ď ˜
OECUMENISCH MAANDBLAD
80ste jaargang nummer 12 December 2014 h 3,25
Kerst 2014
In dit nummer…
Engelen – beschermend, waarschuwend of strijdend. Vaak vluchtig of vliegend, ongrijpbaar. We kennen ze van schilderijen en zingen over ze, vooral in kerstliederen. Ook In de verhalen over Jezus’ geboorte zijn ze nadrukkelijk aanwezig: ze brengen vreugde. Maar ook nu vertellen mensen over engelen die hun leven veranderden. Engelen: wie of wat zijn ze?
Op kousenvoeten Engelen: in het kerstverhaal vliegen ze volop rond en daarbuiten ook. Denk maar aan alle verhalen over beschermengelen en berichten van engelverschijningen. In al hun lichtvoetigheid belichamen engelen Gods goedheid. De engel is het gezicht van God dat wij herkennen.
Op kousenvoeten
Stephan de Jong
De comeback van engelen > pagina 2
is predikant van de Protestantse Gemeente Bussum en redactielid van Open Deur.
‘Wees gegroet, Maria’ Een onverwachte boodschapper > pagina 4 De engel uit de broodjeswinkel Verhaal > pagina 6 Wees niet bang De kerstengel brengt verandering
In het kerstverhaal vliegen veel engelen rond, maar uit de moderne theologie zijn ze weggewaaid. In 1902 publiceerde de gereformeerde theoloog Abraham Kuyper nog een vuistdikke pil getiteld ‘De engelen Gods’. Hij las de Bijbel letterlijk en nam dus ook de vele passages daarin over engelen letterlijk. Modernere theologen konden er geen chocola meer van maken. Toch blijven de engelen rondvliegen, in het geloof en de taal van gelovigen. Het lijkt er zelfs op dat de engelen aan een bescheiden comeback bezig zijn. Denk maar aan beschermengelen, ‘een engeltje op je schouder’, mensen ‘als engelen’ en berichten van engelverschijningen.
> pagina 8 God dichterbij Hemelse helpers Engelen in het leven van Jezus > pagina 10 Engelen van nu Ontmoetingen die een leven veranderen > pagina 12 Van Cherubs en Gabriël Lexicon van engelen > pagina 14
Kijk ook op onze website www.open-deur.nl (ook voor een kerstliturgie bij dit nummer) en volg ons op Facebook. Daar is van alles te vinden rond het thema van Open Deur: extra inspiratie, tips voor boeken, films en activiteiten, en liturgiesuggesties. Illustratie omslag: Engel des Herrn · Christel Holl, Rastatt Germany © Beuroner Kunstverlag, D-88631 Beuron · www.klosterkunst.de Dit beeld is te koop als kaart nr. 7177. 2
www.open-deur.nl
Engelen behielden hun populariteit doordat ze op hun manier de goddelijke goedheid belichamen, volgens Anselm Grün, Benedictijner monnik en veelschrijver. Op lichtvoetige wijze vertegenwoordigen ze de genade van God. Ze worden als een geschenk beleefd. De hemelse begeleiders staan voor de nabijheid van God die meestal als ver beleefd wordt. In de woorden van Grün: ‘Engelen vormen niet de kern van het geloof. Maar ze geven toch het beeld door van een menslievende God, die ons zijn engelen stuurt om ons te begeleiden.’ Licht
Volgens de Engelse schrijver Gilbert K. Chesterton houden engelen de lichte kant van het geloof in ere. Vandaar dat ze, zoals de traditie wil, kunnen vliegen. De middeleeuwse schilder Fra Angelico beeldde engelen haast af als vogels of zelfs vlinders. Hun fragiliteit is hun kracht: ze kunnen omhoog gaan. Een steen kan dat niet. Chesterton vertaalt dit naar de ziel van de mens: ‘Trots sleept alle dingen neerwaarts in een zelfvoldane plechtigheid. Iemand “strijkt neer” in een zelfvoldane ernst; maar iemand moet opstijgen naar een vrolijke zelfvergetelheid... Het is gemakkelijk om zwaar te zijn,
Colette Miller schildert op allerlei plekken engelenvleugels om mensen uit te nodigen om engelen te zijn. Ze maakte deze foto in Koyale, Kenia. Zie www.colettemiller.com.
