gelukkig met.indd 1
12-08-2009 11:47:59
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 2
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 3
GELUKKIG MET MINDER GELD Anselm Grün, Marieke Henselmans, Mariëtte Woudenberg, Johan Graafland, Gerben Roest, Reinier Sonneveld Eindredactie: Mariëtte Woudenberg
Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 4
www.uitgeverijboekencentrum.nl Alle teksten waar geen naam bij is vermeld, zijn geschreven door Mariëtte Woudenberg. Alle auteurs hebben bij het gebruik van bijbelteksten gebruik gemaakt van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV).
Ontwerp omslag: Wil Immink Design Dtp/layout binnenwerk: Gerard de Groot Foto’s: Mariëtte Woudenberg, Teunie Luijk (foto kindertraktatie), Futerra (foto kledingruilparty), Gert Jan van der Tuuk (portretfoto Marieke Henselmans), Liesbeth Hofman (portretfoto Mariëtte Woudenberg), Eljee (portretfoto Reinier Sonneveld).
ISBN 978 90 239 2403 6 NUR 740 © 2009 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 5
Inhoud
Woord vooraf
7
door Reinier Sonneveld
Inleiding
I Eenvoudig om over na te denken 1. Christenen, geld en bezit. Rijk zijn volgens de Bijbel door Gerben Roest 2. ‘Ware rijkdom zit in onze ziel’. Anselm Grün is eenvoudig gelukkig 3. Calvijn en leefregels bij de kredietcrisis door Johan Graafland 4. Wetenschappelijk onderzoek toont aan: vaak steeds meer geld nodig om gelukkig te blijven
11
15 16
22 26
33
5. Geven maakt gelukkiger dan ontvangen. Het diepe en eeuwige geluk van een levensstijl 37 door Gerben Roest 6. Geven maakt gelukkiger dan… Boenen bij je naaste
42
7. Geven maakt gelukkiger dan… Werken bij de voedselbank
46
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 6
II Eenvoudiger leven: de praktijk
51
8. Eenvoudiger, milieubewuster leven. Makkelijker dan je denkt! 52 door Marieke Henselmans 9. Zelfvoorzienend in Frankrijk. Worteltjes van eigen land
59
10. Geen eten in de vuilnisbak. Vijftien tips van het Voedingscentrum
63
11. Recept met kliekjes
66
12. Handelen op Marktplaats. ‘Je geld ligt op zolder’
67
III Drie portretten van consuminderaars
71
Portret: Teunie Luijk, moeder van tien kinderen. ‘Eenvoudig leven past gewoon bij mij’ 13. Lokale ruilhandel via LETS. ‘Ik pas op de hond, jij doet de tuin’ Portret: Chris Vreugdenhil, student en single. ‘Zonder Jezus boodschap was ik een gefrustreerde, linkse milieuactivist geworden’ 14. Swishing: feestelijke kledingruil Portret: Tineke en Wim Balk, echtpaar met de kinderen uit huis. ‘Consuminderen moet wel leuk blijven’ 15. 75 besparingstips 16. Websites, boeken en vooruit: nog meer tips
De auteurs
72 79
82 87
90 95 105
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 7
