DEEL 3 - P ETER KROPOTKIN
MENSEN ZIJN VAN NATURE SOLIDAIR
tekening Nuno Lezon / Noun Project©
Kapitalisme zou een goede politiek zijn omdat die zou aansluiten bij de menselijke natuur. Was het immers niet Charles Darwin die aantoonde dat het leven een survival of the fittest is, waarbij de sterksten overleven? Daarom zou het goed zijn om op de markt alle ruimte te laten aan de rijken. Liberalen doen soms een beroep op Darwin, maar hebben van diens filosofie weinig begrepen. Met ‘sterkste’ (fittest) bedoelde deze bioloog niet het individu maar de soort. De mensheid kan alleen overleven als we samen in staat zijn tot aanpassing aan veranderende omstandigheden.
‘Bloeiend verzet’: SP-Kamerlid Sandra Beckerman plant samen met de Groningers bloembollen tegen de gaswinning (11 november 2017).
De klimaatverandering drukt ons met de neus op de feiten: het egoïsme van mensen brengt niet alleen grote schade toe aan de samenleving, maar bedreigt zelfs de aarde waarop we leven. We zullen ons gedrag moeten veranderen, als we niet ten onder willen gaan. Maar kan dat? Kunnen al die egoïstische mensen zich wel aanpassen? Juist de mensen kunnen dat, stelde Peter Kropotkin. Bij de meeste dieren én bij mensen is volgens deze Russische revolutionair niet onderlinge strijd maar solidariteit nodig, voor het behoud en de ontwikkeling van de soort. De filosofie van Kropotkin was populair onder socialisten in ons land, mede door de vertalingen van Domela Nieuwenhuis – die in de vorige aflevering werd besproken. In zijn boek De twee groote wetten der natuur – Darwin-Kropotkine (1912) zocht Domela een alternatief voor de ‘strijd om het bestaan’ zoals Darwin die had beschreven. En die vond hij in de ‘onderlinge solidariteit’ van Kropotkin, als de natuurlijke toestand voor de mens én voor de natuur: ‘Daarom klinkt uit ons heestergewas, bosch, rivier en oceaan den roep tegemoet: Vereenigt U! Pas wederkeerig dienstbetoon toe!’
niet. Geen andere soort is zo gebonden aan kennisoverdracht, onderlinge arbeidsdeling en politieke organisatie. En dat kan alleen als we niet egoïstisch maar solidair zijn (in ‘wederkerig dienstbetoon’). Zonder solidariteit kunnen we als individu niet leven en als soort niet overleven. Dat stemt tot optimisme: we kunnen de toekomst beter maken. Niet door dingen te doen die vreemd voor ons zijn, maar juist door beter te luisteren naar onze natuur. Darwin is vaak misbruikt. Door liberalen om de marktwerking te promoten en door nationalisten om anderen buiten te sluiten. Mensen zijn van nature solidair. Socialisten weten dat al langer, maar ook liberalen kunnen die gedachte gerust omarmen. Ook Darwin heeft het nooit gehad over het ‘recht van de sterkste’, maar over de ‘strijd om het bestaan’. En hij zag evengoed dat wij die strijd niet kunnen winnen zonder solidariteit. De markt die de rijken bevoordeelt en de tweedeling in de samenleving vergroot is niet natuurlijk. Samenwerken en delen zijn dat wel. • tekst Ronald van Raak foto Anjo de Haan
Mensen zijn bij uitstek afhankelijk van anderen, niemand zou het in z’n eentje lang kunnen uithouden – zeker ook liberalen
TRIBUNE november 2021
29
