Pionieren volgens Moynagh
God als persoonlijke onpersoon God in het Liedboek God in een tijd van terreur
Nieuwe monastiek
G O DS BE ELDEN
€ 5,95
Jaargang 66 – Nummer 1 – januari 2016
OPINIËREND MAGA ZINE V O O R P R O T E S TA N T S N E D E R L A N D
Tineke Ceelen: geef vluchteling perspectief!
In dit nummer
16
God is …?
15 Column: Einde oefening
En verder: Noodopvang: een uitdaging voor de kerk 10 Pionieren naar Moynagh 12 Hand van God 20 God in het Liedboek 21 Godsbeelden 24 God is – Gedicht 25 God in een tijd van terreur 26 Aan de rafelranden 28 Nico T. Bakker – In Memoriam 29 Nieuwe monastiek 30
Rubrieken: Selectie 4 Redactioneel 5 Goed idee: Talenten op tafel 9 Kerk anders: Top2000-dienst 14 Cartoon 19 Wederhoor 28 Boeken 32 Zinspelers 33 Bijbel verstaan: Ontmaskering 34 Outline: A. Kuyper 36 Agenda 38 JANUARI 2016
6 Tineke Ceelen over vluchtelingenstromen en toekomstperspectief
Nieuwe Monastiek – een beweging van Gods Geest?
30
3
AC T UEEL
Pionieren naar Moynagh Een beetje pionier heeft het lijvige Church for every context in de kast staan: het boek van dr. Michael Moynagh. Deze man, verbonden aan Wycliffe Hall in Oxford en lid van het team Fresh Expressions in Engeland, is op dit moment dé expert op het gebied van pionieren.
missen iets in hun leven wat deze kleine gemeenschap hen wel biedt. Ook het buitenland kent het pionieren. Vooral in de Angelsaksische landen is al veel geschreven en gedacht over church planting. Vaak gaat het er dan vooral om de goede boodschap van het evangelie te brengen bij mensen die er niet of nauwelijks van gehoord hebben – evangeliseren dus. In Amerika gebeurt dit met succes
Irma Pijpers - Hoogendoorn
Het gaat om het aanbieden van meerdere vormen van kerkzijn
H
et eerste weekend van december was Moynagh (spreek uit: Mojna) in Nederland en had daar een heuse tournee langs onder andere de Protestantse Theologische Universiteit en het Protestants Landelijk Dienstencentrum. Als afsluiter deed hij de Amersfoortse Bergkerk aan, waar hij een lezing gaf voor ruim vijftig mensen uit de predikantenbeweging Op Goed Gerucht. En dat deed hij vol vuur…
Trend Pionieren is één van de speerpunten bin12
nen de Protestantse Kerk in Nederland. De samenleving verandert in een rap tempo en de opzet en structuur van de kerk zoals we die al jaren kennen, sluiten daar niet altijd meer op aan. Steeds vaker wordt daarom gehoor gegeven aan de oproep van de Protestantse Kerk om op zoek te gaan naar nieuwe vormen van kerkzijn. En het werkt: op veel plaatsen in Nederland schieten de pioniersplekken als paddenstoelen uit de grond. Vaak kleine groepen mensen komen bijeen in cafés, theaters of huiskamers. Ze delen eenzelfde achtergrond of behoefte, of
en dit succes is in Nederland met name in de wat meer evangelische gemeenten ook waarneembaar. Onder de huidige pioniersplekken is een aantal voorbeelden van deze aanpak.
Frisse wind Moynagh heeft echter een andere filosofie. Het gaat hem niet primair om het JANUARI 2016
GODSBEEL DEN
God in het Liedboek Waar de een tot tranen toe geroerd is door een lied als ‘Abba, Vader’, kan de ander het niet over de lippen krijgen. Er is vrijwel niets in de kerk meer waar mensen zo’n verschil van mening over kunnen hebben als over de vraag of een bepaald lied mooi is of niet. Aarnoud van der Deijl
LB 23d :1 – He
I
eder die in de dagelijkse praktijk van liturgievoorbereiding staat, weet hoe nauw het luistert: het uitkiezen van teksten en liederen. En dat is niet alleen omdat over smaak kennelijk heel goed te twisten valt, maar ook omdat in een lied je hele existentie en geloof mee kunnen gaan trillen. In vroeger tijden noemden ze dat lex orandi, lex credendi: dat wat je (niet) bidden of zingen kunt, kun je kennelijk ook (niet) geloven. De liturgie gaat aan de dogmatiek vooraf.
