lente 2016 - jaargang 39
2
de eerste dag handreiking bij de jaarorde
Veertigdagentijd en Pasen Ded-lente-2016-omslag.indd 1
06-11-15 10:57
Bronnen 21 februari 2016 ■ Met de kinderen
Bij het aansteken van de kaarsen of als drempeltekst
Mozes en Paulus
Kind:
Het is niet moeilijk om een verband te leggen tussen deze en de twee andere voor deze zondag aangegeven Schriftlezingen: in beide lezingen is namelijk sprake van een bedekt en een onbedekt gelaat. In Exodus wordt verteld dat Mozes een doek (of liever: sluier) voor zijn gezicht doet. Dat is omdat zijn gezicht stralen uitzendt, zoals ook Jezus’ gezicht op de berg ‘veranderde’ en zijn kleren blinkend wit straalden. Het zeldzame Hebreeuwse woord voor ‘stralen uitzenden’ in Exodus vertaalde Hiëronymus voor zijn Vulgaat met cornuta est, ‘was gehoornd’, hetgeen Michelangelo tot zijn gehoornde beeld van Mozes bracht. Maar wanneer doet Mozes die sluier nu precies voor? Met de Heer spreekt hij met onbedekt gelaat, dus ‘van aangezicht tot aangezicht’ (34,34, vgl. Deut. 34,10). Maar dat doet hij ook als hij de woorden van de Heer aan Aäron, de vorsten en het volk mededeelt (34,31-33). Pas daarna lijkt hij juist mét de doek voor zijn gezicht tot de Israëlieten te spreken (34,34-35). Op de achtergrond speelt hier misschien mee dat oud-oosterse sjamanen hun goddelijke uitspraken met een masker voor deden. Het woord van de Heer wordt echter juist zónder sluier aan het volk medegedeeld. Zo kan ook Paulus de volkomenheid waartoe Gods onvergankelijke liefde leidt, omschrijven als een ‘zien van aangezicht tot aangezicht’ (1 Kor. 13,12). Hij zinspeelt hier op Mozes, de dienstknecht van de Heer (Deut. 34,5; Joz. 1,1) en op Jakob, die in het gevecht bij de Jabbok God ‘van aangezicht tot aangezicht’ ziet en vervolgens op dezelfde wijze vrede sluit met zijn broeder Esau (Gen. 32,30; 33,10).
Het straalt er vanaf! Tien regels heeft God gegeven als richting voor ons leven, ze staan in steen gebeiteld en bedoelen allemaal: Kijk eens om je heen, jij bent niet alleen!
Liedsuggestie: ‘Kijk eens om je heen’ uit Alles wordt nieuw 2,28.
Wave Wave van licht: Je kunt het licht doorgeven door de kinderen allemaal een kaarsje te geven; de één steekt het aan de ander aan. Wave van begroeting: ‘Goedemorgen!’ Zeg het zo dat de mensen ‘goedemorgen’ terugzeggen. ‘Fijn dat u er bent. Ik zie bekende gezichten; ik zou u allemaal bij naam willen noemen, maar dat duurt te lang. We kunnen wel tegen onze buurman of buurvrouw zeggen: Fijn dat u/jij er bent, wat is uw/je naam?’
Spiegel Uitbeelden: ‘Als jullie voor de spiegel staan, wat zien jullie dan?’ Geef ruimte voor antwoorden. ‘We gaan een spel doen. Ik sta vóór de spiegel en jullie zijn de spiegel. Als ik zwaai, wat doen jullie dan als spiegel?’ Kijk boos, sip, zet de bril op en af... en trek als laatste een ‘blij gezicht’. ‘Hé, dat is grappig: als ik in mijn eentje blij kijk, gaan jullie allemaal blij kijken. Dat is aanstekelijk. Zo gaat het in het leven ook vaak. Als iemand blij kijkt of vrolijk is, worden anderen dat ook.’ Voorwerp: Zet een spiegel op tafel met een kaarsje ervoor. ‘Als het donker is, dan weerkaatst het licht op de muren. Vanavond thuis doen!’ Zet hierna nog meer spiegels schuin naast elkaar op tafel en laat de kinderen vertellen hoeveel lichtjes ze zien. ‘Wat kan één kaarsje veel licht geven!’
Veertigdagentijd In de woestijn is het leven hard en zwaar maar soms word je opgetild dan is het alsof je vleugels krijgt en het leven even lichter wordt.
