Weet magazine april 2015 by Weet Magazine

HOE FIJNSTOF JE BUURT BINNENDRINGT

DAVIDS REUZESTERKE WORP

MADE IN HOLLAND

FOKKER LEVERT VANGHAAK AAN AMERIKAANSE MARINE

BRENGT JE BIJ KENNIS APRIL 2015 NUMMER 32 € 4,95

VASTEN

DIT DOET HET MET JE

PIRANHA

KILLER FISH OF PLANTENETER?

ROME BEEFDE VOOR HANNIBAL

WIE WAS DE MAN DIE ZOVEEL LEGIOENEN VERSLOEG? © Total War: Rome II

ELEKTRISCH UNIVERSUM

IS HET HEELAL TOCH ANDERS GEVORMD? BP

VERBETER JE RELATIE DOMINANT-ZIJN LOONT

VOORBEELD BEELD • NICOLAS SANCHEZ

DORSTLESSER De boerenzwaluw is terug. Na een overwintering in het verre Afrika, beneden de Sahara, scheert hij nu weer boven onze meertjes en moerassen. Dankzij zijn lange vleugels en slanke lijf kan hij heel behendig over het water vliegen, op zoek naar motten, kevers, muggen en vliegjes. Zijn tactiek is simpel: snavel open en gaan. Met zo’n brede bek vangt hij altijd wel iets wanneer hij door een wolk insecten raast. En als hij dorst heeft, hoeft hij alleen maar vlak boven de waterspiegel te vliegen. In zijn vlucht schept hij dan wat water op.

WEET MAGAZINE - april 2015

april 2015 - WEET MAGAZINE

INHOUD

WEET MAGAZINE • APRIL 2015

ON TOPIC LEZERS SCHRIJVEN

7 14

FIJNSTOF 16 Een dodelijk smerig goedje

VASTEN 22 Wat doet het met je lichaam? AAN DE HAAK GESLAGEN Fokker maakt vanghaak F-35

16 22

FIJNSTOF EEN DODELIJK SMERIG GOEDJE

AAN DE HAAK GESLAGEN FOKKER BLIJFT BIJ DE TIJD

HANNIBAL, DE SCHRIK VAN ROME 28 Hoe één man bijna het Romeinse rijk omver wierp

ELEKTRISCH UNIVERSUM 32 Zo kan het heelal ook zijn gevormd! DE PIRANHA Killer fish of niet?

POEP ALS MEDICIJN 41 Bacteriën kunnen ook nuttig zijn GEKOPIEERD UIT DE NATUUR 44 DNA-moleculen als tijdloze digitale databank BIJBELS BELICHT 45 Davids slinger VRAAG & WEET

OGENBLIK

In het spoor van Hannibal

HOE KAN HET DAT ÉÉN MAN HET HELE ROMEINSE RIJK IN ZIJN GREEP HIELD?

WEET MAGAZINE - april 2015

VASTEN

WAT DOET HET MET JE LICHAAM?

VOORUIT

JAN REIN DE WIT AZN. HOOFDREDACTEUR

22 36 DE PIRANHA KILLER FISH OF NIET?

POEP ALS MEDICIJN

41 45

HOE GOLIATH NEERGING

Ik kan maar moeilijk het gevoel omschrijven dat op de redactie leeft nu de 10.000 abonnees-grens is overschreden. Precies nu Weet Magazine 5 jaar bestaat! De stijging is continu doorgegaan en dat vinden we heel bijzonder. 10.000 adressen, met elk hun eigen netwerk waarin de boodschap van Weet mag klinken. We ervaren het als een wonder. In de afgelopen jaren is er veel contact geweest met lezers. Jullie zijn erg betrokken. Er zijn veel vragen gesteld. Dat leverde mooie bijdragen op in de rubrieken Vraag en Weet en Lezers Schrijven. Zo dragen jullie bij aan de inhoud en houden we elkaar scherp. Schitterend! Wees maar kritisch. Scherp ons maar op. Wij hebben alle antwoorden niet. Maar wàt we mogen weten vanuit wetenschappelijke studies, delen we graag met jullie. We brengen gegevens voor het voetlicht die andere media vaak laten liggen. Feiten die wringen met het evolutionistische denkkader, en die in te passen zijn in de Bijbelse chronologie. Soms past dat direct als een puzzelstukje op de juiste plek. Denk bijvoorbeeld aan de wereldwijde overleveringen van de zondvloed. Maar vaak is het ook zoeken. Vijf jaar Weet Magazine maken heeft ons uitgangspunt niet doen veranderen: het is nergens voor nodig om de Bijbel aan te passen aan de huidige consensus in de wetenschap. De Bijbel staat vast, de consensus verandert telkens. Technieken verbeteren, wetenschappers ontdekken steeds meer, bestaande

ideeën moeten worden bijgesteld. Steeds duidelijker wordt dat alles om ons heen kenmerken van finetuning vertoont: alles is nauwkeurig afgestemd om leven op aarde mogelijk te maken. De biologie vertoont kenmerken van ontwerp. Kan zo’n ontwerp bestaan zonder Ontwerper? Kan een auto in elkaar geblazen worden door de wind, als je maar lang genoeg wacht? Hoe zal de ontwerper van die auto het

WAT IS EEN ONTWERP ZONDER ONTWERPER? vinden als hij daarvoor de eer niet krijgt? Bedenk goed wat je over God zegt als je beweert dat Hij evolutie als scheppingsmechanisme heeft gebruikt. Is dat tot Zijn eer of oneer? Evolutie is een gruwelijk proces waarin enorm veel lijden zit ingebakken. Is dat hoe God het bedoelt? Je kunt wijzen op pijnlijke processen die je nu in de natuur ziet, maar zou God het ooit zo hebben gemaakt? Nee toch. Wat je nu ziet zijn de trieste restanten van de eens zo perfecte schepping. Dat juweel ging kapot, door onze schuld. Hoe was het dan oorspronkelijk? En hoe is het allemaal zo geworden? De Bijbel zet het raamwerk neer. De wetenschap levert losse puzzelstukjes. Graag leggen we die stukjes ook de komende jaren voor jullie in dat betrouwbare en bestendige raamwerk.

april 2015 - WEET MAGAZINE

Ga ook mee!

Kle in e gr oepen en een go ed e sf eer.

a re i www.a va n t

zen.n l

Jij gaat toch ook mee!? Catalonië€

APPARTEMENT

27 juli – 8 augustus € 699

17 TOT 23

Texel

us 31 juli – 7 august 7 – 14 augustus € 305

AR A J 5 1 Hattem 13 TOT

JAAR

TENTEN

SCHIP

AAR 5 TOT 18 J

1 10 – 17 juli € 259

GROEPSVERBLIJF / HOSTEL

TREKKERSHUT

24 – 31 juli 31 juli – 7 augustus € 239

Bennekom

HOTEL

Hasliber€g

Lumdatausl

8 – 15 august € 439

10 – 22 augustus € 529

APPARTEMENT

HOTEL

GROEPSVERBLIJF / HOSTEL

TENTEN

SCHIP

TREKKERSHUT

Kijk voor alle bestemmingen en info op www.jbgg.nl/koers

WEET MAGAZINE - april 2015

ON TOPIC TEKST • JOHAN DÉMOED

PAUL BOERMA IS DE 10.000-STE „IK KAN WEL ZONDER WEET, MAAR IK WIL NIET ZONDER”

En de winnaar is… Paul Boerma uit Zaltbommel! Hij mag zich de 10.000-ste abonnee van Weet Magazine noemen. Om dit heuglijke feit te vieren kreeg Paul een gratis jaarabonnement plus alle nummers die sinds het 5-jarige bestaan van Weet Magazine zijn verschenen. De 13-jarige Paul Boerma uit Zaltbommel kent Weet Magazine van school. „Eens in het jaar werden daar nummers uitgedeeld. Het blad trok me aan omdat er veel leuke weetjes in staan over natuur, computers en geschiedenis. Daar lees ik graag over.” Paul is niet de enige uit het gezin die de Weet weleens pakt. „Mijn vader en moeder lezen hem vaak uitgebreid door, en de vriend van mijn zus ook. Dat is best leuk want dan kunnen we, als iedereen het gelezen heeft, erover

praten. Het mooie aan Weet is dat jongeren het ook kunnen begrijpen. Voor hen staat er altijd wel iets interessants in.” Daarnaast waardeert Paul het dat Weet Magazine een christelijk blad is. Zelf gebruikt hij de Weet best vaak in gesprekken met anderen. „Ik heb het er weleens over, bijvoorbeeld als ik iets leuks heb gelezen. Dan probeer ik die kennis met een ander te delen.” Weet Magazine heeft hem anders over dingen laten denken. „Dat God de wereld nog mooier heeft geschapen dan ik al dacht, bijvoorbeeld. Ik kan wel zonder Weet Magazine, maar ik heb héél veel plezier in het lezen en daarom zou ik niet zonder willen.” Paul, we hopen je nog lang als abonnee te mogen hebben. Gefeliciteerd namens de hele redactie.

ACHILLESHIEL VAN EVOLUTIE

NU BESCHIKBAAR OP DVD

Lang is er naar uitgekeken, en daar is ‘ie dan: Achilleshiel van evolutie. Creation Ministries International heeft deze dvd uitgebracht en Weet Magazine brengt de Nederlandse editie op de markt. In deze 96 minuten durende documentaire vertellen 15 wetenschappers over de zwakheden van de evolutietheorie. Ze richten zich daarbij op hun eigen vakgebied.

• BESTEL HEM OP : www.weet-magazine.nl/achilleshiel

Doorgaans hoort het brede publiek alleen de ene kant van het oorsprongsdebat: de evolutietheorie zou bewezen, onwankelbaar en onfeilbaar zijn. Wie durft daar iets tegen in te brengen? Deze dvd heeft een andere insteek. Met boeiende animaties zetten de filmmakers een krachtig tegengeluid neer en wordt er kritiek geleverd op de evolutionaire orthodoxie die in veel studieboeken is vertolkt. Deze blikverruimende aanpak laat

zien hoezeer het oorsprongsdebat verweven is met de manier waarop je naar jezelf en de wereld om je heen kijkt. De kijker krijgt allerlei handvatten aangereikt; actuele studieresultaten die niet passen in het evolutionistische plaatje, maar wel in het creationistische. De geïnterviewde onderzoekers – allen doctoraal afgestudeerd aan een universiteit – zorgen op die manier voor een stuk toerusting van christenen. Onderwerpen die aan de orde komen zijn: natuurlijke selectie, genetica, de oorsprong van het leven, het fossielenbestand, de geologische tijdschaal, radiometrische datering, kosmologie en de ethische implicaties. De dvd Achilleshiel van evolutie kan vanaf vandaag voor € 12,50 worden besteld. Levering gebeurt in mei. Bestellen kan op: www.weet-magazine.nl/achlleshiel

april 2015 - WEET MAGAZINE

ON TOPIC

TEKST • GERT-JAN VAN HEUGTEN

DOOR MUREN KIJKEN MET GEWOON LICHT

Röntgen en andere vormen van straling zijn niet het enige wat ondoorschijnende objecten kan binnendringen. Het klinkt misschien wat tegenstrijdig, maar gewoon licht kan dat ook. Onderzoekers zijn nu een methode op het spoor waarmee je dwars door muren heen kunt zien en in het lichaam kunt kijken.

BETER HUWELIJK MET EEN DOMINANTE PARTNER

Is je vrouw of man dominant? Speelt zij of hij altijd de baas in huis? Dat lijkt vervelend, maar het blijkt te duiden op een sterk huwelijk waarin ook meer kinderen worden geboren. Als verklaring geven onderzoekers dat er in zulke huwelijken beter wordt samengewerkt. Onderzoekers van de universiteit van Praag maakten onlangs bekend dat het veel geprezen gelijkheidsideaal niet de beste resultaten geeft in een liefdesrelatie. Ze volgden daarvoor 340 echtparen en kwamen zo tot hun conclusie. Het rapport draagt de opmerkelijke titel: Waarom vrouwen kiezen voor een onderdrukkende man.

Gewoon licht kan menselijk weefsel doordringen. Dat kan positieve gevolgen hebben voor medisch onderzoek. Op een dag kunnen gewone lichtgolven röntgenstraling gaan vervangen. Medici kunnen dan tumoren met lasers verwijderen in plaats van met risicovolle operaties. Het probleem tot nu toe is dat zulk licht wordt opgenomen of verspreid wanneer het eenmaal door ondoorschijnende objecten heen gaat. Maar daardoor is het niet meteen nutteloos. Je kunt er nog steeds een beeld mee vormen van

• WEET MEER :

wat bijvoorbeeld in het lichaam zit. Onderzoekers hebben nu een methode ontwikkeld om het verstrooide licht dat door een ondoorschijnend object heen gaat weer samen te voegen. Zo kan er alsnog een bruikbaar beeld worden gevormd en kun je dwars door dingen heen kijken om te zien wat er zich binnenin of erachter afspeelt. Bij deze techniek wordt gebruikgemaakt van een set rekenregels, algoritmes. Daarmee kan worden bepaald hoeveel een beeld is vervormd. Wetenschappers laten een laser door een zogenaamde Spacial Light Modulator (SLM) gaan. Dit apparaat vertraagt verschillende onderdelen van de lichtbundel. Nadat het licht door de SLM en een ondoorschijnend object heen is gegaan, kan een detector aan de andere kant vaststellen waar het verspreide licht vandaan kwam. Vervolgens brengt de detector alle stukjes bij elkaar en maakt hij er weer een samenhangend beeld van.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/doormurenkijken

www.weet-magazine.nl/dominant

BIONISCHE ZONNECEL BRANDSTOF OOGSTEN UIT ZONNESTRALEN

In de zoektocht naar goedkopere en schonere manieren om aan brandstof te komen denken onderzoekers van Harvard een doorbraak te hebben gevonden. Ze ontwikkelden namelijk een zonnecel die met de hulp van bacteriën brandstof kan maken. De onderzoekers maakten gebruik van een combinatie tussen technologie en natuur. Ze gebruiken een zonnecel om elektriciteit op te wekken. Als je die elektriciteit door water leidt, splitst het water in waterstof en zuurstof. Vervolgens worden de waterstofatomen door de genetisch gemodificeerde bacteriën – van de soort Ralstonia eutropha – samen met CO2 uit de lucht omgezet in isopropanol. Dat

WEET MAGAZINE - april 2015

is een brandbaar goedje dat je als brandstof kunt gebruiken. Het zit ook in producten als brillendoekjes en ontsmettingsmiddelen. Het team gaat proberen de efficiëntie van de energieoverdracht (nu slechts 1%) te verhogen. Met zo’n combinatie van technologie en bacteriën kunnen in de toekomst misschien ook andere chemicaliën goedkoop worden geproduceerd, bijvoorbeeld ingrediënten voor medicijnen. Omdat de energie lokaal wordt opgewekt, is dit Bionische Blad, zoals de ontwerpers hun uitvinding noemen, prima geschikt om te gebruiken in ontwikkelingslanden.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/bionischblad

VREEMDE PLUIMEN BOVEN MARS In 2012 zijn vreemde pluimen gezien boven Mars. Wat zouden het zijn?

GRAVEN NAAR DINO’S

STAAT IN AMERIKA JAARLIJKS OP DE AGENDA

Heb je altijd al eens zelf naar dinosaurusfossielen willen zoeken? Dat kan! De Southwestern Adventist University (SWAU) organiseert al enkele jaren een opgravingsproject in Wyoming (VS) waar iedereen aan mag deelnemen. De SWAU is een christelijke universiteit gevestigd in Texas. Al vanaf 1997 gaat men ieder jaar met een groep van zo’n 100 deelnemers naar de staat Wyoming in het noordwesten van de Verenigde Staten, om daar in de Lance Formatie te zoeken naar dinosaurusfossielen. Jaarlijks

vinden ze er tussen de 1.500 en 2.000! Met behulp van GPS worden de dinobeenderen nauwgezet gedocumenteerd. Er wordt bekeken hoe ze tot fossiel zijn geworden, en hoe dit fossielenkerkhof is ontstaan. De fossielen worden dan ingepakt en naar het lab gebracht om ze te conserveren. Ook worden ze opgenomen in een database die online beschikbaar is voor onderzoekers over de hele wereld. De expeditie dit jaar is van 4 juni tot en met 3 juli. Er zijn ook plannen om vanuit Nederland met een groep te gaan.

In maart en april 2012 maakten amateurastronomen melding van vreemde pluimen boven de Terra Cimmeria, een hooglandregio op het zuidelijk halfrond van de planeet. De pluimen waren steeds gedurende 10 dagen te zien en ze veranderden van dag tot dag van vorm. Als ze vanaf de aarde te zien zijn, dan moesten de pluimen wel heel erg groot zijn: tussen de 200 en 250 kilometer hoog en 500 tot 1000 kilometer in diameter! Met behulp van ruimtesondes en telescopen zijn al eerder wolkformaties op Mars gezien. Die wolken van waterijs en kooldioxide kwamen echter niet hoger dan 100 kilometer. Stof van het oppervlak zou het ook niet geweest zijn. Dat komt niet veel hoger dan 50 kilometer. Misschien was het een aurora (noorder- of zuiderlicht), denken wetenschappers. Maar met de theorieën die er nu zijn voor de atmosfeer van Mars kunnen deze pluimen niet worden verklaard. Misschien dat het elektrisch universum-model, dat verderop in dit nummer wordt beschreven (pagina 32), handvatten biedt?

• WEET MEER: • WEET MEER: www.weet-magazine.nl/fossielenzoeken

www.weet-magazine.nl/Marspluimen1 www.weet-magazine.nl/Marspluimen2

PINGUÏNS PROEVEN STEEDS MINDER VIS ETEN BLIJKT EEN KWESTIE VAN ‘HAP, SLIK, WEG’

Pinguïns hebben niet alleen hun vermogen om te vliegen verloren – als ze dat ooit al deden – maar ook het vermogen om enkele basissmaken waar te nemen. Effectief gezien proeven ze hierdoor de vis die ze eten niet meer. Over het algemeen worden vijf basissmaken erkend: zoet, zuur, zout, bitter, en umami (dat is een smaak die door het aminozuur glutamaat wordt veroorzaakt; dit proef je vooral in vlees en vis). Chinese wetenschappers die het pinguïngenoom in kaart proberen te brengen, ontdekten dat pinguïns drie van die vijf basissmaken niet meer kunnen proeven: zoet, bitter en umami. De genetische code daarvoor ontbreekt. Volgens deze wetenschappers, die vanuit een evolutionistisch referentiekader spreken, zouden de pinguïns hun vermogen om deze smaken te proeven tussen de 23

en 60 miljoen jaar geleden verloren zijn. Ze denken te weten hoe dat komt. Een eiwit, Tprm5, is verantwoordelijk voor het overbrengen van de informatie van de smaakreceptoren naar de hersenen voor zoet, bitter en umami. Dit eiwit kan bij hele lage temperaturen zijn werk niet goed doen. Daarom hebben pinguïns op den duur hun vermogen verloren om vis te proeven, wat umami smaakt. De onderzoekers vragen zich wel af hoe dit heeft kunnen gebeuren, omdat deze smaakreceptoren juist een rol zouden moeten spelen bij de evolutie van een vogel die • WEET MEER : www.weet-magazine.nl/smaakverlies1 van vis leeft... www.weet-magazine.nl/smaakverlies2 www.weet-magazine.nl/smaakverlies3

april 2015 - WEET MAGAZINE

ON TOPIC

TEKST • GERT-JAN VAN HEUGTEN

MAN VERSUS MACHINE

WIE ZAL ER WINNEN?

