De
Jaargang 58 • nr. 1/2 • januari/februari 2016
rgelvriend
Interview met Willeke Smits
Roermond, O.L.V. Munsterkerk
Zoutelande, Catharinakerk Hilversum, Oud-katholieke Sint-Vituskerk
Actueel
Uit de orgelwereld
Redactie: Gerco Schaap
Website NCRV Orgelconcerten offline gehaald Sinds half november zoeken orgelliefhebbers tevergeefs naar de in 2005 gelanceerde website http://orgelconcerten.ncrv.nl. De website is offline gezet omdat “NCRV vanuit de NPO geen toestemming meer heeft de website orgelconcerten.ncrv.nl online te houden”, aldus het Klantcontactcentrum van de NCRV. “De NPO wil het aantal websites beperken. Hierdoor heeft de NCRV de website helaas offline moeten halen.”
In het voorjaar van 2005 ontvouwde de afdeling Nieuwe Media van de NCRV aan vertegenwoordigers uit de orgelwereld plannen om een website te ontwikkelen waarop orgelopnamen uit het omvangrijke NCRV-archief te beluisteren zouden zijn. Het zou een alternatief worden voor de wekelijkse orgelconcerten die de NCRV sinds het begin van haar bestaan uitzond, maar waarvoor in de nieuwe opzet van Radio 4 geen plaats meer was. Er werd een webstructuur opgezet waar-
2
mee gezocht kon worden op organist, componist en orgel. Op 27 juni van dat jaar ging de website van start en werden wekelijks historische en recentere opnamen gedigitaliseerd en toegevoegd, aangevuld met gegevens over de bespeelde orgels en korte biografieën van de organisten en de orgelcomponisten. Twee jaar later stonden er al zo’n 150 orgelconcerten online in prima geluidskwaliteit. Een belangrijk deel van de opnamen werd gevormd door live-opnamen van het tweejaarlijkse Internationaal Improvisatieconcours Haarlem, waarvan de eerste registraties al uit 1951 dateerden. De website voorzag in een grote behoefte; de grote betrokkenheid van orgelminnend Nederland bleek niet in de laatste plaats uit de vele tips en suggesties die bij webredacteur Renske Vrolijk binnenkwamen. In de loop der tijd werd het aantal beschikbare uren voor de webmaster echter afgebouwd, hoewel nog maar een fractie van het archief was ontsloten. Vijf jaar na de start kwam het werk aan de website helemaal stil te liggen. Verschillende vertegenwoordigers uit de orgelwereld spraken zich middels een ‘brandbrief’ uit om het grote belang van de verdere ontwikkeling van de website te onderstrepen. De NCRV liet echter weten dat deze activiteit “geen prioriteit” meer had. De enige website waarop nu nog orgelmuziek te beluisteren is, Musica Religiosa Orgelradio, is gedoemd per 1 januari 2016 te verdwijnen omdat de IKON ophoudt te bestaan. Het Radio 5 programma Musica Religiosa wordt vooralsnog voortgezet door de EO maar voor het orgeluur is geen plaats meer. Alleen het programma Orgelpunt van de regionale Omroep Bloemendaal zal dan nog orgelprogramma’s uitzenden.
De Orgelvriend
Extra opname PsalmenProject Foto: Bart van Buitenen
Nieuwsberichten kunnen uiterlijk 4 weken vóór publicatie worden gemeld aan de eindredactie, Postbus 5014, 3740 GA Baarn, of gemaild aan orgelvriend@ziggo.nl, zo mogelijk met kleurenafbeelding. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud en behoudt zich het recht voor om berichten te redigeren of niet op te nemen.
Utrecht, Nicolaïkerk.