Bijbel Soms zie je aan iemands gezicht dat die straalt van geluk, zoals een bruid op haar trouwdag. In de bijbelverhalen van vandaag kun je aan Mozes’ gezicht zien dat hij met God gesproken heeft. En later ontmoet Jezus boven op de berg Mozes en Elia. Ook dan straalt het licht van hun gezicht. (AH) 16
▼
Bij Exodus 34,27-35 en Lucas 9,28-36
(Gr.: analèmpsis – 9,51), hetgeen herinnert aan de tenhemelopneming van Elia (2 Kon. 2,1-14). De woorden en daden van Jezus worden door het verschijnen van Mozes en Elia op de berg én door het gebruik van deze twee bijzondere woorden in de traditie van wet en profeten geplaatst, de voortgaande geschiedenis van bevrijding van Gods volk.
Dankzegging Het visioen van ware broeder- en zusterschap naar het gebod van de Heer God brengt Jezus in al zijn woorden en daden tot uitdrukking. De achtste dag, de dag van de verheerlijking, is dan ook de eerste dag van de nieuwe wereld, die met Gods koningschap aanbreekt. Hoe kunnen wij ons verlangen naar die volmaaktheid anders tot uitdrukking brengen dan door te zingen met de woorden die Tom Naastepad dichtte naar aanleiding van ‘al wat geschreven staat’ (Rom. 15,4)1: Gij hebt met groot geduld uw heerlijkheid onthuld, o Heer, het vuur ontstoken, door Mozes, uw profeet, die bronnen opendeed, uw naam ons toegesproken. ... (DS)
Eens komt het grote licht, het aardse boek gaat dicht, dan zullen wij aanschouwen met onbedekt gelaat al wat geschreven staat; geef ons op U te bouwen.
1. Wapenspreuk van de oud-katholieke bisschop van Haarlem G.A. van Kleef (1922-1995), voor wie Naastepad dit lied schreef (Oud-Katholiek Gezangboek 797).
DE EERSTE DAG – lente 2016
Ded-voorjaar-2016.indd 16
06-11-15 10:58
■ Invalshoek
■ Lied van de week
Christus, onze Hoop
LB 543 – Gij zijt in glans verschenen
Hoop doet leven. We zien vluchtelingen – stromen wanhopig het leven overleven tegen alles in, want hoop op vrijheid houdt hen – gaande de weg – bij het leven. Worden wij wakker uit ons comfortabel bestaan? Hopen we nog, weten we er nog van? Of zijn we wezenlijk de wanhoop nabij? De Schrift zegt: Hoop, het veilige anker van de ziel, dringt door tot in het heiligdom waar Christus al is! Hoop op redding gegeven vanuit Gods Hand zichtbaar in Christus: gegeven leven tot in – ja tot over – de dood, veranderd in stralend Leven stromend uit God. Ontvangen leven als een liefdesrelatie niet maakbaar, niet planbaar. Christus, dat Leven woont in ons wezen. Zijn belofte: een zegen zijn, mij verantwoordelijk weten voor ieder leven in vertrouwen op Hem. Want ik ben een lidmaat van zijn Lichaam. Luisterend naar Hem een nieuw hart ontvangen worden als Hij, solidair weergaloos barmhartig. Met Hem leed dragen, voldragen alle pijn, iedere vijandschap vergaan, want Vader, wij weten niet wat we doen vergeef ons het kwaad opdat allen leven voor uw aanschijn. (ZS)
Op de tweede zondag van de Veertigdagentijd wordt elk jaar het evangelie gelezen over de verheerlijking op de berg, dit jaar uit Lucas (9,28-36). Het lied ‘Gij zijt in glans verschenen’ is bij die perikoop geschreven. De dichter, Gabriël Smit (1910-1981), schreef geen berijming van die tekst, maar een meditatie over het lijden van Christus in het licht van de opstanding. Dat lijden wordt hier niet beschreven als een feit van lang geleden; Christus lijdt dagelijks aan de nood van de wereld (strofe 2), zijn lijden is zijn dagelijkse dood. Christus’ verschijning in heerlijkheid is al een beeld van de opstanding (zie het tweede gedeelte van de tweede en derde strofe). Het lied behoort tot de vroege rooms-katholieke liederen in de volkstaal bestemd voor de liturgie en dateert uit de jaren vijftig van de twintigste eeuw. De melodie van Herman Strategier (1912-1988) is oorspronkelijk geschreven bij een paaslied van Louis Huf, maar leeft nu voort met deze tekst. De A-A-B-A-vorm van de melodie met de identieke eerste, tweede en vierde regelparen komen we vaak tegen bij volksliederen – denk bijvoorbeeld aan ‘De winter is vergangen’. Door die herhalingen is de melodie eenvoudig te zingen. (PE)
■ Kansen voor gebed
■ Gedicht