Het is onderzoekers van Stanford University (VS) gelukt een onbemande Audi TSS te laten winnen van een topcoureur. David Vodden verloor met 0,4 seconde van de chauffeurloze auto. De Audi TSS was geprogrammeerd om met snelheden hoger dan 190 km/uur over het Thunderhill Raceway Park in Noord-Californië te racen. Hiervoor bestudeerden de onderzoekers het rijgedrag van coureurs. Ze plakten elektrodes op hun hoofd om de hersenactiviteit te peilen. Zo werd inzichtelijk gemaakt wat er in het hoofd van een coureur gebeurt als hij moeilijke manoeuvres uitvoert. Het Stanford-team voorspelt dat er in de komende 15 jaar auto’s op de markt verschijnen die met de rijvaardigheid van Michael Schumacher zelfstandig kinderen naar school kunnen rijden.

• WEET MEER :

www.weet-magazine.nl/onbemand

BEDIENBARE HOLOGRAMMEN NIETS IS MEER WAT HET LIJKT

Hologrammen die je kunt aanraken en bedienen. In een paar jaar moet het werkelijkheid worden. Je hebt er wel een speciale bril voor nodig. Microsoft werkt er hard aan. De Hololens. Microsofts Hololens is een futuristische headset met transparante lenzen. Als je hem aanzet wordt de wereld om je heen in één keer veranderd. Overal om je heen verschijnen voorgeprogrammeerde driedimensionale objecten, hologrammen. Ze zien eruit als vaste voorwerpen, maar in werkelijkheid zijn het ‘luchtspiegelingen’ die op je netvlies getoverd worden door de lenzen van de headset. Deze hologrammen zijn alleen zichtbaar voor de Hololens-drager. Het bijzondere is dat de hologrammen lijken te interacteren met de omgeving. Een karakter uit een computerspel zou bijvoorbeeld op je eigen bank kunnen springen, waarbij het lijkt alsof de bank wordt ingeduwd op de plek waar hij neerkomt. Bijna niet van echt te onderscheiden dus.

VERDER DAN OCULUS RIFT

De Hololens gaat een stap verder dan de Oculus Rift, een andere headset die al veel media-aandacht kreeg. Met de Oculus Rift kun je namelijk je omgeving

niet zien, maar alleen het beeld dat de bril toont. De Hololens is dus een wat socialer medium. Alles om je heen blijft gewoon doorgaan, mensen hebben niet het idee dat je van de aardbodem bent verdwenen als je de headset opzet. Het enige is dat je dingen ziet die voor anderen onzichtbaar zijn… tenzij diegene ook weer een Hololens opzet natuurlijk. De Hololens is compatible met Windows 10. Voortaan kun je je mail dus op een driedimensionale manier doornemen, gewoon vanuit je luie stoel, met je hand grijpend in de mailbox die vlak voor je wordt geprojecteerd.

TERABYTES PER SECONDE

Er is geen externe computer nodig om de Hololens te laten werken. Alles zit in de headset zelf. De Holographic Processing Unit (HPU) zet verbazingwekkende prestaties neer. Samen met nog wat andere processoren zorgt hij ervoor dat hologrammen ontzettend snel op de lens komen. Microsoft spreekt over een overdrachtssnelheid van ‘terabytes per seconde’. Journalisten die de Hololens mochten testen, ervoeren geen beeldvertraging. Met de Hololens smelten de digitale en de echte wereld helemaal samen. Alles gaat veranderen… bereid je er alvast maar op voor.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/hololens

WEET MAGAZINE - april 2015

KOGELAIRBAG VEILIGHEID GAAT VOOROP

In leven-of-dood-situaties krijgen politieagenten niet altijd de gelegenheid om een waarschuwingsschot te lossen. Hierdoor kunnen confrontaties weleens dodelijk aflopen. Daar is nu een oplossing voor. Een gepensioneerde Amerikaanse sheriff heeft een ‘airbag’ voor kogels ontwikkeld. Dit vernuftige laatste redmiddel bestaat uit een houder die je op de loop van een pistool kunt zetten en waaraan een metalen bal zit. De bal remt de kogel af en werkt als een soort ‘airbag’. Wanneer je de trekker overhaalt komt de kogel in de bal terecht, waardoor je een groter en langzamer projectiel krijgt. Het nieuwe projectiel heeft nog maar een vijfde van de snelheid van de oorspronkelijke kogel.

Als je bij het lossen van een schot de ‘airbag’ gebruikt, krijgt de persoon die geraakt wordt een enorme klap. Het schot is in de meeste gevallen niet dodelijk. Dat is precies waar het de bedenkers – die hier 9 jaar aan hebben gewerkt – om te doen is. Mocht het waarschuwingsschot geen effect hebben, dan kunnen de agenten meteen reageren. Bij het eerste schot vliegt de houder namelijk gelijk van de loop, zodat het pistool direct als normaal wapen kan worden gebruikt.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/kogelairbag1

www.weet-magazine.nl/kogelairbag2

BEDWANTSEN EVOLUEREN TOT… BEDWANTSEN AANTOONBARE VERANDERINGEN ZIJN SPECIALISATIES BINNEN DE SOORT

Bedwantsen zijn insecten die zich voeden met het bloed van warmbloedigen. Volgens evolutionisten vormen ze een modelsoort om Darwinistische evolutie aan te tonen. Maar wat blijkt? Van een opwaartse evolutie is geen sprake. De bedwantsen specialiseren zich alleen maar. Bedwantsen zijn vleugelloze insecten die zich tegoed kunnen doen aan je bloed terwijl je slaapt. Al sinds de oudheid hebben mensen er alles aan gedaan om van dit ongedierte af te komen. De genetische analyse van de bedwants lijkt aan te geven dat deze parasieten zich eerst tegoed deden aan het bloed van vleermuizen. Bedwantsen van de soort Cimex lectularius worden zowel in huizen als bij vleermuizen aangetroffen. Opvallend is dat deze twee groepen bedwantsen over het algemeen niet met elkaar

paren. Dit kan leiden tot soortvorming: het idee is dat de bedwantsen bij vleermuizen over een poosje niet meer kunnen paren met de bedwantsen bij mensen. En dat wordt aangehaald als een voorbeeld van evolutie. Maar wat gebeurt er eigenlijk? Hier is sprake van het optreden van variatie binnen het basistype. De bedwantsen verliezen genetisch materiaal en gaan zich specialiseren richting vleermuizenbloed of richting mensenbloed. Bedwantsen zijn dus geen model voor opwaartse evolutie, maar laten juist degeneratie zien. En dat past binnen het Bijbelse model van rijk geschapen basistypes die door de tijd heen informatie verliezen in een wereld waar afbraak de regel is.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/bedwants

april 2015 - WEET MAGAZINE

ON TOPIC TEKST • JOHAN DÉMOED

‘‘ALS

MUZIKALE BEVALLING RITME HELPT PERSTIJD VERKORTEN

Een onderzoeksteam van de Women’s and Children’s Hospital in Lafayette (VS) heeft een opmerkelijk systeem ontwikkeld. Op het babyhoofd en vlakbij de vagina van de moeder worden elektrodes geplakt, die in verbinding staan met een laptop. Zo houdt de computer bij hoe de bevalling verloopt. Als moeder perst hoort ze een muziekje waarvan het tempo matcht met het tempo waarin de baby zich naar buiten werkt. Zo weet de moeder precies hoe goed ze het doet tijdens de bevalling. Dit blijkt stimulerend te werken. In een experiment waarbij 45 vrouwen deze techniek gebruikten en 24 vrouwen niet, bleek dat de gemiddelde lengte van de perstijd tijdens de bevalling afnam met 19 minuten (van 77 naar 58 minuten).

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/muzikalebevalling

HET DIEPSTE DER AARDE Maan 3.474 km in diameter

Korst 5-50 km dik

Buitenmantel 360-405 km

Overgangszone 250 km Binnenmantel 2.230 km Buitenkern 2.260 km Binnenkern 1.220 km BINNENKERN

Evenaar Aangezien het niet mogelijk NIEUWE is te boren in de kern, verTHEORIE zamelden geleerden gegevens uit echo’s, gegeneBuitenste binnen- reerd door aardbevingen. kern: IJzerSeismische gegevens kristallen (noordwijzen op een significante zuid gericht) gebeurtenis waarbij de Binnenste binnen- oriëntatie van de kern werd kern: IJzeromgedraaid; verandering kristallen (oostvan magnetisch veld van west gericht) equatoriale as naar poolas.

Bronnen: Nature Geoscience, The Deep Carbon Observatory

WEET MAGAZINE - april 2015

Aldus de Engelse baptistenpredikant C.H. Spurgeon in een preek, gesproken op 25 juli 1886. Hij laat hier een geluid horen dat menig predikant tegenwoordig nalaat of tegenspreekt.

• WEET MEER: www.weet-magazine.nl/spurgeon

SLAAPTEKORT IS ZICHTBAAR IN JE BLOED

Chinese en Amerikaanse onderzoekers zeggen dat ze in de diepste kern van de aarde nog een ander, apart deel hebben ontdekt. Aarde 12.742 km in diameter

Ik zal geen blad voor de mond nemen als het hierom gaat: dit is niet het moment om zacht te spreken. ”

SLAAP, KINDJE, SLAAP

BINNENKERN BLIJKT UIT TWEE DELEN TE BESTAAN

ANATOMIE AARDE

GODS WOORD WAAR IS, IS EVOLUTIE EEN LEUGEN.

Iedereen heeft wel eens een kort nachtje. Maar wist je dat regelmatig slaaptekort kan leiden tot vervelende aandoeningen? En dat kun je zien aan je bloed… Als je slaapt krijgt je lichaam tijd om te herstellen van de activiteiten van de afgelopen dag. Te weinig slaap zorgt er dan ook voor dat je lichaam zich niet goed kan herstellen. Wanneer je regelmatig te weinig slaapt, kan dat leiden tot stofwisselingsaandoeningen als diabetes, overgewicht en hart- en vaatziekten. Onderzoekers van de universiteit van Pennsylvania (VS) hebben proeven uitgevoerd bij ratten en mensen die vijf dagen lang maar vier uur per etmaal sliepen. Uit bloedmonsters bleek dat in hun bloed andere metabolieten zaten – dat zijn tussen- of eindproducten van het afbreken van voedsel in je lichaam. Zo kun je dus aan het bloed zien of een mens of dier te weinig slaap heeft gehad.

• WEET MEER: www.weet-magazine.nl/slaaptekort

KON DE ARK EEN STOOTJE HEBBEN? EXPLOSIE-EXPERIMENT TOONT DE VOORDELEN VAN EEN DUBBELE PEKLAAG

Toen God tegen Noach zei hoe hij de ark moest bouwen, kreeg hij de opdracht om die van binnen en buiten met pek te besmeren. Duidelijk is dat die peklaag niet zozeer bedoeld was om de ark zwart, maar om hem waterdicht te maken. Maar had deze laag misschien ook de functie om extra bescherming te bieden tegen de geweldige krachten van het beukende water en het botsende puin? Daar zijn aanwijzingen voor.

Het populaire programma Mythbusters van Discovery Channel voerde een serie experimenten uit met een beschermend polyurethaanproduct: Bedliner. Dit wordt vaak ter bescherming op de laadbak van pick-up trucks gesmeerd. De Mythbusters wilden de ‘mythe’ testen dat een huis met zo’n coating bestand zou zijn tegen een

HOE NOACH DE PEK OOK MAAKTE, ZEKER IS DAT DE ARK EROP VOORUIT GING ontploffing vlakbij. Voor de experimenten gebruikten ze vier muren: twee van hout en twee van betonblokken. Een ontploffing met een explosiedruk van 6,5 bar sloeg een aanzienlijk gat in een onbewerkte houten wand. Maar bij eenzelfde houten wand, waarop van binnen en buiten Bedliner-coating was gesproeid,

trad geen schade op. Tests met muren van betonblokken, waarbij de kracht bij de ontploffing was verhoogd tot 96 bar, gaven gelijke resultaten.

SMASH LAB

In een ander Discovery Channel-programma, Smash Lab, zijn soortgelijke tests uitgevoerd. Hier werden vier muren opgebouwd uit betonblokken. De eerste bleef onbehandeld, op de tweede werd aan de binnenzijde een laag gesproeid, de derde kreeg een laag aan de buitenzijde en de vierde aan beide zijden. Gegevens over de explosiekracht werden niet genoemd, maar de resultaten waren vergelijkbaar met die van het Mythbusters-team.

PEK VAN KOOL EN HARS

De chemische samenstelling van polyurethaan is bekend, maar de eigenschappen van de pek die bij de arkbouw werd gebruikt niet. Deze kan van olie of houtskool zijn gemaakt, maar ook van hars. De scheepsbouwers in Europa gebruikten vele eeuwen geleden hars van naaldbomen om

Bedliner wordt vaak gesmeerd op de laadbak van pick-ups om deze te beschermen. hun houten schepen te dichten. Die hars wonnen ze door een visgraatpatroon van groeven in boomstammen aan te brengen. Daarna vingen ze de hars op in een pot en hakten de bomen om, bedekten ze met aarde of as en verbrandden ze totdat er een lichtgewicht zwarte houtskool overbleef. Als laatste processtap voegden ze de vermalen houtskool aan kokende hars toe. Met zulke pek maakten de scheepsbouwers de houten schepen waterdicht en bevoeren ze de grote oceanen. Als je ziet hoeveel bescherming een gesproeide polyurethaanlaag biedt, dan kun zou je ervan uit mogen gaan dat de pekcoating op de ark hem niet alleen waterdicht maar ook inslagbestendig maakte.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/arkpek1 www.weet-magazine.nl/arkpek2 www.creation.com/pitch

Bron: Creation 36(3) 2014, pagina 15.

april 2015 - WEET MAGAZINE

AGENDA

WEET MAGAZINE • APRIL 2015

Een selectie van interessante expo’s en bezoekwaardige evenementen in april en mei 2015. Cinema Animale: Van Disney tot Attenborough (woensdag 15 april) ‘t Hoogt, Utrecht Filmvertoning en lezing. Ontdek hoe Jaws, Flipper, Mickey Mouse en ijsbeer Knut je kijk op dieren hebben veranderd. Mediawetenschapper Maarten Reesink neemt je mee in de wereld van de Animal Studies.

• www.weet-magazine.nl/cinema

Verhalen uit de onderduik (t/m zaterdag 19 april) Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen Expositie. Ervaringen van Joodse onderduikers kunnen worden beluisterd. Ook zijn er objecten te zien die tijdens het onderduiken zijn gemaakt.

• www.weet-magazine.nl/verhalen

Battlefield Tour - Delfzijl Pocket (zaterdag 25 april en zaterdag 2 mei) Centraal Station, Delfzijl Excursie. Treed in de voetsporen van de Canadezen die in april 1945 Delfzijl en omgeving hebben bevrijd. De tourbus rijdt de route die de Canadezen volgden tussen Wagenborgen en Delfzijl.

• www.weet-magazine.nl/battlefield

Augustus op het spoor (tot zaterdag 2 mei) Thermenmuseum, Heerlen Hoe oud zijn grote steden als Aken, Heerlen, Maastricht en Jülich, en zijn ze door keizer Augustus gesticht? Op deze en meer vragen wordt in deze tentoonstelling antwoord gegeven.

• www.weet-magazine.nl/augustus

Afzien; literatuur en wetenschap over extreme prestaties (woensdag 20 mei) Studium Generale Utrecht Symposium. Frank Backx (Sportgeneeskunde, UMC Utrecht) geeft inzicht in de extreme prestaties tijdens de wielerronde van Frankrijk. Wat doet dat met een mens, fysiek en mentaal? Toine Pieters (Geschiedenis van de Farmacie, UU) vertelt over prestatie bevorderende middelen. Is gecontroleerde doping niet beter dan elke prestatie met argwaan bekijken?

• www.weet-magazine.nl/afzien

WEET MAGAZINE - april 2015

LEZERS SCHRIJVEN Een goede eigenschap van de wetenschap is dat zij zichzelf corrigeert. Ze bestaat immers bij de gratie van het voortschrijdend inzicht. Daarom vraagt Weet Magazine aan de lezer om te reageren op de gepubliceerde artikelen als hij meer weet. Inzendingen kunnen worden verstuurd naar: lezersschrijven@weet-magazine.nl

wijzen op speciale zenuwcellen die jeuk waarnemen. Maar hoe zit dat dan? KEES VAN REENEN

Bedankt voor deze aanvulling. Het zou De redactie behoudt zich het recht voor om reacties kunnen zijn dat die zonder overleg te redigeren of niet te plaatsen. speciale zenuwcellen een belangrijke rol spelen bij het optreden van jeuk. In het artikel waarnaar u verwijst is men echter zelf ook terughoudend. Is het nu pijn of zijn het deze speciale zenuwcellen die jeuk registreren? Het laatste woord is daar nog In een vorig nummer van Weet Magazine niet over gesproken. staat dat jeuk een milde vorm van pijn is. Hoe het ook zij, voor de beantwoording Dat is het niet, weet ik uit eigen ervavan de vraag destijds in Weet Magazine ring. Ga maar na: als je zacht tegen een maakte het niet uit of jeuk een milde vorm muur stompt, ervaar je een zwakke pijn. van pijn is of geregistreerd wordt door Wanneer je erge jeuk hebt is dat een heel andere zenuwcellen. Het principe dat andere gewaarwording. Daarbij komt dat zenuwen in de verdrukking raken geldt onderzoekers van Washington University nog steeds, al zijn dat mogelijk andere in St. Louis (www.weet-magazine.nl/jeuk) zenuwen dan die de pijn registreren.

DE OORZAAK VAN JEUK

EVERT KWOK

RECENSIE TEKST • JAN VAN MEERTEN

TURBOEVOLUTIE In Weet 30 (pagina 51) gaat het over turbo-evolutie bij hagedissen. Ik heb op internet naar meer informatie over dit onderwerp gezocht en las over het DNA van deze plantenetende hagedissen (www.weet-magazine.nl/hagedis). Daaruit blijkt dat het DNA niet was veranderd ten opzichte van de vleesetende familie. Zou het niet zo kunnen zijn dat de evolutie die er plaatsvond gewoon neerkomt op het anders gebruiken van DNA? Dat er dus maar een paar andere allelen zijn gebruikt? Want bij evolutie moet DNA muteren en dus echt veranderen… STEFAN SCHAAB Dat is zeker mogelijk. Door je eetpatroon te gaan veranderen kunnen bepaalde genen ‘aan’ of ‘uit’ worden gezet. Alle informatie was dus al aanwezig in het DNA. Het punt is dat Dawkins dit zelf aanhaalt als voorbeeld (bewijs) voor evolutie. Blijkbaar heeft hij zijn huiswerk niet goed gedaan. Dat is wat de columnist juist ook wilde duidelijk maken.

