebben. Het Luchthavenpastoraat doet dit iedere dag. Iedere dag weer strekken de medewerkers hun hand uit, geven troost, inzicht of praktische hulp. Iedereen in de Schipholgemeenschap kent de pastores en de vrijwilligers en weet hen te vinden. Daar zorgen ze zelf actief voor. Dat is hun kracht. We zijn er trots op dat wij pastores en vrijwilligers hebben die midden 7
in het leven en in de Schipholmaatschappij staan. Ze zijn veelal de olie in de keten als onze reizigers dreigen vast te lopen. Mede door hen blijft Schiphol niet alleen een efficiĂŤnte en prettige luchthaven, maar houdt de luchthaven ook een menselijk gezicht. En dat is wat ons allen verbindt, en wat iedereen on the move bij blijft. We zijn het Luchthavenpastoraat hier zeer dankbaar voor. Birgit Otto Chief Operational Officer Schiphol Group
8
Een luisterend oor Van de Raad van Kerken
Veel Nederlanders zijn net als ik trots op hun nationale luchthaven. Zeker als je terugkomt uit het buitenland voelt het vertrouwd als je de Polderbaan weer aantikt met de banden van het vliegtuig. Het thuisgevoel breekt helemaal door als je even later op de roltrap door de lange grijze kokers van het hoofdgebouw glijdt en de woorden mind your step hoort klinken. Je hebt als Nederlander op dat moment weinig oog meer voor de vele bordjes die je onderweg boven je hoofd tegenkomt, er is enkel de weg naar de bagageband. Dat was bij vertrek wel anders. Dan kuier je langs de diverse winkeltjes, je kijkt naar enkele Hollandse meesters in het museum aan de Holland Boulevard en menigeen doet het Stiltecentrum aan van het Luchthavenpastoraat. Je verbaast je over de diverse boeken van verschillende tradities die er liggen en over de oase van rust in het verder toch drukke luchtvaartgebouw. Meestal tref je bij het centrum een van de vrijwilligers die samen met de drie pastores het Luchthavenpastoraat invullen. Ze zijn bescheiden aanwezig, beschikbaar als je hen nodig hebt. Ze lopen je echter niet voor de voeten als je even genoeg hebt aan jezelf. Ze lijken nog het meest op de Levieten, die sommige mensen misschien wel kennen uit de bijbelverhalen. In een van de bijbelboeken, het boek Ezra, staat een opsomming van joodse ballingen die terugkeren uit de ballingschap. Hun beroepen zijn ook genoemd. Het aparte is, dat er liefst 4289 priesters terugkeren naar 9
Beloofd Land en slechts 74 Levieten. Je vraagt jezelf af hoe dat kan: zo veel priesters, zo weinig Levieten. Het zal er wel mee te maken hebben dat priesters aanzien genieten en zich in hun vaderland met statusverhogende zaken mogen bezighouden als offeren en rechtspreken. Zij komen gretig terug naar het oude land. Maar voor Levieten is dat anders. Levieten spelen een veel bescheidener rol. Ze zetten de deuren open, helpen mensen die niet binnen kunnen komen, kortom: stellen zich dienend op. En die rol nodigt blijkbaar niet uit tot een massale migratie. Want je moet bereid zijn een inschikkelijke rol op je te nemen. Mensen van het Luchthavenpastoraat praktiseren dat iedere dag, iedere nacht, 24 uur achtereen. Pas in grenssituaties komen gevoelens aan het licht, die in de routine van de dag verborgen blijven. Dat merk je als je dit boek leest. Iemand kan zich heel lang groot houden en zich verschuilen, maar op het moment dat de controle even verslapt – bij een afscheid of een lange reis – komen opgekropte emoties er ineens uit. Dat soort drempelmomenten doen zich op de luchthaven vaak voor. De stap in een vliegtuig is de stap naar een andere wereld. En voor de menselijke geest is het de aanleiding om allerlei emoties aan de oppervlakte te zien komen. Meer dan op andere plaatsen is professioneel pastoraat dan zinvol en behulpzaam. Schiphol is een plaats waar dagelijks miljoenen mensen gaan en komen. Je vindt er de heroïek van het leven in geconcentreerde vorm en daardoor indringender aanwezig dan in dorpen als Paesens en Moddergat, of het nu gaat om gezondheid, om plezier, om zorgen van een onverwachte attack, of zelfs om een overlijden. Het is er allemaal, zoals je het in iedere plaats in Nederland tegenkomt. Maar dan zoveel intensiever, omdat er zoveel meer mensen zijn en omdat de kwetsbaarheid tijdens het reizen zoveel sterker ervaren wordt. De pastores van de luchthaven bieden dergelijke mensen een luisterend oor. Ze leven vanuit Paulus’ woorden: ze zijn de Joden een Jood en de Grieken een Griek. En dat is best ingewikkeld, omdat je het ene moment spreekt met een christen uit de Alblasserwaard die het woord ‘Heere’ zelfs in de tongval met drie e’s spelt en het volgende moment onderhoud je je met een hindoe uit de ashram of een moslim die net terug is van de hadj. 10