Voor mensen die Christus als hun Heer belijden; dat zij door hun manier van leven laten zien dat Hij hun hoop is, van waaruit zij vertrouwensvol en open in de realiteit staan. Voor mensen die alle hoop in het leven verloren hebben of dreigen te verliezen; dat zij mensen ontmoeten die in geduld naast hen staan, en hen behoeden voor haat, bitterheid en vijandschap. Voor wie zich in hun vijandschap verschuilen door radicalisering en terreur; dat wij hen als mens niet afwijzen, maar hen in het hart dragen en toevertrouwen aan Gods liefdevolle ontferming voor ons. Dat we de radicaliteit van Christus’ liefde durven beleven en ons leven geven voor wie we zien als bedreiging van ons bestaan. (ZS)
Er moeten woorden zijn Er moeten woorden zijn zoals wind en water en zucht en zoen zoals jij en ik en wij die dit alles voor eeuwig zijn. Er moeten klanken zijn zoals zee en zoethout en weefsel en warmte zoals zij en hij en zij aan zij en samen zacht beminnen en levende liefde zijn. Claire vanden Abbeele
■ Kalender 22 februari • Sint-Petrus’ Stoel (rooms-katholiek) 23 februari • Gedenkdag van de heilige Polycarpus van Smyrna, bisschop en martelaar († 155) 25 februari • Herdenking van de Februaristaking 1941 27 februari • Begin van de voorjaars- of krokusvakantie, regio Noord (t/m 6 maart) (KJ)
Uit: Onuitwisbare tekens van liefde, Lannoo, Tielt, 2002. (OG)
DE EERSTE DAG – lente 2016
Ded-voorjaar-2016.indd 17
17
06-11-15 10:58
■ Met de kinderen
Voor het laatst met Jezus aan tafel Bij Lucas 22,14-20(33) Maak als dat kan een andere opstelling dan normaal. De Tafel staat centraal in deze viering. Misschien is het niet de gewoonte aan tafel te gaan, maar op deze avond zou het juist goed kunnen. Gebruik bij de tafelviering matses, ongezuurd brood, in plaats van gerezen brood. Zet kaarsen op tafel, bijvoorbeeld een zevenarmige kandelaar.
Begin Begin de dienst/viering met een kind dat vraagt: ‘Waarom is deze avond anders dan andere avonden?’ Antwoord: ‘Deze avond zitten (gaan) we aan tafel en we denken daarbij aan Jezus, die vlak voordat Hij opgepakt werd, met zijn vrienden at. Jezus vierde een bevrijdingsfeest, de uittocht uit Egypte. Nog steeds wordt dat feest elk jaar gevierd. Lang geleden had Mozes het volk Israël bevrijd met de hulp van God. Op dat feest werden matses (laten zien) gegeten, omdat er geen tijd meer was om het brood te laten rijzen. Als we straks brood breken en wijn (of druivensap) drinken, denken we eraan dat Jezus bij ons is.’
Liedsuggestie Lied 395: ‘Op de avond van de uittocht’, vers 1 en 2.
Aanzet tot een gebed aan Tafel God, bron van liefde en leven, Gezegend bent U, die ons het licht hebt gegeven, en die bij ons is als alles donker om ons is. Wij danken voor uw Zoon Jezus, die zijn hele leven ons geluk en onze vrede wilde. Die een mens was zoals wij en die ons liet zien hoe je een mens kunt zijn zoals het U voor ogen staat. Die moedig tot het einde bleef vertrouwen op U. Ga met ons op weg en voed ons met uw brood.
Lezing Lees Lucas 22,14-20 uit de Bijbel in Gewone Taal en/of uit een kinder- of jeugdbijbel.
Uitreiking Zing tijdens de uitreiking de andere coupletten van lied 395. (AvW)
46
alternatief twee partijen verondersteld, waarbij het verbroken wordt wanneer een partij zich er niet aan houdt. De andere partij is dan gerechtigd zich er ook niet meer aan te houden, alhoewel iemand kan besluiten om dat wel te doen. Zo handelde de Heer regelmatig. Wanneer zijn volk het verbond verbrak, wilde Hij het toch voortzetten. Hij was het aan zichzelf verplicht. Maar nu is het anders geworden. De predikant komt in deze hoofdstukken (vanaf 8,1) tot de kern van zijn betoog. Hij stelt dat het eerste verbond met alle overtredingen die wij daartegen pleegden en plegen – waar we eindeloos mee door kunnen gaan en ook daadwerkelijk doorgaan, en waarvan de verzoeningsrituelen ons niet wezenlijk vrij maken, omdat we telkens weer zondigen – door ‘het offer van het lichaam van Jezus Christus’ (10,10) is opgeheven, en dat het tweede, het nieuwe verbond van kracht is geworden. Het logische gevolg daarvan is dat het priesterwerk voorbij is (10,11). De priesters gaan nog wel door met hun offers, maar deze zijn in wezen overbodig. We zijn allen een geheiligd priesterlijk volk geworden. Wij, die ons door Christus Jezus laten heiligen, zijn dankzij de Ene, de Hogepriester, ‘voorgoed tot volmaaktheid gebracht’ (10,14).