BLINDE HALLUCINATIE Ik heb het artikeltje gelezen over ‘blinde hallucinatie’ in de vorige Weet. Als aanvulling hierop wil ik melden dat een blinde wel kan hallucineren, maar dan niet visueel, maar via geluid, gevoel, reuk en smaak (www.weet-magazine.nl/ hallucinatie). JAN VAN DE KIEFT Je hebt helemaal gelijk dat er verschillende soorten hallucinaties bestaan: je kunt met elk zintuig dingen waarnemen die er niet zijn. De vraag van de lezer die in het vorige nummer is beantwoord ging echter specifiek over dingen zien, en dat blijkt alleen te kunnen wanneer blinde mensen op latere leeftijd blind zijn geworden.

GEVECHT MET DE TIJD

IN VIER EEUWEN WERD DE AARDE RUIM 4 MILJARD OUDER...

Tot in de 18-de eeuw wisten de meeste mensen het zeker: aarde, maan, sterren en de mens zijn zo rond 4000 voor Christus geschapen door God. Het uitgangspunt lag in Genesis. Dat is nu totaal anders. Hoe is dat, door de eeuwen heen, zo veranderd? In het boek Gevecht met de tijd schetst historicus Gerard Aalders hoe het gekomen is dat de mens anders is gaan denken over de leeftijd van de aarde. In vier eeuwen werd de planeet ruim 4 miljard jaar ouder…

NAUWKEURIG BEREKEND

Tot in de 17-de eeuw twijfelde men er in de christelijke wereld niet aan: de aarde was jong. Onder ‘jong’ verstond men dat de aarde ruwweg tussen de 6.000 en 7.500 jaar oud moest zijn. Prominenten als Augustinus, Basilius de Grote, Johannes Kepler en Isaac Newton geloofden allemaal dat de aarde jong was. Bisschop James Ussher stelde, na een nauwkeurige berekening, dat de aarde geschapen werd op de avond vóór zondag 23 oktober in 4004 voor Christus. Aalders beschrijft in zijn tweede hoofdstuk hoe Ussher tot zijn chronologie van de Bijbel kwam. Deze chronologie werd de standaard.

CRITICASTERS

Vrijdenkers hadden er een zware dobber aan als ze Usshers ouderdom van de aarde ter discussie wilden stellen. Een daarvan was Isaac Le Peyrére. Hij zette de scheppingsgeschiedenis op losse schroeven door te beweren dat er voor Adam en Eva mensen hadden geleefd: de pre-Adamieten. Een andere vrijdenker was Martino Martini. Hij reisde in de 17-de eeuw door China. Het viel hem op dat de Chinese geschiedenis vele honderden jaren verder terugging dan Usshers datum van de zondvloed. Van de naam Noach hadden de Chinezen nog nooit

gehoord, en dat terwijl ze bekendstonden als precieze historici. Martini deed onderzoek en besloot zijn studie in boekvorm te publiceren in China. Een eeuw later zorgde het nog voor veel ophef. In de loop van de 18-de eeuw werd de aarde steeds ouder geschat. Volgens James Hutton, een van de grondleggers van de moderne geologie, moest de aarde minstens een paar miljoen jaar oud zijn. Lord Kelvin, tegenstander van Darwin, schatte de aarde op 20 miljoen jaar. Toen kwam Ernest Rutherford met een leeftijd van 500 miljoen jaar. Uiteindelijk gaven de berekeningen van geologen 4,55 miljard jaar aan.

LICHTE SPOT

Aalders beschrijft de geschiedenis op een duidelijke wijze. Hij toont dat hij zich breed in het onderwerp heeft verdiept. Maar het laatste hoofdstuk staat in schril contrast met de rest. Waar hij in de voorgaande hoofdstukken breedvoerig literatuuronderzoek deed, verzaakt Aalders dat in het laatste hoofdstuk. Hij laat zien dat hij niet veel opheeft met mensen die nog steeds geloven dat de aarde jong is. Het blijkt dat hij maar weinig weet van het huidige jonge-aarde-scheppingsmodel. Aalders bespreekt alleen het boek The Genesis Flood als ‘wetenschappelijk alternatief’. Dit boek verscheen meer dan 50 jaar geleden! Wat daarna door creationisten is aangedragen over de leeftijd van de aarde wordt niet besproken. Met lichte spot schrijft Aalders over creationisten. Hij ziet hen als mensen die stilstaan in de tijd en hun ogen sluiten voor de wetenschap. Het laatste hoofdstuk had dan ook beter weggelaten kunnen worden. Het doet afbreuk aan een verder mooi en duidelijk geschreven boek.

• WEET MEER: Gerard Aalders, Gevecht met de tijd, uitgeverij Aspekt, ISBN 9789461533821, 328 pagina’s, €18,95

april 2015 - WEET MAGAZINE

TEKST •

KLIMAAT

JERKE EISMA & STEVEN FLIPSE

DODELIJK SMERIG NEEMT SMOG EIGENLIJK WEL AF BIJ EEN SNELHEIDSVERLAGING OP DE SNELWEGEN?

Onleefbare steden. Smogconcentraties die ver boven de toegestane normen liggen. Bijna elke week is er wel een nieuwsitem dat aan het probleem van fijnstof is gerelateerd. Uit gezondheidsstudies blijkt dat je de gevolgen van fijnstof niet moet onderschatten. Maar… kan er ook iets tegen gedaan worden?

WEET MAGAZINE - april 2015

NIET FIJN WAT IS FIJNSTOF?

Fijnstof is een verzamelnaam voor heel veel verschillende stoffen. De officiële benaming is ‘Particulate Matter’ (PM). Fijnstof wordt onderverdeeld naar grootte van deeltjes. Met PM10 worden bijvoorbeeld alle deeltjes bedoeld met een diameter kleiner dan 10 micrometer. Ter vergelijking: een haar heeft een dikte van 50 micrometer. In Nederland komt een groot deel van het fijnstof voort uit natuurlijke bronnen (55%), waarvan zeezout het grootste gedeelte is. Dit heeft alles te maken met de ligging van Nederland, vlak naast de Noordzee. Daarnaast bestaat ‘natuurlijk’ fijnstof vooral uit pollen en plantenresten. Vulkaanuitbarstingen zijn andere belangrijke bronnen voor fijnstof. Door de hoge asconcentraties na de uitbarsting van de IJslandse Eyjafjallajökul-vulkaan (2010) moesten vliegtuigen in nagenoeg heel Europa dagen aan de grond blijven. 45% van het fijnstof in Nederland wordt veroorzaakt door menselijke activiteit (industrie, wegvervoer). Ook de hoeveelheid fijnstof die vuurwerk oplevert tijdens oud en nieuw moet je niet onderschatten. Gelukkig gebeurt dat maar één keer per jaar…

Vanuit de lucht zie je fijnstof een stuk beter hangen dan vanaf de grond.

Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) verhoogde in juli 2012 de maximumsnelheid op een aantal trajecten van 80 naar 100 km/uur. Dat gebeurde bijvoorbeeld op de A13 bij Overschie en de A10 bij Amsterdam-West. Maar na een kort geding van Milieudefensie werd de maximumsnelheid onlangs weer verlaagd naar 80 km/uur. Reden? Grensoverschrijdende normen van fijnstof… en dus een gevaar

voor de volksgezondheid. Maar klopt dit wel? Tonen onderzoeken aan dat lokale maatregelen – zoals het terugbrengen van de maximumsnelheid op snelwegen – de concentraties schadelijke stoffen daadwerkelijk verlagen?

HOE MINDER, HOE BETER

Dat schadelijke gezondheidseffecten als gevolg van fijnstof optreden, is al langer

april 2015 - WEET MAGAZINE

ON TOPIC TEKST • JOHAN DÉMOED

bekend. Daarom heeft de Nederlandse overheid drastische maatregelen genomen om de uitstoot ervan te beperken. Ook andere Europese overheden stimuleren bedrijven actief om meer duurzame technologie te ontwikkelen. Deze trend zet zich nu al een aantal jaren voort, maar men is er nog lang niet. Uit recent onderzoek

blijkt zelfs dat de toegestane normen voor luchtvervuiling al schadelijk zijn voor de volksgezondheid. De beste norm is daarom: hoe minder fijnstof, hoe beter!

NIET ALLEEN DE ZWAKKEN

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) benadrukte onlangs dat vermindering van

THE GREAT SMOG OF ’52 Luchtvervuiling is waarschijnlijk zo oud als de mensheid zelf. Het braden van vlees boven een houtvuurtje en de verwarming op steenkool zijn belangrijke bronnen. Het probleem begon serieuze proporties aan te nemen met de introductie van grote, op kolen gestookte stoommachines en vervuilende fabrieken. Een van de duidelijkste voorbeelden hiervan is The Great Smog in Londen. Al sinds de industriële revolutie kampt Londen ’s winters met een smogprobleem. De winter van 1952 spande echter de kroon. Het was een extreem koude winter. Om het enigszins warm te krijgen moesten duizenden tonnen kolen worden verbrand. Het stabiele weer – met weinig wind – zorgde ervoor dat de smog bleef hangen. Het publieke leven werd compleet verstoord. Vluchten vanaf luchthaven Heathrow werden geannuleerd, trein- en autoverkeer was onmogelijk door het slechte zicht. Ooggetuigen meldden dat je op sommige plekken niet verder dan 10 meter kon zien! De wolk bleef ruim vijf dagen boven de Britse hoofdstad hangen voordat de wind de smog wegblies. De gevolgen waren dramatisch. Drie maanden later waren er 6.000 extra doden te betreuren, vooral heel jonge kinderen en ouderen. Tekort aan zuurstof (in combinatie met ademhalingsproblemen) was vaak de doodsoorzaak. Langetermijnschattingen wezen uit dat er ongeveer 12.000 doden te betreuren waren als gevolg van The Great Smog.

luchtvervuiling één van de belangrijkste maatregelen is om de volksgezondheid te verbeteren. Sterker nog, de WHO classificeert luchtvervuiling als ‘kankerverwekkend’. Maar wie is zich bewust van de vele gevaren van fijnstof? Sta je daar vaak bij stil? Waarschijnlijk niet. Ongetwijfeld komt dat omdat je er geen directe invloed van ervaart op je dagelijks leven. Slechts op een paar warme dagen per jaar geeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een fijnstofwaarschuwing af.

FIJNSTOF IS OP LANGE TERMIJN VOOR IEDEREEN GEVAARLIJK Het blijft vaak bij een waarschuwing voor kwetsbaren, zoals ouderen, mensen met hart- en vaatziekten en astmapatiënten. Ernstige gevolgen blijven beperkt tot een relatief kleine groep. Maar dat geldt niet voor de negatieve effecten van fijnstof op de langere termijn; dan lopen ook gezonde mensen kans om ziek te worden.

COMPLEX PROBLEEM

Fijnstofverspreiding is een complex probleem. Het is bekend dat fijnstof zich hoog in de atmosfeer over duizenden kilometers voortbeweegt. Denk bijvoorbeeld aan fijn Saharazand dat af en toe je auto geel of rood kleurt. Maar ook meer lokaal fijnstof – bijvoorbeeld uit het Ruhrgebied – draagt aanzienlijk bij aan de Nederlandse smog. De hoge stofwolken zijn goed meetbaar met bijvoorbeeld satellietbeelden. Een meetprobleem ontstaat wanneer fijnstof door de luchtstromingen naar de grond komt. Op lokale schaal weten onderzoekers nog relatief weinig over hóé fijnstof zich precies verspreidt. Wetenschappers van de TU Delft zijn daarom begonnen met een onderzoeksproject dat zich richt op de invloed van de luchtstroming in en rondom bebouwde omgevingen op de verspreiding (dispersie) van fijnstof.

TU-ONDERZOEK

Uit het onderzoek blijkt dat de manier waarop fijnstof zich verplaatst afhankelijk is van de plattegrond van een wijk. De hoogte van de omringende gebouwen

WEET MAGAZINE - april 2015

Door de hoge asconcentraties na de uitbarsting van de IJslandse Eyjafjallajökul-vulkaan (2010) moesten vliegtuigen in nagenoeg heel Europa dagen aan de grond blijven.

ten opzichte van de breedte van de straat bepaalt bijvoorbeeld in belangrijke mate of uitlaatgassen tussen de gebouwen blijven hangen, of juist makkelijk worden weggeblazen. Daarnaast is de buitentemperatuur van belang; verspreiding op een warme zomerse dag is compleet anders dan op een koude winterdag. In het project richten de onderzoekers zich voornamelijk op één belangrijke veelvoorkomende casus: een snelweg rond of door een stedelijke omgeving. Juist in steden is de uitstoot van vervuilende stoffen hoog. Er rijden immers veel auto’s. Daarbij komt

LUCHTSTROMEN MAKEN LASTIG VOORSPELBAAR WAAR FIJNSTOF HEEN GAAT dat mensen in stedelijke omgevingen dicht bij de uitstootbronnen leven, en dat steeds meer mensen in steden gaan wonen.

LASTIG VOORSPELBAAR

Een van de aspecten waar de onderzoekers zich op richten is de voorspelling van piekconcentraties bij rampen. „Met de huidige modellen zijn we prima in staat om langdurige gemiddeldes te voorspellen,” vertelt onderzoeker Jasper Tomas, „maar bij een chemische ramp – zoals in Moerdijk (januari 2011) – is het belangrijk om meteen te weten of er ergens piekconcentraties van giftige stoffen ontstaan. De lokale overheden en milieuorganisaties willen bij

zulke rampen direct kunnen beslissen of er evacuaties nodig zijn omdat de normen zijn overschreden, of niet.” Aangezien de overheid verplicht is haar burgers goede luchtkwaliteit te garanderen, is het belangrijk te weten welke dispersiemodellen gebruikt moeten worden wanneer er bijvoorbeeld een nieuwe wijk wordt gebouwd. Maar een vergelijking

Als een olievlek verspreidde het as zich door de lucht.

tussen verschillende modellen op een standaard casus laat doorgaans grote verschillen zien. Welk model levert dan de juiste resultaten? Verspreiding van fijnstof op lokale schaal is lastig te voorspellen. Dat komt met name door de luchtstromen rond gebouwen en wegen. Die luchtstromen zijn in stedelij-

DE GEVAREN VAN FIJNSTOF Gezondheidsstudies wijzen erop dat er een duidelijk verband bestaat tussen luchtvervuiling en bepaalde ziektebeelden. Een direct waarneembaar effect is de irritatie van ogen, neus en keel. En mensen met astma of bronchitis krijgen vaak meer last van luchtwegklachten. De lijst met langetermijneffecten is indrukwekkend: hartfalen, longkanker, verminderde hersenontwikkeling bij vroeggeboren baby’s enzovoort. Fijnstof dringt via de neus en de mond door tot in de longen. Een gedeelte wordt weg gefilterd via de slijmvliezen, maar vooral de kleinere deeltjes kunnen ongehinderd tot diep in de longblaasjes komen. Vandaaruit verspreiden ze zich door het hele lichaam. Mede op basis van langetermijnstudies heeft de Wereldgezondheidsorganisatie berekend dat er jaarlijks – schrik niet – 7 miljoen mensen vroegtijdig overlijden als gevolg van luchtvervuiling. Dat betekent dat hieraan jaarlijks tussen de 1.700 en 3.000 Nederlanders sterven. Ondanks dat Nederland over relatief schone technologie beschikt, is het wel een van de meest vervuilende landen van Europa. Dit komt vooral door de hoge bevolkingsdichtheid in combinatie met hoog energieverbruik.

april 2015 - WEET MAGAZINE

DENKERS IN DE SCHOOL Onze speciale studierichting Academische pabo is niet zomaar een lerarenopleiding. Door universitaire vakken te volgen heb jij na vier jaar je hbo-diploma ĂŠn je pre-master op zak. Zo kun je straks je klas in beweging brengen, maar ook je team helpen bij onderwijsvraagstukken. Want iedere school heeft doeners ĂŠn denkers nodig.

Academische pabo www.driestar-hogeschool.nl

ke omgevingen vrijwel altijd turbulent. Turbulentie is een uitdagend natuurkundig verschijnsel. Op het eerste gezicht zie je een complete chaos van onvoorspelbare en grillige luchtwervelingen, waardoor je moeilijk kunt voorspellen waar fijnstof naartoe wordt verplaatst. Maar onderzoek laat zien dat er wel degelijk overal voorkomende (universele) structuren in turbulentie zijn; ook in stromingen rond en in stedelijke omgevingen.

Twee dagen in Hong Kong: het verschil tussen een uitermate ongezonde (l) en gezonde leefomgeving.

INNOVATIEF

Inzicht in complexe turbulentie is belangrijk om te komen tot nauwkeurige dispersiemodellen, denken de TU-wetenschappers. Hun techniek is inmiddels zo ver gevorderd dat het mogelijk is om specifieke metingen te doen naar zowel de stroming als de fijnstofconcentraties.

DOEL IS OM SCHONE STEDEN TE CREËREN WAAR INWONERS GEZOND KUNNEN LEVEN

Het innovatieve van het project is dat de TU-onderzoekers de lokale stroming om een gebouw kunnen meten en berekenen, zelfs als het fijnstof afkomstig is van een bron op een andere plek in de stad. Daarnaast biedt zo’n simulatiemodel de mogelijkheid om te kijken naar het effect van temperatuur op de verspreiding van fijnstof. Menging als gevolg van temperatuureffecten is belangrijk. Met name in steden (waar de opwarming en afkoeling heel anders is dan in open terrein) is een duidelijk effect op de lokale verspreiding waarneembaar; warmte zorgt ervoor dat fijnstof zich sterker verspreid. De samen-

hang tussen temperatuur, bronnen en luchtstroomeffecten bieden belangrijke inzichten voor fijnstofverspreiding. „Juist de link tussen fundamentele stromingsleer en de directe toepasbaarheid ervan voor de verbetering van luchtkwaliteit maakt dit onderzoek interessant,” aldus projectleider Gerrit Elsinga. „Ons uiteindelijke doel is om schone steden te creëren waar inwoners gezond kunnen leven.” En mogelijk kan er dan beter worden ingeschat of lokale maatregelen – zoals het terugbrengen van de maximumsnelheid op snelwegen – de concentraties schadelijke stoffen daadwerkelijk plaatselijk kan verlagen. Tot op heden is dat dus nog helemaal niet zeker.

VERVUILDE LUCHT EN AUTISME Wetenschappers hebben ontdekt dat in wijken met hoge concentraties luchtvervuiling tot wel drie keer vaker autisme voorkomt dan in wijken met schone lucht. Dat meldde de Volkskrant eind vorig jaar, puttend uit een studie van de University of Southern California. Voor zowel fijnstof als stikstofdioxide bleek te gelden: hoe hoger de concentratie, hoe groter het risico dat een kind autisme ontwikkelt.

