€ 5,95 opiniërend magazine voor protestants Nederland
Een kerk anno 3265
Wees niet bang!
Jaargang 64 – Nummer 12 – december 2015
Broeder Dieleman: Geen grote woorden
Kerst
In dit nummer
Kerst in drie woorden WD_12_DEF.indd 19
18
Broeder Dieleman: 6 Muzikant ‘Cultuur is moeilijk te vangen’
03-12-15 12:19
9 Column: Imperfecties
En verder: Bisschop op z’n protestants – Synode PKN 12 Stille nacht 16 Kerstquiz – Vragen 21 Een lichtspoor door de wijk – Kerstwandeling 24 Kerstquiz – Antwoorden 26 Niet mens, maar vlees – Preekfragment 27 Een groot geschenk van God – Kerstverhaal 28 Vreemdelingen en priesters – Boekbespreking 31
Rubrieken: Selectie 4 Redactioneel 5 Goed idee: Preek van de leek 10 Cartoon 15 Woord & Beeld: Overgave 22 Wederhoor 30 Boeken 34 Zinspelers 35 Outline: J. Moltmann 36 Agenda 38 december 2015
Kerk anders: Wilp anno 3265
32
Column
Imperfecties K
ort geleden ging er iets mis bij De Wereld Draait Door. Bij een filmpje kreeg presentator Matthijs van Nieuwkerk een verkeerde leestekst voorgeschoteld via de autocue, en de anders zo soevereine presentator raakte behoorlijk in de war.
Van Nieuwkerk werd echter getroost door Adriaan van Dis, zijn tafelheer die avond. Volgens hem is het juist heel aardig dat er af en toe iets misgaat. Mensen gaan des te meer van je houden, aldus Van Dis, dus vier je imperfecties. En hij vertelde over een tjokvolle trein waarin niemand begon te klagen – de Hollandse ziekte – maar waar mensen zich verbroederden terwijl de Mariakaakjes rondgingen.
Voerbak
Het Kerstevangelie heeft ook iets van deze beauty of imperfection. Voor de pasgeboren Jezus staat geen schattig wiegje klaar met – hoe passend zou dat zijn – een hagelwit hemeltje. Er is nog net een voederbak te vinden. Ik ben blij dat de Nieuwe Bijbelvertaling uit 2004 dit zo nuchter vertaalt en niet is bezweken voor de romantische druk er toch weer een kribbe of kribje van te maken. Ook de Bijbel in Gewone Taal kan het niet mooier maken, daarin is de voederbak een voerbak geworden. Trouwens, ook de iets te knusse herberg is uit deze vertalingen verdwenen en vervangen door ‘het nachtverblijf van de stad’. Het gaat namelijk niet om de plaatselijke Van der Valk die overvol zit. Denk liever aan een karavanserai, een gebouw van twee verdiepingen met boven slaapplaatsen voor reizigers en op de begane grond stallen voor de dieren. Als Jozef en Maria horen dat er boven geen plaats is, rest hen weinig anders dan een plekje beneden te zoeken. Daar komt een stel niet al te frisse herders op kraambezoek. Ook dat is weer alles behalve perfect, maar het wordt wel een mooi verhaal.
