Dierenwelzijn in de dierentuin: de beer is los! ‘Een leeuw geeuwt, staat op en loopt langzaam door zijn verblijf. Fotocamera’s worden gereed gemaakt en ouders tillen hun peuters op. De leeuw brult en voorbijlopende bezoekers blijven even staan. Even maar, want de apen staan nog op het lijstje en om drie uur worden de ijsberen gevoerd. Dadelijk zelf maar eerst even wat eten bij een vegetarische tent.’ In de bio-industrie staat het welzijn van de dieren onder druk, dat is een ding dat zeker is. Maar hoe zit dat eigenlijk met de dierentuin? Een bezoek aan de dierentuin is momenteel het populairste dagje uit, maar de bezoekers zijn kritischer geworden, ze willen grotere verblijven, minder dieren. Hoe ver zal deze trend gaan en wat zijn de gevolgen voor de dierentuin? Zit er eigenlijk nog wel een toekomst in de dierentuin?
De dierentuin is nog steeds een populair dagje uit als je de bezoekersaantallen mag geloven: in vier jaar tijd groeide het aantal mensen dat de poorten van dierenparken passeerde met 11% 11%. 11% Inmiddels kiezen 11 11 11miljoen miljoen miljoenmensen mensen mensen per jaar voor een dagje dieren kijken bij een van de Nederlandse dierentuinen die aangesloten zijn bij de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD). Vermaak lijkt de Maar wanneer mag een park zich eigenlijk een dierentuin noemen? Marc voornaamste beweegreden te zijn, als wij de resultaten van Damen, voormalig voorzitter van de onze enquête mogen geloven. Opvallend, als je kijkt naar de NVD, legt het even uit. opkomende aandacht die in de maatschappij ontstaat voor het belang van dierenwelzijn. De afkeer tegen het gebruik van dieren voor amusementsdoeleinden kostte circus Renz al haar leven, vanwege het verbod op het houden van wilde dieren in circussen. Deze afkeer van het houden van wilde dieren in gevangenschap is een logische ontwikkeling die vooral doorgetrokken moet worden, vindt Anke Bakker van de Partij voor de Dieren Amsterdam. “Het is ronduit 11% 11 miljoen mensen onethisch om dieren gevangen te houden zodat mensen ernaar kunnen kijken.” Een belangrijke factor is het publiek, dat steeds kritischer geworden en dat ook makkelijker uit. Volgens Marco Westerhof, oprichter van WildWorld adviesbureau op gebied van strategie en innovatie voor dierentuinen, komt dat doordat het publiek beter geïnformeerd en mondiger is geworden. “Als iemand het ergens niet mee eens is, zet diegene het op sociale media, en dat heeft een groot bereik. Dat wil niet zeggen dat het publiek het altijd bij het juiste eind heeft, ze weten niet altijd waar ze naar kijken.’ Dat laatste punt behoeft volgens hem zeker aandacht. Vaak wordt een dierentuin namelijk slechts gezien als middel voor amusement, maar er zijn veel meer factoren die
meespelen in een dierentuin.
