OECUMENISCH MAANDBLAD Jaargang 78 / Nummer 12 December 2012 h 2,75
Maria Kerst 2012
In dit nummer…
Moeder van Jezus, maagd, strijdbare
Het geheim v Maria, de moeder van Jezus, is ongekend
vrouw, middelaarster, vertrouwens-
populair, ook buiten de traditionele muren van
persoon, gelovige bij uitstek…
het katholieke geloof. Miljoenen mensen – gelovig
Maria kent vele gedaanten, maar blijft
en ongelovig – trekken elk jaar naar haar
populair. Ze blijft mensen vertrouwen inboezemen.
bedevaartsplaatsen in La Salette, Parijs en Fatima.
Haar verhaal begint in de advent – tijd
Het zogenaamde ‘genadebeeld’ van de Zoete
van verwachting, van wachten op het
Moeder van Den Bosch baadt elke dag in een zee
nieuwe begin: het kind dat met kerst
van bloemen en kaarsjes die door passanten
geboren wordt.
worden achtergelaten. Wat is Maria’s geheim?
Frank G. Bosman Het geheim van Maria > pagina 2 Ave Maria! De aankondiging van Maria’s zwangerschap in beeld > pagina 4 Het meisje van Nazaret Het dagelijkse leven van Maria > pagina 6 Maryam
is cultuurtheoloog en verbonden aan de Tilburg School of Theology. Zie zijn weblog: www.goedgezelschap.eu.
Maria is in de eerste plaats zo belangrijk omdat ze de moeder van Jezus is. Ze baarde hem in de stal van Betlehem, was getuige van zijn publiekelijk optreden, van zijn kruisdood en later van zijn verrijzenis. Ze was – als enige vrouw –- aanwezig in de bovenzaal toen de heilige Geest neerdaalde over de apostelen. En hoewel het Nieuwe Testament weinig details over haar meedeelt, heeft de christelijke traditie een heel net van mythes en verhalen rond haar verzameld. Zo vertelt het Proto-evangelie van Jacobus over haar verwekking: Joachiem en Anna waren oud en kinderloos, maar dankzij Gods ingrijpen konden ze toch een kind krijgen.
Het leven van meiden in het Bethlehem van nu > pagina 7 Magnificat Wat maakt Maria vrij? > pagina 8 Reken maar op een wonder Verhaal over de aankondiging > pagina 10 Liefdevolle moeder Drie verbeeldingen van Maria > pagina 12
Onbevlekt
Binnen de katholieke theologie bestaan er zelfs vier zogenoemde dogma’s over Maria. Zij is de Moeder Gods, want Jezus was behalve mens, ook geheel God. Omwille van haar moederschap kon zij ook geen erfzonde hebben (‘onbevlekt ontvangen’): hoe zou Jezus anders zondeloos in de wereld zijn gezet? De katholieke traditie kent haar bovendien het eeuwige maagdschap toe, mede vanwege de hardnekkige koppeling in de christelijke traditie tussen zonde en seksualiteit. Het laatste Mariadogma is dat van haar tenhemelopneming: ze heeft het bederf van de dood niet gekend, maar is met ziel en lichaam in de hemel opgenomen.
Thuis bij Maria ‘Hoi, lieve Maria’ > pagina 14 Bij dit nummer van Open Deur hoort ook een liturgie voor een kerstviering. Die vindt u op www.open-deur.nl Daar vindt u ook meer over Maria – extra foto’s, weetjes, gedichten, liederen, gebeden.
2
www.open-deur.nl
Gewillig oor
In de volksvroomheid heeft Maria altijd een belangrijke rol gespeeld. God en zelfs zijn mens geworden Zoon staan zo ver weg van de arme zondaars, dat christenen zich liever wenden tot heiligen om een goed woordje voor hen te doen. Maria is bovendien een moeder, en nog wel een moeder die haar dode zoon heeft moeten begraven. Wie hard en onbarmhartig door het leven wordt geslagen, weet dat zij een gewillig oor en een begripvol hart bij Maria kan vinden. Vooral vrouwen
van Maria identificeren zich veel gemakkelijker met Maria dan met de mannelijke Jezus. Er gaat een katholiek grapje over Maria, dat precies aangeeft welke aantrekkingskracht zij op gelovigen heeft. Jezus loopt door de hemel en merkt dat er allerlei mensen rondlopen die eigenlijk te zondig waren om toegelaten te worden. Hij wendt zich tot Petrus en vraagt opheldering. Petrus voelt zich ongemakkelijk en stamelt: ‘Dat weet ik, Heer. Maar als ik ze bij de voordeur wegjaag, laat uw moeder ze via de achterdeur binnen.’ Moedergodin
De populariteit van Maria zit ‘m ook in haar verwantschap met allerlei heidense moedergodinnen. De christelijke kerk was altijd zo wijs om in nieuwe gebieden de oude godsdienst niet zo maar te vernietigen, maar te kerstenen. Zo veranderden de moedergodinnen van Rome, Griekenland, Germanen en Saksen in Jezus’ moeder. Isis, Astara en Hera, ze smolten samen in Maria onder de goedkeurende blik van de christelijke geloofsverkondigers. Ook buiten het christendom is Maria populair. Volgens de Koran was Maryam een extreem devote en kuise vrouw, die het leven schonk aan de profeet Isa (Jezus). Ze is zelfs de enige vrouw die met naam en toenaam in de Koran genoemd wordt. Binnen allerlei meer esoterische groeperingen valt Maria in de smaak vanwege haar associatie met Gaia, Moeder Aarde. Maria wordt dan aanbeden als de christelijke vorm van de Aarde die ons in zekere zin allemaal ‘gebaard’ heeft. Plooibaar