Jerke Eisma is promovendus bij de vakgroep Stromingsleer op de faculteit van Werktuigbouwkunde (TU Delft). Steven Flipse is daar universitair docent bij de vakgroep Science Education and Communication op de faculteit voor Technische Natuurwetenschappen.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/autisme1 www.weet-magazine.nl/autisme2

april 2015 - WEET MAGAZINE

MEDISCH

TEKST â&#x20AC;˘ LYDIA DUIJNKERKE

VASTEN

WAT DOET HET MET JE LICHAAM?

De 40 dagen voor Pasen zijn weer voorbij. Het is voor veel christenen een periode van vasten en bezinnen. Heb je er misschien aan meegedaan? Of overweeg je in de toekomst te gaan vasten? Dan is het wel handig om te weten wat vasten met je lichaam doet.

WEET MAGAZINE - april 2015

Vasten is een gebruik van alle tijden en plaatsen. John Piper beschrijft in zijn boek Honger naar God hoe je eetlust een bedreiging kan vormen voor het verlangen naar God [1]. Je eet immers niet alleen uit noodzaak, eten heeft ook een troostend effect. Vasten legt de macht die eten over je kan hebben bloot en drijft je tegelijkertijd uit om je troost te zoeken in God. De Heere Jezus vastte zelf 40 dagen in de woestijn terwijl Hij weerstand bood aan de verzoekingen van de duivel. Je kunt vasten dus terecht zien als een effectief wapen in de strijd tegen wereldse verleidingen.

ONTGIFTEN EN GEWICHTSVERLIES

Vasten is niet alleen een religieus gebruik. In de alternatieve geneeskunde wordt vasten als middel voor ontgifting gezien, ook wel ‘detoxen’ of ‘ontslakken’ genoemd. Dit zou de gifstoffen die via voeding en de lucht in je lichaam terechtkomen, kunnen verwijderen. Daarnaast gebruikt men vasten als middel voor gewichtsverlies. Over deze toepassingen van vasten gaat het in dit artikel. Ze roepen vragen op. Wat gebeurt er eigenlijk in je lichaam wan-

april 2015 - WEET MAGAZINE

neer je plotsklaps stopt met eten? Welke gevolgen heeft vasten voor je gezondheid? Is vasten wel een gezonde manier om af te vallen? En hoe effectief is ontgiften?

GEZOND VERSTAND

Als je niet eet, verlies je vet. Niet erg, zul je zeggen. Inderdaad, wanneer je niet langer dan 24 uur vast, blijven de gevolgen beperkt. Maar na 24 uur start het lichaam met de afbraak van eiwit uit spieren en andere weefsels om onder andere de rode bloedcellen en het centrale zenuwstelsel van glucose te voorzien. Daar gaat je spiermassa… Misschien met veel pijn en moeite opgebouwd, maar nu snel weer afgebroken. Bij dit afbraakproces komen zogenaamde ketonen vrij. Die stoffen voorzien je hersenen van brandstof en zetten je lichaam op ‘spaarstand’. Dankzij dit proces neemt je eetlust af, blijf je alert en houd je energie voor dagelijkse activiteiten. Langdurig vasten kan gevaarlijk zijn. Zeker, een mens kan twee maanden overleven

zonder voedsel. Dus 40 dagen vasten is een reële mogelijkheid, maar de gevolgen liegen er niet om. Naast de oplopende tekorten aan vitamines en mineralen met bijbehorende gezondheidseffecten, krijg je bijvoorbeeld te maken met een verlaagde hartslag, ademhaling en lichaamstemperatuur, een verminderde weerstand, en in extreme gevallen zelfs orgaanfalen.

VASTENDIEET

Voor de één is gewichtsverlies slechts een gevolg van vasten, voor de ander is het dé reden om ermee te starten. Wat moet je je voorstellen bij een vastendieet? Michael Mosley, arts en presentator bij de BBC, ontwierp de 5:2-methode. Bij deze

INGENIEUZE VERBRANDINGSMOTOR Een vastenperiode stopt de toevoer van voedingsstoffen. Zonder brandstof kun je het in de auto wel vergeten; dan kom je niet vooruit. Gelukkig werkt de ‘verbrandingsmotor’ in je lichaam ingenieuzer. Het eten dat je tijdens de laatste maaltijd voor het vasten nuttigt, is na 2 tot 3 uur door het lichaam opgenomen en verwerkt. De geleverde voedingsstoffen worden deels gebruikt als brandstof. Het overschot wordt opgeslagen in de vorm van glycogeen of lichaamsvet. Na verloop van tijd daalt het glucosegehalte in het bloed. Tijdens het vasten komen er immers geen nieuwe voedingsstoffen bij. Het lichaam reageert daarop door de voorraad glycogeen en lichaamsvet aan te spreken. Zo kunnen cellen alsnog van nieuwe brandstof worden voorzien. Na ongeveer 24 uur is de voorraad glycogeen helemaal opgebruikt en heeft je lichaam een nieuwe energiebron nodig. De afbraak van lichaamsvetten gaat echter na 24 uur gewoon door. Dit zorgt ervoor dat je gewicht verliest [2].

WEET MAGAZINE - april 2015

Ook al is de maag leeg, het lichaam kan nog dagenlang doorgaan met verbranden. Hoe kan dat?

Gezond of ongezond?

vorm van periodiek vasten consumeer je twee dagen per week slechts 500 tot 600 kilocalorieën. Ter vergelijking: de dagelijkse energiebehoefte van vrouwen bedraagt 2.000 kilocalorieën en de energiebehoefte van mannen is 2.500 kilocalorieën. De overige vijf dagen ben je vrij om te eten waar je zin in hebt.

40 DAGEN VASTEN KAN, MAAR DE GEVOLGEN LIEGEN ER NIET OM Een vergelijkbare manier van vasten is het zogenaamde alternate-day fasting. Vrij vertaald betekent dit ‘periodiek vasten’, waarbij 24 uur volledig vasten wordt afgewisseld met 24 uur onbeperkt eten. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat dit op de korte termijn een positief effect heeft op gewichtsverlies. Deelnemers met overgewicht en obesitas konden in een relatief korte periode van 8 tot 12 weken ongeveer 5 kilogram gewicht verliezen [3,4,5,6]. Dit is vergelijkbaar met de effecten van een energiebeperkt dieet waarin je de dagelijkse energie-inname met 25 tot 50% beperkt. Het is dus om het even of je kiest voor om de dag vasten of voor een energiebeperkt dieet. Wel is het zo dat je terecht vraagtekens kunt plaatsen bij de langetermijngevolgen van om de dag vasten. Deelnemers kregen namelijk op vastendagen last van irritaties en hongergevoelens. Dit doet vermoeden dat deze manier van vasten moeilijk is vol te houden [3]. Ook is niet aangetoond dat het behaalde resultaat in stand blijft wanneer

RISICO OP CHRONISCHE ZIEKTEN Het is algemeen bekend dat het risico op hart- en vaatziekten wordt verhoogd door roken, overgewicht, hoge bloeddruk, hoog cholesterol, erfelijkheid, stress en diabetes. Heeft vasten invloed op die risicofactoren? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat periodiek vasten (dus: om de dag) bepaalde risicofactoren verlaagt, waaronder overgewicht, vetmassa, insulineresistentie en bloeddruk [6,7]. Dit betekent dat periodiek vasten mogelijk een gunstig effect heeft op het voorkomen van hart- en vaatziekten en diabetes mellitus type 2. De onderzoeken die deze effecten vermelden zijn helaas van matige kwaliteit. Ze omvatten slechts kleine steekproeven (soms 15, soms

je na 12 weken vasten overschakelt op je gebruikelijke voedingspatroon [5]. Mogelijk doet het bekende jojo-effect zijn intrede en zit je binnen de kortste keren weer op je oude gewicht.

IS ONTGIFTEN NODIG?

Je komt in het dagelijks leven met allerlei gifstoffen in aanraking. Denk aan bestrijdingsmiddelen, zware metalen, uitlaatgassen, medicijnen en alcohol. Uiteraard komen die gifstoffen je gezondheid niet ten goede en is verwijdering uit het lichaam pure noodzaak. Binnen de alternatieve geneeskunde worden allerlei methoden aangeprezen, zoals vasten en detoxdiëten. Kan vasten bijdragen aan ontgifting? Er is opvallend weinig wetenschappelijk onderzoek over dit onderwerp te vinden. Een handvol studies suggereren dat bepaalde detoxdiëten de ontgiftende werking van

ER ZIJN WEINIG AANWIJZINGEN VOOR DAT VASTEN JE LICHAAM ZUIVERT VAN GIF de lever bevorderen [8], maar over de ontgiftende werking van vasten wordt in het geheel niet gesproken. De lever speelt een belangrijke rol in de reiniging van het lichaam. Alle opgenomen voedingsstoffen worden allereerst via de poortader naar de lever getranspor-

30 deelnemers per onderzoek). Om het effect van vasten op het verlagen van risicofactoren voor chronische ziekten vast te stellen, is meer onderzoek bij een grotere groep mensen nodig. In tegenstelling tot de genoemde positieve effecten brengt vasten voor kwetsbare mensen juist gezondheidsrisico’s met zich mee. Tot die kwetsbaren worden gerekend: mensen met een verminderde weerstand na of tijdens ziekte, zwangere vrouwen, kinderen en tieners, ouderen en mensen met diabetes mellitus type 1. Behoor je tot één van deze groepen? Vast dan alleen met goedkeuring en onder begeleiding van een (huis)arts.

teerd. Dat geldt ook voor gifstoffen die via voeding door de darmwand de bloedbaan weten binnen te dringen. De lever zorgt ervoor dat een groot deel van de gifstoffen omgezet wordt in onschadelijke stoffen die met de urine en ontlasting worden afgevoerd [2,9]. Door de ontgiftende werking van de lever en het gebrek aan studies naar de ontgiftende werking van vasten, is het nog steeds onduidelijk of vasten ook echt ontgiftend werkt. Samenvattend kun je stellen dat : • periodiek vasten een effectief middel tot gewichtsverlies is (of het effectief is op de lange termijn, is onduidelijk; wetenschappelijke aanwijzingen hiervoor ontbreken). • het lichaam tijdens het vasten bijzonder zelfvoorzienend te werk gaat. • vasten op de lange termijn gepaard gaat met spierafbraak en een verminderde weerstand. • over de ontgiftende werking van vasten bevestigende studies ontbreken. • een gezonde lever een groot deel van de gifstoffen die het lichaam weten binnen te dringen kan afbreken.

ADVIES

Als je gaat vasten en je wilt de lichamelijke gevolgen beperkt houden, bijvoorbeeld omdat je gezondheid zwak is, kies dan voor een korte vastenperiode van 24 uur. Een

andere veilige methode is periodiek vasten waarbij je 24 uur onbeperkt eten afwisselt met 24 uur vasten. Gebruik op deze vastendagen tenminste 2 kleine maaltijden. Als je gezond bent kun je voor een langere vastenperiode kiezen. Alvast een gezegende vastentijd toegewenst. De auteur is diëtist en gezondheidswetenschapper (in opleiding).

BRONNEN 1. Piper, J., Bruin de, A. (2000). Honger naar God. Hoornaar: Gideon. 2. Whitney, E. N., Rolfes, S. R. (2010). Understanding nutrition. Andover: Cengage Learning. 3. Heilbronn, L. K., Smith, S. R., Martin, C. K., Anton, S. D., & Ravussin, E. (2005). Alternate-day fasting in nonobese subjects: Effects on body weight, body composition, and energy metabolism. The American Journal of Clinical Nutrition, 81(1), 69-73. 4. Varady, K. A., Bhutani, S., e.a., (2013). Alternate day fasting for weight loss in normal weight and overweight subjects: A randomized controlled trial. Nutrition Journal, 12(1), 146-2891-12-146. 5. Varady, K. (2011). Intermittent versus daily calorie restriction: Which diet regimen is more effective for weight loss? Obesity Reviews, 12(7), 593-601. 6. Eshghinia, S., & Mohammadzadeh, F. (2013). The effects of modified alternate-day fasting diet on weight loss and CAD risk factors in overweight and obese women. Journal of Diabetes & Metabolic Disorders, 12(4). 7. Barnosky, A. R., Hoddy, K. K., Unterman, T. G., & Varady, K. A. (2014). Intermittent fasting vs daily calorie restriction for type 2 diabetes prevention: A review of human findings. Translational Research, 164(4), 302-311. 8. Klein, A., & Kiat, H. (2014). Detox diets for toxin elimination and weight management: A critical review of the evidence. Journal of Human Nutrition and Dietetics. 9. Voedingscentrum (2014), Ontgiften (detoxen), www.weet-magazine.nl/detoxen

april 2015 - WEET MAGAZINE

TECHNIEK

TEKST • RIEKELT PASTERKAMP

NEDERLAND

AAN DE HAA Een vanghaak zorgt ervoor dat een F-35C, de marineversie van de Joint Strike Fighter, die met een snelheid van 241 km/uur het dek nadert, in twee seconden stilstaat. Tenminste, als de haak de kabel op het dek vastpakt. Begin november vorig jaar slaagden de tests op het vliegdekschip USS Nimitz. A historic day for naval aviation, twitterde de Amerikaanse marine.

INGEWIKKELDE LANDING

Vliegdekschepen worden gebruikt als varend vliegveld. Ze zijn te herkennen aan

het vlakke dek dat van voor tot achter doorloopt. De landingsbaan op een vliegdekschip is veel korter dan een normale landingsbaan. Landen en opstijgen is voor een piloot dan ook niet eenvoudig. Opstijgen gebeurt met een katapult die een toestel van het dek afschiet waardoor het meteen genoeg snelheid maakt om te vliegen. Bij het landen zijn er kabels over het dek gespannen. Het landende vliegtuig heeft een haak waarmee het zich aan een van die kabels vastgrijpt. Daardoor komt het vliegtuig tot stilstand.

LEIDENDE ROL

Fokker Landing Gear (FLG) is al jaren actief op het gebied van landingsgestellen en aanverwante systemen. Het gaat om de ontwikkeling, productie en assemblage van complete landingsgestellen, maar ook de De eerste Nederlandse F-35-vlieger, majoor Laurens-Jan Vijge, zet zijn helm op.

WEET MAGAZINE - april 2015

reparatie en revisie van in gebruik zijnde systemen. Onder de F-16 en de Apachegevechtshelikopter hangen landingsgestel-

DE HAAK WEERSTOND BIJ TESTS HET GEWICHT VAN EEN BOEING 747 len van FLG. Dat het Nederlandse bedrijf een leidende rol in de wereld heeft, blijkt wel uit het feit dat Lockheed Martin, de producent van de F-35, bij FLG uitkwam. Programmadirecteur Bob Fleuren van FLG: „Bij een test met de haak pakten we een gewicht op dat gelijk stond aan een Boeing 747. Alles piepte en kraakte en raakte vervormd, maar de haak bleef heel. Een topprestatie.”

Dankzij een vanghaak uit Helmond landen Amerikaanse F-35’s op vliegdekschepen. Een stukje Nederlands ‘trots’ in het duurste Amerikaanse wapenprogramma ooit.

DSE VANGHAAK F-35 IS NEUSJE VAN DE ZALM

AK GESLAGEN Een F-35C landt tijdens een testprogramma op vliegdekschip de USS Nimitz .

NEUSJE VAN DE ZALM

Fokker Landing Gear in Helmond heeft de nieuwe vanghaak ontwikkeld voor de F-35C. Het is het neusje van de zalm qua techniek in Nederland, vindt Bob Fleuren. Hij laat in de fabriek in Helmond een testopstelling zien waar een karretje met een gewicht van 1.000 kilo met een snelheid van 50 km/uur tegen de demper van de vanghaak wordt geschoten. „En alles blijft heel.” Negen jaar is er aan de haak gewerkt. Het ding moet onder de enorme krachten die vrijkomen heel blijven en een 100%-score geven. De precieze samenstelling van de haak is geheim. De haak moest in het toestel kunnen worden opgeborgen omdat de F-35 stealth is, en dus onzichtbaar voor de radar. Bij de landing gaan er deurtjes open waardoor de haak naar buiten komt. De haak mag dan niet terugklappen. Dat zou het toestel beschadigen.

april 2015 - WEET MAGAZINE

HISTORIE TEKST • MISCHA VAN DE GIESSEN

Een jongentje ligt in een mooi wiegje, in een huis in Carthago. De ouders kijken trots naar hun kleintje. Ze weten het al: hun zoontje wordt later soldaat… Inderdaad, dat werd Hannibal. En wat voor één!

HANNIBAL DE SCHRIK VAN ROME HOE ÉÉN MAN BIJNA HET ROMEINSE RIJK OMVER WIERP!

WEET MAGAZINE - april 2015

Deze Hannibal werd de schrik van Rome. Hoe hij dat werd, is een verhaal op zich...

OORLOG OF VREDE?

Toen Hannibal een twintiger was had hij al veel gebieden in Spanje veroverd. Spanje viel destijds onder Romeins gezag. Door de stad Saguntum aan te vallen, tekende Hannibal als het ware een oorlogsverklaring met Rome. Rome stuurde gezanten, maar Hannibal weigerde hen te ontvangen. Voor de gezanten zat er toen niets anders op dan door te reizen naar Carthago. De Carthagers discussieerden of Hannibal moest worden overgeleverd aan de Romeinen of dat men in de oorlog moest meegaan. De Romeinen gaven twee opties: ‘Wij bieden u oorlog of vrede. De keus is aan u’. Maar de Carthagers weigerden te kiezen. Daarop antwoordden de Romeinen dat het dan oorlog zou zijn. Er was geen weg terug. Maar de Romeinen waren nog niet klaar voor de strijd; een leger op de been brengen kostte veel tijd. Hannibal daarentegen had

zijn plannen al bijna in kannen en kruiken. Hij stuurde een leger naar Carthago en trok zelf met een enorm leger de Alpen over. Een gewaagde tocht! Met zo’n 50.000 man en 40 olifanten trok hij over het gebergte om Italië binnen te vallen. De Romeinen hadden nooit verwacht dat hij op die manier naar hen toe zou komen.

WIJ BIEDEN U OORLOG OF VREDE. DE KEUS IS AAN U Hannibal leed, door de barre omstandigheden, veel verliezen in de bergen. Het leger volgde de rivieren, omdat dat de reis vergemakkelijkte , maar die rivieren overstroomden veel. Ook kregen ze te kampen met zware sneeuwval en glibberigheid. Telkens wist Hannibal zijn mannen te motiveren met woorden als: ‘Wat zijn deze Alpen? Niets anders dan een paar hoge bergen! Ze raken aan de hemel niet. Gij zult over ze heen trekken onder de hemel door.’ Met de olifanten voorop ging hij verder en in slechts 15 dagen was zijn leger van Nieuw-Carthago, het huidige Cartagena in Zuid-Spanje, naar de Po in Noord-Italië gereisd.

INGESLOTEN

Bij de rivier de Po vond de eerste grote veldslag plaats. Hannibal beloofde aan zijn Gallische slaven dat ze vrijgelaten zouden worden als de Romeinen verslagen werden.

april 2015 - WEET MAGAZINE

Hannibal werd geboren in het jaar 247 v.Chr. Hij groeide op in de legerkampen van zijn vader, Hamilcar, die generaal was van het Carthaagse leger en gediend had in de Eerste Punische Oorlog (264-241 v.Chr.). Deze oorlog tussen Rome en Carthago, een stad in het huidige Tunesië, verloren de Carthagers, met name doordat de Romeinen hun zeemacht konden breken. Mede hierdoor haatte Hamilcar de Romeinen. Zijn zoon mocht dan ook nooit vrienden met hen worden. Het stond vast: Hannibal zou zijn vader opvolgen.

