De
Jaargang 59 • nr. 6 • juli/augustus 2017
rgelvriend
Interview met Marcel Verheggen
Nieuw Barokorgel voor Orgelpark
Antwerpen, St.-Carolus Borromeus Prijs los nummer € 6,99
Gouda, Sint-Janskerk
Uit de inhoud Muziekbijlage
Marcel Verheggen: ‘Als je liefde en aandacht in je spel weet te leggen, ben je al heel ver’ Gerco Schaap interviewde de titulair organist van de Sint-Servaasbasiliek in Maastricht. Over zijn werk als hoofdvakdocent orgel en als orgeladviseur, over het Festival l’Europe & l’Orgue en over het Orgelfestival Limburg. ‘Een traditie vestig je vooral door gewoon maar door te gaan’
6
Tweede fase werkzaamheden Gouds Moreau-orgel afgerond Het vorig jaar afgeronde groot onderhoud van het hoofdorgel in de Sint Jan beoogde vooral verbetering van de draagkracht en een daarbij horend klankherstel. Wim van der Ros gaat kort in op de geschiedenis van het instrument en op de recente werkzaamheden
27 Het gerestaureerde Dillens-/ Delhaye-orgel in de Sint-Carolus Borromeuskerk te Antwerpen Na decennia lang gezwegen te hebben, werd op 11 oktober 2014 het door Orgelbau Schumacher GmbH gerestaureerde orgel in de voormalige Antwerpse jezuïetenkerk ingespeeld door Els Biesemans. Jan Van Mol gaat uitgebreid in op de historie en de restauratie van het instrument
34
15
Het Nieuwe Barokorgel voor het Orgelpark klaar voor opbouw Tot half juni was in de werkplaats van Elbertse Orgelmakers in Soest het Nieuwe Barokorgelin-aanbouw voor het Orgelpark te bewonderen. Gerco Schaap woonde een bijeenkomst van gastvrienden van het Orgelpark bij waarbij Hans Fidom en de orgelbouwers uitleg gaven over het instrument, en maakte veel foto’s
21
Fotoverantwoording omslag Gouda Sint Jan: Wim van der Ros Marcel Verheggen: Gerco Schaap Barokorgel Orgelpark: Orgelpark Antwerpen: Orgelbau Schumacher GmbH
1
De muziekbijlage van deze maand is een deeltje (‘Cuckoo’) uit de Summer Sketches van de EngelsAmerikaanse componist Edwin Lemare (1865-1934). De complete Sketches zijn te downloaden vanaf de website van IMPSL/Petrucci Music Library
De Orgelvriend
En verder ... Uit de orgelwereld 2 Henk G. van Putten zestig jaar organist 13 Muziekbijlage: ‘Cuckoo’ (Edwin Lemare) 27-30 Verslag César Franck Concours 2017 31 Cd-recensies 40 Wegwijzers en ‘Toegelicht’ 43
Op onze website www.orgelvriend.nl: • Download: interview met Henk G. van Putten • Audio: Henk G. van Putten in Musica Religiosa • Video: Marcel Verheggen speelt Widor
Het septembernummer verschijnt op 1 september 2017 In onze volgende nummers onder meer: • Interview met Jan Boogaarts • De Tien Orgelwerken van Albert de Klerk • Restauratie Lohman-orgel Dorpskerk Zwammerdam • Het laatste Govert van Wijn Orgelconcours
juli/augustus 2017
Actueel
Uit de orgelwereld Nieuwsberichten kunnen uiterlijk 4 weken vóór publicatie worden gemeld aan de eindredactie, Postbus 5014, 3740 GA Baarn, of gemaild aan orgelvriend@ziggo.nl, zo mogelijk met kleurenafbeelding. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud en behoudt zich het recht voor om berichten te redigeren of niet op te nemen.
