DE NIEUWE ACHTERNAAM Elena Ferrante ‘De momenten waar het echt om draait in het leven, dat zijn er maar een paar. De gebeurtenissen waardoor we zijn geworden wie we zijn, staan als een brandmerk in onze ziel geschroeid. We kunnen er nooit van loskomen. Hooguit kunnen we ze beschrijven. Dat is, samengevat, het verhaal van de Napolitaanse romans van Elena Ferrante.’
De Groene Amsterdammer In De nieuwe achternaam spelen zich enkele ingrijpende gebeurtenissen af in het leven van Lila en Elena, de twee vriendinnen uit een armoedige wijk in Napels. Lila is op haar zestiende getrouwd maar krijgt met haar nieuwe achternaam algauw het gevoel dat ze zichzelf kwijtraakt. Elena voltooit als voorbeeldige leerling het gymnasium, maar worstelt met haar eenvoudige afkomst. Ze voelt zich in de wijk niet meer thuis, daarbuiten evenmin. Lila’s turbulente huwelijk komt zwaar onder druk te staan. De onzekere Elena vraagt zich af of haar universitaire ambities niet te hoog gegrepen zijn. Ze verliezen elkaar uit het oog, vinden elkaar terug, blijven zich aan elkaar spiegelen. En dan is er nog Nino Sarratore, de student die tussen hen in staat. Ferrante legt de gedachten en gevoelens van Lila en Elena onder een microscoop en laat zien hoe de twee jonge vrouwen volwassen worden. We leren ze kennen als twee vriendinnen, de ene die zich overal aanpast om niet op te vallen, de ander in groeiend verzet tegen de beklemming van haar huwelijk, beiden op zoek naar de uitweg om het lot in eigen hand te nemen.
‘De Napolitaanse romans laten zien hoe wij nu leven – vernieuwend, onmisbaar, en briljant verteld.’ The New York Times Book Review ‘Wat ik van haar heb gelezen is zo exceptioneel dat je weet: deze blijft.’ Marja Pruis in De Groene Amsterdammer ‘Een boek als dit heb ik nooit eerder gelezen.’ The Guardian
Leesclubvragen 1. Al vroeg in het verhaal lezen we dat Elena Lila’s schriften in de rivier heeft gegooid, en daarmee al Lila’s schrijfwerk heeft vernietigd, waarna zij zelf pas kon gaan schrijven. In hoeverre heeft Elena succes behaald ten koste van Lila? 2. Nog voordat Lila en Stefano uit elkaar gaan, geeft Nunzia aan dat ze het betreurt dat Lila zo jong getrouwd is, terwijl het juist Nunzia, Fernando en Rino waren die haar tot dat huwelijk hadden aangezet. Welke rol speelt familie in de levens van Lila en Elena? Op wat voor manier kan Nunzia’s onderdanigheid in Ischia worden gezien als boetedoening voor het dwarsbomen van haar dochters ambities? 3. Waarom kiest Lila, van alle mannen op wie ze verliefd op had kunnen worden, uitgerekend voor Nino? Zijn haar bedoelingen kwaadaardig? Of weerspiegelt haar keuze een verlangen naar een ander leven? Behoort zo’n ander leven tot de mogelijkheden voor haar? 4. Tijdens het lezen krijg je de indruk dat de band tussen Lila en Elena sterker is dan die van een huwelijk. Waarom is dat zo? Hoe kan het dat zij op een bepaalde manier dichter bij elkaar kunnen staan dan bij hun echtgenoten? 5. In Ferrantes werk zijn geweld en de dreiging van geweld zo alomtegenwoordig dat je ze bijna personages zou kunnen noemen. Hoe laat Ferrante zien dat cultureel bepaald geweld georganiseerd geweld (de maffia en de Camorra) versterkt, en vice versa? 6. Elena beseft al snel dat Lila’s ‘kunstproject’ in de schoenenwinkel een destructieve daad is. Op welke andere manieren doet Lila aan zelfvernietiging? Is haar volharding in het dragen van mooie kleren ook een manier om zichzelf weg te cijferen? En geldt hetzelfde voor het zich terugtrekken in haar moederschap? Waarom wil Lila worden uitgewist? 7. Hoe anders was Lila’s leven geweest als ze niet al mooi was geweest maar net als Elena langzaam in haar schoonheid was gegroeid? Zou dat verschil gemaakt hebben? 8. Als Elena niet langer gelooft dat ze dankzij de universiteit de sociale mobiliteit zal bereiken waar ze zo naar verlangt, legt ze uit hoe het kan dat niet iedereen op de universiteit zo wanhopig is over hun toekomst. Ze zegt: ‘[Degenen die niet wanhoopten] waren jongelui – bijna allemaal mannen […] – die uitblonken omdat ze er kennelijk geen moeite voor hoefden te doen om te ontdekken hoe ze op dat moment en later konden profiteren van de inspanning die hun studie nu van hen vroeg. Ze wisten het door hun familiale achtergrond […].’ (p. 402). Heeft Elena gelijk als ze denkt dat ze nooit in staat zal zijn de klasse waarin ze geboren is te overstijgen? Waarom wel of niet?
9. Aan de hand van Elena’s relaas vermoeden we dat ze wel gezakt zal zijn voor haar universiteitsexamen, terwijl ze zulke hoge cijfers behaald blijkt te hebben dat zelfs ze een beurs kan krijgen. Op wat voor andere manieren is Elena een onbetrouwbare verteller? Kan de lezer haar wel vertrouwen in haar beschrijving van Lila? En waarom – of waarom niet? 10. Hoe anders zouden de Napolitaanse romans zijn als Lila ze had verteld in plaats van Elena? Hoe zou zij haar vriendin beschreven hebben? 11. Als Elena weer naar Napels komt na de universiteit kost het haar moeite om met haar moeder te communiceren. Ze zegt: ‘Zelfs mijn taal was namelijk een teken van anderszijn. Ik drukte me op een voor haar te ingewikkelde manier uit, ook al deed ik mijn best dialect te praten, en als ik dat merkte en mijn zinnen vereenvoudigde, dan werden ze daardoor onnatuurlijk en verward.’ (p. 438) Welke rol speelt taal in De nieuwe achternaam? Hoe onderstreept taal de complexe banden van de meisjes met de gemeenschap waarin ze zijn geboren? 12. In De geniale vriendin zijn Lila en Elena diep onder de indruk van Onder moeders vleugels. De roman maakt ook haar opwachting in De nieuwe achternaam. Op welke manieren zijn de levens van Lila en Elena wel of niet vergelijkbaar met die van de zussen Marsh? Wat maakt Ferrante ons duidelijk met deze vergelijking? 13. Elena en Lila begonnen hun leven in dezelfde buurt, gingen naar dezelfde school, maar aan het einde van het boek lopen hun levens volstrekt uiteen. Waarom is dit het geval? Heeft Lila’s superieure intelligentie haar verlamd? Is ze te strijdlustig om geaccepteerd te worden? Of heeft Elena simpelweg meer geluk gehad dan Lila? Welke kwaliteiten hebben ervoor gezorgd dat het Elena wel gelukt is? 14. Velen hebben de Napolitaanse romans beschreven als een aangrijpend portret van een vriendschap tussen twee vrouwen – wat ze zeker zijn. Maar op welke manier reiken de ervaringen van Elena en Lila verder dan het vrouwelijke, en gaan ze over de mens, zij het in een stem die toevallig van een vrouw is?