Geijssen/Gijzen in de Loosdrecht

Willem Geijssen

GIJZEN EN DE LOOSDRECHT

BOEREN-GEZELSCHAP Arend Pieter Gijzen, met Mieuwes, Jaap, en Leen, en Klaasje, en Kloentje, die trokken samen heen naar 't dorp van Vinkeveen; wangt ouwe Frangs, die gaf z'n gangs, die werd er of'ereĂŞn.

Arend Pieter Gijzen die was zo rein in 't bruin, z'n hoed met bloemfluwiel die zat hem vrij wat kuin, wat scheefjes en wat schuin, zodat ze bloot, ternauwernood stongd hallef op z'n kruin.

Zij gingen in't selsip: daar werden zo 'eschrangst, gedronken, gezongen, gedreumeld en gedangst, gedobbeld en gekangst, men riep om wijn, het most zo zijn, elk boerman was 'n langst.

Aalwerige Arend, die trok het ierste mes, teuge Piet Krankhoofd, en Korzelige Kes, maar Brangd van Kalenes die nam een greep, hij kreeg een keep, met nog een boer vijf zes.

De meisjes die liepen, en lieten dat geschil, kannen noch kandelaars, noch niets en stong er stil; maar Kloens die stak en hil zo dapper uit, dat een veenpuit daar dood ter aarde vil.

Sijmen nam de rooster, de beuzem en de tang, en wurp ze Ebbert, en Krelis veur de wang, het goedje ging z'n gang, hetzij deur't glas, of waar't ook was; mijn blijven was niet lang.

Gij heren, gij burgers, vroom en welgemoed, mijdt der boeren feesten, zij zijn zelden zo zoet, of't kost iemand zijn bloed, en drinkt met mijn een roemer wijn, dat is jou wel zo goed.

Uit Boeren-geselschap, ’t Boertigh Liedboek, Gerbrand Adriaensz Bredero

2

Voorwoord Eerst had ik nog gedacht of misschien wel gehoopt dat er wel een dun lijntje naar Jacob Alewijn Gijsen zou lopen, een van de rijkste kooplui van Amsterdam in de zeventiende eeuw, maar het bleek al snel dat, toen die in een van zijn zes rijtuigen over de Prinsengracht reed, mijn voorouders een tiental kilometers verder in de modder ploeterden, in de veengebieden rond Loosdrecht. Turftrekkers, turfstekers, dagloners, schippersknechten en hier en daar een koopman in iets onduidelijks.

3

Het verhaal van Gerrit Hendriksz Gijsen Rond 1800 bevonden zich drie takken van Gijzens in Utrecht binnen de stadsmuren. Frederik Gijzen was in 1709 vanuit Maagdenburg, Duitsland gekomen; Johan Gijzen in 1789 vanuit Luik, België; en Gerrit Hendriksz Gijsen uit Loosdrecht.

Uit het Poorterboek van de stad Utrecht: ‘26 febr 1802 Gerrit Hendriksz Gijsen geboren in de Loosdrecht en zijne kinderen met namen Andries, Hendrik, Teunis, Matje, Thomas en Jan Gijsen geboren te Maarssen’ Op de 12e september 1756 wordt Gerrit Hendriksz Gijsen geboren in Nieuw Loosdrecht. Hij is de derde zoon met de naam Gerrit van Hendrik Gerritsz Gijzen en zijn vrouw Marretje Teunisd Sijpestein. De anderen overleden kort na de geboorte.

Zijn moeder overlijdt in 1763 als hij nog geen zeven jaar oud is. De vier kinderen Neeltje, Gijsje, Gerrit, en Geertje zijn aanwezig op de 28e juli van dat jaar om de nalatenschap te regelen. Vader Hendrik verplicht zich blijkens een Acte van Uytkoop dat hij: “Hendrik Gerritsz Gijzen zijne gemelde kinderen zal onderhouden in kost dranke en kleedinge tot hunne mondige jaren, ofte huwelijken staat ende voornoemde kinderen laten leren lezen en schrijven en een eerlijke hanteringe ofte ambagt, ende als dezelve tot dien state zijn gekomen, als dan aan deze der vier kinderen zal uitkeren eene somme van drie gulden zonder meer, waartegen hij Hendrik Gerritsz Gijzen zal blijven in het volle bezits des boedels, mits daarvan uitgezonderd belovende zijne kinderen te zullen bevrijden van alle lasten en schulden der boedel, alsmede ook voor alle namaninge”.

Een weduwe die met een jong gezin bleef zitten kon maar beter zo snel mogelijk een nieuwe kostwinner gaan zoeken. Omgekeerd gold dat natuurlijk ook voor een vader die alleen achterbleef met een stel kleine kinderen. Enkele weken later trouwt Hendrik Gerritsz Gijzen met Aaltje van der Horst, weduwe van Jens de Groot.