▼
24 Bronnen maart 2016
…wel actieve gedachtenis Woorden als testament, verbond, eerste en tweede, oude en nieuwe, zijn voor ons vaak zo door een bepaalde theologische visie ‘vastgezet’, dat we nauwelijks meer de ruime, open symboolwaarde erin horen. Bij ‘Oude Testament’ denken we aan ‘de Bijbel van de joden’, die ‘we’ dan nog wel hebben, maar die we toch vaak als achterhaald en onbekend ervaren. In ‘testament’ horen we nauwelijks meer het woord ‘verbond’. ‘Oud’ klinkt zo’n beetje als ‘afgedaan, versleten, te vervangen’ en ‘nieuw’ als ‘must have, eigentijds, het betere’. Maar die tegenstelling wordt in de Schriften niet op het schild geheven. Integendeel: ‘voor wie de wet van Mozes naast zich neerlegt is er geen pardon’ (Heb. 10,28 – NBV). Waar het op aankomt, is dat we niet ‘de Geest van de genade’ verachten (10,29). Het citaat uit Psalm 110,1 (‘zijn vijanden gemaakt tot een voetbank voor zijn voeten’, Heb. 10,13) wordt gebruikt om nog eens de directe zeggenschap van God voor zijn Zoon aan te geven. Ieder zal het zien en geloven. Het hele volk Gods komt tot dit getuigenis, want: ‘Ik zal het verbond in hun hart leggen, in hun verstand neerschrijven’ (10,16, vgl. Jer. 31,33). Dat alles vanwege die Ene die heeft gezegd: ‘Hier ben ik, om uw wil te doen’ (10,7.9). Rondom zijn gedachtenis zijn we hier vanavond samengekomen. ‘Ik heb er hevig naar verlangd…’ zegt Jezus (Luc. 22,15). Lucas kent ongetwijfeld de gedachtegang van de Hebreeënbrief. In zijn evangelie zegt Jezus: ‘Deze beker, voor jullie uitgegoten, is het nieuwe verbond dat door mijn bloed gesloten wordt’ (22,20). Het bloed dat ‘over ons komt’ is een teken van bevrijding, van vergeving, niet van verdelging of verdoemenis. ‘Doe dit, telkens opnieuw, om mij te gedenken’ (22,19). (NV)
DE EERSTE DAG – lente 2016
Ded-voorjaar-2016.indd 46
06-11-15 10:58
25 maart 2016
De Schrift vervuld Bij Exodus 12,(1)21-28, Hosea 6,1-6, Psalm 22 en Johannes 18,1-19,42 Drie teksten zetten vandaag de toon voor de lezing van de Johannespassie. Exodus 12 zet de grondtoon, direct nadat is verteld over de tiende slag die Egypte treft – de dood van de eerstgeborenen – en dat Egypte rouwt (Ex. 11). Het paaslam moet op de tiende dag van de eerste maand apart worden gezet met het oog op Pesach. We horen over het bloed aan de deurposten. Tot de ochtend zul je je huis niet uit gaan. De Heer zal aan de huizen voorbij gaan. ‘De Heer zal de verderver niet toelaten in je huizen te komen om te slaan’ (12,23). Kinderen zullen vragen: ‘Wat betekent deze dienst van jou?’ Wij zullen hun antwoorden: ‘Het is een paasoffer voor de Heer die in Egypte aan de huizen van de kinderen van Israël voorbijging toen Hij de Egyptenaren sloeg, maar onze huizen spaarde’ (12,26-27). In alle vergaan zijn er huizen die blijven, met een geschiedenis, door Hem gespaard. Een oud, maar steeds nieuw verhaal, zolang als er vertellers zijn.