Op donderdagavond 14 januari 2016 zal er in de Utrechtse Nicolaïkerk een extra opname van het PsalmenProject plaatsvinden. Omdat de laatste opname (deel 12) niet op één cd paste, is besloten om met de z.g. ‘Enige Gezangen’ een dubbel-cd te produceren. Aangezien een aantal van deze gezangen erg bekend is (zoals de Lofzangen van Maria, Zacharias en Simeon) maar de andere vaak nauwelijks gezongen worden (zoals bijv. de twee geloofsbelijdenissen en de Bedezang na de Predicatie) is dit een mooie gelegenheid om het project op deze manier te completeren. Omdat deze avond op korte termijn plaatsvindt, is besloten om twee koren met dirigent Arjen Uitbeijerse als kerngroep te laten functioneren. Andere zangers zijn natuurlijk van harte welkom! Organist Gerben Mourik zal – evenals op de eerste opname van deel 12 – de samenzang begeleiden op het Marcussen-orgel. De avond begint om 19.30 uur; het is aan te raden zich i.v.m. de kou warm te kleden; voor
januari/februari 2016
Uit de inhoud ‘Nieuw’ Witte-orgel voor Catharinakerk in Zoutelande
Willeke Smits: ‘Ik ken geen mooiere baan dan kerkmusicus’ Gerco Schaap interviewde de cantor-organiste van de Tuindorpkerk in Utrecht over haar nieuwe cd Happiness, over transcripties spelen, over haar drijfveren en over het barokke Ruprecht-orgel in de Tuindorpkerk. “Achter een programma moet wel een gedachte zitten die verbindt”
Op 25 april 2015 werd in de Hervormde Catharinakerk in Zoutelande het gerestaureerde en uitgebreide Witteorgel in gebruik genomen dat in 1871 werd gebouwd voor het Oud-katholiek Seminarie in Amersfoort. Het werk werd verricht door Consultare / Škrabl Orgelbouw, adviseur was Aart Bergwerff
6
Terug op de oude plek: het Franssen-orgel in de O.L.V. Munsterkerk te Roermond Het orgel dat nu in de Utrechtse Tuindorpkerk staat, heeft ooit in de Roermondse Munsterkerk gestaan. Het in 1891 door Gebr. Franssen gebouwde orgel werd in 2010-2011 gereconstrueerd en gerestaureerd door Verschueren Orgelbouw. Erik van der Heijden beschrijft de lotgevallen en geeft een klankindruk
16
Renovatie van het Bätz-Witte-orgel in de Oud-katholieke Kerk te Hilversum Het orgel in de Oud-katholieke parochiekerk van de H. Vitus aan het Melkpad in Hilversum is gerestaureerd en uitgebreid door Rinze Witteveen uit ’t Loo bij Oldebroek. Adviseurs waren Bart van Buitenen en Piet van der Steen
23
32
Veertig jaar in de pen voor ‘De Orgelvriend’ Precies 40 jaar geleden schreef Gerco Schaap met schoolvriend Ben Dikken zijn eerste artikel voor De Orgelvriend. Het werd de eerste aflevering van de langlopende reeks ‘Reizend door het Nederlandse orgellandschap’. Wim van der Ros blikt met Gerco terug op zijn eerste pennenvruchten
38
En verder ... Uit de orgelwereld 2 Column ‘Trouwens ...’ 5 In memoriam Jacques van Oortmerssen 13 Muziekbijlage: Psalm 81 (Wim Bomhof) 27-30 Boekbespreking Spelen en zingen 43 Overzicht van œuvre Jan Welmers op cd 45 Cd-recensies 47 Wegwijzers en ‘Toegelicht’ 52 Indexen op jaargang 57 55-56
Op onze website www.orgelvriend.nl: • Download: interview met Jacques van Oortmerssen • Audio: Willeke Smits speelt Vierne • Video: Jacques van Oortmerssen en Hans van Nieuwkoop
