Rieneke Klok en Gijsbertje Smaal-Zwaan zijn beiden werkzaam bij Eleos, respectievelijk als psycholoog en als creatief therapeut. Ze werken vooral met jongeren tussen de 14 en 25 jaar.
Rieneke Klok & Gijsbertje Smaal-Zwaan
Tegenstrijdige gevoelens. Herken je ze? Blijf van m’n ouders af! is vooral geschreven voor jongeren van wie de vader of moeder psychische problemen heeft. Maar als er bij jou thuis iets anders speelt wat je moeilijk vindt, zul je je er ook in herkennen. Het is een heel praktisch boek – met informatie, oefeningen, tips en vooral: veel begrip.
Blijf van m’n ouders af!
Ik hou van m’n ouders, maar ik baal ook van ze. Ik wil voor ze zorgen. Waarom moet ik dat doen? Ik wil thuisblijven, maar ik wil ook met m’n vrienden weg. Ik ben boos. Mag ik wel boos zijn? Waarom heb ik zulke ouders? Maar… anderen moeten wél van hen afblijven.
Rieneke Klok & Gijsbertje Smaal-Zwaan
Blijf
van m’n ouders af! Als je thuis problemen hebt
Jes
!
NUR 248
www.jesvoorjou.nl
Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Boekencentrum Uitgevers en de HGJB, kijk voor meer informatie op www.jesvoorjou.nl.
Ontwerp omslag en binnenwerk: Arjan Boone (www.sprekend.com) Cartoons: Paul Haring ISBN 978 90 239 2312 1 NUR 248 © 2009 Uitgeverij Jes! • Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Blijf van m’n ouders af!
Als je thuis problemen hebt
Rieneke Klok en Gijsbertje Smaal-Zwaan
Uitgeverij Jes! • Zoetermeer
Inhoud Dankjewel!
1
pagina 7
Ik heb een probleem: mijn vader/moeder Wat is normaal? Wat is het probleem? Waarom is het jóuw probleem? Waarom dit boek? Hoe kan dit boek je helpen?
2
Zijn zulke heftige gevoelens normaal? Ik wou dat ik ze helemaal niet had! ‘Gevoelscirkel’ ‘Gevoelsdagboek’
11 8 t/m
5
Toch kan/wil ik er niet over praten
Daar praten wij nooit over 24 t /m Maar ik héb ze wel! 29 ‘Zinnen afmaken’ Mag ik wel boos zijn? Wat kan ik beter niet doen? Wat kan ik beter wel doen? ‘Gedicht’
15 12 t/m
Ik vind het eng Ik ben bang dat ze me een aansteller vinden Het mag niet van m’n ouders Ik schaam me ervoor Waarom het goed en nodig is om er wel over te praten Met wie kan ik het beste gaan praten? Ik hoef niet alles te vertellen ‘Onverwachte vragen’
3
4
6
Ze hebben me zo hard nodig
7
Ik vraag niet zo snel om hulp
Ik begrijp niet wat er aan de hand is 16 t/m 19 Het maakt me soms onzeker Ligt het aan mij? Wat kan ik wel/niet van mijn ouders verwachten? Ik wil er graag meer over weten Hoe kan ik voor mezelf helderheid krijgen? ‘Mijn vragen op een rij’
Soms snap ik mezelf niet
20 t/m 23
Ik weet dat ’t nergens op slaat, maar toch doe ik het steeds zo
Wat moet ik met al die gevoelens?!
30 t/ Hoe kan ik ze helpen? Waar kan ik ze niet bij helpen? Heb ik een keuze? Hoe maak ik mijn keuze duidelijk? ‘Iets bespreekbaar maken’ ‘Grenzen aangeven’
m 35
Ik red me wel 36 t/m 39 Ik heb er niks aan Ik trek het niet alleen Misschien moet ik het maar gewoon proberen Dit past bij mij!
‘Mijn sociale netwerk’ ‘Leuke dingen doen’
Hoe pak ik het aan? ‘Mijn kamer later’
8 Ik wil een goede vriend zijn
40 t/m 43 Hoe ik me ontwikkel Wat heb ik anderen te bieden? Waarschuwing! ‘Test’
9 M’n broer ziet het heel anders
48 t/m 51
Ik reageer soms net als mijn vader Is het erfelijk? Voorbeelden van risicofactoren Voorbeelden van bschermende factoren Wat kan ik zelf doen? Waar vind ik goede informatie? ‘Interview je oma’
11 Wanneer kan ik het huis uit?
Ik zit vol vragen 56 t/m 59 God als Vader Wat moet ik ervoor doen? ‘Het geloof als steun’
13 Wordt het ooit beter?
44 t/m Zie ik het wel goed? 47 Mijn broer gaat altijd weg Kan ik van hém leren? ‘Cijfers geven aan mijn mening’
10 Krijg ik het nou ook?
12 Wat voor soort Vader is God?
55 52 t/m
Ik vraag me weleens af hoe dat zou zijn… Waarom vind ik dat nou zo lastig? Wanneer ben ik er klaar voor?