Woord vooraf Een dorpje in een uithoek van Congo. Met een team van vier gingen we daar een korte speelfilm maken. We kwamen op de eerste dag binnenrijden met een forse jeep. We sjouwden de grote zilverkleurige camerakoffers eruit. Vijftig kinderen gaapten ons aan. Na de eerste ochtend filmen werd het etenstijd. Nu moet je weten dat eten voor mij een big deal is. Als ik een uurtje te laat eet, ga ik trillen en word ik kribbig. Ik had dus die ochtend een indrukwekkend lunchpakket gesmeerd. Ik zou niet gaan trillen en kribbig worden. Niet als ik zeven acteurs en een crew moest aansturen. Ik haalde dus mijn indrukwekkende lunchpakket uit de grote jeep en begon fanatiek te happen. Eén dubbele boterham weg, de tweede, de derde… En toen pas zag ik de kinderen om mij heen. Al die tijd hadden ze me doodstil aangekeken. Eentje hapte met zijn mond, alsof hij gedachteloos een onzichtbare boterham meeat. ‘Eten zij vanmiddag niets?’, vroeg ik aan de tolk. ‘Nee.’ ‘Maar ze hebben toch wel ontbeten?’ ‘Nee, meestal niet. ’s Avonds is er wel eten, hoor. Meestal. De voorraden van sommige gezinnen beginnen op te raken.’ Jachtig keek ik rond. Wat moest ik beginnen met één overgebleven boterham? De oma! Natuurlijk. Zij was een van de hoofdrolspeelsters in 7
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 8
onze film, en ik wist hoe hoog oude mensen worden geacht in deze cultuur. Eerder in Ethiopië was me al gevraagd waarom wij onze honden bij ons in bed laten slapen (dat kon ik enigszins relativeren…), maar onze ouders, aan wie we zoveel te danken hebben, als ze oud zijn ver wegstoppen in een bejaardentehuis en niet gewoon in ons eigen huis (dat kon ik dan eigenlijk weer niet zo goed uitleggen). Afijn, die oma, ik moest mijn boterham aan haar geven! Dat zou een goede daad zijn. Ook zij had vandaag nog niets gegeten. Met een heel nobel en christelijk gevoel gaf ik haar mijn boterham. ‘Als je er maar van geniet,’ dacht ik stiekem, ‘want straks ben ik wel mooi trillerig…’ De oma pakte mijn offer met een alleraardigste glimlach aan. Zij draaide zich om. Zij brak er een stukje van. Zij gaf dat stukje aan een kind. Zij brak er nog een stukje van af. En gaf dat aan het volgende kind. Zo gaf zij aan alle kinderen een miniem stukje van mijn boterham. Zelf at zij niet. Het bijzondere van dit boek vind ik dat ik er geen schuldgevoel van krijg. Ik kan je verzekeren, dat is best knap. Na mijn ervaringen in Congo en Ethiopië kan ik nauwelijks meer het woord ‘duurzaamheid’ of ‘milieu’ lezen, zonder meteen aan deze oma te denken. Ik schaam me dan om hoe ik tekortschiet. Hoe weinig ik voor haar heb betekend. De problemen zijn zo verpletterend groot. En ik ben maar zo’n klein mensje. Ik heb erover nagedacht hoe dat kan, dat ik niet moe word van dit boekje, maar juist energie ervan krijg. Ik denk dat de ‘truc’ is dat de auteurs niet drammerig zijn. Het zijn geen activisten. Het zijn gewone burgers in een buitenwijk. Net als jij en ik. Ook wij hebben soms een vervelend schuldgevoel. Wij weten dat er gigantische problemen spelen. Wij weten eigenlijk niet zo goed wat we moeten doen. 8
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 9