Het maartnummer verschijnt op 26 februari 2016 Fotoverantwoording omslag Oud-katholieke Kerk Hilversum: Bart van Buitenen Willeke Smits: Marianne Ulrich O.L.V. Munsterkerk Roermond: Piet Bron Catharinakerk Zoutelande: Wim van der Ros
1
De Orgelvriend
In onze volgende nummers onder meer: • Interview met Aart Bergwerff • Restauratie Hinsz-orgel Uithuizermeeden • Organisten in Westzaan • Muziekbijlage ‘De vreugde voert ons naar dit huis’
januari/februari 2016
Foto: Gerco Schaap
Orgelhistorie Interview
Willeke Smits: ‘Ik ken geen mooiere baan dan kerkmusicus’ Willeke Smits is een gelukkig mens. Ter gelegenheid van haar veertigste verjaardag kreeg ze van haar echtgenoot Harry den Hertog een ‘compositiecadeau’ dat hij had besteld bij Ad Wammes. De titel: Happiness. “Het is hem daarmee gelukt mij een cadeau te geven dat samenvat waar ik als musicus voor sta”, schrijft Willeke in het booklet bij haar nieuwe cd
Somberen is er niet bij in een gesprek met Willeke Smits. Haar gulle lach doet de toekomst van het kerkorgel er op deze grauwe novemberochtend ineens wat hoopvoller uitzien. En dat na een week waarin de orgelwereld niet alleen werd opgeschrikt door het onverwacht overlijden van Jacques van Oortmerssen, maar ook nog natreurt over het plotseling offline halen van de website NCRV Orgelconcerten en het dreigend verdwijnen van Musica Religiosa Orgelradio. Weinig redenen voor ‘happiness’. Maar laten we het hebben over vreugdevollere zaken.
met dezelfde titel. Ze is inmiddels vijftien jaar organiste van het Ruprecht-orgel in de Tuindorpkerk in Utrecht en sinds vorig jaar september tevens cantor van de Tuindorpkerkgemeente.
Was er behalve de nieuwe compositie van Ad Wammes nog een andere reden om je nieuwe cd deze titel mee te geven? “Ik zocht al een tijdje naar een goed concept voor een nieuwe cd. Er waren allerlei ideeën maar het vormde nog geen geheel, en dat vind ik altijd belangrijk bij een programma. Toen kwam Happiness – voor mij als een verrassing – en ik dacht: dát moet het worden. Natuurlijk moest
het werk van Ad Wammes erop – aanvankelijk had Ad het stuk de werktitel ‘This is not a waltz!’ gegeven maar dat is nu de ondertitel – maar ook alle andere stukken staan in het teken van ‘happiness’ in de breedste zin van het woord. Ik wil graag een verbindende factor zijn en hoop mensen een blij gevoel te geven als ze de cd beluisteren. Juist mensen die eigenlijk niet zo van orgelmuziek houden mag ik graag over de streep trekken, en het lijkt erop dat dat met dit werk en deze cd is gelukt. De mooie foto op de voorkant van Marianne Ulrich zorgt voor de bijbehorende uitstraling.” Je begint je cd-programma met een transcriptie van de Holberg Suite van Edvard Grieg. Nu zijn er orgelliefhebbers die vinden dat je geen transcripties zou moeten spelen omdat er voldoende orgelrepertoire bestaat en omdat er ook geen noodzaak meer is om het te doen aangezien de originele werken alom beschikbaar zijn. Wat zeg jij tegen mensen die dat vinden?
