Israël een open zenuw
Waarbij stilstaan op Israëlzondag? Leven op de Westbank
Jaargang 64 – Nummer 9 – september 2015
opiniërend magazine voor protestants Nederland
€ 5,95
Geesje Werkman over vluchtelingenwerk nu
Blikvanger
Laten zien waar je voor Ze begint bij mensen in nood en eindigt met lobbyen in Den Haag. Als verantwoordelijke voor het beleid van de Protestantse Kerk inzake vluchtelingen moet je weten waar je voor staat en snel kunnen schakelen. Margot C. Berends
D
e telefoon gaat. Een Sy-
riër, die ergens vanuit Nederland belt en vertelt dat hij op straat staat. Hij heeft geen onderdak. Geesje Werkman gaat erachteraan. Intussen vraagt ze de kerken in Europa om brieven te sturen naar Brussel om het probleem van de grensbewaking onder de aandacht te brengen. Vanavond geeft Geesje in een kerk in Overijssel advies over wat de gemeente kan doen aan vluchtelingenhulp. Morgen heeft ze een afspraak op het Ministerie van Justitie. Er komt een e-mail binnen. Een asielzoeker: ‘Ik heb gehoord dat u kunt helpen. Wij kunnen de schoolboeken van onze zoon niet betalen.’
Micro en macro Geesje Werkman is voortdurend bezig met oplossingen zoeken, vertelt ze, op microen op macroniveau. Ze werkt als projectmanager bij Kerk in Actie binnenland, voor de portefeuille vluchtelingen, asiel, discriminatie, ‘noem maar op’. Kerk in Actie binnenland is de diaconale afdeling van de landelijke Protestantse Kerk. Ze legt uit: “Waarom bemoeien wij ons in de kerk met vreemdelingen? Omdat het woord vreemdeling vaak in de Bijbel voorkomt. Omdat de mens geschapen is naar Gods beeld en God zegt: ik was vreemdeling en gij hebt mij gehuisvest. Dus elke vreemdeling die voor onze deur staat, kan God zelf zijn.” Daarom doet ze iedere keer die deur open als er gebeld of gemaild
6
wordt. En vervolgens klopt zij op haar beurt op andere deuren, voortdurend switchend van individuele problemen naar structurele misstanden. Ze begint bij mensen in nood en eindigt met lobbyen in Den Haag. “Ik kreeg bijvoorbeeld een vraag om bij te dragen in de kosten van een gezinsher-
ze op de hoogte van wets- en regelwijzigingen, ze schrijft erover en ze gaat naar kerken om te praten over vluchtelingen – over wat gemeenten zelf kunnen doen. Wat adviseert ze als plaatselijke gemeentes vragen hoe ze kunnen helpen? “Ik vertel dan wat onze contacten zijn en welke projecten wij al steunen. Daar kunnen ze
‘Elke vreemdeling die voor onze deur staat, kan God zelf zijn’ eniging. Iemand belde en vertelde: ‘Mijn buurman is Syriër en die heeft vijf familieleden in Turkije. Die moeten vijfhonderd euro per persoon betalen als ze Turkije willen uitreizen.’ Ik zorgde samen met Stichting Caritas en de lokale parochie voor geld. En ik schreef naar het ministerie: weet u wel dat ze vijfhonderd euro per persoon vragen, zou u niet eens met uw Turkse collega gaan praten? Ik zorg dus op microniveau voor geld en tegelijk schrijf ik op macroniveau de overheid aan. Want barmhartigheid moet altijd hand in hand gaan met gerechtigheid.”