Het wordt hier nooit het paradijs Dromen mag 60 t/m 61 ‘Een wens voor mezelf’ Onze wens voor jou!
0
6
Dankjewel! Ik heb een probleem: mijn vader/moeder Toch kan/wil ik er niet over praten Ik begrijp niet wat er aan de hand is Soms snap ik mezelf niet Wat moet ik met al die gevoelens?! Ze hebben me zo hard nodig Ik vraag niet zo snel om hulp Ik wil een goede vriend zijn M’n broer ziet het heel anders Krijg ik het nou ook? Wanneer kan ik het huis uit? Wat voor soort Vader is God? Wordt het ooit beter?
Dankjewel! De afgelopen jaren hebben we op onze werkplek verschillende KOPP-cursussen gegeven. Deze preventieve cursussen zijn speciaal opgezet voor kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP). Dit is een mooi moment om hen te bedanken voor de openheid waarmee ze hun levensgeschiedenis met ons wilden delen. Zij gaven aan steun te hebben aan de verhalen van anderen. Ze ontdekten dat zij niet de enigen zijn die het thuis moeilijk hebben. Hun verhalen hebben ons aangezet tot het schrijven van dit boek. Wij willen speciaal bedanken Lotte van de Bosch, Richard en Marcel de Kok, Anniek Boven, Arie Jaap de Kok en Ellen Graafland. Zij waren bereid onze teksten te lezen en van commentaar te voorzien. Dank jullie wel, jullie tips hebben ons aangescherpt! Veel dank ook aan Herman van Wijngaarden (HGJB) voor zijn waardevolle aanwijzingen en uitgeverij Jes! voor het uitbrengen van dit boek. Rieneke Klok en Gijsbertje Smaal-Zwaan
7
r
e d e o m r/ e d a v n ij m : m e le 1. Ik heb een prob Wat is normaal?
1
‘Mijn vader heeft al problemen zolang ik me kan herinneren. Van mijn broer weet ik dat het vroeger anders was. Er was toen ook weleens ruzie. Maar sinds mijn broer naar de middelbare school ging, is er veel vaker ruzie. Mijn vader wil geen behandeling. Hij zegt dat er met hém niets mis is. Dat vind ik wel moeilijk. Toen ik jonger was, dacht ik dat hij gelijk had. Ik deed heel hard mijn best om het hem naar de zin te maken. Ik deed alles om te voorkomen dat er ruzie kwam. Als ik het niet met hem eens was, hield ik gewoon mijn mond. Mijn broers en zus deden dat ook. Als we hem zijn gang lieten gaan, dan ging het goed. Nu ik wat ouder ben, zie ik hoe het eraan toegaat in andere gezinnen. Bij een goede vriend thuis gaat het heel anders dan bij ons. Zijn vader vraagt vaak even hoe het was op school. Hij onthoudt ook wat je verteld hebt. Het is prettig om te merken dat hij zo een beetje met je meeleeft. Mijn vader zou dat nooit doen; vragen hoe het met je is… Hij is vaak al zo druk met zichzelf. Mijn verhaal kan hij er niet bij hebben. Ik zie nu in dat het niet normaal is, zoals het bij ons thuis gaat. En ik ontdek steeds meer dat het een probleem van mijn vader is. En niet van mij. Dat kon ik een paar jaar geleden nog niet zeggen, hoor. Toen trok ik het mezelf erg aan. Als mijn vader boos werd, en mijn moeder heel moe was, dacht ik dat dit door mij kwam.’ Wouter, 17 jaar.
8
Zoals het bij jullie thuis gaat, vind jij meestal de gewoonste zaak van de wereld. Je kent de afspraken en ongeschreven regels. Je kunt meestal aardig inschatten met welke dingen je thuis echt niet moet aankomen. Als je vaker bij anderen over de vloer komt, merk je verschillen met andere gezinnen. Meestal ga je je dan afvragen wat eigenlijk normaal is. En misschien ontdek je dat het helemaal niet zo gewoon is, zoals het er bij jullie thuis aan toegaat.
‘Mijn mo ede r heeft een soo rt
“ko opz iekte”. Ze mo et alle s
kop en wat los en vast zit. Thu is,
in de sch uur, ma ar ook ove ral
in huis sta an complete ser viezen, ma ke- up, bergen kleding, verzam elin gen porseleine n dieren, sch ilde rijtjes en alle rlei
hebbeding etje s. Er is niet ove r te
praten met mij n mo ede r. Als je
dat pro bee rt, wordt ze woe den d.’
Koe n, 17 jaa r.
‘Mijn vader heeft sch izof renie. Hij woo nt niet mee r bij ons thu is. Toe n het slec ht met hem gin g en hij een psycho se
kre eg, is hij opg eno me n op een
psychiatr isch e afdelin g.’ Sas cha, 18 jaa r.
gi nt al ja re n ‘M ijn m oe de r be as po rt. Ze de da g m et ee n gl no di g he eft ze gt dat ze dat te ku nn en om ’s oc hten ds op sc ho ol ko m, st aa n. A ls ik ui t an de rh al ve he eft ze al ze ke r en .’ Mar ti ne, fle s ac hter de kiez 17 ja ar.