BIOGRAFIE 1975 Geboren in ’s-Hertogenbosch, opgegroeid in Hedel v.a. 1982 Piano- en orgellessen van Jos Wielakker 1992-1999 Utrechts Conservatorium. Orgel bij Kees van Houten en Reitze Smits, kerkmuziek en koordirectie bij Krijn Koetsveld 2000-2008 Vervolgstudies koordirectie bij Joop Schets, piano bij Geoffrey Madge 1998-2008 Organist Wilhelminakerk Utrecht 2000 Organist Tuindorpkerk Utrecht 2005-2014 Cantor-organist De Rank, Nieuwegein 2005-2014 Bestuurslid Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici v.a. 2012 Bestuurslid Stichting Utrecht Orgelland 2012-2014 Bestuurslid Kerkzang.nl sept. 2014 Cantor-organist Tuindorpkerk Utrecht Willeke Smits geeft soloconcerten, begeleidt koren en maakte een vijftal cd’s, waarvan twee op ‘haar’ orgel in de Tuindorpkerk te Utrecht, een cd met werken van Hendrik Andriessen en een dubbel-cd met concerti van Johann Gottfried Walther. Zij heeft een uitgebreide lespraktijk met piano- en orgelleerlingen en organiseert jaarlijks de Kerkmuziekdagen voor de Jeugd.
Gerco Schaap
januari/februari 2016
De Orgelvriend
7
Orgelhistorie Restauratie
Terug op de oude plek:
het Franssen-orgel in de O.L.V. Munsterkerk te Roermond Foto: Piet Bron
Roermond heeft niet de naam een orgelstad te zijn. Nadat de Tweede Wereldoorlog zijn sporen had nagelaten, werd de binnenstad herbouwd en verbonden met nieuwbouwwijken. In deze periode was het vooral de firma Verschueren (Heythuysen) die profiteerde van de vraag naar nieuwe orgels, waarvan het in 1957 gebouwde orgel voor de Sint-Christoffelkathedraal tot de opvallendste gerekend kan worden. Met de reconstructie van het Robustellyorgel in de Caroluskapel door Verschueren Orgelbouw brak in 2006 op orgelbouwgebied een nieuwe periode aan. Vijf jaar later volgde de reconstructie van het Franssen-orgel in de Munsterkerk door dezelfde firma en momenteel wordt een ‘vernieuwbouw’ van het orgel in de Kathedraal uitgevoerd, eveneens door Verschueren. Daarmee heeft de firma, die in 2016 haar 125-jarig bestaan viert, zichzelf opnieuw op de Roermondse orgelkaart gezet, maar nu met orgels van een geheel ander kaliber.
Erik van der Heijden
16
De Munsterkerk De Munsterkerk is een van de weinige overblijfselen van de romaanse bouwkunst in Nederland. Met de bouw werd begin dertiende eeuw begonnen. De kerk maakte deel uit van een klooster van cisterciënzernonnen. De abdij werd in 1797 door de Fransen opgeheven en de kerk werd ingericht als paardenstal.
De Orgelvriend
Hoewel in 1803 vrijgegeven voor de eredienst, verkeerde het kerkgebouw als gevolg van geldgebrek jarenlang in verwaarloosde staat. Het was de beroemde Roermondse architect P.J.H. Cuypers die de leiding had over een grootscheepse restauratie die in 1864 begon en bijna dertig jaar zou duren. Vanwege het nadrukkelijke stempel dat Cuypers op
januari/februari 2016
deze restauratie drukte is deze tot op de dag van vandaag omstreden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de kerk voor grote schade gespaard. De meest recente restauratie van het kerkgebouw dateert van 2004. Tot de kunstvoorwerpen die de kerk rijk is behoort het vorstelijke praalgraf uit de dertiende eeuw. Orgels in de Munsterkerk Over de vroegste orgelgeschiedenis van de Munsterkerk is weinig bekend. Toen de inventaris van het klooster in 1797 werd verkocht, verhuisde het op dat moment aanwezige orgel naar de parochiekerk van Tegelen. In 1803 werd de kerk in gebruik genomen als hulpkerk voor de Kathedraal. Over de herkomst van het toen geplaatste orgel