Kerk in oorlogstijd
€ 5,95
Islam
Jezus een mythe?
Respectvol proeven van elkaars geloof Ook IS is een gezicht van de islam
Jaargang 64 – Nummer 4 – april 2015
opiniërend magazine voor protestants Nederland
Mohamed Ajouaou over islam in Nederland
In dit nummer
Christenen en moslims in gesprek
14
Mohamed Ajouaou: ‘De seculiere moslim gaat júist naar de moskee’
6
19 Column: Gedwongen vertrek
En verder Gedeelde grond – Moslims in Nederland 9 Kerkelijke events – waartoe eigenlijk? 10 Islam voor dummy’s 12 Kerk en geweld – Hartstochtelijk 26 Bekeerd: anders en toch verwant 31 Jezus: mens van vlees en bloed 32 De historiciteit van Jezus – Wederhoor 34 Zelf over je leven beschikken? - Boekbespreking 36
Rubrieken: Selectie 4 Redactioneel 5 Outline: Berkhof 16 Cartoon 18 Woord & Beeld: De opwekking van Lazarus 20 De Bijbel verstaan: Alleen God doet groeien 22 Zinspelers 28 Cursus: Ganzenbord met inhoud 29 Kerk anders: Passie zonder opsmuk 30 Predikanten 37 Agenda 38 april 2015
24
Hassan, zijn zonen en religieus geweld 3
Redactie
Redactioneel
voorzitter: Ds. T. Dijkstra-Algra - Houten leden: Ds. C. van den Berg - Gouda Dr. A.R. van der Deijl - Hoofddorp Ds. J.G. van Iersel-Veenhof - Wateringen Dr. A. Markus - Rotterdam Ds. J.T. van der Wolf - Voorburg
Eindredactie
Drs. Dick Vos assistentie: Drs. Albertina Hoogenboom
Basisvormgeving
Ruparo (Ivo Sikkema), www.ruparo.nl
Islam
Lay-out
Pieter van Schouwenburg
Uitgave van
Boekencentrum Uitgevers ISSN 0165-2443
Drukwerk
BDU-Barneveld
Advertenties
Adtel, Willem Swart Hofakkers 55, 9468 ED ANNEN telefoon (0592) 27 34 51 mobiel 06 - 432 56 919 e-mail swart@adtel.nl Advertenties dienen uiterlijk 14 dagen vóór verschijnen in ons bezit te zijn. © Overname van artikelen is uitsluitend toegestaan met bronvermelding. Voor overname cartoons Bert Kuipers dient contact te worden opgenomen. Woord & Dienst is ook in braille en in gesproken vorm op Daisy CD-rom verkrijgbaar bij de CBB, Postbus 131, 3850 AC Ermelo. Informatie: tel. (0341) 56 54 99.
Prijzen
Winkelprijs: ¤ 5,95 Losse nummers via www.woordendienst.nl: ¤ 7,94 (incl. porto)
Abonnement
Voor Nederland: ¤ 47,- (acceptgiro) / ¤ 46,(machtiging) per jaar. Studenten: ¤ 36,- (acceptgiro) / ¤ 35,- (machtiging) per jaar. Overige landen: ¤ 59,- per jaar. Per zeepost: IBAN: NL84 DEUT 0430 0095 77; BIC: DEUTNL2N Voor abonnementen en/of opmerkingen over de bezorging: telefoon (079) 362 86 28 (tussen 8.30 en 12.30 uur). E-mail: abonnementen@boekencentrum.nl Een abonnement op dit tijdschrift kan elk gewenst moment ingaan. Na het eerste jaar wordt het abonnement automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd met een opzegtermijn van een maand. Opzeggingen kunnen te allen tijde worden gedaan, schriftelijk, per e-mail of telefonisch. Als moment van opzeggen wordt beschouwd het moment waarop de opzegging de abonnementenadministratie heeft bereikt. Tijdige opzegging van een abonnement waarbij aangegeven is per wanneer het abonnement moet stoppen, voorkomt stilzwijgende voortzetting van het abonnement en leidt niet tot tussentijdse beëindiging. Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren, onder vermelding van het OUDE en nieuwe adres.