moeilijk om licht te zijn. Satan viel uit de hemel door de zwaartekracht.’ Innerlijke krachten
Waar vinden we engelen? ‘In onszelf’, luidt het antwoord van Grün. Engelen zijn innerlijke, geschonken krachten of deugden die iemands leven kunnen verrijken. Hij noemt bijvoorbeeld de engel van de dapperheid, die het lef heeft om zich te verzetten tegen vijanden en zelfs – dat kan nog moeilijker zijn – tegen vrienden. Grün wijst op de engel van de deemoed, die iemand de moed geeft de waarheid over zichzelf in te zien. Deze engel wil niemand kleiner maken, maar wel het bewustzijn geven dat alle afgronden die in anderen zichtbaar zijn, ook in mij aanwezig zijn. Rabbijn Harold Kushner schrijft ook over engelen als innerlijke krachten. Hij vertelt over een vrouw die regelmatig pijn op de borst voelde. Op een dag realiseerde zij zich dat ze die pijn steeds kreeg op momenten dat ze iets moest doen waar ze niet in geloofde. Dingen die niet bij haar hoorden en die haar dwongen het op een akkoordje te gooien met zichzelf. Volgens Kushner zou de pijn wel eens haar engel kunnen zijn die haar wilde waarschuwen tegen het verlies van haar spirituele integriteit; een soort beschermengel dus. Het voorbeeld van de rabbijn toont dat niet alleen het christendom engelen kent maar ook het jodendom. Dat geldt voor veel meer religies. In het soefisme – een mystieke stroming binnen de islam – wordt wel gesproken van ‘het moment van de engel’. Dit moment is dat van het verschijnen van God. Vaak wor-
den gods- ervaringen niet opgemerkt, omdat wij dan geestelijk niet aanwezig zijn. De engel is het gezicht van God dat wij herkennen. Dat gezicht kan voor ieder verschillend zijn. Ieder heeft zijn of haar beeld van God. Of om het anders te zeggen: ieder heeft haar of zijn eigen engel. De ander
Een van de meest gangbare zegswijzen over engelen is dat mensen een engel kunnen zijn. Een man vertelde over zijn jeugd: hoe hij opgroeide voor galg en rad. Op school lukte niets. Hij was rijp voor het tehuis. Maar op een goede dag kwam hij in de fotozaak van een vriend van zijn vader. Ineens wist de jongen wat hij wilde. De eigenaar gaf hem een kans. Zo leerde hij een vak en schopte het ver als nieuwsfotograaf. De man beëindigde zijn verhaal met de woorden: ‘Ja, ik geloof in engelen; die man die mij een kans gaf, was een engel.’ Zwevend
Bestaan engelen nu of gaat het alleen om beeldspraak? Het gemakkelijkste antwoord luidt: engelen zijn alleen beelden voor heilzame ervaringen, er beantwoordt geen andere werkelijkheid aan dan die ervaringen. Of zijn het krachtvelden in mensen die door God geschapen zijn en dus toch een realiteit vertegenwoordigen, al is dat een geheel eigensoortige, geestelijke realiteit? De discussie hierover is al zo oud als de engelen zelf. Anselm Grün merkt op dat engelen niet voor niets met vleugels worden afgebeeld: voor je ze kunt grijpen, vliegen ze weg. Je kunt er alleen ‘zwevend’ over spreken. En daarbij geldt ook nog eens: ‘Engelen lopen op kousenvoeten. Je hebt veel stilte nodig om ze te kunnen opmerken.’ Y
Open Deur | december 2014
3
Wees niet bang Nu gaat de hemel open
Kerstnacht
de aarde raakt in bloei, de vrede daalt van boven,
Licht jaagt het donker op
God lacht de mensen toe
en straalt het schijnsel van het vuur teniet.
Hans Bouma
Bedek je ogen, bedek je ogen voor dit licht valt het bestaan. Het mager bestaan van tekort op tekort voorgoed in duigen
Niet ver daarvandaan brachten herders de nacht door in het veld, ze hielden de wacht bij hun kudde. Opeens stond
Dan staat het lied
er een engel van de Heer bij hen en werden ze omge-
aan de lucht
ven door het stralende licht van de Heer, zodat ze hevig
ongehoord vol
schrokken. De engel zei tegen hen: ‘Wees niet bang, want
verzadigd van vrede
ik kom jullie goed nieuws brengen, dat het hele volk met grote vreugde zal vervullen: vandaag is in de stad van
Het sneeuwt van de hemel:
David jullie redder geboren. Hij is de messias, de Heer. Dit
ere
zal voor jullie het teken zijn:
vrede
jullie zullen een pasgeboren kind vinden dat in een doek
welbehagen.
gewikkeld in een voederbak ligt.’ En plotseling voegde zich bij de engel een groot hemels leger dat God prees met de
Deze nacht draait de wereld om
woorden: ‘Eer aan God in de hoogste hemel en vrede op
wie de hand van het Kind vat
aarde voor alle mensen die hij liefheeft.’
vindt de vrede getekend.