Redactie: Gerco Schaap
Foto: Gerco Schaap
Jan Boogaarts promoveerde op orgelmakers Smits
dr. Koldewij aan Boogaarts de doctorsbul uit. In de toespraken achteraf werden Boogaarts’ grote verdiensten als hoofdvakleraar koordirectie aan de conservatoria van Tilburg en Den Haag geroemd, evenals zijn inzet voor het behoud van het gregoriaans en zijn orgeladvieswerk. In ons septembernummer zal een interview met Jan Boogaarts van de hand van Lex Gunnink worden gepubliceerd. Van het proefschrift De orgelmakers Smits is een handelsuitgave verschenen bij Walburgpers in Zutphen die t.z.t. zal worden besproken door Wim van der Ros.
Pieter van Dijk komt met Bach-integrale
Jan Boogaarts ontvangt de doctorsbul uit handen van prof. dr. A.M. Koldeweij.
Op dinsdag 9 mei 2017 promoveerde Jan Boogaarts aan de Radboud Universiteit te Nijmegen op het werk van de orgelmakers Smits. Promotoren waren prof. dr. A.M. Koldeweij en prof. dr. P.J.A. Nissen. Na een inleiding over het werk van de orgelmakers Smits werd Boogaarts bevraagd door o.a. prof. dr. S. de Blauw, hoogleraar Vroegchristelijke kunst en architectuur aan de Radboud Universiteit, prof. dr. J. Fidom, bijzonder hoogleraar Orgelkunde aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, dr. A.A.M.J. van Eck, prof. dr. J. Nuchelmans en dr. F. Jespers. De promovendus werd bijgestaan door zijn zonen Jeroen en Martijn, die als paranimfen optraden. Na het ‘Hora est’ trok de promotiecommissie zich terug voor beraad; na hun terugkomst reikte promotor prof.
2
Hamburg. Het eerste dubbelalbum is op 9 juni in de Grote of Sint-Laurenskerk gepresenteerd. Steeds zal er na 8 maanden een nieuw dubbelalbum verschijnen, zodat het project in zo’n vijf jaar zal zijn afgerond. Op de eerste cd’s staan onder meer Bachs Clavier-Übung III (met gezongen koralen), Sonate V en de Allabreve D-dur. Waarom in Alkmaar? vroeg het Reformatorisch Dagblad aan Pieter van Dijk. “Het klinkt hier zó mooi!” Van Dijk is al jarenlang als concertorganist en als docent aan de conservatoria van Amsterdam en Hamburg met Bachs muziek bezig. Hij is bijna 60. Is dat een mooie leeftijd om de integrale Bach vast te leggen? “Het was niet mijn idee. Ik heb ooit de collectie met de naam Clavier-Übung III hier opgenomen. Dat wilde ik graag nog een keer doen. Toen ik daarover met opnameman Daniël van Horssen in gesprek was, kwam hij met het idee om de integrale orgelwerken te doen. Daar ben ik in meegegaan. Áls ik het nog een keer wil doen, moet het nu. Nu ben ik fit genoeg. En het inspireert me”, aldus Van Dijk in het RD.