Lokaal helpt lokaal Een belangrijk deel van het werk van Geesje Werkman is het geven van advies en informatie. Ze beantwoordt vragen van diaconieën over vluchtelingen. Ze houdt
in meehelpen. Het liefst financieel. Ik ben altijd wat huiverig voor materialen; wij willen niet een opslagplaats van goederen worden. Maar ik wil best onderzoeken of er toch spullen nodig zijn, want kerken vinden het vaak fijn om die te doneren. Ik vraag me dus ook af wat een gemeente een prettig gezamenlijk gevoel kan geven. Verder is de lokale kerk ook de eerste die kan helpen bij individuele vragen. Lokaal helpt lokaal, dat is het uitgangspunt. Maar bij bijvoorbeeld gezinshereniging rijzen de kosten daarbovenuit. Of soms leven mensen helemaal niet in lokale verbanden. Die wonen nergens. Dan moeten we de problemen samen zien op te lossen.”
Bekeerlingen Ook adviseert Geesje Werkman de synode. En ze vraagt of die wil meedenken over september 2015
Geesje Werkman: ‘Wij werken vanuit de Bijbel. Dat is onze enige legitimatie’
Foto: margot c. berends
staat
september 2015
7
Israël
Land is nooit ‘van mij’, land is altijd allereerst van God
‘Christ at the Checkpoint’ ‘Dit land is mijn thuis. Ik ben er geboren en getogen. In de loop van mijn leven heb ik landgenoten zien wegtrekken. Sommigen gingen emigreren. Anderen vertrokken gedwongen en kwamen in buurlanden terecht. Nieuwe mensen kwamen in mijn land, steeds weer. En zodra ze voet op de bodem zetten zeiden ze: “dit is mijn land, dit is mijn thuis”. Dat verbaasde me.’ Nynke Dijkstra-Algra
A
an het woord is dr. Munther Isaac,
verbonden aan het Bethlehem Bible College in Bethlehem. Hij bezocht Nederland dit voorjaar. Een Palestijn, een evangelical, een theoloog en een Lutherse dominee. Hij deed me met zijn woorden met andere ogen kijken, met zíjn ogen en met zijn perspectief. Dr. Isaac vertegenwoordigt een beweging die ‘Christ at the Checkpoint’ heet. Deze beweging gaf een manifest uit in twaalf punten.
26
Hieronder een paar van de stellingen in samenvatting, om te overwegen en te bespreken.
1. Land is nooit ‘van mij’, land is altijd allereerst van God. Dat gold al voor de hof van Eden en dat geldt ook voor het land dat in het Oude Testament beschreven wordt als Israël. De verschillende beschrijvingen van de grenzen laten zien dat het niet om vastomlijnde grenzen gaat. Het gaat ook dáár al om een wijds geseptember 2015
worden anderen uitgesloten en is er sprake van exclusiviteit. Hetzelfde geldt voor die moslims die Palestina willen reinigen van alles wat Joods is. We moeten weg van exclusieve claims en theologie. Alleen dan is verzoening mogelijk. 9. Een land is heilig voor zover God er is en geheiligd wordt. Dan wordt het een land van verzoening. Waarom zou je een onverbrekelijke band met het volk Israël hebben? Waarom dan niet ook met het Palestijnse volk? Zijn wij als christenen en Palestijnen niet net zo goed onlosmakelijk aan jullie verbonden? Het zijn vragen aan de Protestantse Kerk. bied, een werelddomein dat vanuit Israël bestemd is voor alle volken. 2. God gaf land binnen het verbond en onder de voorwaarden van het verbond. Dat is het kader. Geen erfdeel als bezit, maar als mandaat. Als je je niet houdt aan het verbond kan het land je ook weer ‘uitspugen’. 3. Wie maken deel uit van het volk van God, dat hiervan profeteert? Soms kom je mensen tegen die binnen dat volk geboren zijn en toch geen deel krijgen (Ismaël), andersom komt ook voor (Ruth). Het gaat niet om een ‘ras’ of om een heldere etnische identiteit. 