Lucas 2, vers 8-14
Joke Verweerd
Uit: De Nieuwe Bijbelvertaling. © 2004/2007 Nederlands Bijbelgenootschap.
Uit Opluisteren. Verhalen, gedichten en gebeden voor christelijke feesten. Mozaïek, 2005 (2e druk).
Kerstengel De nacht wordt verlicht
‘Op een dag hing er een zakje zelfgebakken koekjes aan de deur met een briefje: ‘afzender je kerst-
De eerste engel in het kerstverhaal volgens Lucas verandert deze
engel’. Ik voelde me zo blij, zo uitgekozen. De engel
wereld. Hij brengt vreugde. De nacht van de herders wordt verlicht
was een meisje van de kerk, ze bracht speciaal bij
door de glans die de engel uitstraalt. De herders, die de wacht houden
mij elke adventsweek een verrassing. Op kerst-
bij hun kudden, doen ons denken aan de slapeloze nachten waarin we
avond stond ze zelf voor de deur. We hebben elkaar
geen rust vinden, waarin we van louter tobben niet in slaap kunnen
omhelsd. Mijn engel en ik zien elkaar nog steeds. Ik
komen, waarin angst en wanhoop ons van de slaap beroven. De
kreeg er een kind bij!
slapeloze nacht wordt verlicht. De zinloosheid van ons piekeren wordt beantwoord door de verlosser en heiland die ons redt uit angst en
Esther Fluiter
wanhoop, die onze wonden heelt. Wat de herders overkomt bij hun nachtwake, kan ook nu nog telkens weer werkelijkheid worden, niet alleen met Kerstmis, maar iedere keer als onze nacht verandert, de duisternis van ons hart helder wordt en ons gedwongen waken een antwoord krijgt. Anselm Grün Uit: Ieder zijn engel. Meinema, 2010 (3e druk).
8
www.open-deur.nl
Esther Fluiter kreeg engelenbezoek via het kerstengelenproject van de Gereformeerde Kerk Enkhuizen (PKN adventskalender 2008). In de jaren daarna organiseerden een aantal gemeenten van de Protestantse Kerk een ‘kerstengelenproject’, waarin een (anonieme) kerstengel gekoppeld werd aan iemand die wel een kerstengel kon gebruiken.
Open Deur | december 2014
9
Engelen van nu Als een engel op je weg komt, verandert dit je leven meestal ingrijpend. Engelen verschenen in bijbelse tijden, maar ook vandaag nog vertellen mensen over hun ervaringen met een engel. Hoe veranderen die ervaringen hun leven?
Engelen verschijnen in allerlei vormen: als mens, als licht, als stem of als aanraking. Veel mensen zien de ontmoeting met een engel als een ommekeer in hun leven. Zeker wanneer de engel verscheen op een moment waarop het niet zo goed met hen ging. Peter ontving de engelervaring toen hij zich midden in een crisis bevond. Hij was gescheiden, woonde weer alleen en voelde zich eenzaam. Innerlijk sloot hij zich af André Mulder
voor mensen, hij kon geen contact meer met anderen
is lector Theologie en Levensbeschouwing aan Hogeschool Windesheim in Zwolle.
maken. Hij was in paniek en lag op bed met de vraag of hij zo wel verder wilde leven. Op dit dieptepunt in zijn leven ervoer hij een liefdevolle, lichtende gestalte. Hij voelde dat er iemand was die voor hem zorgde, hij werd opgetild, gekoesterd en gedragen. Sindsdien
‘Ik ben minder bang voor de dood
voelde Peter zich lichter, kon hij zich overgeven aan het leven zoals het was en was hij meer betrokken op mensen dan voorheen. Hij was niet meer bang voor de dood en richtte zich minder op materiële zaken. Hij ging vrijwilligerswerk doen om mensen te helpen. En hij ging theologie studeren.
Engelen zorgen voor verandering in je leven. Ze kunnen je psychologisch uit een dal halen, je in een nieuwe fase van je leven brengen. Ze werpen soms ook een ander licht op wat er echt toe doet in het leven. Karel gooide na het horen van de stem van een engel radicaal zijn leven om. Als een van de directeuren van een uitgeverij stond hij met zijn collega’s voor lastige beslissingen. Hij was heel ongelukkig met de koers die in het bedrijf werd gekozen en stond op een dag woedend zijn boot te schrobben. Hij werd gekweld door de vraag wat hij moest doen. Het antwoord kreeg hij in de vorm van een mannenstem die achter hem klonk:
‘Ik ben naar mezelf en naar andere mensen gaan luisteren’
‘Luisteren. Luisteren naar jezelf en naar de mensen om je heen.’ Karel keek om en zag niemand. Maar hij wist zeker dat dit het juiste antwoord was. Na deze ervaring gaf hij zijn baan als directeur op en ging als projectmedewerker met mensen aan de slag, zodat hij niet meer boven maar naast mensen kwam te staan. Ook luisterde hij naar zijn verlangen om weer te gaan boetseren, iets waar hij zich lang geen tijd voor had gegund. Zo kon hij meer eenheid ervaren tussen wie hij ten diepste was en hoe hij zich gedroeg in de buitenwereld.