is niets bekend. In 1822 werd het vervangen door het orgel van het voormalige Minderbroedersklooster, dat mogelijk gebouwd is door Conradt Ruprecht II (1672-1721). Vanwege de grootscheepse restauratie werd het orgel in 1869 ‘voorlopig’ in een hoek op de linkerzijde van het oksaal geplaatst. In 1890 besloot men een nieuw orgel te laten bouwen. De firma Gebroeders Franssen, gevestigd te Roermond, kreeg de opdracht. Zij namen het oude orgel in en plaatsten het in 1891 in gewijzigde staat in de Oosterkerk te Utrecht. Vanwege de sloop van de Oosterkerk werd het orgel in 1985 overgeplaatst naar de Tuindorpkerk. De firma Leeflang (Apeldoorn)
januari/februari 2016
De orgelmakers Franssen De keuze voor Franssen is, afgezien van hun vestiging nabij de kerk, niet verwonderlijk. Deze firma gold aan het einde van de negentiende eeuw als een van de grootste en meest vooruitstrevende orgelmakerijen van Nederland. Niettemin zijn we over het ontstaan en de wederwaardigheden van deze firma slecht geïnformeerd. Waarschijnlijk is het bedrijf in 1825 in hun woonplaats Horst opgericht door de gebroeders Antoon (1796-1873) en Jan Christiaan (18021882) Franssen. Mogelijk zetten zij de kleine orgelmakerij van Johan Reiner Titz (1749-1825) uit Venray voort. Al snel kreeg de firma een goede naam en had zij een voor die tijd groot werkterrein. Na 1840 liep hun reputatie schade op toen ze experimenteerden met een in de praktijk onbetrouwbaar gebleken transmissiesysteem, het zogenaamde ‘economieorgel’. In 1850 trad de tweede generatie toe in de personen van Frans Matthijs (1834-1895) en Antoon (1838-1914), beide waren zonen van Jan Christiaan. Zij gingen in de leer bij Wilhelm Rütter in het naburige Kevelaer en bij Loret in Mechelen. In 1867 verhuisde de orgelmakerij naar Roermond, het bloeiende centrum van kerkelijke kunstindustrie. Deze generatie was ongekend vernieuwend en productief. Het werkterrein werd uitgebreid tot Zuid- en Noord-Holland. Belangrijke orgels
De Orgelvriend
uit die periode werden gebouwd voor Bodegraven (St. Willibrordus, 1874), Liempde (St. Jans Onthoofding, 1875; in 1915 door Franssen gewijzigd), Prinsenbeek (O.L.V. ten Hemelopneming, 1876, deel pijpwerk in 1965 hergebruikt), Horst (St. Lambertus, 1877) en Vlijmen (St. Johannes Geboorte, 1878). Van deze orgels is alleen dat in Liempde bewaard gebleven. Het orgel van de Johannes de Doperkerk in Westbeemster (ca. 1880) verkeert in vrijwel oorspronkelijke staat. Rond 1890 was de firma zeer actief in de regio Rotterdam-Den Haag. In 1887 werd het eerste orgel met elektrische tractuur geleverd aan de Nederlandse Protestanten Bond in Rotterdam (Gebouw Irene, lot orgel onbekend). Een jaar later werd het elektro-pneumatische orgel voor de kerk van O.L.V. van de Heilige Rozenkrans in Schiedam voltooid (in 2001 gerestaureerd). In 1891 werd het mechanische orgel in de Redemptoristenkerk te Rotterdam opgeleverd (in 1914 vervangen), een instrument dat vergelijkbaar was met dat van de Munsterkerk. In 1895 werd een riant tweeklaviers pneumatisch orgel voor de Sint-Lambertuskerk in Veghel gebouwd (in gewijzigde staat bewaard). Uit deze onvolledige Foto: André van Dijk
Foto: www.nlwandel.nl De O.L.V. Munsterkerk.
voerde een reconstructie uit naar de toestand van 1822, met uitzondering van het pijpwerk. In 2000 werd het pijpwerk gerestaureerd, werden verdwenen registers gereconstrueerd en werd het pedaal voorzien van vier nieuwe registers. Deze werkzaamheden werden uitgevoerd door Verschueren Orgelbouw.