Goede Vrijdag
■ Bij deze avond
kleur: rood of paars
Goede Vrijdag: hoe dramatisch wilt u het hebben? Bij de ‘grote verhalen’ van deze dagen is het goed om een keus te maken. Welke uitsnede laat u in het bijzonder zien? Zoals de kunstenaar bij deze dag een prent maakte die niet alles laat zien, maar daardoor juist meer laat zien, zo kan dat ook in de dienst van vandaag. Voor een viering in beperkte ruimte is ‘re-enactment’ (à la de Passion) al gauw te erg. Eenvoudige lezing van het verhaal voldoet; misschien bij één moment stilstaan door een gedicht, een kort woord, een lied? Bij die lezing kunnen de rollen verdeeld worden, met een eigen microfoon voor iedere spreker. Op de verschillende perikopen kan een lied volgen, zoals LB 587. De sobere lezing van de hele Passie houdt de ruimte voor eigen interpretatie en eigen duiding open. Het horen naar een lezing kan dan worden tot een betrokken spel van gebeurtenis en commentaar, reflectie, vraag, twijfel, dank. De tradities van deze dag zijn divers. Zo riep het brengen van een kruishulde (in Taizé elke vrijdag!) LB 578 tevoorschijn, en is LB 585 de nieuwe vorm van de vertolking van de tweespraak tussen God en zijn volk uit Hosea 6: ‘Wat heb Ik je misdaan?’. (RB)
ot: ot: ap: ep: ev:
Exodus 12,(1)21-28 Hosea 6,1-6 (Jesaja 52,13-63,12) Psalm 22 Hebreeën 9,11-15 Johannes 18,119,42
Alternatief ep: Hebreeën 10,19-25 ev: Lucas 23,(38)44-47 Uit het Liedboek ot: 22, 130, 130a, 141, 816 ap: 22a, 51a ep: 578, 580, 588, 651 ev: 547, 558, 560, 586, 587 ov: 300b, 529, 557, 561 t/m 563, 570, 572 t/m 585, 579, 590, 740, 852, 857, 873, 882 alt: 575, 578
Hij heeft ons verscheurd en zal ons genezen In Hosea spreekt het volk dat slachtoffer is van zijn eigen gedrag: ‘Kom, we keren terug naar de Eeuwige. Hij heeft ons verscheurd en zal ons genezen; Hij heeft ons geslagen, en zal ons verbinden’ (Hos. 6,1). Dat woord ‘verscheuren’ kennen we uit het verhaal over Jozef en zijn broers. ‘Een slecht beest heeft hem verslonden. Verscheurd, verscheurd is Jozef,’ zegt Jakob (Gen. 37,33). Alsof in Jozef de broederschap verscheurd en verscheurend is. Daartegenover plaatst Hosea de Eeuwige. ‘Hij zal ons na twee dagen doen leven, op de derde dag zal Hij ons doen opstaan en wij zullen leven voor zijn aangezicht’ (6,2). De liturgie van Paasmorgen lijkt deze tekst over het volk dat tot inkeer komt, te maken tot de zekerheid van de Messias. Is zoiets mogelijk?
Vertel aan mijn broeders Wanneer Jezus gaat sterven en Hij zich van God en mensen verlaten voelt, neemt Hij Psalm 22,2 ‘ter harte’ (Mat. 27,46; Marc. 15,34). Het zijn zijn (bijna) laatste woorden. Zijn laatste schreeuw om hulp van God dwingt een antwoord af. Dat antwoord wordt in de psalm gegeven door de stem van de psalmzanger(es): ‘Over jou(w naam) zal ik vertellen aan mijn broers’ (Ps. 22,23). Broers, net als in de Jozeftekst waarnaar hierboven werd verwezen. Wanneer Jezus verrezen is, zegt Hij iets dergelijks aan de vrouwen: ‘Bericht mijn broeders dat zij naar Galilea gaan en daar zullen zij Mij zien’ (Mat. 28,10).
Romeinen en Joden In de Johannespassie brengen de lichten onderweg (18,3) ons naar de plaats aan de overzijde van de Kedron, die ook Judas kent. Hij komt nu met soldaten en dienaren van de overpriesters, Romeinen en Joden, met hun lantarens en fakkels, en met stokken. Klappen zullen er vallen. Maar wie of wat er ook valt, Hij blijft staan (vgl. 7,37). Dat zal doorgaan tot 19,18, wanneer DE EERSTE DAG – lente 2016
Ded-voorjaar-2016.indd 47
▼
Johannes 18,1-19,42
47
06-11-15 10:58
Bronnen 26 maart 2016
De doortocht door de dood
Bij Genesis 1,1-2,3, Psalm 33,6-9, Genesis 22,1-18, Psalm 16,5-11, Exodus 14,15 Deze nacht is anders dan andere nachten! En deze dienst anders dan andere diensten. In de Paasnachtdienst gaat het niet om een reflectie óp Pasen, maar bij uitstek om de ervaring ván het Paasmysterie zelf. De schriftlezingen moeten dan ook de ervaring van een doortocht door duisternis en dood teweegbrengen, die eventuele nieuw gedoopte leden samen met de gemeente beleven. In deze dienst spelen ten minste vier thema’s, die elkaar versterken. Het eerste is kort samengevat: ‘door het donker naar het licht’, het tweede: ‘door het water naar het Beloofde Land’, het derde: ‘door de dood naar het leven’. Als vierde thema speelt ‘Gods genade’ door alles heen. Maar ook de eerste drie thema’s zijn qua beleving niet van elkaar te scheiden.
