OECUMENISCH MAANDBLAD Jaargang 79 / Nummer 3 Maart 2013 h 2,95
Bevrijding Pasen 2013
In dit nummer…
Bevrijding
Van oudsher is Pasen een bevrijdings-
Al sinds de derde eeuw werden in de kerk in de
feest.
paasnacht twaalf bijbelfragmenten gelezen.
Feest van bevrijd worden uit de greep
Fragmenten met elk een eigen boodschap van
van ellende, wanhoop, angst en geweld. Opstaan en tot leven komen.
bevrijding, vaak heel praktisch en concreet.
Met Pasen is het graf leeg. De zware
Die traditie leeft ook nu nog. Pasen als
steen die het afsloot, is weggerold.
bevrijdingsfeest.
Bevrijding > pagina 2 1. Schepping > pagina 4 Margriet Gosker
7. Gods adem > pagina 10
Ik houd van de paasnachtdienst. Het stille begin van de paaswake in het schemerdonker, dat ons herinnert aan de duistere kanten van ons leven. Syrië. Kinderen in de knel. Pesten en gepest worden op school. Een doodgetrapte grensrechter. Mensen door de crisis dakloos geworden. Depressief. Faillissementen. Verkeerde diagnoses. Mishandeling. Ik denk aan de afschaffing van de slavernij, die binnenkort wordt herdacht. Er zijn nog altijd sporen in Nederland van al die mensen die misbruikt werden en uitgebuit. Legaal, ook dat nog. Ik denk ook aan alle slachtoffers van mensenhandel, seksslaven, ook in onze tijd.
8. Beschutting > pagina 11
Licht
2. Nieuw begin > pagina 5 3. Geen slachtoffer meer > pagina 6 4. Waarom vrij? > pagina 7 5. Ruimschoots en royaal > pagina 8 6. Wijsheid als levensbron > pagina 9
9. Bitter en zoet > pagina 12 10. Ommekeer > pagina 13 11. Volharden > pagina 14 12. Angst te boven > pagina 15 De steen is weggerold > pagina 16
Kijk op onze website: www.open-deur.nl en volg ons op Facebook.
is predikant van de Protestantse Gemeente te Boxmeer. Zie www.margrietgosker.com.
Pasen is bevrijding. Ergens achter in de kerk wordt het licht van de paaskaars ontstoken. Het straalt warmte en licht uit. We mogen delen in het licht en in de levenskracht van Christus, die donker en dood doet verdwijnen. Mensen geven het licht aan elkaar door. Licht van Christus. Heer wij danken U. Het licht van Christus, die in Heerlijkheid verrezen is moge de duisternis uit ons leven verdrijven. De nacht is voorbijgegaan, de nieuwe dag is aangebroken. De zon der gerechtigheid gaat over ons op.
Daar is onder andere een liturgie te vinden voor een paasviering bij dit nummer van Open Deur, en tips voor boeken, films en activiteiten bij het thema.
Omslag: Laatste licht woestijn © Hannelieke van de Beek. c/o pictoright Amsterdam 2009. Zie ook pagina 19.
2
www.open-deur.nl
Het paarse kleed wordt weggedragen, het witte kleed neergelegd. Alle lichten en kaarsen in de kerk gaan aan. Stralend licht. Er klinkt paasjubelzang. De mensen zijn gekomen om de oude verhalen te horen, die ons vertellen hoe we allemaal worden bevrijd en thuisgebracht. Er zijn vaste teksten, waaruit een keuze wordt gemaakt.