Het oude orgel van de Munsterkerk in de voormalige Oosterkerk te Utrecht, situatie voor 1977.
17
Orgelhistorie Interview
Veertig jaar in de pen voor ‘De Orgelvriend’ Precies 40 jaar geleden verscheen in het januarinummer 1976 van De Orgelvriend het eerste artikel ‘Reizend door het Nederlandse Orgellandschap’ “door G.A. Schaap en B.J. Dikken”. In hetzelfde nummer werd ook o.a. ingegaan op de promotie van Gert Oost op het proefschrift De Orgelmakers Bätz en werd het juist gerestaureerde Bätz-orgel van de Dom in Utrecht beschreven. Één van de twee auteurs van de serie ‘Reizend ...’ is onze huidige eindredacteur Gerco Schaap. Met hem nu ‘terugkijken’ op de periode van toen geeft een indruk hoe hij dit project met zijn schoolvriend Ben Dikken aanpakte, maar geeft tevens een boeiend tijdsbeeld. Ongetwijfeld zullen veel lezers zich daarin herkennen.
Wim van der Ros (vragen), Gerco Schaap (antwoorden en foto's, tenzij anders vermeld)
38
Hoe is jouw liefde voor het orgel ontstaan? Mijn oudoom Bertus van den Broek was organist in onze Gereformeerde Kerk (nu Paaskerk) in Baarn. Hij speelde de Cantilene van Rheinberger in mijn herinnering net zo mooi als Feike Asma op het grammofoonplaatje van mijn vader. Hij (‘oom Bertus’) was dan ook een fervent liefhebber van Jan Zwart en Feike Asma. In Soest, waarnaar wij inmiddels waren verhuisd, bezocht ik concerten van Gert Muts en leerde daar het orgel van een heel andere kant kennen. Hij improviseerde fantastisch. Omdat ik graag orgel wilde leren spelen, kwam er bij ons thuis een ‘Riha Allegro’ met volledig pedaal en kwam oom Bertus mij lesgeven. Jammer genoeg gebruikte hij een methode (‘Carlo West’) waarbij de linkerhand zich onvoldoende kon ontwikkelen, waardoor ik al meteen op achterstand raakte. Mijn voornemen om – op aanraden van mijn enthousiaste muzieklerares op de havo, Magda Evertse – een conservatoriumstudie te beginnen na mijn opleiding Pedagogische Academie sneuvelde dan ook al snel. Maar de interesse voor ‘het orgel en zijn meesters’ bleef, en al gauw bezocht ik met schoolvriend Ben Dikken
A.B. (Bertus) van den Broek aan het Standaart-/De Kofforgel in de Gereformeerde Kerk aan de Oude Utrechtseweg in Baarn, op een familiefoto uit ca. 1956.