Symbolisch lezen
Van een andere orde zijn de imperfecties die de Bijbel toont rond de twee geboorteverhalen van Jezus. Wie Matteüs en Lucas naast elkaar legt, leert snel af hun verhalen letterlijk te lezen – in de zin van historisch. Daarvoor zijn de onderlinge verschillen te groot, je moet over veel vrome fantasie beschikken om ze met elkaar te verzoenen. Deze geboorteverhalen vragen – zoals ze zelf in allerlei knipoogjes laten doorschemeren – om een symbolische lezing. Wie vreest dat dit afdoet aan hun waarde, verwijs ik graag naar nieuwtestamenticus John D. Crossan. Deze Amerikaan deed ooit de ferme maar rake uitspraak: ‘Mijn punt is niet dat oude volken letterlijke verhalen vertelden en wij nu zo slim zijn ze symbolisch uit te leggen, maar dat zij symbolisch vertelden en wij nu zo stom zijn hun verhalen letterlijk te nemen.’ In de hoop dat mijn bijdragen u konden boeien, neem ik afscheid als columnist. Prettige feestdagen! Jan Offringa is predikant van de protestantse gemeente De Voorhof in Kesteren december 2015
9
De Bijbel verstaan
Drie woorden Het woord is het enige middel dat we hebben om de chaos te bedwingen. Dat weten we sinds het verhaal waarmee het eerste boek van de Bijbel begint. Het ultieme Woord, het woord dat het houdt in de meest kwetsbare omstandigheden, blijken we te kunnen vinden in een kribbe. Ad van Nieuwpoort
E
en dag na de aanslagen in Parijs snakt
Volkskrantcolumnist Bert Wagendorp naar een woordloze column. Er is al zoveel gezegd. Het gebeuren dat ons ineens zo kwetsbaar maakte, werd bedolven onder eindeloze woordenstromen. Iedereen moest natuurlijk zijn zegje doen. En hoe begrijpelijk. Door de dingen te benoemen, worden ze op hun plaats gezet. Worden ze geordend. In tijden van rouw moet vooral veel gesproken worden. Moet het verhaal gedaan worden. Om de dingen te ordenen. Om de zaken in perspectief te kunnen plaatsen. Zo krijgt de duisternis in Genesis 1 bijvoorbeeld de naam ‘nacht’. Zij wordt op haar plaats gezet en mag voortaan slechts een rol spelen als knechtje van het licht. Zo wordt die macht van haar laatste woord beroofd in het verhaal. Zo wordt de chaos omgevormd tot menselijke kosmos.
Waan van de dag In al die programma’s met commentaren zie ik steeds Beatrice de Graaf zitten, hoogleraar Internationale Be-
Al die woorden die aanzetten tot angst, haat, oorlog… trekkingen. Zij vervult voor mij die rol; zij zet de zaken op een rijtje en in historisch verband. Ze doorbreekt heel integer de waan van de dag en vraagt in alle rust aandacht
18
voor verbanden die regeringsleiders over het hoofd zien. Alleen zo komen we constructief verder, volgens mij. Maar tegelijk herken ik wat Bert Wagendorp zegt. Al die woorden. Woorden die je meetrekken in een denkbeweging waar je misschien wel helemaal niet in wilt zitten. Twitterwoorden, Facebookwoorden, hashtagwoorden. Woorden vol zeker weten, woorden ook die aanzetten tot angst en haat en oorlog. Al die woorden… Bert Wagendorp is te midden van al die woorden op zoek naar drie woorden. En hij komt uit bij de woorden: Wees niet bang!
Pluk de dag? Deze drie woorden vormen misschien wel het hart van het kerstverhaal. In bijbeltaal: vreest niet. We horen het in het verhaal van Lucas om de haverklap. Het begint al bij de oude priester Zacharias, die staat voor een mensheid zonder toekomst. Als een oude Abraham met zijn Sara. ‘Een kind was er voor hen niet’, zo staat er. Geen toekomst. Het houdt op. Pluk de dag nou maar, want morgen is het misschien wel voorbij. Morgen leven we misschien wel in een politiestaat. Zoiets. Maar dan komt daar die Stem van boven die daartegenin roept: Vrees niet! We horen het bij dat meisje van wie wij een heilige maagd hebben gemaakt. Dat meisje waarin een vernederd volk aan het licht komt. Niemand heeft haar in de gaten totdat er opnieuw die Stem is die tegen haar zegt: Vrees niet! Ze zal als een Hanna de moeder worden van hem die het verschil gaat maken in deze wereld. Een zoon die niet voorbij gaat aan de zwakke plekken in ons denken en leven. Die niet verwaarloost de wijken waar mensen verdecember 2015