rd e r Was ik e en s c haap, was Hij mijn he rder, was ik e en s c haap, Hij bra cht mij verder naar ’t frisse g ras en eve n later waar w ater wa s, fris held er wate r
niet mennen, / ik draaf als een paard langs uw zee.’ Of die bijna mystieke tekst van Schalom Ben-Chorin, ook al geïnIn mijn nogal kritische gemeente werd daarom zowel met verwachting als met spireerd op Psalm 139 (LB 857) met zinscepsis uitgekeken naar het nieuwe Liednen als ‘de bron waarin ik uitmond, / boek (LB): zou het aansluiten bij onze ge- verlaat mij, blijf mij trouw.’ en ‘Mijn loofsbeleving? Na het uitkomen verschil- rechter en mijn pleiter / ben jij en altijd jij.’ den de meningen inderdaad. Met veel Aan de andere kant is er ook het gevoel liederen kunnen we goed uit de voeten. dat de traditionele godsbeelden overAf en toe ontdekken we pareltjes. Zoals die bewerking van Psalm 139 (LB 139a) heersen. Dat God toch vooral ‘koning’ door Wiel Kusters waar over God te leen ‘Heer’ is gebleven, dat er vrij weinig liederen uit Eva’s lied zijn opgenomen en zen valt: ‘Gij kent mij, Heer, leer mij U dat God niet één keer als ‘zij’ wordt aankennen. / Gij denkt mij, ik denk met U mee. / Gij leidt mij, maar wilt mij gesproken. Goed, de Heilige Geest krijgt af en toe ‘zij’ als persoonlijk voornaamwoord LB 324:1 – Gloed mee (LB 691, LB 701). God at: sta n ve hre sc ge U wordt in de liederen van Huub er Wat vrolijk ov ft, Oosterhuis ook nog weleens n al wat lee dat Gij zijt de gloed va met een vrouwelijk beeld aanat, een brand uitsla de ziel die vonkt of als geduid zoals ‘Een schoot van nken geeft. dri te s on die n bro ontferming’ (LB 158b) of in em de ad
Pareltjes
‘Zoals een moeder zorgt’ (LB 811), maar men lijkt doorgaans toch voor een vrij risicoloze grootste gemene deler te hebben gekozen en niet voor de verrassing.
Gemiste kansen Zeker heeft men in het Liedboek de kans gemist om aan ervaringen van vrouwen rondom geweld – misbruik en niet-gehoord worden – woorden te geven. Binnenkort hebben we voor de tweede maal in onze gemeente een Tamar-zondag, een viering die wordt voorbereid met een groepje overlevenden van seksueel geweld. Vermoedelijk moeten we dan toch weer grijpen naar bundels als Eva’s lied voor liederen als ‘Tot spreken heb je mij
Men lijkt doorgaans vrij risicoloos te hebben gekozen gehoord’ of voor gevoelens als ‘Een ieder die mij heeft ontluisterd, die heeft jouw Vadernaam verduisterd.’ In oktober 2015 kwam de bundel Zangen van zoeken en zoeken en zien uit. Het zou een aardige afstudeeropdracht zijn om de godsbeelden in het nieuwe Liedboek eens met die in deze bundel te vergelijken. Mijn eerste indruk is dat de laatste bundel inclusiever en opener is. In die bundel kom je godsbeelden tegen als ‘Blijvende 21
LB 251 – Reis
Blijf bij ons, re
LB 139a:1 – Paardenfluisteraar genoot
isgenoot, want stilaan da alt de avond en de dag loop t nu ten einde.
Nabije’, ‘Eerste stem, herder der ziel’, ‘Moederziel, Oerschoot’ en ‘Een warme bron van vrede’.
Werkvormen In onze werkgroep liturgie wilden we graag een keer het gesprek aangaan over de vraag welk godsbeeld ons het meeste aansprak in relatie tot de liederen uit het nieuwe Liedboek. Dit als opmaat tot een gesprek in de gemeente hierover dat later moet plaatsvinden. Ter voorbereiding heb ik een aantal godsbeelden uit het nieuwe Liedboek gehaald en die op een A4’tje gezet. Maar om te voorkomen dat mensen een tekst zouden kiezen op basis van andere factoren – de melodie of een persoonlijke herinnering aan het lied bijvoorbeeld – zijn we eerst met ‘fototaal’ aan de slag gegaan. 22
Gij kent mij, Heer, leer mij U kennen. Gij denkt mij, ik denk met U mee. Gij leidt mij, maar wilt mij niet mennen, ik draaf als een paard langs uw zee.