De Orgelvriend
de orgelconcerten in de Sint-Joriskerk in Amersfoort, waar ik op school zat. Daarnaast nam ik met mijn vaders bandrecorder orgelconcerten van de NCRV-radio op. Welke organisten hoorde je zoal in de Joris? Je kan beter vragen: wie hoorden we daar níet? Natuurlijk de vaste organist, Willem Hülsmann, maar ook Albert de Klerk, Jan Jansen, Ewald Kooiman, Jaap Remmelzwaal en vele anderen. Van die laatste herinner ik me een boeiend Frans programma met Couperin, Franck, Langlais (Suite Médiévale) en Alain, een componist waar ik nog nooit van gehoord had en wiens ‘Hangende Tuinen’ (Le Jardin Suspendu), Choral Dorien en Litanies mij enorm tot de verbeelding spraken. Maar ook Feike Asma, Willem Hendrik Zwart, Piet van Egmond, Simon C. Jansen en Jan J. van den Berg speelden in deze serie. In die jaren heb ik enorm veel orgelrepertoire leren kennen. Ondernemend als we waren, gingen we van tevoren soms even ‘naar boven’ om de organist op te zoeken. Piet van Egmond begroette ons joviaal alsof hij ons al jaren kende – een broodtrommel met kruislings gesneden krentenbrood lag op de orgelbank – maar een week later vroeg Simon C. Jansen streng: ‘wat doet u hier!?’ Enkele dagen later bespraken Ben en ik de recensie van Jaap Remmelzwaal in de Amersfoortse Courant. En hoe kwam je met ‘De Orgelvriend’ in aanraking? Op een van die Amersfoortse concerten lagen wat oude Orgelvrienden die Joop Willemsen daar had neergelegd. Al gauw kreeg ik van m’n ouders een abonnement op het blad en zo togen m’n vader en ik in mei 1975 naar de ‘Landelijke Orgeldag’ van De Orgelvriend in Gorinchem. Dat was een belevenis want behalve in ‘De Nieuwe Doelen’ kon je ook in alle ker-
januari/februari 2016
Boekbespreking Oude Kerk Scheveningen viert 250-jarig bestaan orgel met boek en cd De badplaats Scheveningen associëren velen, zelfs orgelvrienden, eerder met het Circustheater, een pier in verval, drukbezochte stranden en de vissershaven dan met twee mooie historische orgels in de Oude Kerk. Wie die orgels wil horen en er meer over wil weten, moet snel het boek Spelen en zingen in de Oude Kerk van Scheveningen en de cd Orgel aan Zee aanschaffen. Boek en cd werden uitgegeven om het 250-jarig bestaan van het Scheveningse hoofdorgel te markeren. Het boek Spelen en zingen in de Oude Kerk van Scheveningen is een coproductie van drs. Heleen B. van der Weel en haar collega-organist Bert den Hertog. Rijk geïllustreerd schetst het een lokale orgelgeschiedenis, die nog niet eerder in deze vorm en zo uitvoerig werd gedocumenteerd. Het eerste deel, ca. 85 pagina’s, beschrijft de geschiedenis van beide orgels. Ook de geschiedenis van de kerk, die hier vanaf 1466 stond, de reformatie en de verwikkelingen van de “Tachtigjarige Oorlog” (die wordt toch al lang en beter door historici als de “Nederlandse Opstand” aangeduid?) komen ter sprake. De orgelmaker Gerard Steevens, zijn opleiding en werkwijze krijgen vanzelfsprekend ruim de aandacht. Lohman begint in 1840 een ingrijpende ombouw, waardoor het Scheveningse orgel behoorlijk op dat van Zoetermeer gaat lijken. Het orgel krijgt dan zijkantbespeling. In de tweede helft van de 19e eeuw werkt Van den Haspel nog aan het orgel. In 1932 komt De Koff en voorziet het orgel van een pneumatisch vrij pedaal. De restauratie in 1972 door Flentrop is naar toenmalige maatstaven heel deskundig uitgevoerd. Verwondering wekken nu enkele toen door adviseur Lambert Erné gemaakte keuzes, zoals de verplaatsing van de klaviatuur naar de achterzijde, zoals voor 1840 het geval was. De kasdiepte kon daarmee met maar liefst 14 centimeter gereduceerd worden. Tel uit je winst! Voor de bespeler werd het visuele en auditieve
januari/februari 2016
en 1971 het orgel bespeelden. Maar het gaat ook over de kerkmuzikale praktijk in deze kerk gedurende al die jaren. Niet duidelijk wordt of de (aanvankelijk) verplicht gestelde bundel Evangelische Gezangen uit 1806 nu wel of niet in Scheveningen gebruikt werd. Over kerkmuzikale vernieuwing na 1945 lezen we niets, behalve dan de invoering van het Liedboek voor de Kerken in 1973. Vijf bijlagen, vele noten en bron- en literatuurvermeldingen verankeren deze gedegen documentatie, die verder ook in een plezierig leesbare stijl is geschreven. Drs. Heleen B. van der Weel en Bert den
contact met gemeente en voorganger er op die manier niet beter op. Verder valt in de toen gerealiseerde pedaaldispositie het ‘neobarokke’ cliché van het viervoets pedaaltongwerk op. Het tweede deel van het boek, ruim 40 pagina’s, gaat over de organisten sinds 1765. Over vader Gerrit en dochter Riek van der Vlies (ooit ontmoette ik haar), die tussen 1893
Hertog, Spelen en zingen in de Oude Kerk van Scheveningen. Uitg. De Nieuwe Haagsche, 2015. 160 pag. geb. ISBN 978-90806837-6-1. Prijs € 17,95. www.denieuwehaagsche.nl/product/ spelen-en-zingen-in-de-oude-kerk-vanscheveningen/ De cd wordt besproken in de cd-recensies op pagina 49.