12
www.open-deur.nl
Een engelervaring kan je levensloop veranderen als het gaat om de dingen die je doet, de carrière die je nastreeft. Een engelervaring kan ook je persoonlijkheid veranderen. Veel mensen geven aan dat ze na een engelervaring hulpvaardiger geworden zijn, meer compassie hebben met de medemens en meer eerbied voor het leven voelen. Ook geven ze aan dat ze gevoeliger zijn geworden voor bijzondere ervaringen en het aanvoelen van situaties. Heb je eenmaal een engel gezien, dan kan het zijn dat je vaker iets meemaakt als een visioen of een voorspellende droom.
‘She will find what is lost.’ Brian Kershisnik. (kershisnik.com).
Mijn beschermengel Ik had er nooit van gehoord. Je kunt theologie studeren, dominee worden, en toch geen engel tegenkomen. Ja, met kerst, maar dat is vooral schattig voor in de kerstboom. Ik had er dus nooit serieus over nagedacht, tot er iemand op mijn pad kwam, die er haar levenswerk van maakte om mensen in contact te brengen met hun beschermengel of gids. Op dat moment veranderde mijn wereld, er kwam een lichtdimensie bij! Ik ging daarna zelf ook ijverig oefenen in het contact maken. Dat is veel minder moeilijk dan het lijkt. Iedereen kan het leren. Nee, ze staan niet dagelijks stralend bij me op de stoep, maar je kunt ze wel voelen, met ze in gesprek, en vooral: samenwerken! Geweldig, het heeft mijn leven lichter en vrolijker gemaakt. En ik leer nog iedere dag bij. Is het fantasie? Ach, vast ook wel. Je hebt er zeker verbeelding bij nodig, want het is zo totaal anders, deze manier van contact met het Hogere. Maar zeg nou zelf, áls er beschermengelen bestaan, en áls ze niets liever willen dan ons ieder persoonlijk helpen meer in het Licht van God te leven, waarom zou je ze dan links laten liggen? Ds. Rini Rikkert (www.rinirikkert.nl)
Een ruk aan het stuur Na een dagje Artis zat ik op de fiets terug naar huis, mijn oppaskindje Thomas voor op de fiets. We
‘Ik ben zekerder geworden, hulpvaardiger, en hecht me niet aan geld of bezit’
zongen hard terwijl de wind door zijn blonde haartjes woei. Langs het water richting Watergraafsmeer. We naderden het drukke kruispunt. Na een paar keer links en rechts gekeken te hebben (wat we altijd samen deden), trapte ik weer stevig door. Ineens werden we opgeschrikt door een luid getingel. Ik had de tram niet zien aankomen van de rotonde! Alles leek in slow motion te gaan. Ik greep in paniek Thomas vast en klemde hem tegen me aan, zijn hoofdje wegdraaiend van de tram die op nog geen meter afstand van ons was. Ineens voelde ik mijn stuur met een ruk naar rechts gaan en denderend
Corry onderging na de behandeling tegen borstkanker een
gleed de tram langs ons heen. Hij had ons op een
borstreconstructie. Tijdens deze operatie had ze een zeer
haar na gemist. Thomas en ik keken verwonderd naar
intense ervaring van een engel die zich over haar lichaam
het stuur. Iets of iemand had het omgedraaid en ons
uitstrekte om haar te verwarmen. De ervaring bevestigde
van de slingerende tram gered. Een heel apart gevoel,
haar geloof dat er een hogere wereld is die voor haar
alsof iemand me begeleidde op mijn fiets, duidelijk en
zorgt. Geloven werd voor haar weten. Ze zegt door deze
bijna met gewicht. Met twee voeten op de grond keek
en andere ervaringen nog liefdevoller naar mensen te zijn
ik Thomas aan. Hij keek de tram na en zei zachtjes:
geworden. De ervaring is een blijvende kracht in haar leven
‘We zijn gered!’
en aan het aardse hecht ze niet meer.
Inderdaad Thomas, we waren gered!
Sommige mensen noemen de engelervaring dan ook wel een bekering. Y
Orionne Rood
Open Deur | december 2014
13