Je kunt in zo’n geval jezelf als pastor slechts overgeven aan de wind van Gods Geest. En in het vertrouwen dat die Geest je voldoende authenticiteit aanreikt om de ander eerlijk in de ogen te zien en je hart verruimt om voldoende compassie aan te reiken om de ander te respecteren. De pastores nemen ons in dit boek mee op de tocht die ze dagelijks maken langs de pieren en de wachtkamers van Schiphol. Het is een tocht die nu al veertig jaren gaande is. In mijn eigen bijbelse traditie pleegt het getal ‘veertig’ een periode af te bakenen die je nodig hebt om tot volle wasdom en groei te komen. Of het nu gaat om het volk Israël dat veertig jaar door de woestijn zwerft of Jezus zelf die veertig dagen van aanvechting kent. Wie dit boek met aandacht leest, zal ervaren dat het pastoraat op onze nationale luchthaven zich die volwassenheid allang eigen heeft gemaakt, juist doordat men voorzichtig is als een slang en onschuldig als een duif. Klaas van der Kamp algemeen secretaris Raad van Kerken in Nederland
11
Het Luchthavenpastoraat Een introductie
Wanneer wij, de pastores van het Luchthavenpastoraat op Schiphol, ergens in het land vertellen over wat wij zoal meemaken in ons werk, horen we vaak: ‘Daar moet je een verhalenboek van maken!’ Welnu, dat hebben wij gedaan. Het begon als een droom van onze oud-collega Joop Albers. En nu we in 2015 vieren dat we veertig jaar bestaan, is die droom uitgekomen in de vorm van dit boek. Pastoraat op een luchthaven? Jazeker! Op Schiphol passeren voor en achter de grens dagelijks ruim honderdduizend mensen: mensen die in-, uit- en overstappen, mensen uit verschillende culturen en religies, met verschillende achtergronden en emoties, mensen die reizen en mensen die er werken; mensen in grenssituaties, letterlijk en figuurlijk. Tussen al die mensen lopen sommigen met verdriet, zorgen en problemen, en met de behoefte aan hulp of een opbeurend woord. Het Luchthavenpastoraat, sinds 1975 op Schiphol, is voor deze mensen een onontbeerlijk steunpunt: steun op een kruispunt van wegen. We weten ons daartoe geïnspireerd en bemoedigd door God, die nabijheid toezegt aan mensen die hem nodig hebben. De Rooms-Katholieke, Anglicaans/Oud-Katholieke Kerk, de protestantse pkn en de Remonstrantse Broederschap geven invulling aan die pastorale zorg middels drie pastores: twee mannen en een vrouw. Met vooral financiële steun van Schiphol maken deze kerken het werk van het Luchthavenpastoraat mogelijk. Naast pastorale hulp wordt dankzij de giften van kerken ook diaconale hulp verleend.
13
Het Luchthavenpastoraat wordt ingeschakeld wanneer passagiers in nood zijn. De luchthaven, de Koninklijke Marechaussee, inlichtingenbalies, de Medische Dienst en de alarmcentrales doen in die gevallen doorgaans een beroep op het pastoraat. Dat betekent bijvoorbeeld: - het opvangen van passagiers en hun afhalers bij het overlijden van naaste familie of andere aangrijpende gebeurtenissen; - het opvangen van passagiers met psychische problemen; - het bieden van hulp aan gestrande passagiers; - het voorbereiden van pastorale zorg in geval van een ramp. De pastores zijn dan ook bij toerbeurt vierentwintig uur per dag en zeven dagen per week oproepbaar. De drie pastores worden bijgestaan door zesentwintig vrijwilligers. Zij zorgen met name voor het Meditation Centre of Stiltecentrum: een plaats van stilte, gebed en meditatie waar mensen van alle levensovertuigingen in die ene ruimte welkom zijn. Dit centrum heeft een bijzondere opzet: één plaats voor alle religies, geen religieuze symbolen dan de heilige boeken, gebedskleden en een pijl richting Mekka. Overdag is er een vrijwilliger aanwezig in de naastgelegen Ontmoetingsruimte, bij wie men terechtkan voor een luisterend oor of bemoedigend woord. Tijdschriften over spiritualiteit liggen in de Inloopruimte. Op zondagmorgen worden er kerkdiensten gehouden waarin de pastores afwisselend voorgaan. Bijzondere momenten zijn dat, als mensen elkaar vertellen wie ze zijn en waarom ze op reis zijn. Ontroerende ervaringen wanneer ze, na elkaar de vredesgroet gegeven te hebben en de Communie gedeeld, hardop de voorbeden voor elkaar bidden. Mooi zijn die vieringen, waar een moslim na zijn gebed ook even aanschuift, of waar een jood geraakt blijkt door woorden in een lezing, of een mediterende boeddhist door woorden in een gebed. Mooi en bijzonder zijn de gesprekken na afloop. Het Meditation Centre is een zeer gewaardeerde ruimte, blijkt uit het gastenboek: veel woorden van dank voor zo’n sfeervol ingerichte plaats van rust in de hectische en stressvolle wereld van reizen. Over dit alles kunt u lezen in dit boek. We zijn blij met de enthousiaste inzet van de schrijfster Ellen Kok alias ‘Mevrouw Inktvis’, met haar geduld en begrip wanneer wederom iets in 14
de tekst werd veranderd. We zijn Marianne de Bie en Hans van de Berge van Corporate Affairs van Schiphol Group dankbaar voor hun kundige hulp bij het nalopen van de teksten en het leveren van de foto’s. Ons werk is letterlijk niet te filmen vanwege het pastorale karakter ervan, maar u krijgt met deze foto’s toch een beeld. Zonder de projectsponsoring van het protestantse Classicaal-Regionaal Overlegorgaan Noord-Holland en van Kerk en Wereld zou dit boek het daglicht niet hebben gezien. Wij zijn hen zeer erkentelijk. Wij wensen u veel leesplezier!
BENJAMIN ARTHUR PHOTOGRAPHY
De pastores van het Luchthavenpastoraat op Amsterdam Airport Schiphol, Wina Hordijk-van der Zwaag Nico Sarot Gerard Timmermans
15