“Het is ronduit onethisch om dieren gevangen te houden zodat mensen ernaar kunnen kijken”
Achter de schermen Dat de dierentuinen niet het achterste van hun tong laten zien, merkt Hans Poppelaars, manager marketing en sales bij de dierentuin ‘Wildlands Adventure Zoo’ in Emmen ook. Educatie en dierenbescherming zijn twee belangrijke punten van een dierentuin die vaak niet door de bezoeker gezien worden. Poppelaars: “Er zijn nog bepaalde diersoorten op deze aarde puur en alleen doordat er dierenparken zijn. Ik heb me dat als consument nooit gerealiseerd.” De functie van natuurbescherming wordt dus niet goed genoeg voor de bezoekers belicht. Maar de vraag blijft hoe “Ik vind het groot de rol van de dierentuin hierin echt is. De EAZA, problematisch om European Association of Zoos and Aquaria, heeft individuele dieren fokprogramma’s voor dierentuinen opgesteld om te een rot leven te voorkomen dat bedreigde diersoorten uitsterven. Biologe geven om de soort Liesbeth Sterck ziet het belang van deze fokprogramma’s te behouden” zeker. Verschillende diersoorten blijven volgens haar in stand door deze fokprogramma’s, zo zou het wilde Przewalskipaard uitgestorven zijn als er geen dierentuinen waren geweest. Docent Animal Studies Maarten Reesink ziet daarentegen ook duidelijk de beperkingen van deze programma’s. Wil een dierentuin namelijk een dier behoeden van uitsterven, dan moeten er wel genoeg dieren van dezelfde soort gefokt worden en dit gaat vaak ten koste van andere soorten. Ook mag de inzet voor het dierenbehoud geen excuus worden voor slecht dierenwelzijn in dierentuinen. Reesink: “Sommige mensen zeggen: ‘Het welzijn is niet zo best maar je doet het om de soort te behouden.’ Maar daar heeft dat dier niks aan en ik vind het problematisch om individuele dieren een rot leven te geven om de soort te behouden.”
Dierenwelzijn niet zwart-wit
Bezoekers gaan op hun gevoel af en halen verschillende redenen aan om vraagtekens te kunnen zetten bij het dierenwelzijn van dieren in dierentuinen. Hier is een nuance nodig volgens Marc Damen, voormalig directeur van Diergaarde Blijdorp en tot voor kort voorzitter van de NVD. Dat grotere verblijven voor beter welzijn zouden zorgen is veel minder zwart-wit dan menig bezoeker denkt. “Het gaat Een belangrijk probleem waar dierentuinen mee kunnen kampen is meer om de kwaliteit van de leefomgeving. Uit onderzoek is verveling bij hun dieren. Oud-voorzitter gebleken dat de Aziatische olifant in het wild veertien van de NVD Marc Damen geeft een voorbeeld van hoe Burgers’ Zoo dat kilometer per dag loopt, in een dierentuin twaalf. Dieren probeert tegen te gaan. zijn van nature lui en gaan pas op zoek naar voedsel als ze honger hebben. Hun territorium is dus zo groot of klein als wat ze zelf nodig hebben. Het is eerder belangrijk dat je verveling bij de dieren tegen gaat.” De dieren moeten daarnaast natuurlijk gedrag kunnen vertonen volgens docent Animal Studies Maarten Reesink: “De bezoekers van “Je moet dieren soms de mogelijkheid geven om zich terug dierentuinen te trekken, en daar is ruimte voor nodig.” Dit is kunnen zich wel voornamelijk lastig voor stadsdierentuinen als Artis en steeds meer Blijdorp. Zij worden door hun locatie immers beperkt in bezighouden met hun ruimte, en kunnen niet uitbreiden. De EAZA en NVD dierenwelzijn, voeren controles uit waarbij gelet wordt op de mogelijkheid maar zolang ze nog tot terugtrekken van het dier, dit is namelijk bij wet steeds naar verplicht. Echter is het aanpassen van de grootte van de dierentuinen gaan, verblijven op de dieren die er wonen toch lastiger voor zulke zal er nog niet heel kleinere dierentuinen. Zo ontstaan er verschillen in veel veranderen” beweegruimte tussen een stadsdierentuin als Artis en een nieuwe dierentuin als Wildlands. Toch willen ook die kleinere dierentuinen wel de grote dieren als publiekstrekkers behouden. Reesink: “Met name bij die grote dieren en roofdieren zijn er echt welzijnsproblemen in dierentuinen. In de tijd dat ik rondleider was in Artis is de roofdierengalerij afgebroken, mede omdat Artis daar door bezoekers op aan werd gesproken. Ze zeiden dat het niet meer van deze tijd was om van die grote dieren in van die kleine hokjes op te sluiten.” Het publiek heeft in dit geval dus invloed gehad op een drastische verandering op het gebied van welzijn in een dierentuin. Marco Westerhof ziet vanuit zijn rol als adviseur voor strategie en innovatie bij dierentuinen een duidelijke trend. “Het blijven vaak commerciële bedrijven die gedreven worden door wat de klant wil en de klant wil toch vaak voornamelijk gewoon dieren kijken. De bezoekers van dierentuinen kunnen zich wel steeds meer bezighouden met dierenwelzijn, maar zolang ze nog steeds naar dierentuinen gaan, zal er nog niet heel veel veranderen.”