Maar het gaat niet om vroeger. Het gaat om hier en nu. Ons eigen leven wordt hier verteld. Genesis vertelt hoe we het leven kregen van onze schepper en geroepen zijn zo met Gods schepping om te gaan, dat deze wereld een vredige en veilige woonplaats is voor allen. Als we overspoeld dreigen te worden door een vloed van mateloos onrecht, geeft God een olijftakje als teken van een nieuw begin. Als er slachtoffers dreigen te vallen, roept God dat een halt toe. Want een mens is geroepen om te leven. Exodus laat zien, dat God ons redt uit slavernij en onderdrukking. God wil ons bevrijden van onze verslavingen en ons vrije mensen maken, op weg naar het land van belofte. Jona laat ons zien, dat er altijd een weg terug is, ook al ben je ver van huis. En van Daniël horen we, dat je niet bang moet zijn. Kom je angst te boven en durf te leven. Jesaja nodigt ons uit onze eigen plaats in te nemen en thuis te komen bij God. En om dan ook royaal te zijn naar anderen toe. Durf uit je vaste patronen te stappen. Ezechiël belooft herrijzenis en herstel. Dat is een prachtige boodschap in de paasnacht. Alle verhalen verwijzen naar Christus’ opstanding uit de dood, die ons nieuw leven geeft. De steen is weggerold, Jezus leeft en wij met hem. Halleluja. Traditie
Al in de derde eeuw kende het jonge christendom de twaalf lezingen voor de paasnacht, die de bouwstenen
zijn voor dit paasnummer. Het Concilie van Trente nam ze met enige variatie over. Het Tweede Vaticaanse Concilie koos voor minder (zeven) lezingen, die meer aansluiten bij het Christusmysterie. Opstanding wordt nu minder concreet, meer geestelijk verstaan. Opstand en verzet past daar minder goed in. De tekst uit Daniël, die juist zo duidelijk het verzet tegen de anti-goddelijke machten laat zien, ontbreekt nu en de tekst uit Ezechiël is veranderd.
Slavernijmonument, Oosterpark, Amsterdam. Foto: www.whatsupwithamsterdam.com.
Doop
Na de verhalen volgt de doopgedachtenis. Water wordt in het doopvont geschonken. Mensen hernieuwen hun doopbelofte. Wil je God dienen en naar zijn stem alleen horen? Ja, dat wil ik. Verzet je je tegen alle machten, die als goden over ons willen heersen? Ja, dat wil ik. Wil je ieder slavenjuk afwerpen en leven in de vrijheid van Gods kinderen? Ja, dat wil ik. Hier wordt een oude traditie gevolgd. In het vroege christendom werden de toetreders (catechumenen) in de paasnacht gedoopt na een intensieve voorbereiding (catechese). Ze gingen bijna bloot te water en kregen na hun doop een wit kleed: nu was de dopeling bekleed met Christus in nieuw leven. Het is Pasen. We hebben Gods licht verwelkomd in spreken, luisteren, zingen en bidden, de vernieuwing van de doopbeloften en het belijden van ons geloof. We gaan nu zingend op weg naar morgen. Y
Dit nummer is gebaseerd op twaalf bijbellezingen die al eeuwenlang in de paasnacht klinken. Twaalf stappen naar bevrijding. De volgende bijdragen hebben steeds een kernzin uit een van die lezingen als inspiratiebron. Voor wie graag wil weten om welke lezingen het gaat: het volledige bijbelgedeelte vindt u steeds onderaan de pagina.
Open Deur | maart 2013
3
Bitter en zoet ‘Rooster het vlees en eet het nog diezelfde nacht, met ongedesemd brood en bittere kruiden.’ (Exodus 12: 8)
Het Joodse volk werkte als slaven in Egypte. Op de avond voor de bevrijding, de uittocht uit Egypte, aten ze ongerezen brood. Er was immers geen tijd om het brood te laten rijzen. Ze hadden haast om weg te trekken. Maar eerder was er ook al haast, omdat je nauwelijks tijd had om te eten, opgejaagd door het harde werken. Dit werd het begin van Pesach, het joodse Paasfeest waarin onderdrukking herdacht en bevrijding gevierd worden. Bittere kruiden erbij – bitter als je wordt van ellende en lijden, cynisch misschien wel, gebroken. Ongehoord verzet
Een lam werd geslacht, het bloed werd aan de deurposten gesmeerd, het vlees werd geroosterd en al het vlees werd opgegeten. Een daad van ongehoord verzet, omdat lammeren stonden voor de goden van de Egyptenaren. Durf je te breken met wat je overheerser, de wereld om je heen, vanzelfsprekend vindt en vereert?