HANNIBALS INVASIEROUTE Dit motiveerde de mannen enorm en mede daardoor wonnen de Carthagers de strijd. Hannibal trok door. Tegen burgers en boeren die hij onderweg tegenkwam zei hij dat hij niet kwam om oorlog tegen hen te voeren, maar om hen te bevrijden. Met die boodschap kreeg hij velen op zijn hand. Ondertussen zaten de Romeinen ook niet stil. Ze kozen iemand die ervoor moest zorgen dat ze van Hannibal af kwamen: Fabius. Hij zou Hannibal met zijn leger volgen, maar zich niet tot een veldslag laten verleiden. Het doel was om Hannibals leger uit te putten. Die tactiek werkte goed. Uiteindelijk lukte het Fabius om Hannibal klem te zetten. Hannibal maakte namelijk een inschattingsfout. Hij dacht dat Fabius nog iets verder weg was en dat hij makkelijk door kon trekken, maar Hannibal werd ingesloten. Er

Rome

was geen uitweg. Of toch wel? Toen het donker werd kreeg Hannibal een briljant idee. Hij deed fakkels op de horens van 2.000 koeien en joeg deze dieren naar de Romeinen. De Romeinen dachten dat ze werden aangevallen en raakten in paniek.

GENERAAL IN DE VOORSTE LINIES Zelfs de Romeinen waren vol lof over generaal Hannibal. De Romeinse historicus Livius schreef over hem: ‘Hannibals moed was weergaloos. Gevaar wuifde hij weg, zijn soldaten gaf hij een meer dan veilig gevoel. Door geen enkele inspanning raakte zijn lichaam vermoeid. Hij kon zowel koude als hitte verdragen. Zijn eetlust werd bepaald door natuurlijke behoeften, niet door genotzucht. Voor slapen en waken maakte hij geen onderscheid tussen dag en nacht. De tijd die hij naast zijn activiteiten overhield, besteedde hij aan slaap; of dit nou om 3 uur ’s nachts of om 4 uur ’s middags was. Een zacht bed was daarbij niet aan hem besteed. Als hij sliep dan deed hij dat te midden van zijn soldaten, bedekt met een soldatenmantel. In zijn kleding onderscheidde hij zich niet van de gewone soldaat; alleen zijn paard en wapens verrieden dat hij een generaal was. Wanneer het tot een veldslag kwam, bevond hij zich in de voorste linies.’ Generaal Hannibal.

WEET MAGAZINE - april 2015

Door deze slimme actie konden de Carthagers ontsnappen en trok Hannibal verder.

IN DE FUIK

In 216 v.Chr. namen de Romeinen zich voor om Hannibal voor eens en voor altijd uit te schakelen. Ze brachten een leger van 87.000 man op de been. Dat leger zou naar naar Cannae trekken, een stadje in het midden van Italië, aan de oostkust. Daar troffen ze Hannibal. Rome was duidelijk in de meerderheid en zou – puur getalsmatig bezien – wel winnen. Maar Hannibal zette een val. De sterkste troepen plaatste hij aan de zijkanten van zijn leger en de eerste aanval zou door het middendeel van zijn leger worden uitgevoerd. Voordat de strijd begon zou dit middendeel op de vlucht slaan. Wanneer de Romeinen daar dan achteraan

DE ROMEINEN RAAKTEN IN PANIEK TOEN ZE DE KOEIEN ZAGEN AANSTORMEN zouden trekken, zouden Hannibals sterkste troepen de Romeinen insluiten. Zo liepen de Romeinen in de fuik. Hannibals plan slaagde. Uiteindelijk werden er volgens sommige bronnen wel 70.000 Romeinen gedood! Aangezien het grootste Romeinse leger nu verslagen was, lag de weg naar Rome open. Livius schrijft: ‘Er stond geen Romeins leger meer in het veld, geen soldaat meer en geen officier; Apulia, Samnium en eigenlijk al bijna heel Italië waren in Hannibals macht. Waarlijk,

elk ander volk zou onder zo’n regen van tegenspoed zijn verpletterd.’

SPAANS VERZET GEBROKEN

Hannibal trok uiteindelijk niet naar Rome. Waarom is onduidelijk. Had hij niet genoeg troepen? Durfde hij niet omdat zijn troepen te uitgeput waren? De belegering van Rome zou namelijk erg veel tijd gaan kosten. Dat wist hij wel. Hoe het ook zij, Hannibal liet Rome voor wat het is en trok verder door Italië. Dit bleef hij enkele jaren doen. Hij was de Romeinen een doorn in het oog. Daarom bedachten ze een andere tactiek: ze zouden Hannibal niet meer gaan volgen, maar hem op zijn eigen grond terugpakken. Ze zouden in Spanje gaan vechten, in de hoop dat ze daar het gebied van de Carthagers konden afnemen. Maar ook dat was voor de Romeinen een moeizame oorlog. Tenminste, totdat Scipio – ‘de zoon van Jupiter’ – ernaartoe ging. Hij wist uiteindelijk het verzet in Spanje te breken. In Italië had Hannibal nog steeds succes, maar dat betekende niet dat Scipio’s acties hem geen pijn deden. Integendeel, Scipio trok na zijn overwinningen in Spanje door naar Afrika, naar de thuishaven van de Cathagers. Hij behaalde succes op succes. Het gevolg was dat Hannibal uit Italië werd teruggeroepen om het thuisland bij te staan.

OLIFANTEN AFGESLACHT

De Carthagers leefden op toen Hannibal hen te hulp schoot. Niet ver van

Carthago vond een grote veldslag plaats. Hannibal en Scipio hadden de avond ervoor eerst nog een ontmoeting, maar konden geen vrede sluiten. In de vroege ochtend trokken ze ten strijde. Hannibal had een nieuw, groter leger, met maar liefst 80 olifanten! Dit leger had echter weinig strijdervaring. Er was geen samenhang tussen de verschillende eenheden. Hannibal stuurde eerst de olifanten om de Romeinse linies te breken, maar Scipio speelde daarop in door grote gaten in zijn linies te laten. Dat deed hij bewust. Hij liet de olifanten door zijn linies heen gaan en liet ze toen met speren neersteken. Sommige olifanten raakten in paniek en vluchtten terug, waarbij ze de Carthagers vertrapten. Hierna viel Scipio aan… en werd Hannibals leger verslagen.

ZWERVENDE GENERAAL

Hannibal wist ternauwernood te ontkomen. Hij stuurde een waarschuwing naar Carthago: ‘Wij verloren meer dan een veldslag; wij hebben de oorlog verloren. Neem de vredesvoorwaarden aan die men u zal aanbieden’. Carthago reageerde meteen en stuurde een schip naar Rome. Dat schip was versierd met olijftakken, het traditionele symbool dat smekelingen gebruikten. Scipio werd als grote overwinnaar in Rome onthaald. Hannibal Scipio, de Romeinse aartsvijand van Hannibal

Het Carthaagse leger stond bekend om zijn iconische strijdolifanten.

keerde terug naar Carthago en bleef zich op politiek terrein inzetten. Maar de generaal werd door de Romeinen gezocht en moest vluchten. Na veel omzwervingen vond hij

HANNIBAL HIELD ZIJN WOORD: HIJ WERD NOOIT BEVRIEND MET DE ROMEINEN uiteindelijk een verblijf aan het hof van de Bithynische koning Pruisas (in het huidige Turkije). Toen de Romeinse generaal Flaminius dit hof bezocht en om uitlevering vroeg, antwoordde de koning: ‘Als je Hannibal wilt weghalen, dan zul je het zelf moeten doen…’

TRIEST EINDE

Toen Hannibal dat hoorde zei hij tegen zijn bedienden: ‘Het is nu tijd om een einde te maken aan de grote vrees der Romeinen, die vermoeid zijn geraakt door het wachten op de dood van een gehate oude man’. Hij nam vergif in – dat droeg hij al jaren bij zich – en beledigde de Romeinse generaal nog met zijn laatste woorden. Hij had zich aan de afspraak met zijn vader gehouden: hij zou nooit met de Romeinen bevriend raken…

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/hannibal

april 2015 - WEET MAGAZINE

KOSMOLOGIE TEKST • GERT-JAN VAN HEUGTEN

Vandaag de dag leer je op de universiteit en in de media dat de sterren en planeten in het universum door zwaartekracht zijn ontstaan. Er zijn echter nogal wat problemen met die theorie. Daarom zijn er ook wetenschappers op zoek naar alternatieven. Eén daarvan is het model van een elektrisch universum. Hierin is niet de zwaartekracht de hoofdrolspeler, maar elektromagnetische krachten. Mooie bijkomstigheid: dit model geeft krachtige argumenten voor een jong zonnestelsel.

EEN NIEUWE MANIER OM NAAR DE VORMING VAN HET HEELAL TE KIJKEN

WEET MAGAZINE - april 2015 april 2015

Binnen de kosmologie kunnen de waarnemingen in verschillende modellen worden ingepast. In welk model passen de gegevens het beste? In het standaardmodel doet de zwaartekracht al het werk. Door de zwaartekracht blijven de planeten in een baan om de zon. Door de zwaartekracht worden kometen en asteroïden aangetrokken tot planeten en manen, en vormen zo kraters wanneer ze inslaan. En door de zwaartekracht zouden sterren zijn ontstaan. Enorme wolken van waterstof en helium zouden daarbij onder hun eigen zwaartekracht ineengestort zijn om zo de eerste generatie sterren te vormen. Die zouden na miljarden jaren zijn geëxplodeerd om zodoende de bouwstoffen te leveren voor de volgende generatie sterren. Maar een fysisch probleem is dat dit doorgaans niet de manier is waarop een gas in

niet naar buiten wordt gedreven, maar dat de lucht juist naar binnen wordt gezogen… Op aarde zijn geen voorbeelden bekend waarmee je dit kunt laten zien. Dus waarom zou dit dan wel werken op de enorm grote schaal van interstellaire gaswolken? Per saldo is de elektromagnetische kracht veel sterker dan de zwaartekracht. De statische elektriciteit van je wollen trui zorgt er bijvoorbeeld voor dat een ballon aan je mouw kan blijven hangen. Een elektromagneet kan zelfs hele auto’s optillen. In beide gevallen wint een klein beetje elektromagnetische kracht het van de zwaartekracht van de hele aarde!

ELEKTRISCH UNIVERSUM

ELEKTROMAGNETISCHE KRACHT WINT HET MET GEMAK VAN ZWAARTEKRACHT

De bedenkers van het elektrisch universum-model zijn de Noor Kristian Birkeland en de Zweed Hannes Alfvén. Naar Birkeland zijn de Birkeland-stromen genoemd. Dat zijn elektrische stromen die langs de magnetische veldlijnen bij de polen lopen. Alfvén kreeg in 1970 de Nobelprijs voor zijn werk. Gerenommeerde wetenschappers dus. Desondanks is hun werk rond het elektrisch universum-model nauwelijks bekend. Reden temeer om er eens wat dieper in te duiken.

een vacuüm zich gedraagt. Het wil zich dan namelijk juist verspreiden. Anders gezegd, de afstotende krachten tussen de gasmoleculen zijn veel groter dan de aantrekking door de zwaartekracht. Om hier een beeld van te krijgen zou je het een beetje kunnen vergelijken met een bus deodorant. Als je op het knopje drukt, gaat de deo naar buiten toe, omdat de druk in de fles hoger is dan die daarbuiten. Als het standaardmodel zou kloppen, moet je je voorstellen dat de zwaartekracht in de bus dan zó hoog moet zijn dat de deodorant

De laatste tijd timmert de Electric Universe-beweging actief aan de weg, met mensen als elektrotechnisch ingenieur Donald Scott en Anthony Peratt. Peratt is werkzaam in het Los Alamos high energy lab waar hij met twee of meer plasmastrengen allerlei vormen van sterrenstelsels (van bol tot spiraal) kon creëren die ook in het heelal te zien zijn. David Talbott en Wallace Thornhill zijn seculiere publicisten die ook congressen organiseren en enkele boeken uitbrachten. Op die manier presenteren zij dit alternatieve model aan een breed publiek.

april 2015 - WEET MAGAZINE

De bedenkers van het elektrisch universum-model stellen dat de gas- en stofwolken die je op de mooie plaatjes van de NASA ziet niet uit gas bestaan, maar uit plasma. Het verschil tussen een gas en een plasma is dat een gas elektrisch neutraal is, terwijl een plasma geladen deeltjes (ionen) bevat. In de plasmastrengen krijg je op natuurlijke wijze verdichtingen. Dat zijn volgens deze wetenschappers de plekken waar sterren en sterrenstelsels kunnen ontstaan.

ELEGANT MODEL

Het elegante aan het elektrisch universum-model is dat je je daarin niet hoeft te beroepen op zaken als ‘donkere energie’ en ‘donkere materie’. Beide zijn nog nooit waargenomen (vandaar ‘donker’) maar ze moeten in het standaardmodel een plaats krijgen omdat het model anders niet overeenkomt met de werkelijkheid. Donkere

PLANETEN IN BEWEGING David Talbott en Wallace Thornhill stellen dat het heelal enorm in beweging is geweest. Zij zijn niet de eersten die dit beweren. In 1971 verscheen het boek Werelden in Botsing van Immanuel Velikovsky. Hij zei dat het zonnestelsel er niet altijd zo uit heeft gezien als nu. De planeten zouden tegenwoordig op andere plekken staan dan een paar duizend jaar geleden. Op basis van grottekeningen en symbolen voor Saturnus, Venus en Mars nemen Talbott en Thornhill deze ideeën over. • Mars, Venus en Saturnus zouden op één lijn hebben gestaan met de as van de aarde en duidelijk zichtbaar zijn geweest, ook overdag. • Na een poosje werd de helder stralende Venus (die stralen zouden plasmastrengen zijn geweest) instabiel. De planeten begonnen ten opzichte van elkaar te bewegen naar de huidige posities. • Daarbij kwamen Venus en Mars bij elkaar in de buurt, waardoor er sterke elektrische stromen oversloegen tussen de twee planeten. • Dit zou het oppervlak van Mars hebben gevormd.

WEET MAGAZINE - april 2015

David Talbott energie zou de extra uitdijing van het heelal moeten verklaren. Donkere materie wordt ingeschakeld om onbegrepen bewegingen van sterrenstelsels te begrijpen. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij de berekening van de structuur van sterrenstelsels. De buitenste delen van de spiraalarmen hebben dezelfde hoeksnelheid als de kern. Dit kan niet verklaard worden door de zwaartekracht alleen, en daar is dus een correctiefactor voor nodig: donkere materie. In een elektrisch universum heb je deze correcties helemaal niet nodig. Daar is het immers niet de zwaartekracht die al het werk moet doen, maar de veel sterkere elektromagnetische kracht.

MARS

Ook in het Melkwegstelsel kun je volgens Thornhill en Talbott de gevolgen zien van een elektrisch universum. Mars is daarvan een mooi voorbeeld. Er zijn veel geologische kenmerken van Mars die niet verklaard kunnen worden met de bekende geologische processen op aarde; zelfs niet als je Mars met een vloed helemaal onder water zou zetten.

MARINER VALLEI

De Mariner Vallei (vernoemd naar de Mariner 9-sonde die Mars in 1971 bezocht) is één van de grootste ravijnen in het zonnestelsel. Hij is ruim 4.000 kilometer lang, 200 kilometer breed en 7 kilometer diep. Als dit ravijn het resultaat is van uitslijting door water, zou je verwachten

Wallace Thornhill dat daar sporen van te vinden zijn, zoals geërodeerd gesteente. Maar nergens op Mars tref je zulke sporen aan. Ook zijn de zijkanalen te kort en te steil om door water te zijn uitgesleten. Daarom stellen Talbott en Thornhill een radicaal nieuw idee voor: de vallei is uitgesleten door een enorme elektrische stroom die oversloeg tussen Mars en een andere planeet – Venus (zie kader links onderaan). De elektrische activiteit zou niet alleen deze canyon hebben uitgesleten, maar ook de laaglanden op het noordelijk halfrond. Veel van het materiaal

EEN ELEKTRISCHE STROOM VAN VENUS NAAR MARS SLEET EEN VALLEI UIT werd de ruimte in geslingerd. Sommige stukken vielen weer terug op Mars. Daarom is de planeet bezaaid met grote en kleine rotsblokken. Andere stukken werden kometen of meteoroïden. Er zijn al ruim 130 meteorieten op aarde geïdentificeerd als Marsmeteorieten. Onbetwist is dat Phobos, één van de twee kleine manen van Mars, uit hetzelfde materiaal bestaat als de planeet zelf. Dat blijkt uit data van de ESA. Dit ondersteunt de hypothese dat Phobos van het oppervlak van Mars is losgeraakt. Er valt wel iets te zeggen voor het elektrisch universummodel. Neem deze foto van het sterrenstelsel M87 en de wolk die M87 uitstoot. Als dit een gaswolk zou zijn, zou je verwachten dat de pluim veel eerder zou uitwaaieren. In een plasma krijg je juist de lange, rechte strengen die je hier ziet.

BERG OLYMPUS

Naast één van de grootste valleien heeft Mars ook nog eens de grootste berg in het zonnestelsel: Berg Olympus (Olympus Mons) torent 27 kilometer boven het oppervlak van de planeet uit. Dat is ruim drie keer zo hoog als de Mount Everest! De gangbare interpretatie is dat Olympus Mons een schildvulkaan is. Boven in de berg zitten namelijk cirkelvormige depressies die de kraters van de vulkaan kunnen zijn. Maar de berg lijkt niet op de schildvulkanen op aarde. Wat opvalt is dat aan de voet van Olympus Mons een 4 kilometer hoog klif is. Bij schildvulkanen krijg je geen kliffen. De vorm van Olympus Mons lijkt nog het meest op wat je krijgt als bliksem inslaat in een positief geladen oppervlak. Je krijgt dan een ophoging met bovenin een cirkelvormige impressie. Laboratoriumexperimenten op kleine schaal vertonen precies dezelfde vormen als op Mars. Dit is een sterke aanwijzing dat elektrische activiteit een rol speelde bij de vorming van het oppervlak van de planeet.

VENUS

Thornhill en Talbott zijn van mening dat Venus de oorzaak is van de geologische littekens op Mars. In het verleden zouden de planeten dicht bij elkaar hebben gestaan. Venus en Mars zouden dan allebei een andere elektrische lading hebben gehad. Hierdoor ontstonden enorme ontladingen die als plasmastrengen oversloegen. De aanwijzingen voor dit model halen de bedenkers uit grottekeningen en volksmythen. Dat afgoden aan planeten werden gekoppeld is al langer bekend. Veel symbolen uit de oudheid zouden dan de plasmastrengen zijn tussen de planeten, zoals de bliksemschicht van Zeus of de speer van Athene.