En soms weten we het eigenlijk best wel goed, maar hebben we er gewoon niet zoveel zin in. Maar dan komt de tweede ‘truc’ van dit boekje. Die tips. Eindeloze rijen tips. Op zichzelf genoeg voor een goed avondje schuldgevoel… Maar zo zijn ze natuurlijk niet bedoeld. Het idee van eindeloze rijen tips is dat je eruit pikt wat voor jou werkt. Bij een banketbakker koop je ook niet alle soorten taartjes, maar alleen de lekkerste. Zo kun je stukje bij beetje ingesleten patronen vervangen door nieuwe, gezondere patronen. En als dat eenmaal als vanzelf gaat (en dat gaat best snel), dan begin je aan een paar volgende tips. Je zult merken dat het steeds simpeler gaat. Je leven wordt er eenvoudiger door. Stop. Even terugspoelen. Zei ik ‘eenvoudiger’? Ja. Een van de grootste leugens van deze tijd is dat het leven makkelijker wordt als je meer geld hebt. Meer geld maakt het leven juist complexer en zwaarder. Een van de redenen is dat geld tijd kost. Geld kost tijd. Je laat dat bankstel niet gewoon een paar jaar langer staan, maar je rent woningboulevards af. Je gaat niet een spelletje doen, maar je hangt achter de tv of je gamet. Je kunt minder tijd besteden aan je gezin, want je moet overwerken. Je leest niet lekker een goed boek, maar je zit de beurskoersen bij te houden. Je kletst niet een uur met een vriend of vriendin, maar brengt die tijd door bij de autowasstraat. Er zijn grote internationale studies gedaan naar levensgeluk. Het blijkt dat echt arme landen inderdaad ongelukkiger zijn. Maar zo gauw een mens eten, drinken en een dak boven z’n hoofd heeft, is het effect van geld vrijwel uitgewerkt. In elk geval staat het in geen verhouding meer tot de tijd die het je 9
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 10
kost. Het enige wat dan nog uitmaakt, is of je in een God gelooft, hoe stabiel je gezin en je vriendenkring is, hoeveel voldoening je ervaart in je werk, en hoe betrouwbaar de regering en ambtenarij zijn. Toch maken we onszelf wijs dat meer geld ‘toch best wel gemakkelijk’ is. Dat is het niet. Het zit ontzettend in de weg. Ik kan die tijd wel beter gebruiken. Het christendom heeft ontdekt dat alleen Jezus de werkelijke clou tot een eenvoudig leven is. Dat komt omdat, als je intensief met Hem leeft, je afgoden verdwijnen. Carrière, geld, status, macht – het trekt niet meer aan je, want je bent van Jezus. Er is nog maar één ding waarop je je richt. Je wilt nog maar één ding. Daar wordt je leven letterlijk en figuurlijk eenvoudig van. Daarom vind ik het ook zo schitterend dat dit een van de laatste woorden van Jezus is (en een van de minst bekende): ‘Maak aan ieder schepsel het goede nieuws bekend’ (Mark. 16:15). We denken meestal dat daar bedoeld wordt: vertel ieder mens het evangelie. Maar dat staat er niet. Als Jezus dat bedoeld had, had hij dat gezegd. Het staat er breder. Zorg dat ieder schepsel Gods liefde ervaart. Ook de planten en dieren. De diepste reden hiervan is, dat ‘alles in hem is geschapen, alles in de hemel en alles op aarde’ (Kol. 1:16). Zijn eigen meesterwerk ‘zucht en lijdt’ nu nog. Het is Hem echter zo dierbaar, dat Hij uiteindelijk ‘de hele schepping in al haar onderdelen’ zal bevrijden, zodat die zelfs ‘zal delen in de vrijheid en luister die Gods kinderen geschonken wordt’ (Rom. 8:21-22). Dat knalt. Goeiedag zeg. God heeft een reddingsplan voor de planten en dieren paraat. Dit boek stelt je in staat daarvan een voorsmaak te proeven.