de bittere mierikswortel, het botje met een stukje geroosterd lamsvlees, de zoute tranen (door het indopen van groenten in zout water) en het plakkerige zoet (charoset – een mengsel van appel, noten en rozijnen). Het zoet herinnert aan het leem en de stenen waarmee de Israëlieten moesten bouwen in Egypte. Maar het maakt ook het verhaal draaglijk over de onderdrukking, de minachting, de belaging die de Joden door de eeuwen heen ondervonden hebben. Y Exodus 12: 1-11
Afscheid en heel behoedzaam neem ik steen voor steen uit mijn rugzak en met een traan trek ik mijn wortels terug en bij elke steen bij elke traan word ik lichter en klaar om op te breken en toch doet het onvoorstelbaar zeer Andrea Schwarz
Sedermaaltijd
Nog steeds vieren Joden Pesach. Het begint met de sedermaaltijd. Het verhaal van de Uittocht uit Egypte wordt verteld. Nee, meer dan dat: herbeleefd. Ieder die rond de tafel zit, hoort niet alleen over onderdrukking en bevrijding, maar proeft die ook: in de matzes (het ongerezen brood),
12
www.open-deur.nl
Uit: Ein tanzender Stern. Von Chaos, Ordnung und dem wahren Leben. Herder, 2012.
‘Vergeten is ballingschap, herinneren verlossing’
Ommekeer ‘Laat iedereen anders gaan leven en breken met het onrecht dat hij doet.’ (Jona 3:8)
Een engel in de fotozaak?
Ik geloof niet zo in engelen. Nooit één gezien. Ze komen nooit eens langs op een brommer. Bij de HEMA zie je ze niet. Ook niet in de plaatselijke fotozaak. Engelen? Als ik er over nadenk, dwalen mijn gedachten al gauw af. Ik begin dan te mijmeren over vierpuntsvergelijkingen en derdemachtskwadraten, aan algen als mogelijke brandstof voor binnenvaartschepen en aan coniferen in Nunspeet. Mijn aandacht verglijdt naar het gietijzeren putdeksel in de straat en ik bedenk ineens dat putdeksels een welkom contrast vormen met het stenige karakter van menig wegdek. Kortom, ik heb niet zoveel met engelen. Fotorolletje
Ik doe de krant open. Er staat een interview in. Interviews lees ik graag. Vandaag lees ik over een man die terugkijkt op zijn jeugd. Als jongen was er geen land met hem te bezeilen. Hij wilde niks. Behalve dan wat dingen die ze kleine criminaliteit noemen. De jongen was al een paar keer van school verwijderd. Maakt niet uit als je toch niks wilt. Op een dag moest hij een fotorolletje wegbrengen naar de fotograaf. Terwijl hij op zijn beurt stond te wachten, zag hij werk van de fotograaf hangen. Ze
zeggen dat er soms vonken overslaan op mensen. Dat is ook zo. Het gebeurde daar in die winkel met die jongen in de rij. Ineens wist hij dat hij niet niks wilde. Hij wilde foto’s maken. De fotograaf was een vage kennis van zijn vader. Hij nam de jongen in dienst. Niet alleen om diens vader een plezier te doen, maar ook omdat hij voelde dat de jongen werkelijk iets wilde. Nu is de jongen een volwassen man en een fotograaf. Dankzij die man die hem een kans gaf in zijn winkel.
Iedereen raakt in zijn leven wel eens op wegen die niet verder voeren, doodlopende wegen die eindigen voor een muur, omwegen die eindeloos lijken, dwaalwegen die de verkeerde kant uitgaan of in het zand verlopen. En dan hebben we dezelfde ervaring als de verloren zoon, opeens ontdekken we: zo gaat het niet verder. ‘Ik wil opstaan en naar mijn vader gaan’ (Lucas 15:18) Het Griekse woorde anastas dat daar staat betekent inderdaad ‘opstaan’ en het is het woord dat ook voor de
Misschien toch
opstanding wordt gebruikt. Op onze
Een mooi verhaal. Altijd mooi als iemand breekt met een weinig belovend leven en anders gaat leven. Maar over het einde van het verhaal moest ik nog eens nadenken. De man noemde namelijk de fotograaf die hem opleidde een engel. Terwijl ik net geschreven heb dat ik daar niet zo in geloof. Dat doe ik nog steeds niet. Maar misschien kan het geen kwaad, vooral als je naar nieuwe wegen zoekt, dat je een engel tegenkomt. Op een brommer, of bij de HEMA, of in de plaatselijke fotozaak. Y
dwaalwegen willen we ooit opstaan en onze eigen weg gaan. Dan vieren we de opstanding. Dan viert de engel, samen met ons, feest. En het was de engel die ons de gedachte ingaf om op te staan, ons niet langer te laten sturen op wegen die niet verder leiden, de opstand te wagen tegen alles wat ons van het leven afhoudt. Anselm Grün Uit: Ieder zijn engel. Meinema, 2004.