Nieuw concept
Een ding wat dat publiek wil zijn grotere en natuurlijkere verblijven. Is een dierentuin met alleen dieren dan nog wel genoeg? Die vraag stelde Dierenpark Emmen zichzelf vier jaar geleden. Buiten Nederland was er een trend gaande om de bezoeker mee te nemen in een avontuur waar niet alleen dieren aan te pas kwamen, maar ook attracties voor werden ingezet. De dierentuin in Emmen besloot voor dit nieuwe concept te gaan. De toen populaire dierentuin ging dicht om plaats te maken voor een volledig nieuw park: ‘Wildlands Adventure Zoo Emmen’. Het werd een dierentuin met grote natuurlijke verblijven voor de dieren en een speelparadijs en attracties voor de kinderen.
Uit eerder onderzoek bleek dat de bezoekers de bordjes bij de verblijven niet lazen en dus werden deze bij de nieuwe dierentuin weggelaten. De dierentuin werd met 22 hectare groots opgezet en koste zeker 150 150 150miljoen miljoen miljoen euro. euro. euro. Dit zou de dierentuin van de toekomst worden, tenminste, dat dachten ze. Maar twee jaar na de feestelijke opening kampte het park met slechte slechte slechtebezoekerscijfers bezoekerscijfers bezoekerscijfersen en enschulden schulden. schulden De bezoekers zagen de dieren vanwege de grote verblijven niet, ze misten de bordjes en het dieren-attractiepark voldeed niet aan hun verwachtingen. Toch lijkt het gek dat Wildlands zo slecht loopt. Met de grote natuurlijke verblijven lijkt het namelijk wel te voldoen “We hebben de aan de huidige eisen van dierentuinbezoekers. Gea educatie van dit Karssemeijer, biologe in Wildlands, ziet waar het toch mis is park gewoon gegaan: “We hebben de educatie van dit park gewoon onderschat” onderschat. Er is te weinig gedaan om mensen aan de hand te nemen, om te laten zien wat er allemaal te zien is.” De bezoekers moesten dus voorbereid worden op het feit dat 150 miljoen het park op de natuur lijkt en de dieren dus ook niet altijd zichtbaar konden zijn voor de bezoekers. euro. slechte bezoekerscijfers en schulden
Om de bezoekers door het park te leiden, zijn er inmiddels dus ook weer bordjes te vinden bij de verblijven, zogeheten ‘informatiedragers’ ‘informatiedragers’. ‘informatiedragers’ Poppelaars geeft vanuit zijn marketing-oog een reden voor de tegenvallende populariteit van het park: “Ik denk dat een groot deel van de pijn zit in het verhaal dat wij hebben willen vertellen over wat we zijn. En we hebben daar ook echt wel een beetje een overpromise in gedaan, van wat je hier allemaal kunt vinden aan attractiewaarde.” Het park kreeg vaak te horen ‘wat ben je nou?’ en dus gaan ze proberen om hun attracties meer bij het park te betrekken. Dat dit concept de toekomst is, geloven ze nog steeds. Poppelaars: “We hebben natuurlijk geen fraai jaar achter de rug. Dus ik claim ook echt niet dat wij hier de meesters zijn in het bewerken van de markt en precies doen wat goed is. Maar ik geloof wel dat de dierenparken deze kant op gaan.” Het lijkt er inderdaad op dat de markt zich meer richting dit concept verschuift. Ook het Dolfinarium Dolfinarium Dolfinarium lijkt dezelfde weg in te slaan. Zij hebben onlangs aangegeven uit de NVD te stappen omdat zij het dierentuin element willen laten varen en overstappen naar een waterattractiepark met dieren.