Uitvergroting van de Mariner Vallei op Mars.

KRATERVORMING Op het eerste gezicht lijken de hoog- en laaglanden van Mars vlak, maar als je dichterbij gaat kijken dan zie je dat de hele planeet bezaaid is met kraters. Die kraters zijn niet willekeurig verdeeld. Ze liggen in parallelle lijnen over het oppervlak. En dat is niet het enige opmerkelijke… Alle kraters op Mars zijn nagenoeg perfect rond. Dat is ook een aanwijzing voor elektrische activiteit. Meteorieten laten alleen perfect ronde kraters achter als ze recht van boven komen, anders zijn ze ovaal. Experimenten op microscopische schaal laten zien hoe de kraters op Mars gevormd kunnen zijn. Vonkverspaning is een methode waarbij door middel van elektrische vonken heel nauwkeuring materiaal uit een (metalen) werkstuk kan worden geërodeerd.

KRITISCHE NOOT

Niet alleen heidense afgoden, maar ook Bijbelse symbolen worden door de aanhangers van dit model weg verklaard. Verder houden ze geen rekening met de Boven: Deze Mars-krater, niet groter dan een kilometer in diameter, vertoont een bal in het midden. Onder: Het resultaat van een labtest waarbij een elektrische stroom op hematiet is gezet. Hematiet is een mineraal dat vooral uit ijzeroxiden bestaat, en is vergelijkbaar met bodemmateriaal op Mars. In de test ontstonden vergelijkbare ballen en kraters (alleen dan veel kleiner uiteraard) als op Mars.

Wanneer je onder de microscoop naar het ‘landschap’ kijkt dat zo ontstaat, dan zie je dezelfde vormen als op Mars! Wanneer kraters niet allemaal door inslagen van meteorieten zijn gevormd, heeft dat gevolgen voor de ouderdom van de planeet. Men gaat er nu van uit dat het aantal inslagen per jaar ongeveer constant is. Als je vervolgens kraters telt, kun je berekenen hoe oud een hemellichaam is. Maar als die aanname niet klopt, en je uitgaat van het elektrisch universum, dan zegt het aantal kraters helemaal niets meer over de leeftijd van Mars. In het elektrisch universum-model worden geen uitspraken gedaan over de ouderdom van het heelal, maar een jong heelal en een jonge aarde passen er prima in.

voorouderverering die in de periode na de zondvloed op begon te komen. Ze schrijven alles toe aan de bewegingen van de planeten. Er is ook geen mechanisme bekend waardoor de planeten naar andere banen zouden gaan en verder van de aarde af zouden komen te staan. Omdat de planeten geen zichtbare sporen achterlaten in de ruimte, is dit model erg moeilijk te controleren. Maar of het nu Venus of een andere oorzaak was, het lijkt erop dat elektriciteit inderdaad een grote rol heeft gespeeld bij de vorming van het zonnestelsel.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/elekuniversum www.electricuniverse.info www.thunderbolts.info

april 2015 - WEET MAGAZINE

BIOLOGIE TEKST • JOHAN DÉMOED

KAMPT DE PIRANHA MET EEN SLECHT IMAGO OF IS HIJ ECHT EEN KILLER FISH?

DOORBIJTERS

Zwemmen in een rivier met piranha’s? Je laat het wel uit je hoofd! Met hun vlijmscherpe tanden verscheuren ze je immers in een paar minuten. Dat gun je je ergste vijand niet. Zuid-Amerikaanse indianen denken er heel anders over. Zij durven gerust tussen de piranha’s door te zwemmen. Zijn ze gek? Of zijn piranha’s misschien toch lievere beestjes dan gedacht?

WEET MAGAZINE - april 2015

Deskundigen zijn het erover eens dat de wreedheid van de piranha vaak sterk wordt overdreven. Als ze héél erge honger hebben doden ze mensen. Gelukkig gebeurt het maar zelden dat er doden vallen. Wel staan piranha’s bekend om het kaalvreten van verdronken koeien of… mensen; want wat dat betreft maken ze geen onderscheid. Niet elk piranha zet zijn tandjes graag in vlees. Er zijn ook vegetarische piranha’s. Die zullen veel liever in een sappig blaadje bijten dan in een teen.

VEGETARISCHE PIRANHA

Een op het oog lief visje... met tanden waar je u tegen zegt!

Tometes camunani is zo’n totaal ongevaarlijke piranha. Vlees staat niet op zijn menu. Hij leeft in de rotsrijke stroomversnellingen langs het bovenste stroomgebied van de Trombetas, een zijrivier van de Amazone. Deze piranha is prima aangepast om te leven in deze uithoek van de wereld. Zijn woongebied is erg specifiek; hij kan alleen dààr leven. Plannen om in de Trombetas een stuwdam te bouwen, vormen dan ook een directe bedreiging voor het voortbestaan van deze piranha. De ontdekkers van Tometes camunani zeggen dat hij uitsluitend zaailingen eet van verschillende planten die op de rotsen bij het water groeien. Zijn soortnaam is afkomstig uit de taal van het Wai Wai-volk, dat in hetzelfde gebied leeft als deze vis. Ze gebruiken het fruit van de Camu Camu-

april 2015 - WEET MAGAZINE

Tometes camunani precies op elkaar aansluiten. Ze vergrendelen als het ware. Hierdoor heeft één piranhasoort – de zwarte piranha – relatief gezien (rekening houdend met zijn gewicht) de krachtigste beet van heel het dierenrijk.

Ruim een jaar geleden werd er een vegetarische piranha in het Amazonegebied ontdekt. De vis (Tometes camunani) gebruikt zijn scherpe tanden niet om vlees maar om planten te eten.

VAN EEN PLANTENETER…

De kaak van de Tometes camunani. boom als aas om de vis te vangen. Tometes camunani is, ondanks zijn voorkeur voor fruit en plantjes, toch een echte piranha. Het is beslist geen pacu; een vis die ook plantaardig voedsel eet en die vaak wordt verward met de piranha omdat hij er zo sprekend op lijkt. Als je goed kijkt zijn er namelijk verschillen tussen piranha’s en pacu’s. Neem bijvoorbeeld het gebit. Pacu’s hebben een dubbele rij vierkantvormige tanden, ideaal voor de vermaling van planten. De piranha daarentegen heeft een enkele rij bestaande uit zes vlijmscherpe tanden, waarbij het boven- en ondergebit

Zuid-Amerikaanse pacu’s eten fruit dat van overhangende bomen in het water valt. Als het in het tropisch regenwoud veel heeft geregend, treden rivieren buiten hun oevers. Het water kan dan plaatselijk tientallen meters hoger komen te staan. Zo kunnen de pacu’s bij de vruchten komen. Ook beuken ze met hun lichamen tegen de stammen, in de hoop dat er vruchten naar

TOMETES CAMUNANI EET LIEVER PLANTJES DAN MENSENTENEN beneden vallen. Er zijn aanwijzingen dat de voorouders van de piranha (net als de pacu) ooit planteneters waren. Op basis van de overeenkomsten tussen pacu’s en piranha’s veronderstellen

biologen dat ze van dezelfde oervis afstammen. DNA-onderzoek laat namelijk zien dat er geen groot verschil is tussen vleesetende en plantenetende soorten.

…NAAR EEN VLEESETER

Maar hoe kan het dan dat sommige typen binnen de soort vleesetend werden (piranha’s) terwijl andere planteneters bleven (pacu’s)? Dat kan als volgt zijn gegaan: Toen vispopulaties in de Zuid-Amerikaanse rivieren toenamen, steeg de druk op de traditionele voedselbronnen, zoals waterplanten en gevallen vruchten. Normale genetische processen kunnen er dan voor zorgen dat er een natuurlijke variatie optreedt binnen de soort. Er trad bijvoorbeeld een verandering (variabiliteit) op in tandstructuur.

Een van de piranhasoorten, Pygocentrus cariba, is berucht. Hij zwemt in scholen van dertig exemplaren of meer en wacht op babyvogels die uit nesten vallen die boven het water hangen.

WEET MAGAZINE - april 2015

Evolutionisten denken dat piranha’s zich ontwikkeld hebben uit een vooroudervis die ze mogelijk delen met pacu’s, ongeveer 8 tot 10 miljoen jaar geleden. Dat was de inmiddels uitgestorven Megapiranha. Deze vis, die in het fossielenbestand is aangetroffen, werd bijna een meter lang. De tanden van de Megapiranha verschilden echter van huidige piranha’s en pacu’s. Ichtyoloog John Lundburg, die in 2009 een gefossiliseerde Megapiranha-kaak bestudeerde, zegt hierover: „Het lijkt bijna wel alsof de tanden aan het migreren zijn van de tweede rij naar de eerste rij.” De rijen staan als het ware zigzaggend naast elkaar, alsof ze bezig zijn om samengeperst te worden tot één rij. Ook had de Megapiranha 7 scherpe tanden in elke kaakhelft, en geen 6 tanden zoals piranha’s tegenwoordig hebben. „Een van de tanden zou verloren kunnen zijn gegaan,” verklaart Lundberg. „Of twee van de oorspronkelijke zeven zijn vergroeid gedurende de evolutie. Het blijft een onbeantwoorde vraag.” Wanneer het gaat om de hoeveelheid tanden die een piranha heeft, hoef je niet uitsluitend terug te kijken in de tijd om variatie te zien. Je kunt ook gewoon kijken naar de variëteiten die er nu zijn. Momenteel zijn er vier soorten Tometes-piranha’s bekend. Allemaal zijn ze gekarakteriseerd aan de hand van hun tandvorm, die beitelvormig is (zoals snijtanden). Het aantal tanden varieert onderling sterk en verschilt van de ‘piranhanorm’ van ‘6-per-kaakhelft’.

HET LIJKT WEL ALSOF DE TANDEN VERPLAATSTEN VAN DE 2E NAAR 1E RIJ VARIATIE

Wat wil dat nu zeggen? Het aantal en de vorm van piranhatanden variëren dus binnen dezelfde soort. Die variatie binnen de soort is wat je kunt verwachten als je ervan uitgaat dat God alle dieren heeft gemaakt met het doel dat ze zich moeten voortplanten en de aarde moeten vullen (Genesis 1:20-22). Op aarde heersen immers allerlei verschillende omstandigheden (oerwouden, woestijnen, moerassen, pool-

ANATOMIE VAN HET KAAKBEEN Het kaakbeen en de tanden van Tometes camunani, bekeken vanuit drie hoeken: c = tandoppervlak, d = van voren en e = vanbinnen in de mond. Tanden 1 tot en met 5 zijn scherp. Deze piranha heeft geen twee rijen winkelhaakvormige tanden, zoals de plantenetende pacu die wel heeft. Desondanks is hij goed uitgerust om stukjes van planten te bijten en op zaden te knabbelen.

gebieden et cetera) en die kunnen ook nog eens veranderen. In het licht van deze twee feiten valt het redelijkerwijs te verwachten dat God Zijn schepsels uitrust met mechanismen om zich aan al die verschillende omstandigheden aan te passen. Anders zouden ze de aarde niet kunnen vullen. Er is dus diversiteit binnen de geschapen typen. Door de tijd heen resulteerden variatie, natuurlijke selectie, mutaties (het optreden van genetische kopieerfouten) en andere mechanismen in de aanpassingen die je tegenwoordig in het dierenrijk aantreft. Er is afbreuk gedaan aan de genetische informatie die oorspronkelijk voorhanden was (degeneratie). Het gebeurt ook dat er andere informatie wordt aangesproken zonder dat de oorspronkelijke informatie verloren ging. Die kan dan weer in de volgende generatie worden aangesproken, zodat een bepaalde eigenschap als het ware ‘een geslacht overslaat’. Deze mechanismen resulteren in dieren die heel goed zijn aangepast voor de omstandigheden waarin ze leven. Het idee van variaties binnen de typen is dus niet hetzelfde als de evolutiegedachte dat een eenvoudiger organisme steeds complexer is geworden. Variaties treden op

en worden vandaag de dag binnen typen waargenomen. Aangetoond is ook dat er geen miljoenen jaren nodig zijn om dergelijke variëteiten binnen soorten te verklaren (zie www.weet-magazine.nl/hagedis).

REALTIME OBSERVATIE

De variaties in piranhatanden laat zien hoe genetische diversiteit binnen een bepaald type ervoor kan zorgen dat dieren zich kunnen aanpassen aan hun omgeving. Een goede manier om nieuwe soorten te produceren is door ze geografisch te isoleren, zodat ze zich aan die plaatselijke omstandigheden kunnen aanpassen. En dat is een proces dat je zelfs realtime kunt observeren.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/piranha1 www.weet-magazine.nl/piranha2 www.weet-magazine.nl/piranha3 www.weet-magazine.nl/piranha4 www.weet-magazine.nl/piranha5 www.weet-magazine.nl/piranha6

april 2015 - WEET MAGAZINE

EEN TIJDSCHRIFT PAKT JE IN 0,3 SECONDE et! of ni

Lezers zijn in staat om in slechts 0,3 seconde in te schatten of een pagina in een tijdschrift interessant voor hen is of niet. Aandacht niet getrokken? Dan is de kans groot dat de met zorg opgestelde inhoud niet wordt gelezen.

Aan de makers van tijdschriften de taak ervoor te zorgen dat de doelgroep in korte tijd een indruk van het blad krijgt die uitnodigt tot lezen. Wij gaan graag met u aan de slag om uw huidige magazine te verbeteren of een geheel nieuw blad te realiseren.

WWW.BLADENMAKERS.NL info@bladenmakers.nl 030 230 35 07

BLADENMAKERS IS ONDERDEEL VAN CHRISTELIJKE TIJDSCHRIFTEN B.V.

BIOLOGIE

TEKST •

ELS VAN DEN BRINK

In plaats van medicijnen kun je patiënten met chronische darmstoornissen een bacteriecocktail toedienen. Zelfgemaakt of in de vorm van poep. Je moet er wat voor over hebben om gezond te worden...

POEP ALS MEDICIJN

IN JE ONTLASTING ZITTEN MILJOENEN ONMISBARE BACTERIËN

Wie griezelt er niet van bacteriën? Ze zijn vies en je wordt er ziek van... toch? ‘De enige goede bacterie is een dode bacterie’, zul je zeggen. Maar besef je dan wel dat je zelf ook veel bacteriën met je meedraagt? Bacteriën maken anderhalve kilo uit van je lichaamsgewicht. Sterker nog, in je lichaam heb je tien keer zo veel bacteriën als lichaamseigen cellen; enkele biljoenen in totaal. De meeste daarvan

zijn helemaal geen ziekteverwekkers, maar goede bacteriën die je niet kunt missen.

GOED VOOR JE GEZONDHEID

Willem de Vos

Al die bacteriën in je lichaam worden samen ‘de microbiota’ of ‘het

april 2015 - WEET MAGAZINE

microbioom’ genoemd. 90% daarvan zit in de darmen. Daar helpen ze mee om voedsel te verteren. Maar dat is niet het enige wat ze doen. „We komen er steeds meer achter dat er ook andere interacties zijn die onze gezondheid bevorderen”, vertelt de Wageningse hoogleraar Willem de Vos. De variatie in je darmbacteriën blijkt bijvoorbeeld effect te hebben op aandoeningen als astma en het metabool syndroom (een dure benaming voor overgewicht in combinatie met hoge bloeddruk, slechte

TRANSPLANTEREN VAN POEP WERKT HEILZAAM cholesterol en een verslechterde bloedsuikerspiegel). De Vos probeert te ontdekken welke bacteriën daarvoor verantwoordelijk zijn en hoe hij de diversiteit van de darmbacteriepopulatie kan verbeteren.

POEPONDERZOEK

Onderzoek naar darmbacteriën is niet altijd even smakelijk. Omdat je niet zomaar een monster van de darmwand van patiënten kunt nemen, onderzoekt De Vos vooral

HELPEN PROBIOTICA YOGHURTDRANKJES? Kun je er ook zelf wat aan doen om je microbioom op peil te houden? Door probiotica yoghurtdrankjes te drinken bijvoorbeeld? Op zich een goed plan, maar de drankjes die nu in de winkel liggen zullen je weinig verder helpen… De probiotica drankjes en capsules die nu in de winkel liggen bevatten meestal bacteriën die van nature niet of nauwelijks in je darmen voorkomen, zoals melkzuurbacteriën. Als je die inneemt, verdwijnen ze binnen een paar dagen gewoon weer uit je lichaam. Toch is het idee niet verkeerd. Willem de Vos hoopt uiteindelijk probiotica te ontwikkelen op basis van natuurlijke darmbacteriën, zoals de bacterie Akkermansia. Van die bacterie heeft hij ontdekt dat het een belangrijke is die helpt om het metabool syndroom te voorkomen. Maar daarvoor is eerst nog veel onderzoek nodig.

hun ontlasting. Poep bestaat namelijk voor 50% uit darmbacteriën. De Vos vergeleek de ontlasting van huilbaby’s met de ontlasting van rustige baby’s. Het microbioom van huilbaby’s bleek veel minder ontwikkeld te zijn. Er kwamen bijvoorbeeld relatief weinig bacteriën voor die boterzuur aanmaken, terwijl dat ervoor zorgt dat je minder pijn voelt in je darmen.

Dat zou een verklaring kunnen zijn voor het vele huilen. De Vos onderzoekt niet alleen poep. Hij gebruikt het ook als medicijn voor patiënten met een verslechterde darmbacteriepopulatie. Zulke patiënten kunnen tegenwoordig een transplantatie krijgen met darmbacteriën van een gezonde donor. Een poeptransplantatie dus. Dat blijkt heel goed te werken.

POEP ALS MEDICIJN

MEER ZELFVERTROUWEN DANKZIJ BACTERIËN Darmbacteriën blijken zelfs effect te hebben op de hersenen. Bij muizen tenminste, want dat is het enige wat tot nu toe is bewezen. Zo werd in een onderzoek gekeken naar een groep muizen, waarvan een deel wel en een deel niet van een verhoging af durfde te springen. Vervolgens transplanteerden de onderzoekers de darmbacteriën van de ‘moedige’ muizen naar de ‘bange’ muizen. Na die transplantatie bleken de ‘bange’ muizen opeens ook te durven springen!

WEET MAGAZINE - april 2015

Het klinkt vies om de poep van iemand anders toegediend te krijgen, maar voor Clostridium difficile-patiënten is het de ideale oplossing. Doordat hun populatie darmbacteriën ernstig is verslechterd, heeft de gelijknamige bacterie de kans gekregen om te gaan woekeren en te verworden tot een ernstige ziekteverwekker. Eén op de vijf patiënten overlijdt daaraan, terwijl vele anderen last houden van een chronische darmontsteking. Sinds 2006 onderzoekt De Vos – samen met de Amsterdamse artsen Max Nieuwdorp en Josbert Keller – of deze patiënten geholpen kunnen worden door een poeptransplantatie. De patiënten krijgen de poep van een donor via een slangetje door de neus rechtstreeks in hun darmen gespoten. De Vos vertelt enthousiast over de tot nu toe behaalde resultaten: „Poeptransplantaties blijken heel goed te werken en worden nu overal ter wereld toegepast.