Jona 3
Open Deur | maart 2013
13
De steen is weggerold ‘Bij het graf aangekomen, zagen ze echter dat de steen voor het graf was weggerold, en toen ze naar binnen gingen, vonden ze het lichaam van de Heer Jezus niet.’ (Lucas 24:2)
Gerke van Hiele is predikant van de vrijzinnige Arboretumkerk in Wageningen. Hij schreef o.a. Nog meer puzzelstukjes. Columns over spiritualiteit en gemeente zijn in deze tijd. Verkrijgbaar via www.arboretumkerk.nl.
Ik heb jaren over die steen in het paasevangelie heen gelezen. Er was en is al zoveel wat om aandacht vraagt: ochtendgloren, geurige kruiden, het lege graf, engelen in stralende gewaden, schrik en ongeloof, dagend inzicht en een nieuw begin van leven. Het is het oerverhaal over donker en licht, dood en leven, einde en nieuw begin. Het vertelt van het wonder, het ongedachte en ongehoorde, van het grote ‘en toch!’ Iona
De stenen zijn pas tot me gaan spreken na een bezoek aan het Schotse eiland Iona. Dit is een van de geboorteplekken van het christendom in West-Europa. Op de vooravond van Pinksteren A.D. 563 kwam de Ierse monnik Columba met twaalf gezellen op dit eiland aan. Hij stichtte er een klooster dat een grote uitstraling zou krijgen. Vanuit Iona begon de kerstening van Schotland, Noord-Engeland en Europa. Onze Willibrord groeide in deze Keltisch-christelijke traditie op en ging op zijn beurt als pelgrim op weg om voet aan land te zetten in de lage landen bij de zee. Een week verblijven op dit oude eiland kan een bijzondere ervaring zijn. Ten eerste is er de overweldigende ervaring van de natuur op een nietig eilandje te midden van de oceaan. Ten tweede is er een intensief gemeenschapsleven in de Abdij waar wekelijks een nieuwe groep gasten gastvrij wordt ontvangen. Ten derde is er ’s ochtends en ’s avonds in de oude Abdijkerk een dragende liturgie die je verwelkomt, je bij de diepte brengt en die je kracht geeft om je weg te vervolgen Pelgrimstocht
Informatie over Iona: www.ionagroep.nl
16
In de Keltisch-christelijke traditie ligt de nadruk op de pelgrimstocht van de mens. Samen leren leven in verbondenheid met God en de mensen. Te midden
www.open-deur.nl
van alles wat leeft op zoek gaan, toegroeien naar je bestemming, naar wie je werkelijk zijn kunt. Achterlaten wat je belast en opdoen wat je nodig hebt om de weg voort te zetten. De oude monniken duiden die levenstocht aan als een zoektocht naar de plek van je opstanding. Daarvoor moet je op reis als Abraham, Brandaan of Columba. Iedere week voert de pelgrimstocht op Iona dan ook langs diverse plekken op het eiland en ook langs de baai van Columba. Loslaten
Een prachtige plek. Er liggen duizenden stenen, ieder met een unieke vorm en kleur. Daar word je uitgenodigd om een steen op te rapen en in de hand te nemen en te voelen. En tegelijk ook na te denken over wat jou bezwaart en belast, dat waar je afstand van zou willen nemen, de angsten van je hart, je pijn en woede. Dat wat je aan je Schepper terug wilt geven omdat je het onderweg niet meer nodig hebt. Het wordt nog dieper stil dan het al was totdat de