“Ik ben christen geworden vanwege de vrijheid die het christendom verkondigt!” De volwassen zonen van de oudere man hadden daar zo hun vragen bij. Als moslim dronk hij al graag een biertje en het scheen ze niet ondenkbaar dat hij zich op deze manier van z’n schuldgevoel wilde ontdoen. De man zag daar de humor wel van in, maar greep de argwaan direct aan om nadere uitleg te geven. “Het wezen van het christendom is dat je steeds opnieuw mag beginnen. Wat je ook hebt misdaan, altijd mag je bij God terugkomen en wordt je de mogelijkheid geboden met een schone lei opnieuw te beginnen. Daar wil ik bij horen.” Wonend in westelijk Turkije had de man zeker niet voor een makkelijke weg gekozen. Z’n directe omgeving reageerde nog enigszins ruimhartig, maar toen hij de vermelding van z’n geloofsovertuiging in z’n paspoort wilde laten aanpassen, werd scherp gevraagd wat hem bezielde om christen te worden. “Ik wórd geen christen, ik bén christen. En dat moet dus in m’n paspoort staan.” Het kerkgenootschap waarbij hij zich had aangesloten, werd onderworpen aan een onderzoek naar al te enthousiaste bekeringsijver. Het tegendeel bleek het geval. Aan z’n doop was een aantal serieuze gesprekken voorafgegaan – ook om opportunisme uit te sluiten. Zeker waar het de verhouding christendom-islam betreft, is de wereld er niet eenvoudiger op geworden. Met argusogen zien we aan hoeveel geweld in naam van de islam wordt uitgeoefend in verschillende delen van de wereld, en we weten dat christenvervolging vooral plaatsvindt in overwegend islamitische gebieden. Tegelijk is er ook een andere kant. Het is een gegeven dat we onze leefwereld delen met mensen die uit een ander religieus vaatje tappen dan het onze, zelfs al komt een deel van het gedachtegoed uit een gemeenschappelijke bron. Niemand is gebaat bij polarisatie en angst voor de buurman, en de beste remedie daartegen is elkaar te leren kennen. Deze editie van Woord & Dienst beoogt daaraan een bijdrage te leveren. In dit nummer ontbreekt de gebruikelijke boekenpagina. Dit is niet het gevolg van een wijziging van het format van het blad. Het aanbod bleek dit keer onvoldoende en het leek de eindredactie niet gepast de beoogde recensenten – allen predikant – aan het begin van de Stille Week het spreekwoordelijke mes op de keel te zetten. Het volgende nummer bevat weer een viertal korte boekbesprekingen. Dick Vos Omslagfoto: PhotoFresh / Nationale Beeldbank
Redactie & administratie:
Goudstraat 50, 2718 RC Zoetermeer Postbus 29, 2700 AA Zoetermeer tel. (079) 363 31 75 / fax (079) 361 54 89 E-mail: woordendienst@boekencentrum.nl www.woordendienst.nl
april 2015
5
Islam
Oefenen In Rotterdam-Delfshaven bestaat al jaren een cursus voor moslims, christenen en andere geïnteresseerden over geloven in deze tijd. Het zijn oefeningen in dialoog, getuigenis, luisteren en wederzijds respect tussen stadgenoten die elkaar in de ogen willen blijven kijken en vasthouden. Martijn van Laar
H
et zijn spannende tijden . Wereldwijd gist het. Een aanhoudende stroom van berichten over terroristisch geweld gepleegd in naam van de islam voedt een al dan niet uitgesproken wantrouwen. Ik merk het wantrouwen ook bij mijzelf. Onbewust kijk ik anders naar jonge mannen met baarden in traditionele islamitische kledij dan enkele maanden geleden. En dat terwijl ik al jaren als missionair predikant goede contacten met moslims heb, waarvan ik een aantal ook tot mijn vriendenkring reken. Wantrouwen kan snel een eigen leven gaan leiden en maakt soms veel kapot. Vertrouwen daarentegen kan een mens geweldig goed doen. Ik merkte het in de gesprekken die we afgelopen maand weer voerden tijdens de cursus ‘Geloven anno 2015’ die we als Hervormde Gemeente Delfshaven samen met Rotterdamse moslims van Platform INS en Vereniging Ettaouhid organiseren.
Dienst der verzoening In multireligieus Delfshaven voeren we het gesprek tussen moslims en christenen al enkele jaren. Daar hebben we onze redenen voor. Van ons als christenen mag worden verwacht dat we met de gezindheid van Jezus Christus onze buren en onze stad dienen en bruggen slaan. Ons is een boodschap en een ‘dienst der verzoening’ toe-
14
vertrouwd (2 Kor. 5:19). Juist in deze spannende tijden mag van de kerk een verzoenend geluid worden gehoord. Ik heb het idee dat God deze ontmoetingen zegent. Omdat we elkaar al wat langer kennen, is er een sfeer ontstaan van vertrouwen en durven we ook door te vragen bij elkaar en onszelf ook kwetsbaar op te stellen. Inmiddels hebben we al heel wat geproefd van elkaars vreugden, angsten, geloof en vragen.