wees niet bang! december 2015
19
Kerst
Het geboorteverhaal in 15 vragen Het kerstverhaal is voor ons gesneden koek. Tenminste, daarvan zijn we overtuigd. Maar hoe bijbels is onze kennis? Ga het eens na via de onderstaande vragen. De juiste antwoorden staan op pagina 26. 1 Wat was het eerste dat Gabriël zei toe hij binnenkwam bij Maria? a. ‘Is Jozef ook thuis?’ b. ‘Wees niet bang!’ c. ‘Wees gegroet’ d. ‘Ik ben Gabriël, uit de nabijheid van God’ 2
Hoe reisden Jozef en Maria naar Bethlehem? a. Op een kameel b. Op een ezel c. Lopend d. Onbekend
3
Wat zei de herbergier tegen Maria en Jozef? a. Onbekend b. ‘Kom na de kerstdrukte maar terug’ c. ‘Jullie kunnen de stal wel gebruiken’ d. ‘In de herberg is geen plaats meer’
4
Jezus kwam ter wereld a. In een stal b. In een karavanserai c. In een grot d. Onbekend
5 Welke dieren waren er volgens de Bijbel aanwezig bij Jezus’ geboorte? a. Runderen, schapen en ezels b. Een schaap en twee geiten c. Leeuwen, tijgers en olifanten d. Geen van de hier genoemde dieren 6 Hoeveel engelen spraken tot de herders in het veld? a. Een b. Drie c. Een hele legermacht d. Geen van de voorgaande antwoorden 7
Wat zongen de engelen? a. ‘Kind ons geboren, Zoon ons gegeven’ b. ‘Gloria in excelsis Deo’ c. ‘Geen wiegje als rustplaats’ d. ‘Komt, verwondert u hier, mensen’
8
Hoe wisten de herders waar ze moesten zijn? a. Ze volgden de ster b. Ze vroegen naar een kind met de naam Jezus c. Een engel had uitgelegd waar het was d. Ze zochten op goed geluk
9
Hoeveel wijzen kwamen Jezus bezoeken? a. Onbekend b. Een c. Twee d. Drie
10 Wat waren ‘wijzen’ voor lieden? a. Mannen met een universitaire graad b. Oosterse koningen c. Astrologen d. Filosofen 11 Toen de wijzen in Jeruzalem vertelden dat er een koning geboren was a. Deed Herodes of hij dat niet gehoord had b. Werd Herodes vreselijk kwaad c. Vervulde dit Jeruzalem met schrik d. Zocht Herodes in de Bijbel op waar Jezus geboren zou worden 12 De wijzen vonden Jezus a. In een huis b. In een stal c. In een hotel d. In de armen van Jozef 13 Het kindje Jezus huilde a. Net als andere baby’s b. Alleen als het echt nodig was c. Op de lange reis naar Egypte d. Nooit 14 Waarom vestigde Jozef zich na de vlucht naar Egypte in Nazaret? a. Omdat hij daar altijd gewoond had b. Omdat hij bang was voor de zoon van Herodes c. Omdat hij in Nazaret werk kon krijgen d. Omdat hij wilde dat Jezus in een rustige omgeving zou opgroeien 15 Waar vind je de antwoorden op de bovenstaande vragen? a. Bij Matteüs b. Bij Marcus c. Bij Lucas d. Bij Johannes e. Bij alle vier f. Bij geen van alle g. Alleen bij Lucas en Matteüs h. Alleen bij Lucas en Marcus Bovenstaande vragen komen uit een oude kerstquiz van Youth for Christ.
december 2015
21
Boekbespreking
Christelijke missie in een postchristelijke omgeving Hoe geef je als minderheid gestalte aan Gods roeping? In Vreemdelingen en priesters wijst Stefan Paas ons een missionaire weg voorbij kramp en krimp en toch blijft hij een kerkelijk jongetje. Hester Smits
S
tefan Paas legt
uit dat zijn biografie een knik laat zien in het jaar 2005. In dat jaar ging hij in Amsterdam wonen en daarmee in een volstrekt seculiere omgeving. Christendom en macht, God en geloof, het zijn allemaal ‘producten’ die op de Biblebelt goed aanslaan, maar die in Amsterdam weinig weerklank vinden. Het boek van Paas is mede een gevolg van zijn verhuizing naar Amsterdam. Daar realiseerde hij zich dat hij tot een minderheid behoort. Net zo’n minderheid als het volk Israël. Net zo’n minderheid als de ballingen of de profeten, maar toch geroepen om de naam van God en zijn visioen hoog te houden en door te geven. Hoe doe je dat in zo’n situatie?