Wat is het probleem?
Als je vader of moeder psychische problemen heeft, of verslaafd is, legt dat een druk op het hele gezin. Sommige ouders zien in dat ze een probleem hebben en zoeken hulp. Andere ontkennen dat er iets met hen zou zijn en willen geen hulp. Hoe jouw vader of moeder ook tegen zijn/haar eigen problemen aankijkt, het is en blijft jouw ouder.
Waarom is het jóuw probleem?
Als jouw vader of moeder een probleem heeft, waarom voelt het dan alsof het (ook) jouw probleem is? Dat komt doordat de band tussen kinderen en ouders een bijzondere band is en doordat kinderen vaak heel erg op hun ouders gaan letten. Ze willen voor ze zorgen, als ze merken dat het niet goed met ze gaat. Herken je dit? Het laat het bijzondere zien van de band die je met je ouders hebt. Jouw vader is en blijft jóuw vader. Vriendschappen kunnen overgaan, klasgenoten kun je uit het oog verliezen. Maar jouw moeder blijft altijd jouw moeder. Zelfs als ze er niet meer is, is ze nog je moeder. Dat maakt dat haar probleem ook voelt als jouw probleem. Daar komt nog iets bij: als kind voel je vaak precies aan dat het niet goed met je ouders gaat, hoe goed zij dat misschien ook proberen te verbergen. Als je merkt dat je ouders problemen hebben, zul jij extra je best gaan doen omdat je wilt dat het goed met ze gaat. Je helpt in huis, neemt taken van je ouders over en je houdt zo veel mogelijk in de gaten of alles wel goed gaat. Je voelt je verantwoordelijk. En daarmee is het probleem van je ouders ook jouw probleem geworden.
roblemen?
Ander soort p
r or jou bruikbaa boekje ook vo t di ris oo k ijv lij B . ijn Waarsch lemen zijn uis andere prob s je bang bent als er bij jou th handicapt is, al ge r je rt oe br je vader of moede beeld als heiden, als je sc n an zi ga ge rs uw de dat je ou iemand uit jo is zit of als er in de gevangen is overleden.
‘Ik ba al so m s ec ht on
m ijn oude rs . Maa r al
an de rs iets ne gatiefs
wijs va n
s iem an d
over ze ze gt, da n ka n ik ec ht he el bo os wo rden . Ze lfs al s ik het er eig en lij k we l m ee ee ns be n, da n nóg ga ik ze ve rd edig en…’ Mar tin, 15 ja ar.
9
Waarom dit boek?
In Nederland hebben 1,6 miljoen kinderen en jongeren tot 22 jaar een ouder met psychische en/of verslavingsproblemen. Dat is 35% van het totaal aantal kinderen. Dat zijn er nogal wat! In ons werk komen we veel met deze jongeren in aanraking. We merken dat veel jongeren die een ouder hebben met psychische en/of verslavingsproblemen, behoefte hebben aan informatie: - die herkenning oproept; - waar ze ook echt iets mee kunnen. Er is pas sinds de laatste vijftien jaar wat meer aandacht voor de kinderen van ouders met psychische en/ of verslavingsproblemen. (We spreken verder steeds over kinderen van ouders met psychische problemen, maar bedoelen daar ook kinderen van verslaafde ouders mee.) Onderzoek laat zien dat deze groep kinderen zelf ook meer risico loopt op het krijgen van psychische problemen. Als je de juiste informatie hebt, kan dat als een beschermende buffer werken. Een bundeling van deze informatie voor jongeren tussen de twaalf en achttien jaar was er echter nog niet‌ Drie redenen dus, voor het ontstaan van dit boek: we merkten bij jongeren veel behoefte aan informatie, goede informatie werkt preventief en het was een gat in de markt.
10
1. Ik heb een probleem: mijn vader/moeder
Hoe kan dit boek je helpen?
- Je ontdekt dat je niet de enige bent in jouw situatie. Veel kinderen die opgroeien met een ouder met psychische problemen denken dat zij de enigen zijn. ‘Moeilijke dingen thuis’ is nu eenmaal geen thema waar je gemakkelijk met iemand anders over praat. In dit boek zul je herkenning vinden. Dat kan je helpen om je eigen thuissituatie een plek te geven en eigen keuzes te maken. - Je krijgt informatie die je helpt om goed voor jezelf te zorgen. Als je thuis problemen hebt, is het extra belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Maar vaak is het dan ook juist extra moeilijk. In dit boek vind je allerlei praktische informatie en tips die je hierbij kunnen helpen. De hoofdstukken zijn ingedeeld naar thema’s. In principe kun je de hoofdstukken los van elkaar lezen. Elk hoofdstuk geeft informatie, laat jongeren aan het woord en sluit af met een doeopdracht. Dit kan je helpen om wat je leest ook te vertalen naar de praktijk van elke dag. Meer informatie en werkbladen vind je op de site www.jesvoorjou.nl.
11