Uit de duisternis naar het licht
Lucas 24,1-10(11)
Paasnacht
■ Bij deze nacht
kleur: wit
De Paasnacht is een moment suprême voor de christen. Nooit worden zo veel elementen en lezingen ‘bijeengebracht’ in de liturgie. Vuur, licht en water gaan de strijd aan met chaos, onderdrukking, dood. Het Beloofde Land gaat open en het bevrijdingsmaal wordt aangericht. De bijbelverhalen van profeten, evangelisten en apostelen klinken, de psalmen gaan van mond tot mond, want de Heer Jezus is uit de dood opgewekt. ‘U levert mij niet over aan het dodenrijk (…) U wijst mij de weg naar het leven’ (Ps. 16,10-11). De schande van het kruis schrikte Hem niet af (Hebr. 12,2). De hele reeks lezingen uit Tenach voert naar de vraag van de engel: ‘Waarom zoekt u de levende onder de doden?’ (Luc. 24,5). In het donker vind je geen licht, tenzij iemand het licht ontsteekt. Het is als bij de schepping: chaos zou het blijven als niet Iemand orde schiep. En het is als bij de uittocht: wie gevangen zit, vindt geen bevrijding, tenzij iemand de deur van buiten opent. Met Pasen vieren we dat God licht ontstoken, de chaos beteugeld en de deur naar de vrijheid wijd open gezet heeft. En God zag dat het goed was. Het werd avond en het werd morgen. ‘De eerste dag’ (Luc. 24,1). (JD)
Lezingen: ot: Genesis 1,1-2,3 ap: Psalm 33,6-9 ot: Genesis 22,1-18 ap: Psalm 16,5-11 ot: Exodus 14,15-15,1a ap: Exodus 15,1b-3(21) ot: Jesaja 54,4-14 ap: Psalm 30,2-6 ot: Jesaja 55,1-11 ap: Jesaja 12,1-6 ot: Ezechiël 36,24-28 ap: Psalm 51,9-15 ot: Sefanja 3,12-20 ap: Psalm 126 Doop en doopgedachtenis: ap: Psalm 42,2-6 ep: Romeinen 6,3-4 Maaltijd van de Heer: ep: Kolossenzen 3,1-4 hv: Psalm 136,1 ev: Lucas 24,1-10(11) Alternatief ep: Hebreeën 12,2 ev: Lucas 24,1-12 Uit het Liedboek zie pagina 54. 52
De reeks lezingen begint met Genesis 1,1, waar het programma van de Bijbel meteen wordt neergezet: ‘In het begin schiep God de hemel en de aarde’ (NBV), ‘De aarde nu was woest en ledig’ (NBG ’51). Een woeste aarde die nog ‘beloofd land’ moest worden. De Hebreeuwse uitdrukking tohoe wa bohoe komt in de Bijbel behalve hier nog voor in Jeremia 4,23, waar het echter op hetzelfde slaat: God aanschouwt er de aarde en verzucht bij monde van de profeet dat er eigenlijk niets verbeterd is ten opzichte van de situatie van vóór zijn eerste Woord. Na de schepping van de hemel en de aarde blijft de hemel op de eerste dag verder onbesproken (Gen. 1,1-2). Op de tweede dag pas wordt de hemel uitgewerkt: God schiep een gewelf, dat op het einde van die dag ook ‘hemel’ genoemd wordt. Net zoals Hij op de eerste dag het licht schiep, en pas op de vierde dag de zon, de maan en de sterren: weer een nadere uitwerking van de hemel. De schepping van het licht vormt de koppeling naar Psalm 33,6-9, waarmee Gods soevereiniteit wordt onderstreept. Op de derde dag vindt echter het wezenlijke voor deze Paasnacht plaats: de schepping van het eerste, prille leven. Een tweede passage die in de Paasnacht moet klinken is Genesis 22,1-18, de ‘aqidat Jitschaq (= de binding van Isaak). De link met het voorgaande is dat het wezenlijke zich wederom op een derde dag afspeelt: de bijbelse duur van de doortocht door de dood naar nieuw leven. Ook dat een engel een einde maakt aan de ijzingwekkende scène waarin Abraham het mes al boven Isaak zwaait, ademt de geest van Pasen: in plaats van de zoon wordt een ram geofferd die met zijn horens in de struiken verstrikt zit. Een plaatsvervangend offer. Psalm 16,5-11, een danklied voor Gods genade, geeft de opluchting weer die Isaak en Abraham na afloop van het voorgaande zouden kunnen hebben ervaren. Veelzeggend is het vers: ‘U levert mij niet over aan het dodenrijk en laat uw trouwe dienaar het graf niet zien’ (Ps. 16,10 – NBV).
