Spirituele filosofie en de ziel
Jacques Graste
Spirituele filosofie en de ziel Mystieke oerteksten met Simone Weil als gids
Klement
© 2008, Jacques Graste Een uitgave van Uitgeverij Klement, Kampen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Omslagontwerp: Rob Lucas Omslagillustratie: © Paul Klee, Eros, 1923, 115, aquarel, gouache en potlood op papier, opgebracht op karton, 33,3 x 24,5 cm, Museum Sammlung Rosengart, Luzern c/o Pictoright Amsterdam 2008 isbn 978-90-8687-028-8
W-boek
‘Beste vriend, die een Athener zijt, een burger van de grootste en meest vermaarde stad in wijsheid en in kracht, schaamt gij u niet, dat ge u bekommert om geld, omdat zoveel mogelijk te krijgen, en om roem en eer, terwijl ge u niet bekommert om Inzicht en om Waarheid en om uw ziel, dat die zo goed mogelijk zal worden, en daar niet om geeft?’ Plato, Apologie (29e). Vertaling C. de Vogel (1967).
Inhoud Voorwoord
9
Inleiding Spirituele filosofie en Simone Weil; opzet van het onderzoek 1. Mystiek, spiritualiteit en ziel: een begripsverheldering 1.1. Mystiek en spiritualiteit 1.2. Weil over de ziel 1.3. Ziel: persoonlijk-onpersoonlijk; natuurlijk-bovennatuurlijk 1.4. Weil over de transformatie van de ziel
11 27 27 34 37 45
De Bhagavad Gita over yoga en mystiek 2. De Bhagavad Gita: vereniging door liefde 2.1. Dharma, atman en de drie oerkrachten 2.2. Yoga als vereniging door liefde 2.3. Brahman en Krishna
52 54 66 73
Plato: vader van de Westerse mystiek 3. Plato’s Symposion: de transformatie van Liefde 3.1. Inleiding: Plato en de Griekse spirituele traditie 3.2. Diotima over Liefde 3.3. Weil over schoonheid en liefde
4. De ziel in de grot 4.1. De analogie van de zon en de allegorie van de grot 4.2. Weil over de mythe van de grot
79 79 83 94 102 103 110
Christus en mystieke fragmenten uit het Nieuwe Testament 5. Christus’ dubbelgebod van Liefde 5.1. Inleiding: Christus en het christendom 5.2. Christus’ dubbelgebod van Liefde
7
120 120 125
6. Christus’ gebed: het Onze Vader
138
7. De parabels van het zaad
151 151 157
7.1. De parabels van de zaaier en van het zaad 7.2. Een bovennatuurlijke fysica van de ziel
8. Geboren uit water en geest
160 160 162
8.1. Logos in de Proloog 8.2. Uit water en geest
Slot 9. Hedendaagse spirituele filosofie 9.1. Weils spirituele filosofie 9.2. Spiritualiteit binnen en buiten religie
Samenvatting en conclusie Literatuur
167 167 176 185 189
8
Voorwoord Spreken over de ziel lijkt een hachelijke onderneming. Is dit de prijs voor onze verregaande secularisering en ons doorgeschoten rationalisme? Het lijkt erop. Om het denken over de ziel de verdiende aandacht te geven is het mijns inziens noodzakelijk bronnen uit het verleden te gebruiken. Dit onderzoek naar mystieke oerteksten ben ik begonnen als een zoektocht naar spirituele bronnen, een zoektocht naar kennis over en inzicht in de ziel. Sinds het werk van de Franse filosofe Simone Weil op mijn weg is gekomen, weet ik dat zij voor mij als gids fungeert in deze zoektocht. Om voldoende richting te houden en wetenschappelijke kwaliteit te waarborgen, koos ik voor een promotieonderzoek aan de Universiteit voor Humanistiek. Ik dank mijn begeleiders prof. dr. Peter Derkx, prof. dr. Rudi te Velde en dr. Alphons van Dijk voor hun ondersteuning en hun vermogen om mij op cruciale momenten de juiste richting te wijzen. Bovenal dank ik Els, mijn levenspartner, voor de gegeven ruimte en het zorgvuldig lezen van het manuscript en mijn dochters Sanne en Simone voor hun betrokkenheid bij de totstandkoming van dit boek.
9