Muzikaal œuvre van Henk Klop op cd Van het orgelœuvre van Johann Sebastian Bach bestaan al diverse integrale opnamen, ook van Nederlandse organisten, maar de Alkmaarse organist Pieter van Dijk gaat er nu een nieuwe aan toevoegen. In maart jl. hebben in de Grote of Sint-Laurenskerk in Alkmaar de eerste opnamesessies plaatsgevonden. Het project zal in totaal uit tien cd’s gaan bestaan die worden uitgebracht door DMP Records. Ongeveer de helft daarvan zal in Alkmaar worden opgenomen; daarnaast heeft Van Dijk orgels in Bolsward, Harlingen en Purmerend op het oog, en in het buitenland Trondheim, Freiberg en
De Orgelvriend
Als musicus heeft Henk Klop (19462017) diepe indruk gemaakt met zijn vele orgelconcerten in binnen- en
juli/augustus 2017
Orgelhistorie Interview
Marcel Verheggen:
‘Als je liefde en aandacht in je spel weet te leggen, ben je al heel ver’ Op dinsdag 11 juli a.s. opent in de Sint-Servaasbasiliek de 57
e
jaargang van het internationale orgelfestival Maastricht l’Europe & l’Orgue met een concert onder de titel ‘Gregoriaans, bron van orgelmuziek’. Het optreden van de Schola Maastricht o.l.v. Hans Heykers wordt afgewisseld met literatuurspel en improvisaties door Marcel Verheggen, titulair organist van de Sint Servaas. Hij verzorgt op zaterdag 9 septem-
Op een zeer warme dag reis ik naar Maastricht om met organist Marcel Verheggen te spreken. Enerzijds over een concert dat hij met het koor Studium Chorale o.l.v. Hans Leenders in het Amsterdamse Orgelpark geeft en bij welke gelegenheid hij o.m. een transcriptie van de gehele Negende Symfonie (‘Uit de Nieuwe Wereld’) van Antonin Dvořák zal spelen. 1 Dat concert heeft inmiddels dit voorjaar plaatsgevonden. Ik maak dankbaar van de gelegenheid gebruik om hem in een koele bijruimte van de Sint-Servaas nog wat vragen te stellen over zijn werk als organist, als docent en als orgeladviseur.
ber in deze basiliek ook het slot-
1
concert van de Nationale Orgeldag,
na te lezen via www.orgelpark.nl/nl/publicaties
Dit interview, verschenen in Timbres 21, is
Wist je al vroeg dat je organist wilde worden? “Nee hoor. Ik weet wel dat de ruimte van zo’n kerk me als elfjarige al enorm fascineerde. Je speelde een toon of akkoord en de hele ruimte werd gevuld. Ik had nog helemaal geen orgelrepertoire in de vingers, speelde preludes van Bach voor klavecimbel. Dat klonk daar geweldig. Op mijn elfde ben ik als organist begonnen in Meerssen-West, in de Kerk van Sint Jozef Arbeider, met het spelen van missen. Mijn hoofdonderwijzer was daar koordirigent en had in de gaten dat ik piano kon spelen – ik had al jaren pianoles. Elke dag was er om half acht een mis en daarna ging ik naar school. Als er een begrafenis was, kwam de koordirigent een aantal jongens halen om te zingen en ging ik mee om te spelen. Dat kon in die
die zich afspeelt in en rond de hoofdkerken van Maastricht (zie berichtgeving op blz. 3 van ons
Biografie
aprilnummer). Een gesprek met Marcel Verheggen over zijn dagelijkse bezigheden, zijn docentschap aan het Conservatorium van Maastricht en zijn orgeladvieswerk voor de Katholieke Klokken- en Orgelraad KKOR.
1961 Geboren in Maastricht 1972-1974 Organist in de Sint-Jozef Arbeiderkerk in Meerssen-West 1974-1988 Organist in Kunrade, later in Sint-Laurentiuskerk Voerendaal 1980-1987 Studie orgel & muziektheorie aan Conservatorium Maastricht (orgel: Jean Wolfs, Jan Raas, theorie: Willem Kersters) 1983-1988 Cursussen bij Fernando Tagliavini, Daniel Roth en Monserrat Torrent 1987 Vervolgstudie bij Guy Bovet 1988-1993 Organist Sint-Pancratiuskerk Heerlen Vanaf 1 okt. 1993 Organist Sint-Servaasbasiliek Maastricht Vanaf 2002 Hoofdvakdocent orgel aan Conservatorium Maastricht Naast zijn werkzaamheden als kerkmusicus geeft Marcel Verheggen concerten in binnen- en buitenland en maakt hij geregeld cd-opnamen. In 2010 werkte hij samen met Hans Leenders mee aan de dvd Maastricht Orgelstad. Hij treedt op als adviseur bij nieuwbouw en restauratie namens de Katholieke Klokken- en Orgelraad (KKOR), maakt deel uit van het College van Orgeladviseurs Nederland (CvON) en is als examinator betrokken bij de Landelijke Opleiding tot Orgeladviseur (LOTO). Hij is artistiek adviseur van het Maastrichtse orgelfestival l’Europe & l’Orgue dat jaarlijks wordt georganiseerd door de Stichting Pro Organo.