4. Waarom gaf God land? Israël werd gekozen bij wijze van eerste stap; als een voertuig richting een universele verlossing voor alle volken, zoals beloofd aan Abraham. 5. Een exclusieve theologie is dus niet mogelijk, het gaat hier om universele beloften. Jeruzalem is huis van gebed voor alle volken (Psalm 87). 6. In het Nieuwe Testament wordt duidelijk dat heel het Oude Testament in Christus wordt vervuld. In Mattheüs 28 lezen we dat Jezus de wereld als erfdeel krijgt, als zoon van Abraham die de beloften vervult. Maar Jezus weet van ‘andere schapen’, die niet van deze stal zijn. En in Galaten 3 lezen we opnieuw hoe de zegen van Abraham via Jezus naar alle volken gaat. 7. Stopt het verhaal van Israël dan? Aan wie behoort het land? Het land behoort aan hen die in Christus zijn, die werkelijk zorg willen dragen voor Gods land. En dat land is de hele aarde. 8. De vervangingstheologie (sinds de verwerping van Jezus door de Joden heeft de kerk de plaats van Israël ingenomen -red.) is een typisch westers concept. Wie vervangt wie? Het gaat niet om ‘vervanging’. Wij worden in de éne boom geplant (Romeinen 11). Israël wordt niet ‘vervangen’. Het echte probleem is niet de vervangingstheologie, maar een ideologie van racisme en anti- of filosemitisme. Of je nu de Joden verwerpt of ze juist sterk omarmt, in beide gevallen september 2015
Natuurlijk geven deze stellingen stof tot gesprek, nodigen ze uit tot reactie. De hartstocht rond Israël en Palestina is groot, zowel vanuit bewegingen als ‘Christenen voor Israël’ als vanuit degenen die opkomen voor de Palestijnen. Mijn indruk is dat er over en weer nauwelijks rustig gesproken wordt, laat staan geluisterd. Over en weer klinken al snel beschuldigingen. Dan worden er geen vragen meer gesteld: begrijp ik je goed? Hoe zie je dit? Hoe beleef je het perspectief van de ander? Kun je zijn of haar gelijk benoemen? Dat soort vragen mis ik vaak. Over en weer wordt slechts in statements gesproken en dat met grote stelligheid.
Gebed Margriet Westers, zie voorgaande pagina’s, opende de ontmoeting met Isaac met een gebed. Ik hoop dat dat gebed gehoord en verhoord zal worden. Want alleen als we bereid zijn van perspectief te wisselen, kan er begrip groeien en is verzoening mogelijk. God, onze Vader, we komen bij U deze middag. Dank U wel voor Uw kerk wereldwijd. Dank U wel dat we hier vanmiddag bij elkaar mogen zijn om van elkaar te leren. Wilt U met ons zijn, terwijl we luisteren naar het verhaal van Munther Isaac. Wilt U ons open ogen en open oren geven om Uw stem te verstaan, te midden van alle vele stemmen die er in dit conflict zijn. Wees met Uw Geest aanwezig. Maak onze harten zacht en mild, zodat we in liefde voor elkaar en voor Uw woord vanmiddag bijeen zijn. In alle verscheidenheid als Uw kerk, één kerk. Zo bidden wij in de naam van Uw zoon, onze Heer Jezus Christus. Amen.
27
Israël
Zonder Israël geen D
e Israëlzondag komt eraan, en dan ‘moeten’ we iets met Israël. Maar wat? De redactie van W&D vermoedt dat er vooral aandacht is voor de (christelijke) Palestijnse kant en dat Israël heeft afgedaan. Dieptreurig.
Zijn we in kerk en theologie weer helemaal terug bij af? Hebben we niets van de geschiedenis geleerd? Of alleen dat de aanwezigheid van Israël vooral lastig is? Maar we kunnen helemaal niet zonder Israël. Het zal gauw gedaan zijn met een kerk waarvoor Israël heeft afgedaan. Want zonder Israël is er Bijbels gezien geen toekomst. Daarom moeten we ons blijven laten lastigvallen.