Reinier Sonneveld
10
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 11
Inleiding In Amerika was het jarenlang heel normaal. Hypotheekverkopers moesten hun target halen en zadelden armlastige burgers op met huizen die ze op langere termijn eigenlijk niet konden betalen. Maar geen probleem: zodra de hypotheek niet meer was op te brengen, werden de huizenbezitters zonder gewetenswroeging uit hun pand gezet en konden de banken de huizen met veel winst verkopen. Dat systeem werkte zolang de huizenprijzen stegen, maar toen die stagneerden, werd als het ware de onderste kaart uit het kaartenhuis getrokken. Met als gevolg dat de Verenigde Staten in 2007 te maken kregen met een kredietcrisis. Banken moesten panden met verlies verkopen, bleven met een restschuld zitten en kwamen in grote financiĂŤle problemen. Wat niemand kon vermoeden, was hoe snel die crisis zou overslaan naar de internationale kredietmarkt en hoe snel dat banken over de hele wereld in grote problemen zou brengen. En dat die kredietcrisis uiteindelijk ook aanzienlijke gevolgen zou hebben voor de reĂŤle economie. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek is de economische krimp in Nederland in de laatste vier maanden van 2008 zelfs de grootste sinds het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Die teruggang blijkt vooral het gevolg van een sterke daling van de export en vermindering van de investeringen. 11
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 12
De angst dat de gevolgen steeds merkbaarder zullen worden, is groot. Niet voor niets storten Nederlanders zich massaal op het consuminderen; besparen is een beproefd middel om zich in te dekken tegen teruggang in het inkomen. Tegelijkertijd blijkt dat een recessie vaak ook louterend kan werken. Je gaat wellicht voor het eerst bewust de prioriteiten in je leven en je consumptiepatroon onder de loep nemen. Het kan een omslag betekenen die, ook als de economie weer opbloeit, zijn vruchten kan afwerpen. Gelukkig met minder geld wil aanzetten tot nadenken over eenvoudiger leven en tegelijkertijd vele handreikingen bieden hoe je dit zou kunnen doen. Het boek is ingedeeld in drie delen. Het eerste geeft food for thought, zoals de Britten dat zo mooi zeggen. In dit deel gaat predikant Gerben Roest in op de vraag wat de Bijbel zegt over bezit en rijkdom, en of het klopt dat geven gelukkiger maakt dan ontvangen. Johan Graafland, hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek, analyseert de kredietcrisis en komt tot de opvallende conclusie dat ontspoorde bankiers tegenwoordig nog iets zouden kunnen leren van Calvijn. De reformator stelde in de zestiende eeuw al regels op voor het uitlenen van geld, die zeer actueel blijken. Daarnaast komen onder meer de Duitse monnik Anselm GrĂźn en econoom AndrĂŠ van Hoorn aan het woord. Van Hoorn deed onderzoek naar de relatie tussen geld en geluk. Hij ontdekte dat het, wil je gelukkig blijven met geld, meestal wel belangrijk is dat je je minstens een even grote auto kunt veroorloven als de buren en je inkomen blijft groeien. Zelfs eenmalig de loterij winnen levert doorgaans slechts tijdelijk euforie op. Aan vijfentwintig miljoen euro op de bank raak je ook gewend. Deel II is een praktisch deel. Marieke Henselmans, de besparingsdeskundige van Nederland, toont aan dat iets rustiger, eenvoudiger, voordeliger, milieuvriendelijker ĂŠn leuker leven makkelijker is dan je denkt, en dat je met kleine veranderin12
opmk.Z.gldGelukk
08-05-2009
11:00
Pagina 13
gen al enorme resultaten kunt boeken. Verder komen in dit deel fenomenen aan bod als Marktplaats en zelfvoorzienend leven. En je kunt in deel III portretten lezen van verschillende christen-consuminderaars. Wat verstaan zij onder eenvoudig leven en hoever gaan zij daarin? Om meteen maar een misverstand uit de weg te ruimen: eenvoudig leven is zeker niet hetzelfde als vrekkig leven. Schraapzucht. Dat sluit genieten uit, dat sluit geven uit. Teunie Luijk, moeder van tien kinderen en auteur van een weblog over eenvoudig leven, geeft de mooie definitie: ‘Eenvoudig leven is tevreden zijn met wat je hebt. Blij zijn met wat je krijgt. (...) Wat jij zelf hebt, weer uitdelen aan anderen.’ Ten slotte worden door het hele boek heen meer dan honderdvijftig tips gegeven om eenvoudiger te leven en je als beginnende of meer ervaren consuminderaar aan ideeën te helpen. Wist je bijvoorbeeld dat apparaten die stand-by staan ongemerkt veel energie kosten en dat je rijst kunt garen in bed?
13