Op tafel had ik foto’s uitgespreid van onder andere een paaskaars, een zwangere vrouw, een tunnel, twee vriendinnen in omhelzing, voetstappen in het zand, een gedekte tafel en zo nog een stuk of twintig. Dergelijke foto’s kan men gemakke-
Pas nadat ieder een foto uitgezocht had, legde ik ze de liedteksten voor lijk zelf verzamelen of nog gemakkelijker kopen (bijvoorbeeld het spel ‘Kaarten op tafel’). Pas nadat ieder voor zich een foto had gepakt, deelde ik de lijst met liedteksten uit en stelde daarbij dezelfde vraag:
kies nu een lied dat het beste jouw godsbeeld verwoordt. Men mocht ook een ander lied noemen als men dat wilde. Ten slotte wisselden we uit wat ieder had gekozen. Door twee werkvormen te gebruiken, kon vergeleken worden in hoeverre de godsbeelden overeenkwamen of uiteenliepen. Verrassend, vond ik, was dat de meesten toch duidelijk een foto en een tekst hadden gekozen die wel degelijk met elkaar overeenstemden. Iemand koos bijvoorbeeld voor de twee vriendinnen die elkaar omhelsden naast het lied ‘Zo vriendelijk en veilig als het licht, zo als een mantel om mij heen geslagen.’ Het bleek in elk geval een mooie insteek om met elkaar iets uit te wisselen over hoe wij God ervaren, of soms ook niet. JANUARI 2016
Hand van God Dit beeld zag ik voor het eerst toen ik een aantal jaren geleden in Stockholm was. In Milles Garden staat dit grote beeld van Carl Milles (1875-1955) op een enorme pilaar. Je ziet de hand van God en een mens die kwetsbaar balanceert op de hand – zoekend, maar toch veilig. Zo ziet God ons mensen, volgens mij: we mogen erop vertrouwen dat Hij ons niet laat vallen, in al onze vrijheid. Jantine van Iersel-Veenhof
20
JANUARI 2016
Bedrogen echtgenoot
God als bedrogen echtgenoot is een heftig beeld, dat meerdere keren voorkomt bij de profeten. Bij Hosea bijvoorbeeld. God is woedend omdat zijn mensen hem verraden door hem in te ruilen voor andere machten. Of ze slaan zijn aanwijzingen voor een goed leven in de wind en kiezen voor zichzelf, ten koste van kwetsbare anderen. Een beeld vol hartstocht: God die niet verder wil met zijn mensen, maar die hen ook niet los kan laten. God maakt een nieuw begin en gaat toch verder met hen; een hartstochtelijk verbond, zelfs als mensen ontrouw zijn. Arjan Markus
Hoogste Schepper
FOTO: ALIDA GROE NE VE LD
Eenduidig is het godsbeeld niet in Oost-Zambia. Maar God als de hoogste schepper met gezag is een terugkerend beeld in liederen. De afhankelijkheid van deze God voel je altijd. Met verlangende blikken wordt in oktober de hemel afgetuurd naar de eerste wolken. De akkers zijn er klaar voor, de mais is gezaaid. Wel of geen regen bepaalt of er het volgende jaar voldoende eten is. Als het meezit, kun je je extra opbrengst verkopen en met de inkomsten iets nieuws beginnen. Alida Groeneveld
24
JANUARI 2016
God is een Vierletterwoord
in het volgende nummer
40
Literatuur 2016 is uitgeroepen tot het Jaar van het Boek en in maart is er de Boekenweek. Goede redenen om literatuur centraal te stellen. Vallen literatuur en geloof te verbinden? Bestaat er zoiets als ‘christelijke literatuur’? Wat is het literaire gehalte van de Bijbel? En hoe en waar duikt God op in hedendaags literair werk?
Gert-Jan Segers De nieuwe fractieleider van de ChristenUnie was evangelist, hij leidde jarenlang een christelijk toerustingscentrum in Caïro, en haalde een mastergraad in westers-islamitische betrekkingen. Is vreedzaam samenleven van religies mogelijk volgens hem? Hoe ziet Segers de toekomst van christelijk Nederland?
Tillich Een non-conformistische cultuurtheoloog was hij, een bemiddelaar tussen traditie en moderniteit, die de context als uitgangspunt nam voor het verstaanbaar maken van het evangelie. Het gedachtegoed van Paul Tillich. Verschijningsdatum: 16 februari
JANU ARI 2016