ALLEMAAL NUTTIGE BEESTJES Bij een behandeling met antibiotica geneest hooguit 30% van de patiënten, waarbij de ziekte regelmatig later weer terugkomt. Bij een poeptransplantatie zie je dat 95% van de patiënten wordt genezen. Patiënten met een lage diversiteit aan bacteriën krijgen door de transplantatie weer een hoge diversiteit. Het systeem is dus erg veerkrachtig. Je kunt het gewoon op deze manier weer resetten.”

ESSENTIËLE BACTERIE

Voor Willem de Vos is het verhaal daarmee niet klaar. „We willen graag achterhalen welke bacteriën verantwoordelijk zijn voor het gunstige effect van poeptransplantaties”, licht hij toe. De eerste kandidaten heeft hij intussen paraat. De bacterie Akkermansia bijvoorbeeld, genoemd naar Willems collega Antoon Akkermans. Deze bacterie blijkt minder voor te komen bij patiënten met overgewicht (het metabool syndroom). Bij muizen konden de onderzoekers het omgekeerde aantonen: die werden minder dik van vet eten als ze vooraf extra Akkermansia hadden gekregen. „Als je dus last hebt van het metabool syndroom, kun je daar wat aan doen door je dieet aan te passen. Maar je kunt er ook voor zorgen dat je meer Akkermansia binnen krijgt”, concludeert De Vos. Helaas is dat voorlopig alleen nog een theoretische optie.

De Amerikaanse arts Martin Blaser beweert dat darmbacteriën tal van gezondheidseffecten hebben. Vorig jaar verscheen zijn boek De beestjes in ons. Het feit dat ziektes als astma, obesitas, allergieën en darmontstekingen de laatste jaren zo veel vaker voorkomen, heeft volgens Martin Blaser te maken met het feit dat de populatie darmbacteriën bij velen steeds minder gevarieerd is. Hij wijt dat vooral aan het gebruik van antibiotica, waarbij het niet alleen gaat om de antibioticakuren die artsen voorschrijven, maar ook om de antibiotica die in lage dosering aan dieren wordt gegeven (iets wat in Europa intussen al is verboden). Blaser deed onderzoek naar de bacterie Helicobacter pylori. Deze bacterie kan maagzweren en maagkanker veroorzaken

en is daarom zo ongeveer uitgeroeid. Blaser ontdekte dat dezelfde bacterie ook bescherming geeft tegen oprispingen, slokdarmkanker, astma, hooikoorts en allergieën. De bacterie geeft namelijk een signaal aan het immuunsysteem om te voorkomen dat hij zelf wordt aangevallen. Dit zorgt tegelijkertijd voor het onderdrukken van allergieën; iets wat nu dus niet meer het geval is. Als het verdwijnen van één enkele bacterie al zo veel effect heeft, hoe zit het dan met andere bacteriën, vraag Blaser zich af. Daar doet hij nu onderzoek naar.

• WEET MEER:

Martin Blaser, De beestjes in ons, uitgeverij Atlas Contact, ISBN 9789045027296, 368 pagina’s, €24,99.

KIJK UIT MET ANTIBIOTICA

Bij een eenvoudige oor- of keelontsteking krijg je tegenwoordig niet meer zo snel een antibioticakuurtje van de huisarts. Als mensen te veel antibiotica gebruiken, is er namelijk meer kans dat bacteriën resistent worden voor antibiotica, waardoor je ze niet

ANTIBIOTICA DODEN OOK GOEDE BACTERIËN WAARDOOR HET MIS KAN GAAN meer kunt bestrijden. Maar er is nog een extra reden om voorzichtig te zijn. Antibiotica kunnen namelijk geen onderscheid maken tussen goede en slechte bacteriën.

En dus kan het gebeuren dat een antibioticum niet alleen de boosdoener doodt die de ontsteking veroorzaakte, maar ook een deel van de darmbacteriën die je eigenlijk niet wilt missen. Onderzoekers vermoeden dat antibioticagebruik de oorzaak is van de problemen van Clostridium difficile-patiënten. Clostridium difficile is een veel voorkomende bacterie in de darmen die meestal geen problemen veroorzaakt. Maar wanneer een groot deel van de darmbacteriën door veelvuldig antibioticagebruik wordt uitgeschakeld, kan deze bacterie gaan woekeren en ernstige problemen veroorzaken.

BACTERIELOOS GEBOREN

Een ongeboren baby is nog vrij van bacteriën. De eerste bacteriën krijgt hij van zijn moeder mee bij het passeren van het geboortekanaal. De rest van de populatie volgt later. Kinderen die via een keizersnede worden geboren, hebben daarmee direct al een achterstand. Zij passeren immers het geboortekanaal niet. Willem de Vos onderzoekt nu of ouders alsnog bacteriën aan hun baby’s kunnen meegeven door ze in het begin extra vaak te knuffelen.

april 2015 - WEET MAGAZINE

BIOLOGIE TEKST • PETER BORGER

GEKOPIEERD UIT DE NATUUR DE KUNST VAN EEN CODE SCHRIJVEN: DNA ALS TIJDLOZE DIGITALE DATABANK

Wetenschappers, verbonden aan het Zwitserse onderzoeksinstituut ETH, bedachten een nieuwe methode om informatie langdurig op te slaan. Ze keken daarbij de kunst van de natuur af en gebruikten DNA.

Gegevens worden tegenwoordig vrijwel alleen nog maar digitaal en elektronisch opgeslagen. Op de harde schijf van je computer, op een cd of op een USB-stick. Het probleem met het opslaan van elektronische data is dat het niet voor altijd is. De houdbaarheid van elektronische opslag is beperkt. Dat is niet alleen omdat het

ALLE DATA TER WERELD PAST NU OP EEN DNA-STICK TER GROOTTE VAN EEN THEELEPEL bewaren van gegevens energie kost, maar ook omdat de dragers van die gegevens onderhevig zijn aan de tweede wet van de thermodynamica: verval. Een permanent computergeheugen dat de opgeslagen informatie voor altijd kan bewaren, ongeacht of de computer aan of uit staat, moet nog worden uitgevonden.

WEET MAGAZINE - april 2015

Bovendien zijn veel opslagmethoden in no time verouderd en kunnen de opgeslagen data niet meer worden afgelezen omdat de afleesapparaten niet meer in gebruik zijn. Denk maar eens terug aan de floppydisk (160KB) of de ZIP-schijf (250 MB).

100 MILJOEN KEER MEER!

DNA is – voor zover bekend – de meest compacte manier om informatie op te slaan. Daar is het bij uitstek geschikt voor. De vier letters van het DNA (A, C, G en T) kunnen namelijk net zo goed digitaal worden weggeschreven als 00, 01, 10 en 11. Omgekeerd kun je dus ook elke willekeurige digitale boodschap (wat niets meer is dan een heel lange reeks nullen en enen) eenvoudig omzetten in een DNA-molecuul bestaande uit A, C, G en T. Een container ter grootte van een memorystick, met DNA als opslagmedium, kan dan ongeveer 100 miljoen maal meer informatie bevatten dan gangbare elektronische memorysticks.

BEPERKT HOUDBAAR

Het enige probleem waar de Zwitserse we-

tenschappers tegenaan liepen was om het DNA voor langere tijd te conserveren. DNA is namelijk ook niet onbeperkt houdbaar en vervalt met een halveringstijd van ongeveer 500 jaar. Hier hebben de onderzoekers iets op gevonden. Ze verpakken het DNA luchtdicht in minuscule bolletjes van kwartsglas. Die worden dan bij een temperatuur van minus 18 °C bewaard. Hierdoor blijft het DNA – in theorie – wel een miljoen jaar stabiel en blijft de informatie bewaard, denken de onderzoekers. Om de digitale informatie terug te krijgen hoeven de bolletjes alleen maar te worden behandeld met vloeizuur (HF). Dat is een extreem agressief zuur dat alleen het kwartsglas oplost. Het zuurbestendige DNA kan daarna weer worden omgezet in digitale code. Althans, dan moet men wel over de juiste apparatuur beschikken om het DNA te isoleren en te ontcijferen.

• WEET MEER :

www.weet-magazine.nl/DNA-databank

BIJBELS BELICHT TEKST • GERT-JAN VAN HEUGTEN

1 SAMUËL 17:49 ‘En David stak zijn hand in de tas, en hij nam een steen daaruit, en hij slingerde, en trof de Filistijn in zijn voorhoofd; zodat de steen zonk in zijn voorhoofd, en hij viel op zijn aangezicht ter aarde.’

DAVIDS SLINGER Eén van de meest inspirerende geschiedenissen in de Bijbel is die van schaapsherder David die de machtige Filistijnse reus Goliath met zijn slinger verslaat. Je moet moeite doen om een kinderbijbel te vinden waar dit gevecht niet in voorkomt. Zelfs mensen die nooit in de Bijbel lezen weten ervan. Is het slechts een inspirerend verhaal? Of is deze geschiedenis op feiten gebaseerd? De Bijbel vermeldt in 1 Samuël 17:1-2 waar de strijd tussen de Israëlieten en de Filistijnen plaatsvond: in het Eikendal, nabij Socho. Die plek is geïdentificeerd, en het blijkt dat daar in de tijd van David en Saul inderdaad een Filistijnse burcht stond.

KAMPGEVECHT

Dag na dag stonden de Israëlieten tegenover de Filistijnen. Goliath was de beste krijger van de Filistijnen, en hij daagde elke dag de Israëlieten uit om hùn beste krijger te sturen voor een 1-tegen-1-gevecht; ook wel een kampgevecht genoemd. De winnaar van zo’n duel was vaak ook de winnaar van de strijd, als er al een strijd volgde. Verslagen van kampgevechten zijn bekend uit de Egyptische literatuur in het Verhaal van Sinuhe. Ook in de Illias van Homerus komen kampgevechten voor. Deze verslagen stammen uit de tijd voor David,

respectievelijk de 20-ste en 12-ste eeuw voor Christus.

DODELIJK WAPEN

Het belangrijkste element uit deze geschiedenis is misschien wel Davids slinger. Een slinger is een relatief simpel wapen. Het bestaat uit twee even lange stukken touw met een (vaak leren) lapje ertussen. Daar werd dan het projectiel in gelegd, meestal een steen. De slingeraar maakt een zwaaibeweging en laat op het gewenste moment één van de uiteinden van het touw los. Hierdoor vliegt de steen richting het doelwit. De slinger staat bekend als één van de dodelijkste wapens uit de oudheid. Hij werd, en wordt, overal ter wereld gebruikt. In de Bijbel worden slingers meerdere malen genoemd; in 2 Koningen 3:25 bijvoorbeeld. In Richteren 20:16 staat dat de Benjaminieten erg bedreven slingeraars waren (ze slingerden ‘met een steen op een haar, dat het hun niet miste’).

dat hing op 2,70 meter hoogte. Om ‘Goliath’ te doden moest ‘David’ de steen met een kracht van 3.000 Newton tegen de ‘schedel’ aan zien te krijgen. Bij die kracht gaat er namelijk een schokgolf door de hersenen, waardoor het hersenweefsel beschadigd raakt. Livermore wist de steen met een kracht van 3.600 Newton tegen de krachtmeter te slingeren, ruim voldoende dus om Goliath neer te halen. Wel moet erbij gezegd worden dat het Livermore niet lukte bij zijn eerste poging. David lukte dat wel, maar hij beriep zich natuurlijk op de Naam van de Heere, Die machtiger is dan welk wapen dan ook.

NAUWKEURIGE MIKKER

Een geoefend slingeraar kon met zijn wapen dus zeer nauwkeurig mikken. Om dit te testen werd wereldkampioen slingeren Luis Pons Livermore door de documentairemakers van History Channel eens gevraagd om voor David te spelen. De rol van Goliath werd vervuld door een apparaatje, een krachtmeter, ter grootte van een voorhoofd,

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/slinger1 www.weet-magazine.nl/slinger2 www.weet-magazine.nl/slinger3

april 2015 - WEET MAGAZINE

VRAAG & WEET TEKST • GERT-JAN VAN HEUGTEN

WINNAAR VAN DE FRACTALWEDSTRIJD

Trommelgeroffel... en de winnaar is... ROBERT IJSSELSTIJN. Je hebt gewonnen vanwege de natuurlijke vormen in je fractal. Dit leverde een bijzonder mooi beeld op. Bij dezen de beloofde eervolle vermelding.

MIGRAINE VOOR VOLLE MAAN: HOE KOMT DAT? Ik lijd veel aan zware, migraine-achtige hoofdpijn. Al langere tijd houd ik bij wanneer zo’n aanval zich aandient. Het valt me op dat het altijd in de dagen voorafgaand aan volle maan is. Ik kan er haast de klok op gelijkzetten: de laatste 2 tot 3 dagen voor volle maan heb ik enorm zware hoofdpijn, die in de loop van de middag komt opzetten. Het duurt de hele avond of nacht, en ’s morgens komt het weer tot rust. Vervolgens keert het in de namiddag terug. Zodra het volle maan is, is het weer over. Is dit verklaarbaar? Eb en vloed staan immers ook onder invloed van de maan? Als ik op internet zoek, kom ik alleen maar op vage, occult aandoende websites terecht. Daar wil ik me niet mee inlaten. Toch constateer ik elke maand opnieuw dat het vlak voor volle maan weer zover is... Weet u waar het vandaan kan komen? LYDIA VAN ARNHEM STAPHORST

WEET MAGAZINE - april 2015

Migraine is een veelvoorkomende vorm van hoofdpijn. Ongeveer 6% van de mannen en 15% van de vrouwen heeft er regelmatig last van. Het komt in aanvallen en kan je leven danig beheersen. Kenmerkend is de vaak eenzijdige, heftige, kloppende hoofdpijn met overgevoeligheid voor licht en geluid, misselijkheid en braken. Bij migraine treedt een soort ontregeling – kortsluiting – op van het zenuwstelsel, met hoofdpijn als gevolg. De precieze oorzaak van migraine is onbekend. In bepaalde families komt het meer voor dan in andere. Waarom de een zelden een aanval heeft en de ander heel vaak, is niet bekend. Wel is duidelijk dat vrouwelijke hormonen invloed op migraine hebben. Hierdoor krijgen sommige vrouwen er last van rond de menstruatie. Het gebruik van de anticonceptiepil kan de migraine verminderen of juist verergeren. Over het verband tussen migraine en voeding is veel onzeker.

Sommige migrainepatiënten noemen een verband met rode wijn, kaas, chocolade of citrusvruchten. Wetenschappers hebben er geen bewijs voor kunnen vinden; ook niet voor een relatie met weersveranderingen. Behalve naar de invloed van temperatuur, wind, regen, mist en zonneschijn is er ook gezocht naar een verband met de maanstand. Hier is geen relatie aangetoond. Volle maan lijkt dus geen risicofactor te zijn voor het optreden van migraine. Wél viel er een verband op met de dag van de week: zaterdag is een topdag, terwijl er op maandagen en dinsdagen relatief minder vaak last werd ervaren. Bekend is dat migraine door spanning en vermoeidheid kan worden uitgelokt. Menig migrainepatiënt moet een drukke werkweek met een aanval bezuren. Om grip te krijgen op de migraine kan het bijhouden van een hoofdpijndagboek nuttige informatie opleveren. Wellicht is er sprake van een bepaald patroon, waar je enigermate invloed op kunt hebben? Neem de genoemde factoren hierin mee. Een aantal kun je al op voorhand wegstrepen.

OVERLEEFDEN VISSEN DE VLOED?

Het meeste water op aarde is tegenwoordig zout. Bij de zondvloed zal het, lijkt me, dus ook voornamelijk zout water zijn geweest dat op de aarde stond. Hoe konden zoetwatervissen de zondvloed dan overleven? ANONIEM

Van veel vissen komt zowel een zoetwater- als een zoutwatervariant voor. En dan zijn er nog dieren die zowel in zoet als zout water kunnen overleven, zoals palingen en zalmen. Op basis van metin-

gen en schattingen is bekend dat de zee steeds zouter wordt. Dat komt doordat zout vanaf het land door rivieren naar de zee wordt gevoerd. De zee is dus vroeger minder zout geweest. Het is dan ook heel goed mogelijk dat de zondvloed een zoetwatervloed was. In de aarde zit heel veel zout opgesloten (rotszout). Dat is tijdens de vloed omhoog gekomen en daarna langzaam op gaan lossen in het water. Daardoor kreeg je ook dat sommige zeedieren zich aanpasten aan zout water, en andere aan zoet water. Wanneer je overigens langzaam maar zeker zoutwatervissen laat wennen aan zoet water – door het water steeds iets minder zout te maken – of andersom, dan kunnen ze dat prima overleven. Het is de plotselinge overgang die vaak het probleem is. Op dezelfde manier kunnen mensen ook leren om zout water te drinken. Je lichaam moet er alleen even aan wennen.

GEZONDE THEE?

Groene thee moet gezond zijn. Het moet voor veel dingen een heilzame werking hebben. Ik drink het zelf altijd. Is het ook echt gezond? ANONIEM Groene thee is vooral erg lekker. De gezondheidswerking ervan is nog niet wetenschappelijk aangetoond. Wel is bekend dat in groene thee (en in andere thee overigens ook) antioxidanten zitten. Deze stoffen vangen vrije radicalen af. Dat zijn gevaarlijke atomen of moleculen die celschade kunnen veroorzaken. Het is dus zeker mogelijk dat groene thee een heilzame werking heeft. God heeft immers wel meer geneeskrachtige kruiden geschapen.