Door het water naar het Beloofde Land Met de Exoduslezingen wordt de overgang naar het volgende
DE EERSTE DAG – lente 2016
Ded-voorjaar-2016.indd 52
06-11-15 10:58
dood naar het leven
■ Met de kinderen
1, Exodus 14,15-15,3 en Jesaja 54,4-14
Alternatieven
thema gemaakt: ‘door het water naar het Beloofde Land’. Exegetisch zou hier een link kunnen zijn met Genesis, waar het ook gaat om ‘scheiding maken’ (Gen. 1,6-7): zoals God bij de schepping het water van boven het gewelf verticaal scheidt van het water beneden, zo scheidt Hij voor Mozes het water van de Rode Zee horizontaal (Ex. 14,16). Echter, in Genesis wordt het werkwoord badal (scheiding maken) gebruikt en in Exodus baqa‘ (openscheuren). Het verband is er wel, maar gevoelsmatig: God wil voor de mensheid, te midden van de verdrukking, een leefbare ruimte, een toekomst, een beloofd land scheppen. Daartoe treedt Hij bevrijdend op. Hij stelt paal en perk aan de chaos, aan de duisternis, aan de macht van farao, aan het water van de Rode Zee. Wederom is de volgende tekst, het ‘lied’ van Mozes (Ex. 15,1b-3), een reflectie op het voorgaande verhaal. Ook wordt hier weer teruggegrepen op het beginthema, in een analogie met de heerschappij van God over licht en donker: zo heerst de Heer ook over het water. Hij die over de machten van de oerchaos, duisternis en water heerst, heerst ook over alle menselijke machten.
Het mysterie van Pasen Nu de soevereiniteit van God is vastgesteld, wordt in de Paasnachtlezingen langzaam de overgang gemaakt naar God als genadige liefdesmacht. In Jesaja 54 spreekt God zijn volk aan als een man die zijn vrouw vergevend in zijn armen sluit, nadat zij verstoten was omdat zij hem bedrogen had; de ‘deuteronomistische metafoor’ voor de ontrouw van Israël door afgodenverering. Veelzeggend is vers 9 (NBV): ‘Dit is voor Mij als bij de vloed van Noach: zoals Ik heb gezworen dat het water van Noach nooit meer de aarde zou overspoelen, zo zweer Ik dat mijn toorn jou niet meer treft en dat Ik je nooit meer bedreig.’ Hier ligt een definitieve belofte van Gods zijde! In de volgende lezingen is het steeds deze genade die de boventoon voert. Hoewel Hij ons kent in hart en nieren, en al onze overtredingen ziet, heeft Hij ons vergeven. En Hij zal dat telkens weer doen!
Vorig jaar (DED 2015/2) werd in deze rubriek een pleidooi gehouden om de kinderen juist in de Paasnacht te laten deelnemen, zodat ze zich verwonderen over de symboliek van deze nacht. Persoonlijk vind ik dat ook de beste vorm: het nieuwe Paaslicht dat wordt binnengebracht, de lezingen, de vernieuwing van de eigen doop. Deze viering draagt alles in zich waar de kerk een heel jaar over spreekt. Geweldig als ze dat meemaken. Maar omdat het tijdstip evenals de praktijk weerbarstiger kan zijn, een drietal suggesties om kinderen en jongeren te betrekken bij de symboliek van deze Stille Zaterdag. De laatste jaren hebben ook diverse kindernevendienstmethodes hier aandacht voor, passend bij het project dat zij voor de Veertigdagentijd aandragen.
Stille tocht met kinderen Maak een stille tocht langs een aantal plekken in of rond de kerk. Op een aantal plaatsen wordt de lijn van de Paasnacht verteld, gezongen of in stilte beleefd. Kies een aantal plaatsen waar je elementen van het verhaal goed mee kunt verbinden (school/markt/plein/tuin/begraafplaats/eindpunt: kerk). Maak het niet te lang. Zorg voor voldoende afwisseling. Je kunt oudere kinderen ook teksten geven om te lezen of een rol om uit te spelen. Deze tocht kun je ook op Goede Vrijdag laten plaatsvinden.
Paasnachtviering voor kinderen Vorig jaar hadden diverse kerken een paasnachtviering voor kinderen. In zo’n viering heb je alle tijd om de symboliek van bijvoorbeeld de doop en het licht dichterbij te brengen. Gebruik ook het doopvont van je kerk als plaats om samen te komen. Vraag kinderen hun doopkaars mee te nemen als ze die hebben, en steek die aan. Zorg voor extra aansteekkaarsen voor kinderen die er geen hebben. Een uitgewerkt voorbeeld is onder meer te vinden in Kind op Zondag, nummer 83-4.