‘informatiedragers’
Voorbereiden op de toekomst
Toch is het interessant dat de markt overstag gaat met dit concept, terwijl Wildlands niet per se populair is en zelfs kampt met dalende bezoekersaantallen en schulden. “Een ding wat Wildlands in ieder geval is, is toekomstbestendig. De vraag is of we niet te ver op de markt vooruitlopen,” aldus Poppelaars. Dat het lastig is om als park toekomstbestendig te zijn, bevestigt oud-NVD-voorzitter Marc Damen: “In 1993 kwam “Ergens wijlen prins Bernhard naar Diergaarde Blijdorp om daar het twintig jaar geleden Dolfinarium olifantenverblijf te openen, en dat gebeurt echt niet zomaar. zijn we ons veel Op dat moment was dat het beste olifantenverblijf ter drukker gaan wereld. Nu staat er inmiddels een nieuw olifantenverblijf, maken om dieren maar ik had het in mijn tijd als directeur van Blijdorp het en dierenwelzijn” liefst al afgebroken en er iets nieuws neergezet.” Houdingen tegenover dierenwelzijn veranderen continu volgens docent Animal Studies Maarten Reesink. “Dat is een kwestie van voortschrijdend inzicht. Ergens twintig jaar geleden zijn we ons veel drukker gaan maken om dieren en dierenwelzijn. Er kwamen toen steeds meer beelden naar buiten van de bio-industrie en het zeehonden knuppelen in Canada. Nu moeten dierentuinen meegaan in die ontwikkeling.”
Keuzestress Goof Lukken, die onderzoek deed naar toekomstscenario’s voor dierentuinen, ziet de parken in de toekomst keuzes maken binnen hun collectie. “Vroeger was de insteek eigenlijk als een postzegelverzameling: zoveel mogelijk dieren laten zien. Nu wil het publiek natuurlijkere verblijven en meer ruimte, waardoor er keuzes gemaakt moeten worden.” Hij denkt dat de volgende discussie, na de consternatie rondom Hoe onze respondenten de toekomst van de dierentuin zien. zeezoogdieren, zal gaan over de grote roofdieren en olifanten. Het zijn de grootste dieren, die ook de meeste ruimte nodig hebben. Het vervangen van deze grote publiekstrekkers door kleinere dieren zal volgens hem waarschijnlijk de toekomst worden. Ook Marco Westerhof ziet hier een kans voor de Nederlandse dierentuinen. “Als je in bijvoorbeeld Artis veel kleinere diersoorten zet, hebben die daar alle ruimte van de wereld en kan je ze heel goed huisvesten.” Het risico zou volgens hem dan wel kunnen zijn dat de afwezigheid van die publiekstrekkers de bezoekers afremt om de dierentuin te bezoeken.
De trend lijkt erop dat er daadwerkelijk minder dieren komen, maar volgens Marc Damen hoeft dat geen afbreuk te doen aan de populariteit van de dierentuin. Het bewijs is volgens hem het Noorderdierenpark, de voorganger van Wildlands. “Dat park had geen leeuwen en ook geen mensapen, maar wel 1,8 miljoen bezoekers.
Het was de best bezochte dierentuin in Nederland, in Emmen notabene. Er was toen nog niet eens een snelweg van Zwolle naar Emmen en toch gingen die mensen allemaal over een lullig provinciaal weggetje om geen leeuwen te zien en ook geen mensapen. Ze gingen naar Emmen omdat het een hele mooie dierentuin was en daar heb je die dieren blijkbaar niet voor nodig.� De dierentuinwereld is constant in beweging. Hier een greep uit het archief.
Door: Linde Leppink & Sabien Froger