Drie redenen kunnen de populariteit van Maria in onze tijd grotendeels verklaren. In de eerste plaats laat Maria zich gemakkelijk voegen naar de wensen van haar vereerders. Op elke plek in de wereld ziet ze er anders uit. Ze draagt net zo makkelijk de kleren van Peruaanse indianen als de eenvoudige dracht van Franse boeren. Ze luistert naar ontelbaar veel namen. En een Madonna met een zwarte huid is voor niemand een probleem. Probeer dat maar eens met Jezus te doen. De tweede reden van haar moderne populariteit is dat ze geen deel uitmaakt van het ‘theologisch establishment’. Ze staat niet voor het kerkelijke instituut en wordt daarom ook niet geassocieerd met kerkelijke machtspolitiek, blunderende bisschoppen of moeilijke ethische debatten over abortus en euthanasie. Als de kerken in zwaar weer zitten om financiële malversaties en seksueel misbruik, treft Maria geen enkele blaam. Ze is onkwetsbaar voor de misstappen van een instituut dat door steeds meer mensen met de nek wordt aangekeken. Omdat ze niet direct met een
geïnstitutionaliseerde religie wordt geassocieerd is ze bovendien gemakkelijk ‘toegankelijk’ voor vrije spirituelen en soloreligieuzen. Ten derde is Maria al eeuwen verbonden met allerlei vormen van volksgeloof: rozenkransen in alle soorten en maten, bloedwenende Madonnabeelden en geregelde verschijningen overal ter wereld. Maria is tastbaar, voelbaar, direct verbonden met de aarde waar wij op leven. En juist aan deze fysieke elementen hebben we in onze laatmoderne tijd kennelijk zoveel behoefte. Y
Open Deur | december 2012
3
Fra Angelico, Annunciatie, ca. 1426.
Ave Maria! De aankondiging van de zwangerschap en geboorte van Jezus aan Maria is door veel schilders verbeeld. Met verstilde en vrome Maria’s. Met een ontroerde, geschrokken, vragende, instemmende Maria.
Corja Menken-Bekius is theoloog; zij dicht en schildert uit liefhebberij.
4
Als een laatmiddeleeuwse schilder een Aankondiging (Annunciatie) wilde schilderen, moest hij (schilders in die tijd waren altijd mannen) kiezen welk moment in het verhaal hij zou verbeelden. Hij kon bijvoorbeeld Maria schilderen die in haar bezigheden is verdiept als de engel Gabriël haar met een bezoek verrast. Volgens de traditie leest zij in een bijbel of gebedsboek. Als ze in de bijbel leest, heeft ze die ongetwijfeld opgeslagen
www.open-deur.nl
bij de profetie van Jesaja dat een jonge vrouw in het huis van David zwanger zal worden en een zoon baren die Immanuël zal heten. Onschuld
Maria is verloofd met Jozef uit het huis van David. Ingetogen en vroom bereidt ze zich voor op haar levenstaak, niet wetend wat haar te wachten staat. De schilder die dit moment kiest, zal haar onschuld benadrukken. Aan haar voeten schildert hij witte lelies als symbool van haar zuiverheid. Misschien maakt hij haar haren blond in plaats van zwart. Zwartharige meisjes golden als seksueel gepassioneerd en dat is Maria natuurlijk niet. Hij zal haar ontroering willen vangen op het moment dat ze de engel ziet en hoort wat hij haar te zeggen heeft. ‘Wees gegroet Maria, je bent begenadigd. De Heer is met je.’ Ontroering? Lucas schrijft in zijn evangelie dat ze hevig schrikt. Maar met die schrik moet de schilder oppassen. Er zijn schilders die van de entree van de engel een soort wervelwind maken, die angstig door Maria wordt afgeweerd. Sandro Botticelli schilderde zoiets, maar kreeg daar van zijn collega Leonardo da Vinci bijtend commentaar op. ‘Alsof Maria, aangevallen door de engel, zich zo uit het raam wil werpen.’
Maria de wereld in vrede alles ondersteboven zo jong als ik ben wil ik dat geloven ik zie om me heen oorlog, honger en pijn maar ik hoor in mijn hart dat het anders zal zijn zo kan het beginnen daar geloof ik in het kind in mijn buik wordt een nieuw begin die stem in mijn hart als een vuur, niet te blussen, heel diep in mezelf met niemand ertussen
Beeld: Willeke Brouwer Tekst: Gerrie Huiberts, schrijfster van kinderboeken en –bijbels.
16
www.open-deur.nl