Luisteren Waar hebben we het eigenlijk over? Allereerst over Israël als het Joodse volk dat leeft vanuit de bron die de Thora is en dat de eeuwen door dankzij de Thora overeind is gebleven. We hebben het over het volk dat eeuwenlang een plaats had in ons midden maar toch zijn eigenlijke thuis niet bij ons kon hebben, en dat nu zijn thuis hervindt in het vanouds beloofde land. Voordat wij het ergens over hebben, zouden we eerst eens gewoon onze grote mond moeten houden en met verwondering, respect en aandacht luisteren naar wat Israël zelf te zeggen heeft – naar de vraag die Israël ons stelt en de vraag die Israël voor de kerk is, maar ook voor de wereld. Mede daarom is er een Israëlzondag volgens mij.
Zegen Als ik Jakobus, de broer van de Heer, goed begrijp, is de aanwezigheid van de synagoge van fundamentele betekenis voor het spirituele en morele klimaat in stad en wereld (Hand. 15: 19-21). Het is dus tot onze schade wanneer we daaraan voorbijgaan. Israëlzondag laat ons daarbij stilstaan: bij Israël als volk van de Thora en bij de zegen die daaruit vloeit ook voor de volken. Misschien bent u nog gezegend met een Joodse gemeenschap in uw woonplaats. Ontmoet die eens. Overigens is dat ook van wezenlijk belang voor ons verstaan van Jezus en van het evangelie. Gaat het Hem niet om de vervulling van de Thora en de profeten, het leven naar Gods bedoeling? Jezus, als geboren Jood één met Israël, verbindt ons met Israël – niet alleen in het verleden, maar ook nu. Want Hij heeft zich niet tegen Israël gekeerd, al is Zijn naam vaak tegen Zijn volk misbruikt.
Hoop En dan is er de staat Israël. Het Joodse volk was bij ons, in het christelijke Europa, niet veilig. Maar het heeft nu weer zijn eigen thuis en verdient daar onze steun en solidariteit. Dat is een reden om pal achter Israël te staan, maar het is zeker niet de enige. De wetenschappelijke, technologische, culturele en humanitaire bijdrage van dit land aan de wereld is disproportioneel. De maat die deze staat genomen wordt door de wereld trouwens ook. Nog een reden om pal achter Israël te staan. Maar de diepste reden wordt in het gebed in de synagoge uitgesproken. Dagelijks bidt men om het herstel van Sion. Waar anders zou Israël thuis kunnen komen? En nu is er de staat Israël, als ‘het begin van het ontluiken van onze verlossing’. Dat wijst op een vernieuwde hoop op Gods ontferming, op grond van de oude beloften die God aan de vaderen heeft gedaan. De erkenning daarvan zal tot zegen zijn van alle volken.
Drs. Kees de Vreugd, medewerker educatie van Christenen voor Israël
toekomst
FOTO: J A CO K LA M E R
‘Als je je afzijdig houdt in situaties van onrecht, kies je de kant van de verdrukker’ (Bisschop Tutu, Zuid-Afrika)
in het volgende nummer
40
Duurzaamheid
Jan Huijgen
J.H. Bavinck
Is duurzaamheid een hippe variant van rentmeesterschap? En hoe valt onze inzet daarvoor te onderbouwen vanuit het geloof? Hoe groen zijn wij in de praktijk eigenlijk, als christenen en als kerken? Aandacht voor de nieuwste pauselijke encycliek Si Laudato, maar ook voor het ‘scheppingsrepertoire’ in het nieuwe Liedboek.
Boer en filosoof Jan Huijgen ontwikkelde een totaal nieuw boerderij-concept, waarvoor o.a. de middeleeuwse kloostertraditie een inspiratiebron was. Inmiddels biedt zijn Eemlandhoeve een keur aan ‘groene diensten’ en educatieve arrangementen, en zelfs de ‘Groene Patriarch’ Bartolomeus kwam langs toen hij Nederland bezocht.
Twee Bavincks zijn er die hun sporen verdienden in de theologie. In oktober aandacht voor J.H. Bavink, die zowel te Kampen als te Amsterdam (VU) vijfentwintig jaar hoogleraar missiologie was.
Verschijningsdatum:
20 oktober
september 2015