Sleuteloverdracht van de voormalige organist van de Oude Kerk, Jaap Lauwers (links) aan de nieuw benoemde organist, Bert den Hertog (juni 2010). Beeld uit Spelen en zingen.
De Orgelvriend
43
Psalm 81 Variatie 1 HW Roerfluit 8 Fluit 4 RW Fluit 8/4/3 Ped 16/8
# 4 & # 4 Ó
˙
∑
RW
œ œ. œœ˙ œ . n œ ˙œ œ œ œ ˙œ œ œ œœ # œ œœ œ œœ œ ˙˙ œœ œ œœœœ J œ n œ œ# œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œœ œ œ#œ œ nœ œ œ
œ œ œ œ œ œ œ# œ
œ œœœœœœ œ
? ## 4 ˙ 4
HW
∑
Wim Bomhof
œ ? ## 4 Œ 4 œ œ œ# œ œ n œ œ œ # œ œ# œ œ œ œ œ œ œ œ ‰ jœ œ œ œ œ œ # œ œ œ œ œ œ # œ œ œ # œ œ #œ # & # œœ œœ œ ˙˙
Œ ˙. œ œœœ Œ
? ## œ œ œ œ #œ
˙
6
? ## œ œ œ œ n œ œ œ œ œ ˙ J J
∑
˙
Œ œ œ œ #œ œ œ œ œ œ #œ
∑ œ œ
? ## œ œ
˙
? ##
˙
œ œ œ# œ ˙
œœ œ œœ
# & # # ˙œ œ œ œ œ œœ œ œ œœ œ œ˙ . œ œ œ œ œ œœ . œœ œ œ œ œ nœ œ œ nœ ? ## œ œ œ ˙
17
? ## 28
œ #œ œ
˙œ œ œ œ˙ ˙ œ œ œ œœœœ Ó œ . œn œ œ œ # œ œ ˙ ˙ œ œ œ.
#œ œ œ
œ
‰ œj œ œ œ œ œ
∑
œ . n œ ˙œ œ œ œ ˙œ œ œ J œ nœ œ #œ œ œ œ œ œ ˙ œ œœ
œ œ œ. œ œ œ œ œ
# & # œœ # œ œœ n œ ˙œ œ œ œ œœ œ œ œœ
11
œ œ œ. œ œ œ œ #œ
œ œ œ ‰ jœ œ œ œ œ œ œ œ
∑ Ó œ . œ œ œ œ œ . œ œ œ œ œœn œ œœ œœ œ œœ œ œœœ#œ œ œ œ œ œ. #œ J
‰ œ œn œ# œ œ# œ œn œ œ# œ œ œ œ œ
j œ ‰ œ œ #œœ
œ
w œ œœ œ œœ œ. œ ˙œ œ w J n œ œœ œœ œœ b œœ ww œ œ œ œ œ œ œ œ ˙ œ œ œ œ œ œ œ # œ œ # œ œ n œ œ n œ œ ‰ œj w
‰ j œ #œ œ œ De Orgelvriend
©
januari/februari 2016