Steeds persoonlijker Het begon allemaal met een ontmoeting die ik had met Alper tijdens een iftar-maaltijd in een ramadantent op het Zuidplein. Een gesprek dat uiteindelijk uitgroeide tot een maandelijkse gesprekgroep van moslims en christenen. In deze groep, steeds bij een van de deelnemers thuis, behandelen we allerlei thema’s. Vaak is er herkenning, soms ook vervreemding. Hoe langer we elkaar kennen,
We proeven van elkaars vreugden, angsten, geloof en vragen hoe persoonlijker de avonden. Uitgelezen mogelijkheden om de beelden te toetsen die we van elkaar hebben en elkaar een blik te gunnen op onze diepste drijfveren. Al snel kwam de gedachte op om meer mensen kennis te laten maken met deze ontmoetingen en we besloten samen een cursus te organiseren voor christenen en moslims en andere geïnteresseerden. april 2015
in samenleven Wederkerigheid Het is dit jaar alweer het achtste jaar op rij dat we deze cursus hebben georganiseerd. Iedere cursusavond start met twee korte inleidingen over een thema. Vanuit de eigen traditie geven een christen en een moslim een voorzet tot gesprek. De inleiders wordt gevraagd het karakteristieke van de eigen geloofstraditie te benoemen en de relevantie voor vandaag. Na de inleidingen gaan we in kleine gemengde groepjes met elkaar in gesprek. De afgelopen jaren zijn al veel thema’s gepasseerd: personen uit Bijbel en Koran die in beide boeken voorkomen, thema’s als ‘zijn gelovigen gevaarlijk?’, ‘hoe zit het met de zendingsdrang van moslims en christenen?’, ‘Gods wet of Grondwet?’… Elk jaar ben ik weer verrast door de grote belangstelling – steeds 40 tot 50 mensen! – en de positieve reacties. Ik krijg er zelf ook veel energie van. Hoe dat komt? Ik denk dat een groot deel van de aantrekkingskracht ligt in het feit dat we deze cursus van meet af aan met moslims en christenen samen organiseren. De ene keer zijn we te gast in een islamitisch centrum, de andere keer in de kerk; ieder speelt dus de ene keer thuis, de andere keer uit. Die wederkerigheid wekt vertrouwen. We spreken niet óver elkaar, maar mét elkaar. En met vrienden, mensen waar we als gemeente al langer contact mee hebben. Dat schept een vriendschappelijke en veilige sfeer, waar het er ook persoonlijk aan toe kan gaan.
Missionaire drive Doel van de cursus is elkaar te helpen om elkaar beter te begrijpen. We willen elkaars geloof beter leren kennen. Door te luisteren, elkaar te bevragen en zelf onder woorden te brengen wat je gelooft. Daarbij dagen we elkaar uit om open, eerlijk en met overtuiging te getuigen van wat je raakt in je geloof, om te delen waar je vol van bent. Mijn geraakt-zijn door Jezus Christus kan ik dan moeilijk ‘thuis laten’ in de ontmoeting. Ook moslims spreken op hun beurt over hun diepste drijfveren. Van beide kanten speelt er misschien ook wel iets wervends mee – noem het een missionaire drive – maar we zitten er niet om elkaar te bekeren. Daar gaat God over. Gouden regel is dat we de ander behandelen zoals je ook zelf behandeld wilt worden. Hierop willen we elkaar steeds kunnen aanspreken. Onze ontmoetingen staan of vallen met de woorden vertrouwen en betrouwbaar-zijn. De avonden zijn een oefening in dialoog, getuigenis, luisteren, en in respectvol omgaan met verschillen. Je april 2015
zou het ook een oefening in samenleven kunnen noemen. En blijkbaar is daar ook behoefte aan, want na afloop zijn deelnemers nauwelijks te bewegen om naar huis te gaan. Eenmaal aan de praat blijkt hoeveel er in een open en eerlijke ontmoeting uit te wisselen en door te vragen valt.