’T HART DRAAIT DOOR OVER ARKBEREKENING Maarten ’t Hart – zelf bioloog – gebruikt de moderne definitie van ‘soort’ in een oude tekst. Dat is vragen om problemen. In de Bijbel staat dat God de dieren naar hun aard naar Noach zond (in andere vertalingen staat hier ‘soort’, maar het gaat niet om de moderne definitie die biologen nu hanteren). Het is waarschijnlijker dat God gewoon twee van elk basistype heeft gestuurd. Dus twee katachtigen, en niet twee leeuwen, tijgers, poema’s et cetera. Die (biologische) soorten zijn pas nà de vloed ontstaan door diversificatie. Schrijver Maarten ’t Hart kwam onlangs aan het woord tijdens het tv-programma De wereld draait door (www.weet-magazine.nl/ maarten). Hij werd geïnterviewd over zijn nieuwe boek over zijn overleden moeder. Daarin gaf hij aan wat een belangrijk breekpunt was waardoor hij niet langer in de Bijbel geloofde. Dat was het feit dat alle diersoorten in de ark van Noach moeten hebben gezeten. Hij rekende voor dat er ongeveer 2 miljoen diersoorten zijn op aarde: 1 miljoen leeft in zee, dus je houdt 1 miljoen landdieren over. Als je ervan uitgaat dat er van elke soort een paartje – mannetje en vrouwtje – de ark in ging, dan zijn dat 2 miljoen dieren. ’t Hart was naar de haven van Maassluis gegaan om te kijken hoe lang het duurt om een kalf op een boot te krijgen. Dat duurt 20 seconden. Dus om al die dieren in te laten stappen, zou dat 900 dagen in beslag nemen, zei ’t Hart. Ook het mestprobleem stelde hij aan de orde. Stipt Maarten ’t Hart hier een probleem aan of ziet hij iets over het hoofd? AREND VAN REEUWIJK

John Woodmorappe heeft hier een vrij uitgebreide verhandeling over geschreven getiteld Noah’s Ark: A Feasibility Study (ISBN 978 0932766410). Hij gaat uit van dit principe van basissoorten en komt dan uit op 8.000 soorten (16.000 dieren), met een gemiddelde grootte van niet meer dan een schaap. Dat past makkelijk in de ark, met ruimte te over. Een kalf is overigens een redelijk groot dier. De meeste diersoorten zijn kleiner dan 5 centimeter, en daarvan is voorstelbaar dat ze met tientallen tegelijk de ark binnen konden stromen. De grootte van de deur kan daarbij een gunstige invloed hebben gehad. Ook voor het mestprobleem biedt Woodmorappe een paar oplossingen, zoals zelfreinigende kooien (met een aflopende bodem of rooster), wormen die meteen de mest gaan fermenteren en dieren die een winterslaap houden.

april 2015 - WEET MAGAZINE

VRAAG & WEET TEKST • JAN REIN DE WIT

IS KOUD DOUCHEN GEZOND? Beweerd wordt dat koud douchen gezond is. Je immuunsysteem zou er veel beter door gaan werken. Je zou daardoor nauwelijks meer vatbaar zijn voor verkoudheid of griep. Ik weet dat daar op dit moment serieus studie naar wordt gedaan. Zijn er al uitkomsten bekend? Daar ben ik wel benieuwd naar. Hoewel… als blijkt dat koud douchen gezond is, dan moet ik gaan overwegen dat ook te doen. Brr! BERT VAN DER LINDE

FOSSIELEN DATEREN Wat is de beste methode om fossielen te dateren? RICK VEDER HOUTEN

Onderzoeksuitkomsten zijn nog niet bekend, maar het lijkt er inderdaad op dat koud douchen goed voor je is. Het zou de doorbloeding bevorderen met als gevolg: een positief effect op je weerstand. Daarnaast zouden er nog andere voordelen aan zitten, variërend van een strakke huid tot gewichtsverlies. Maar zelfs als dat allemaal niet gebeurt, bespaar je in elk geval op je water- en gasrekening. Dat is misschien sowieso al een koude douche waard?

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/koudedouche

Simpel gezegd: die is er niet. Fossielen kunnen sowieso niet direct gedateerd worden met radiodateringsmethodes. Zelfs de aardlagen waarin ze gevonden worden niet. Radiodateringen kun je alleen loslaten op vulkanisch gesteente. Wanneer je dus een lavastroom boven je fossiel vindt, kun je die in theorie dateren en dan weet je dat je fossiel ouder moet zijn dan dat. Zo gaat men te werk in de seculiere wetenschap. Op basis van de Bijbel mag je verwachten dat de meeste aardlagen zijn gevormd tijdens de zondvloed, en dat je fossiel dus ongeveer 4.400 jaar oud is. Maar ook dat is geen garantie, want fossielen kunnen ook vandaag de dag nog snel ontstaan; tijdens een natuurramp bijvoorbeeld. De beste methode is als je ooggetuigenverslagen hebt van bijvoorbeeld zo’n natuurramp. Dan weet je zeker dat bijvoorbeeld een overstroming een bepaald gebied heeft bedekt en dat het fossiel toen is gevormd.

WEET MAGAZINE - april 2015

ETEN IN BLIK? Ik heb weleens gehoord dat het ongezond is als je overgebleven voedsel in een open blik bewaart; ook al is het maar twee dagen. Dat zou komen doordat er bij het openen van het blik zuurstof bij het ijzer komt. Daardoor komt er een schadelijke stof vrij. Dit zou alleen gebeuren bij ongelakte blikken; bij gelakte blikken is dit niet aan de orde. Wat is hiervan waar? LYDIA VAN DEN BERG

Dit is niet waar. IJzer of ijzeroxide is absoluut niet giftig. Wat betreft tin (wat ook vaak in blik zit) zijn voor lage concentraties ook geen schadelijke gevolgen bekend. Het is denkbaar dat ijzer of tin de smaak van de inhoud nadelig beïnvloeden, maar ten eerste maakt het daarvoor niet uit of het blik open of dicht is, en ten tweede is blik vanbinnen tegenwoordig meestal

gelakt (dus hooguit bij lakbeschadiging heb je er last van). Voor een geopend blik geldt gewoon wat voor iedere (luchtdichte) verpakking geldt: de vermelde houdbaarheidsdatum is niet meer geldig, omdat er lucht bij is gekomen. Je kunt geopende verpakkingen daarom het beste in de koelkast bewaren en binnen enkele dagen opmaken.

HÉ, WAKKER WORDEN! Hoe werkt slaapwandelen? HELEEN EN MARYROSE WADDINXVEEN

Slaapwandelen is een vorm van abnormaal gedrag tijdens je slaap. Het valt in dezelfde categorie als bedplassen en praten in je slaap. De precieze mechanismes van slaapwandelen zijn nog niet bekend. Daar wordt nog volop onderzoek naar gedaan. Er zijn wel een paar interessante trends ontdekt. Zo blijkt dat slaapwandelen bij kinderen vaker voorkomt dan bij volwassenen, en bij jongens vaker dan bij meiden. Ook zit het soms in de familie, wat lijkt te wijzen op iets genetisch. Slaapwandelen gebeurt in het eerste deel van de nacht, tijdens de fase

van een diepe slaap. Je hersenen zijn dan niet actief (ze worden later wel actief; dan begin je te dromen). Je lichaam is dan nog niet volledig tot rust gekomen en kan nog reageren. Wetenschappers duiden slaapwandelen als een probleem met ontwaken. Dat betekent dat je hersenen geprikkeld worden om te ontwaken uit een diepe slaap, waardoor je in een soort overgangstoestand terechtkomt. De precieze details zijn helaas nog onbekend.

• WEET MEER : www.weet-magazine.nl/slaapwandelen

MARGARINE ONGEZOND? Op internet las ik dat margarine een chemische cocktail is die ziekte bevordert: www.weet-magazine.nl/margarine Klopt dit of is het een fabel? JONATHAN VAN DEN HELDER

Wees gerust, in kleine hoeveelheden kan margarine geen kwaad. Maar de vraag is wel wat het continue gebruik van margarine over de jaren doet. Je kunt wat dat betreft beter gebruikmaken van plantaardige oliën. Die zijn gezonder dan de plantaardige vetten in margarine. Plantaardige oliën zijn onbewerkt, dat geldt niet voor de plantaardige vetten in margarine; die zijn namelijk verzadigd zodat ze qua gedrag op dierlijke vetten gaan lijken.

HOE OUD KON ADAM WORDEN? SCHOENSMEER?

Zou het kunnen dat Adam, nog vóór de zondeval, miljoenen jaren in het paradijs heeft geleefd? ARON VAN OS CAPELLE AAN DEN IJSSEL

De Bijbel meldt dat Adam 930 jaar werd. Er wordt niet gesproken over miljoenen jaren. Je kunt gewoon vasthouden aan 930 jaar. Waarom zou je daarvan afwijken? De start van de zoektocht naar het inpassen van miljoenen jaren in de Bijbel, kun je in de tijd aanwijzen: dat gebeurde kort voor Darwin en daarna. Vanaf toen gingen verscheidene theologen de Bijbel aanpassen om maar bij het moderne denken aan te kunnen sluiten. Daar is echter geen enkele noodzaak toe. Wel zijn er open vragen, maar die zijn er in alle vlakken van de wetenschap. Het bijzondere is dat de voortgang van

Schoensmeer smeert goed, droogt snel, borstelt en wrijft makkelijk uit. Het resultaat is prachtig. Het lijkt wel een wondermiddel! Waar is het van gemaakt? J. GLAS HALFWEG

de wetenschap tot nu toe nog nooit in tegenspraak met de Bijbel is geweest. Populaire wetenschappers beweren vaak anders, maar dat is onjuist. In Weet Magazine worden heel vaak voorbeelden aangehaald waaruit blijkt dat de Bijbel niet aan actualiteit inboet. Kortom, vergeet die miljoenen jaren. Er is geen bewijs voor. In de wetenschap niet en in de Bijbel helemaal niet.

Vroeger werd schoensmeer gemaakt van bijenwas of dierlijk vet. Tegenwoordig is het gemaakt van een mengsel van natuurlijke en kunstmatige ingrediënten zoals nafta, terpentine, kleurstof en arabische gom. Schoensmeer droogt snel omdat de terpentine vervliegt. De was of gom zorgt voor het glimmende oppervlak wanneer je het uitwrijft.

april 2015 - WEET MAGAZINE

Weet_Weet 09-03-15 09:36 Pagina 1

En dus bestaat God De beste argumenten Is het onlogisch of achterhaald om in God te geloven? Veel mensen denken van wel. Er zouden geen goede argumenten zijn voor het bestaan van God en de oude argumenten die er waren, zijn allang door filosofen onderuit gehaald. De jonge filosofen Emanuel Rutten en Jeroen de Ridder maken in dit boek duidelijk dat dit beeld inmiddels compleet achterhaald is. Vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw is er in de filosofie juist weer hard nagedacht over de klassieke godsargumenten. De argumenten zijn sterk verbeterd en er zijn nieuwe argumenten bijgekomen! Natuurlijk is God niet te vangen met onze rede, maar met deze argumenten wordt het wel aannemelijk gemaakt dat God bestaat. Beknopt en glashelder, toegankelijk zowel voor niet filosofisch geschoolde lezers als voor vakmensen. 160 p., geïllustreerd,€ 14,50

Buijten & Schipperheijn Motief www.buijten.nl – in de boekwinkel

Boekhandel

Frits Hardeman Nieuw! Zeer Nieuw! Zeer gebruiksvriendelijke Ruim gebruiksvriendelijke webshop! assortiment U bent van harte welkom webshop! blad in onze ruime zaak. muziek

Telefoonweg 64b, Ede, Tel. 0318 - 61 75 55 info@fritshardeman.nl, U bent van harte welkom www.fritshardeman.nl

in onze ruime zaak.

Telefoonweg 64b • Ede 0318 - 61 75 55 • info@fritshardeman.nl www.fritshardeman.nl

WAAROM SCHEPPING

EERLIJKE VOORLICHTING OVER HET ONSTAAN VAN HEMEL EN AARDE

www.waaromschepping.nl @waaromschepping

/waaromschepping Info@waaromschepping.nl Waarom Schepping verzorgt op een eerlijke en wetenschappelijke manier lezingen over schepping en evolutie, en alles wat daarmee te maken heeft! Lezingen met verschillende onderwerpen kunnen worden behandeld, vaak is er ook tastbaar demonstratiemateriaal!

zen jongerenrei Christelijke

Beleef een onvergetelijk avontuur

nieuwe vrienden

maar on d met de mooiste plekjes, Ontdek de wanterieel ontdek je niet alleen n Da . zen ltuur. Rei iGO VRAAG DE met Am t van zon, zee & cu Ga deze zomer op vak tieve vakantie of genie ac een r voo en een s id Kie jhe n. vri de r en ZOMERGIDS AAN je ook nog eens veel nieuwe vri es en de avontuurlijke reizen. Aan jou de keus! Kies voo

op amigoreizen.nl

t Fly&Driv ga jij naartoe? Echt ver weg ga je me telijke vakantie. Waar andeerd een onverge gar ge bt he Je er. sfe christelijke

tmoet

si eld je aan op onze M . ei m 29 op ff ko ason Kic s! Kom naar de Se nd ie Fr & O iG Am t Mee

078-6845350

WEET MAGAZINE - februari 2015

te.

amigoreizen.nl

OGENBLIK TEKST • JOHAN DÉMOED

COLOFON

Uitgever Christelijke Tijdschriften BV Loodsboot 8, 3991 CJ Houten Ringer Otte Hoofdredacteur Jan Rein de Wit Eindredactie Johan Démoed Redactie Joop Buker, Kees van Helden, Gert-Jan van Heugten, Ruben Jorritsma, Jan van Meerten 030 230 3508 – redactie@weet-magazine.nl Medewerkers Els van den Brink, Peter Borger, Jacoline Büchner, Hans Degens, Koos van Delden, Lydia Duijnkerke, Willy Duister, Tjarko Evenboer, Andre van Gelder, Mischa van de Giessen, Bas van Ginkel, Frans Gunnink, Maarten 't Hart, Stef Heerema, Joke Heikens, Harm Hilvers, Ben Hobrink, Wim Hoek, Hans Hoogerduijn, Chiel Jacobusse, Gert Kema, Rinus Kiel, Zacharias Klaasse, Erik Koning, Sandor van Leeuwen, Riekelt Pasterkamp, Mart-Jan Paul, Marco van Putten, Klaas Roos, Ruth Seldenrijk, Peter Scheele, Pieter Siebesma, Rozine Terlouw, Naomi Verboom, Ton Verdam, Rick Vis, Kees Visser, Brammert Waagmeester, Jonathan Wallaard, Gerrit de Wit, Aart van Wolfswinkel, Bea Zoer. Ontwerp BladenMakers Jasper Ellens, Chris-Jan de Leeuw Druk Senefelder Misset Marketing Hans van Lindenberg Distributie en losse verkoop Betapress BV, Gilze; 0161 457800 Advertentieverkoop Andre Versprille, adverteren@weet-magazine.nl Tel: 06 23 90 92 91 Abonnementen Een jaarabonnement op Weet Magazine kost € 29,50 (6 nrs). Voor buitenland worden de verzendkosten doorberekend. Adreswijziging of opzegging uiterlijk vier weken voor einde abonnementsperiode bekend maken via: Loodsboot 8, 3991 CJ Houten, 030 230 3508, abonnement@weet-magazine.nl. Heeft u een incasso afgegeven dan treft u het volgende op uw afschrift: Incassant ID: NL74ZZZ302271330000 plus uw abonneenr. Beeldrechten Indien niet specifiek vermeld, berusten de fotorechten bij fotostockbureaus Thinkstock, Wikimedia of bij de bij het artikel vermelde bronnen. P49 Youtube, DWDD. De volgende Weet verschijnt in week 23. www.weet-magazine.nl © Weet Magazine 2015

DREAM ON... Ongerepte natuur. Waar vind je dat nog? Om er iets van te kunnen zien, zul je naar onherbergzame plekken moeten afreizen. Naar de tropische regenwouden van Zuid-Amerika bijvoorbeeld. Daar komt echt geen mens. Tot voor kort gebeurde het zelfs dat er nog niet eerder ontdekte indianen werden gevonden. Met grote ogen keken ze verbaasd naar de lucht toen een vliegtuig hen spotte. Dachten ze dat de goden hen kwamen halen? Gelukkig zijn de indianen verder met rust gelaten. Zo kwamen ze niet in contact met onbekende ziekteverwekkers. Een simpel verkoudheidje kan zo’n stam nagenoeg uitroeien. Eén nies in de verkeerde richting en daar gaan ze… Deze indianen moeten hun weerstand tegen ‘onze’ ziektes nog compleet opbouwen. Ongerepte natuur en tropisch regenwoud: het zijn bijna synoniemen. Je kunt je niet voorstellen dat er ooit bebouwing was op de plek waar nu lianen hangen. Toch moet je dat beeld bijstellen. Onderzoekers van de universiteit van Exeter ontdekten dat het regenwoud oude landbouwgronden heeft overwoekerd. De onderzoekers lieten drones boven het oerwoud vliegen. Met radar en infraroodcamera’s toonden ze aan dat de Amazone er ooit heel anders uit moet hebben gezien. Alles wijst erop dat de voorouders van de indianen, die wij als primitief beschouwen, duizenden jaren geleden juist heel vooruitstrevend waren. Er is terra preta gevonden; zwarte aarde, door mensen verrijkte grond om gewassen beter te laten groeien. De eerste indianen waren dus niet op hun achterhoofd gevallen. Ze wisten hoe ze hun gronden moesten bewerken en ze deden dat op grote schaal, op plekken waar nu oerwoud is. Nieuwe ontdekkingen zorgen ervoor dat het aloude beeld moet worden bijgesteld. Dat wat altijd als ongerept is gezien, is het resultaat van cultivatie. De biodiversiteit die we tegenwoordig willen beschermen, is zelf het resultaat van duizenden jaren van menselijke interventie.

Ook de Sahara – de grootste zandbak op aarde – heeft een kleuriger verleden dan gedacht. Het is niet altijd een kamelenbak geweest. Met behulp van satellietbeelden ontdekten onderzoekers van de universiteit van Leicester onlangs dat de Sahara van 1000 v.Chr. tot 700 n.Chr. véél groener was dan nu. De Garamanten, een Berbers volk in het zuiden van het huidige Libië, irrigeerden de grond rond oases

DE SAHARA WAS NIET ALTIJD EEN GROTE KAMELENBAK en zorgden voor een rijke bebouwing. In een gebied van 2500 km2 zijn maar liefst 158 grote nederzettingen, 184 begraafplaatsen, 30 km2 landbouwgrond en tal van irrigatiesystemen gevonden. Domme indianen die duizenden jaren lang naakt door de tropen renden? Nomaden die vroeger als enigen hun tent in de Sahara durfden op te slaan? Die beelden kloppen gewoon niet. Mensen waren tot veel meer in staat. Genoemde ontdekkingen passen prima in het Bijbelse plaatje van ‘verspreiding via Babel’ en veel minder in het darwinistische beeld. Verwilderde voorouders die nog heel lang moesten klimmen op de evolutionaire tijdladder om te komen waar wij nu zijn? Het strookt niet met de waarneming. Wil je er toch in geloven? Dream on…

• WEET MEER: www.weet-magazine.nl/ontdekking1 www.weet-magazine.nl/ontdekking2

april 2015 - WEET MAGAZINE

Werkgevers gezocht

Hbo opleidingen

Bent u op zoek naar (een) jonge, vormbare topper(s) in de dop? Vindt u het fijn om betrokken te zijn en inbreng te hebben bij de inhoud van een hbo-opleiding?

Kies tussen de commerciele bachelor opleiding (CE) of de financiĂŤle bachelor opleiding (BE). De studenten zijn vier dagen in de week werkzaam in hun eigen woonomgeving. Een dag in de week is een studiedag bij Essenzo in Gouda. De driehoeksamenwerking van de werkgever, de student en Essenzo business school is uniek.

Wellicht is het voor u dan nĂş het moment om samen te gaan werken met Essenzo. Dan overbruggen we samen de gap tussen het bedrijfsleven en het onderwijs!

Studenten gezocht Jij daar! Vlak voor je examenperiode of al bezig met het kiezen van een vervolgstudie? Of denk je het al gevonden te hebben...? Ga de uitdaging met ons aan en kom ook je licht opsteken bij Essenzo!

Essenzo Business School Essenzo is een kleine, christelijke, privĂŠ business school. Iedere student die onze christelijke levensovertuiging respecteert is welkom. Essenzo business school verzorgt uitsluitend werkend leren (duale) opleidingen. Wij doen dit in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven.

Dagje meelopen of gewoon een goed gesprek? Neem contact op! 088-2806010