Lofzang gaande houden Paas beschrijft om te beginnen de bekende missiologische modellen. Hij overweegt de voor- en nadelen van bijvoorbeeld de volkskerkgedachte. Hij wikt en weegt, maar elk model wordt te licht bevonden. Uiteindelijk weet hij zich gesterkt door de eerste brief van Petrus en komt Paas uit bij het priestermodel: de biddende gemeenschap bidt ook voor buitenstaanders. De laatste tijd hebben we dat in de praktijk gezien toen kerken hun deuren openden na aanslagen, zoals op 13 november in Parijs. Paas laat hiermee het idee los dat de kerk (getalsmatig) zieltjes moet winnen. Het gaat er allereerst om dat de lofzang Gods gaande wordt gehouden. Of, zoals Paas zegt: het gaat niet om de volheid van de kerken maar december 2015
om de volheid van Christus. Sterk aan het boek is dat het niet insteekt bij het feit dat ongeloof bestreden moet worden of dat er zoveel mogelijk missionaire ‘goede werken’ moeten worden ontplooid, maar dat God van veelstemmigheid houdt.
De insteek is: God houdt van veelstemmigheid Sleutel tot missionair zijn is verbinding. Priesters zoeken verbinding met mensen om hen zo te verbinden met Gods heil. Deze relatie wordt niet gedefinieerd vanuit wat er niet is (ongeloof, het niet kennen van Jezus, etc.) of vanuit wat er ‘moet’, maar vanuit de meerwaarde van iemands eigen stem. Sympathiek is dat Paas dat noemt: ‘zending van de kleine dingen’. Niet meer vanuit machtsstructuren en strategieën denken, maar schoonheid en heelheid ‘uithakken’ in deze wereld.
men, in een dorp zeker niet. Zoals iemand mij eens zei: ‘Als ik binnenkom, dan voel ik de mensen denken: hé, hij hier? Dat is vreemd. Of gaf zijn moeder vroeger leiding aan de zondagsschool?’ Paas blijft een kerkelijk jongetje. De doop blijft de inwijding tot Christus’ heil en gemeenschap, en de kerk blijft de plek van de lofzang. Ik vraag mij af of dat niet radicaler zou mogen: Jezus is niet opgestaan om zichzelf of om de kerk en God is overal. Zou de ultieme missionaire gedachte niet zijn dat zelfs de opstanding herijkt wordt in onze taal en context? Ds. Hester Smits is predikant te Wognum en voormalig redactielid van Woord & Dienst.
Het kon radicaler In het hele relaas is duidelijk dat Paas ook kleine gemeentes voor ogen heeft in dit zoeken naar mensen die God willen liefhebben vanuit de marge van de samenleving, vanuit de positie van vreemdeling. Maar in zijn beschrijving neemt Paas de valkuilen van een kleine gemeente niet mee: juist dat is de plek waar een nieuwkomer zich uitermate opgelaten kan voelen. In de stad kan iemand nog betrekkelijk anoniem meeko-
Stefan Paas, Vreemdelingen en priesters. Christelijke missie in een postchristelijke omgeving. Boekencentrum: Zoetermeer 2015, 252p. € 19,90
31
KEEP CALM ITS ONLY
Foto: Nikola J e le nkovic
CHRISTMAS
in het volgende nummer
40
Godsbeelden Al zolang het geloof in de God van Israël bestaat, zijn er verschillende beelden van God. De ‘oude man met baard’ is uit, tegelijk lijkt het geloof in een persoonlijke God weer toe te nemen. Hoe zien wij God? Zijn er grenzen aan de manier waarop we God kunnen zien? En hoe organiseer je een zinvol gesprek over godsbeelden?
Nieuw monastiek Biedt de rijkdom van de kloostertraditie – eenvoudig samenleven, stilte, lectio divina, getijden – misschien een waardevol aanvullingen op de missionaire activiteiten die al pionierend worden ontplooid? Of is het zelfs hét alternatief voor de jachtige 21e eeuw? Een opmaat voor de inspiratiedag ‘Monastiek: anders missionair!?’
Abraham Kuyper Staatsman, maar vooral theoloog, voorman in de geschiedenis van de Gereformeerde Kerken en oprichter van diverse instituten. In januari een schets van vooral zijn theologische gedachtegoed.
Verschijningsdatum: 22 januari
december 2015