Vrede voor de stad Bijzondere momenten staan mij bij. De tweede avond dit jaar ging het over zendingsdrang van moslims en christenen. Aan mijn tafel voelde ik diepe herkenning en verbondenheid met een moslim die liefdevol zijn mening onder woorden bracht: “Dawa (zending) begint bij jezelf. Door zelf te leven volgens Gods bedoeling. Dan ben je een open boek voor je omgeving en gaan mensen vanzelf aan je vragen waarom je doet zoals je doet.” Een jonge moslima merkte ontroerd op dat ze zo genoot van de open en eerlijke ontmoeting. In haar vorige woonplaats was zij met haar vader en moeder vooral vijandigheid tegengekomen. Maar hier werd geluisterd, gepraat, gediscussieerd, zorg gedeeld, maar ook gelachen.
We zitten er niet om elkaar te bekeren; daar gaat God over Ik heb het idee dat God deze avonden zegent, schreef ik al. Dit zouden we in deze tijd van wantrouwen op veel meer plekken eens moeten proberen. Investeren in oprechte belangstelling voor elkaar, kloven overbruggen, vijanddenken bevragen en oefenen in het open en eerlijke gesprek. Naar mijn overtuiging treden we zo ook in de voetsporen van Christus. Niet dat daarmee alle – wederzijdse! – vragen, angsten en (voor)oordelen spontaan verdwijnen als sneeuw voor de zon. Er blijven genoeg spannende thema’s over waarover we grondig van mening verschillen. Maar we willen ons niet neerleggen bij wantrouwen. We willen elkaar in de ogen blijven kijken en vasthouden. Zo hopen we bescheiden en betrouwbare getuigen te zijn van Christus en zoeken we de vrede van onze stad! Ds. Martijn van Laar is predikant in de Hervormde Gemeente Delfshaven (Pelgrimvaderskerk) met als hoofdtaak het gesprek met moslims.
15
Zinspelers Spiritualiteit in moderne muziek en (internet)filmpjes
Als de hemel valt Rap, en zeker Nederlandstalige rapmuziek, staat niet bekend om religiositeit. Maar vorig jaar doorbrak de rapper/dj Typhoon alle clichées met een heel nieuwe persoonlijke benadering. Typhoon is de artiestennaam van Glenn de Randamie (‘t Harde, 1984). Hij mengt muziekstijlen, geloof en straatleven. Verfrissend, eerlijk, ontroerend en swingend. Hij is sindsdien geregeld te zien met zijn band als huisband van De Wereld Draait Door. In de NRC vertelde de moeder van Typhoon over zijn jeugd: “Al op heel jonge leeftijd stelde hij vragen waar ik geen antwoord op had. Zoals wie de vader van God was. Of, omdat hij altijd plaatjes van blanken in de bijbel zag, wie de negroïde aartsvader was van wie óns gezin afstamde.” In het nummer ‘Hemel Valt’ zingt Typhoon als refrein: Als de hemel valt, de hemel valt / De druk op God wordt groter en ze draagt het allemaal / Maar als de hemel valt, / Zullen we het samen moeten dragen en kunnen zij en Allah samen even weg.
‘Hemel Valt’ was in 2014 een hit in zowel Nederland als in Suriname. In het filmpje op Youtube zie je hoe een man zijn vriendin ten huwelijk vraagt. Zij is moslim, hij christen. De locatie lijkt Rotterdam. Je ziet haar bidden op een gebedsmatje thuis, hij in een kathedraal – de Laurens? Ze richten hun huis in met een crucifix en een islamitische geloofsbelijdenis. Op de bruiloft lijken de familieculturen uiteen te lopen, er komt ruzie. Onder de zang van Typhoon en zijn band wordt het even stil, maar de twee geliefden gaan samen dansen. De liefde overwint! Fred Omvlee, marinedominee en internetpastor MijnKerk.nl tinyurl.com/ocktvq8
Vrijheid Waarom zou ik in jouw God geloven, vragen mensen weleens in gesprekken. Waarom een christelijke God? Het is een vraag naar de uniciteit van het christendom. Dit filmpje toont een man in de put. Hij kan er niet uit. Verschillende mensen met verschillende overtuigingen komen langs en zeggen hem wat hij moet doen om uit de put te kunnen komen. De man probeert het allemaal, maar het is tevergeefs. Hij blijft vastzitten in de put. Totdat een laatste persoon langskomt. Die biedt hem wat anders. Voor mij laat dit filmpje respectvol zien wat er uniek is aan het christendom. God kwam zelf naar ons toe, Hij haalt ons zelf uit de put van ons leven. Hij daalt af om ons te omgeven met zijn licht. Een filmpje voor allen die zoeken naar manieren om op een respectvolle wijze in gesprek te gaan over het christelijke geloof en andere religies.