Gerco Schaap
6
De Orgelvriend
juli/augustus 2017
Orgelbouwnieuws
Het Nieuwe Barokorgel in het Orgelpark klaar voor opbouw Foto van website Orgelpark
In De Orgelvriend van juli/augustus 2015 schreven we uitvoerig over de plannen voor en de realisatie van een nieuw barokorgel voor het Orgelpark te Amsterdam. Inmiddels zijn we twee jaar verder en zal het Nieuwe Barokorgel – door het Orgelpark inmiddels met hoofdletters geschreven – de komende maanden worden opgebouwd op het rechter balkon van de grote zaal in het Orgelpark. Daar stond van 2007 tot juni 2016 het uit 1954 daterende Van Leeuwen-orgel, afkomstig uit de Adventkerk in Loosduinen. Inmiddels heeft dit instrument een nieuwe bestemming gekregen bij de muziekschool van de Poolse stad Nowy-Targ, waar het in oktober 2016 in gebruik is genomen.
Gerco Schaap (tekst en fotografie)
juli/augustus 2017
Fotomontage die een indruk geeft hoe het Nieuwe Barokorgel zich in het Orgelpark zal manifesteren.
Het Nieuwe Barokorgel wordt geen reconstructie van een Schnitger- of ander specifiek barokorgel. Het instrument krijgt de klankwereld van Zacharias Hildebrandt (1688-1757), vriend en tijdgenoot van Johann Sebastian Bach en een uiterlijk dat is geïnspireerd op nog bestaande Hildebrandt-kassen in Duitsland. De vormen en detaillering zijn gebaseerd op Hettstedt (1749), de verhoudingen op Sangerhausen (1728) en de kleuren en ornamentiek op Langhennersdorf (zie foto op p. 24). Het orgel zal op twee manieren bespeeld kunnen worden: via de mechanische klaviatuur (met digitale registertractuur) en via een digitale speeltafel, zodat ook musici en kunstenaars zonder toetsenvaardigheid het orgel kunnen laten horen – bijvoorbeeld via hun laptop of tablet. Het Nieuwe Barokorgel: een hyper organ Bij het Orgelpark beschouwen ze het Nieuwe Barokorgel als een hyper organ, een orgel waarin digitale technologie
De Orgelvriend
is geïntegreerd om het instrument te laten aansluiten bij de eenentwintigste eeuw. In ons artikel ‘Nieuwe ontwikkelingen in de orgelbouw?’ in het vorige nummer gaven we daar enkele voorbeelden van, zoals het door Peter Bares ontwikkelde orgel in het Kunststation St. Peter uit 2004 en het Rieger-orgel voor de St. Martin in Kassel, dat op 4 juni jl. in gebruik werd genomen. Deze instrumenten worden gekenmerkt door disposities die ontsproten zijn aan het creatieve brein van hun ontwerpers. In het Orgelpark is niet gekozen voor een ‘fantasie-dispositie’ maar voor een klankconcept dat aanvullend is op de al aanwezige orgels. Zoals het van oorsprong aanwezige Sauer-orgel vooral geschikt is voor Duitse en midden-Europese muziek uit de negentiende en vroeg-twintigste eeuw, het Verschueren-orgel voor het Frans-romantische repertoire en het Van Straten-orgel voor middeleeuwse en renaissancemuziek, zo zal het Nieuwe Barokorgel hét instrument zijn voor de
21
Uit ‘Summer Sketches’: deel III
28
De Orgelvriend
juli/augustus 2017
Orgelconcours
Onverwachte uitslag van het César Franck Concours 2017 Foto: Pieter Baak