Paaswake voor jongeren Als de gemeente haar paasnachtviering beëindigd heeft, kan de wake voor de jeugd van de kerk prima starten. Zij waken in de nacht in/rondom de kerk totdat het buiten licht wordt. Een goede gelegenheid om een passende film te vertonen en/of een gesprek te voeren. Ga met de jeugd naar buiten voordat de zon opkomt, en lees op een bijzondere plaats (uitzichtpunt, rivier of begraafplaats) het paasevangelie. Na afloop terug naar de kerk om met een paasontbijt te besluiten. Voor veel jongeren een paasnacht die ze niet snel zullen vergeten. (JS) ▼
In de nieuwtestamentische perikopen wordt deze genade echter weer op scherp gezet. Waarom zouden wij, als wij ook daadwerkelijk meebeleven dat ons oude, ontrouwe leven heeft afgedaan, en als wij van onze kant willen laten zien dat Gods genade ons nu menens is, ons niet laten dopen? Zo willen wij ook persoonlijk de doortocht voltrekken. Deze nacht is anders dan andere nachten! De opstanding is nog een mysterie... Zoeken wij de levende onder de doden? Zullen wij ooit ten volle beseffen wat het betekent om uit Gods genade te leven? (MdV)
Bij o.a. Romeinen 6,3-4
DE EERSTE DAG – lente 2016
Ded-voorjaar-2016.indd 53
53
06-11-15 10:58
Oecumenisch Leesrooster 10 febr. 2016
alternatief
14 febr. 2016
alternatief
21 febr. 2016
alternatief
28 febr. 2016
alternatief
6 maart 2016
Aswoensdag
9 maart 2016
1e van de 40 dagen
13 maart 2016
Deuteronomium 5,6-21 Psalm 81 Romeinen 10,8-13 Lucas 4,1-13 Hebreeën 4,14-5,10 Lucas 22,39-46
2e van de 40 dagen
alternatief
20 maart 2016
Exodus 34,27-35 Psalm 27,7-14 1 Korintiërs 13,1-13 Lucas 9,28-36 Hebreeën 6,13-20 Lucas 6,27-35
3e van de 40 dagen Exodus 6,2-8 Psalm 103,1-7 Romeinen 5,1-11 Lucas 13,1-9 Hebreeën 7,15-28 Lucas 22,66-71
alternatief
Hebreeën 8 Lucas 18,9-14
lente 2016 25 maart 2016
Biddag 2 Kronieken 1,7-13 Psalm 111 Lucas 11,1-13
alternatief
5e van de 40 dagen
26 maart 2016
Jesaja 58,7-10 Psalm 126 Filippenzen 3,7-14 Lucas 20,9-19 Hebreeën 9,15-28 Lucas 23,38-43
6e van de 40 dagen Lucas 19,(28)29-40 Psalm 118,1-2.19-29 Jesaja 50,4-7 (Jesaja 52,13-53,12) Psalm 73,13-20 Filippenzen 2,5-11 Psalm 22,1-22 Lucas 22,1-23,56 Hebreeën 10,1-10 Lucas 19,22-44 alternatief
24 maart 2016
4e van de 40 dagen 2 Kronieken 36,14-23 Psalm 34,1-11 2 Korintiërs 5,14-21 Lucas 15,11-32
Ded-lente-2016-omslag.indd 4
alternatief
Amos 5,6-15 Psalm 51 2 Korintiërs 5,20-6,10 Psalm 103,8-12 Matteüs 6,1-6.16-21 Hebreeën 4,1-13 Lucas 9,57-62
•
alternatief
Goede Vrijdag Exodus 12,(1)21-28 Hosea 6,1-6 (Jesaja 52,13-63,12) Psalm 22 Hebreeën 9,11-15 Johannes 18,1-19,42 Hebreeën 10,19-25 Lucas 23,(38)44-47
Paasnacht Genesis 1,1-2,3 Psalm 33,6-9 Genesis 22,1-18 Psalm 16,5-11 Exodus 14,15-15,1a Exodus 15,1b-3(21) Jesaja 54,4-14 Psalm 30,2-6 Jesaja 55,1-11 Jesaja 12,1-6 Ezechiël 36,24-28 Psalm 51,9-15 Sefanja 3,12-20 Psalm 126 Psalm 42,2-6 Romeinen 6,3-4 Kolossenzen 3,1-4 Psalm 136,1 Lucas 24,1-10(11) Hebreeën 12,2 Lucas 24,1-12
Witte Donderdag Exodus 12,(1)15-20 Psalm 81 (Psalm 116) 1 Korintiërs 11,23-32 Johannes 13,1-15 (Johannes 14,15-31 of Matteüs 26,30-46a) Hebreeën 10,11-18 Lucas 22,14-20(33)
27 maart 2016
alternatief
1e van Pasen Jesaja 51,9-11 Psalm 118,15-24 Kolossenzen 3,1-4 Johannes 20,1-18 Hebreeën 13,9-21 Lucas 24,13-35
06-11-15 10:57