tinyurl.com/oouevbg
Jantine van Iersel-Veenhof
28
april 2015
Cursus
Ganzenbord met inhoud Ik ben niet zo’n spelletjesmens – eigenlijk omdat ik niet goed tegen mijn verlies kan, maar dat terzijde. Maar wat er op een doordeweekse morgen in ons wijkgebouw gebeurde, zal ik niet snel vergeten: dit was een hele andere manier van Ganzenbord spelen! Hier waren geen verliezers… Kees van den Berg
V
oor de
ontmoetingsochtend voor ouderen worden vaak sprekers uitgenodigd of komt er iemand een mooie audiovisuele presentatie over de natuur of de plaatselijke geschiedenis geven. Veel gemeenten kennen dat soort bijeenkomsten. Doorgaans zijn ze nogal
groep 6 en groep 8. Op school hadden zij zich al voorbereid op het thema ‘de schat van het geloof doorgeven’ en op de bewuste ochtend heb ik er nog iets over verteld naar aanleiding van Psalm 78. Daarin gaat het over het ontvangen van de geloofsverhalen van de oudere generatie
Ganzenbord gaat in feite over de levensweg en dat gold zeker voor de vragen die deze keer aan de orde kwamen. Vertel eens waar je bent geboren en hoe het gezin was of is? Wat vind je het mooiste Bijbelverhaal? Wat heb je van Jezus geleerd? Wat vind je het mooiste lied en waarom? In welk Bijbelverhaal komt iemand in een letterlijke put? En wat doe jij als je in de put zit?
Ademloos Als een soort ‘vliegende keep’ liep ik zelf van het ene groepje naar het andere. En ik werd geraakt door de bijzondere gesprekken en de eerlijkheid daarbij. Ademloos luisterden de kinderen naar de verhalen van de ouderen, die op hun beurt weer versteld stonden van wat kinderen allemaal van de Bijbel wisten. Een van de jongetjes hoorde ik onbeschroomd vertellen over de dood van zijn opa – heel ontroerend. Last but not least was er een maaltijd: zelfgemaakte soep – met echte ballen én lettervermicelli! – pannenkoeken en ijs toe.
Een intergenerationeel consumptief. Dit keer was het geheel veel dialogischer en interactiever. Het werd een echte ontmoetingsochtend: een ontmoeting tussen verschillende generaties.
Doorgeven Twee groepen van een christelijke basisschool uit de buurt waren uitgenodigd: april 2015
en het doorgeven ervan aan de jongere generatie. Hier kon dat nu ook echt in praktijk gebracht worden. Eerst zongen de kinderen op uitbundige wijze een paar toepasselijke liederen voor de volop genietende ouderen, daarna werd in kleine groepjes een alternatief Ganzenbord gespeeld. Elk groepje bestond uit twee ouderen en twee kinderen. Het spel
geloofsgesprek ontstond Het werd één groot feest. Tegelijk had het geheel ook iets van een cursus: niet alleen omdat er een school bij betrokken was, maar vooral omdat het geloofsgesprek tussen verschillende generaties werd geleerd én in praktijk gebracht.
29
Ende het geschiedde, terwijle sy t’ samen spraken, ende malcanderen ondervraeghden, dat Iesus selve by [haer] quam, ende met haer ginck. (Luc. 24: 15, Statenvertaling 1637)
in het volgende nummer
40
Heelwording Zijn de wonderen de wereld echt nog niet uit, of past de nuchtere calvinist terughoudendheid waar het gaat om de ‘dienst der genezing’ of gebedsgenezing? Aandacht voor heelwording – of het uitblijven daarvan – in brede zin, vanuit de perspectieven van bijbelse theologie, pastoraat, liturgiek en persoonlijke ervaring.
‘Echt’ geloof Evangelischen ‘hebben’ een type geloof dat zich kenmerkt door een persoonlijke relatie met Jezus. Ze hebben echt contact met God en ervaren echte vrede. Hoe werkt dat en welke betekenis heeft dit voor de gelovigen? Ilonka Terlouw deed er onderzoek naar, promoveerde erop en doet verslag van haar bevindingen.
Stevo Akkerman Chef buitenland en columnist bij Trouw, maar ook zoeker op het grensvlak van geloof en cultuur en schrijver van ‘het beste spirituele boek van 2014’. Wie is Stevo Akkerman? Onze ‘Blikvanger’ in mei. Verschijningsdatum: 19 mei
april 2015