Het schrijven over een concours terwijl je moeite hebt met de uitslag ervan maakt het er niet makkelijker op. Er zijn tien kandidaten in de eerste ronde waarvan er twee met kop en schouders boven de rest uitsteken. Je wordt bevestigd in je verwachtingen, want je twee favorieten worden met vier anderen toegelaten tot de tweede ronde. En omdat diezelfde twee organisten er opnieuw uitspringen begrijp je maar al te goed dat de jury beiden laat doorstromen naar de finale waarvoor drie spelers geselecteerd zijn. De keuze van de derde finalist verwondert me, in beide voorronden verwacht ik niet dat zij tot de finale zal worden toegelaten. En dat de andere twee ook in de finale fantastisch spelen verbaast je zelfs al niet meer. Je bent er dus zeker van dat een van beiden, twee Nederlanders, de winnaar zal zijn, en eigenlijk maakt het niet zo veel uit wie van de twee want ze doen weinig voor elkaar onder. En dan komt de uitslag: de derde speler wint het concours. Een gevoel van grote verwarring overvalt mij. Is er iets mis met mijn oren? Wanneer dan blijkt dat bij een groot deel van de aanwezigen hetzelfde onbegrip heerst, is dat maar een schrale troost. Lourens Stuifbergen
juli/augustus 2017
Jury en finalisten, v.l.n.r.: Hayo Boerema, Michel Bouvard, Agnieszka Tarnawska (1e prijs), Olivier Penin, Bert van Stam (3e prijs) en Jochem Schuurman (2e prijs en publieksprijs).
Het vijftiende César Franck Concours werd tussen 16 en 20 mei jl. in de Kathedrale Basiliek Sint Bavo te Haarlem gehouden. Behalve een aantal werken van Franck stond een tweetal composities van Saint-Saëns op het programma, de Tweede Fantasie in Des gr.t., opus 101, en Cyprès, opus 156. De jury werd gevormd door Hayo Boerema, organist van de Grote of St.-Laurenskerk in Rotterdam, Olivier Penin, organist van de Ste.-Clotilde in Parijs en Michel Bouvard, werkzaam aan de St.-Sernin in Toulouse. In totaal hadden zich zo’n 25 deelnemers gemeld met een opname van Pièce héroique, waaruit tien deelnemers geselecteerd werden voor het werkelijke concours, onder wie vier Nederlanders. Stuk voor stuk kandidaten met een hoog technisch niveau die je wel om een boodschap kon sturen. Hun stressbestendigheid zorgde voor over het algemeen tech-
De Orgelvriend
nisch gave uitvoeringen. De verschillen hadden, zoals het hoort, hoofdzakelijk betrekking op de interpretatie, dus op het tempo, de fraseringen, het rubato, de registratie, het luisteren naar de kerk, de ademhaling, de mededeelzaamheid, de algehele uitstraling. En dat daarover de meningen flink uiteen kunnen lopen is een open deur. Het bleek tijdens dit concours opnieuw. Eerste ronde De eerste van mijn favoriete spelers, Jochem Schuurman, speelde als vijfde in de eerste ronde een evenwichtige Fantaisie en Ut van Franck, het verplichte werk. Zijn tempi waren prachtig gekozen, zijn rubato-spel was heel natuurlijk, en het laatste deel bezat de zangerigheid die ik bij de eerste vier spelers node had gemist. In de Fantaisie van Saint-Saëns was de registratie af en toe behoorlijk pittig, maar
31
Nieuwsgierig naar de rest van de inhoud? Neem een (proef)abonnement of bestel een los nummer op www.orgelvriend.nl De Proefabonnement van 3 nummers voor slechts € 12,50 Of neem een abonnement. Het eerste jaar voor € 38,50 daarna € 54,(bij betaling via machtiging € 1,00 korting)
Interview met Marcel
Nieuw Barokorgel voor
Jaargang 59 • nr. 6 • juli/augu stus 2017
rgelvriend
Verheggen
Orgelpark
Antwerpen, St.-Carolu
s Borromeus
Prijs los numm er € 6,99
De
Gouda, Sint-Janskerk
Orgelvriend_6_omslag
.indd 1
rgelvriend
15-06-17 16:29