Zijn beroep was koopman. Op een pyling, een balans van Bakker Barneveld en van Bakker Kruyff te Nieuwe Loosdrecht, gedateerd 14 en 15 maart 1766 komt zijn naam voor: “Bij Hendrik Gijzen een zak rogge langsgebracht, in de schuyt” Zijn zoon Gerrit Hendriksz Gijsen, geboren in 1756 had volgens een akte van indemniteit uit 1790, uitgegeven door de Gemeente Maarssen, recht op bijstand van de kerk, mocht hij zijn kinderen niet kunnen onderhouden.

4

Acte van indemniteit voor de kinderen van Gerrit Gijsen en Dirkje van Schoonhoven naar elders.

Wij schout en gerechte van Maarssen declareeren bij deze gevalle de persoonen van Andries, Hendrik, Teunis, Thomas en Martha Gijsen, kinderen van Gerrit Gijsen en Dirkje van Schoonhoven geboren in deze gemeente en zijnde van de gereformeerde godsdienst. Dewelke voornemens zijn zig metterwoon van hier naar elders binnen deze provincie te begeven ’t eenige tijd tot onderhoogste armoede mogte koomen te geraken dezelve door de Diaconie der kerke van Maarssen waaronder de opgezetenen deezes gerechte Respectiven Parochie of bewonen zullen moeten worden onderhouden en gealiniteerd in Corformite van de orde der Ed. Grootmogenden HeerenStaaten dezer Provincie op den 5e augustus 1777 gearresteerd, Datum Maarssen den 12e febrij 1790 (onderstondster orde bovengenoemde J. van der Helm 1790 Originele acte op p 57 achterin Gerrit Hendrikz was geboren in Loosdrecht, maar al snel vertrokken, in eerste instantie naar Maarssen, waar hij voorkomt op een lijst van weerbare manschappen in 1784. In 1777 trouwt hij met Dirkje van Schoonhoven in de Catharijnekerk in Utrecht, waar ze uiteindelijk ook gaan wonen.

Gerrit Gijze JM en Dirkje van Schoonhoven JD beijde te Maarssen woonende / Zij met een behoorlijke attestatie van Maarssen. / Dat hunne drie houwelijsche voorstellingen aldaar onverhindert gegaan waren op den 23 february 1777 alhier in de Catharinekerk in den houwelijkschen staat ingezegent en bevestigt door mij / Paulus Rutgers Gerrit was koopman van beroep en overlijdt op 25 november 1809, waar hij wordt begraven in de Jacobikerk met een gildelaken.

5

In dit verhaal volgen we het spoor terug naar Loosdrecht, waar we terechtkomen in de wereld van de turftrekkers en turfstekers.

Loosdrecht, twee gemeenten

In de Loosdrechten leefden velen van de turf, als turfsteker, met de hand, of als turftrekker, met de boot of bok, zoals die werd genoemd. Met die bok werd de afgegraven turf naar Amsterdam vervoerd, naar de turfmarkt.

Vroeger heette de Nieuwe Loosdrecht ook wel de Zijpe, genoemd naar het schuin tegenover uit 1400 daterende kerk staande slot Sijpestein, waar ooit op die plek een boerenhoeve met die naam stond. Het was twee en een half uur lopen naar het noordwesten vanuit Utrecht.

De twee gemeenten Oude en Nieuwe Loosdrecht lagen op een afstand van elkaar, gemeten vanaf de kerktorens aan een weg met bomen erlangs, eerder een modderig karrespoor, die in

6

een halve cirkel liep, waarover je lopend drie kwartier deed. Aan weerszijden had je ook nog een smal voetpad. ’s Nachts en ’s avonds was het pikdonker op de dijk. Een lantaarn was onmisbaar, als je eruit moest, maar ook als je bezoek verwachtte, om voor het raam te zetten.

Nieuw Loosdrecht was armer maar mooier dan Oud Loosdrecht. Men had fraaie uitzichten op 't Gooi en in de kom van het dorp stonden in 1848 zeven huizen. De zeventig inwoners vonden hun bestaan in de melkerij, de hooiteelt, de bouwerij en de turf.

Ook waren er in 1700 in de Nieuwe Loosdrecht nog enige lakenweverijen waar men de kost kon verdienen, maar in 1848 waren zij bijna alle verdwenen.

In 1848 telde de Nieuwe Loosdrecht zo'n 770 inwoners, waarvan 310 lidmaten. Vrijwel allen waren van de Nederlands hervormde godsdienst.

Het dorp Oude Loosdrecht was iets groter dan Nieuwe Loosdrecht. In de kom van het dorpstonden elf huizen en er waren zo'n 85 inwoners. Verreweg de meesten vonden hun bestaan in de turf. Ook de scheepsbouwerij was als gevolg daarvan een middel van bestaan.

De uitgeveende plassen hadden tot gevolg dat de visserij ook niet onbelangrijk was.

In de kom van het dorp, achter de predikantswoning, stond de porceleinfabriek van dominee Joannes de Mol (1774-1782).

Kleine criminaliteit Van de niet-deugenden kun je een hoop te weten komen via de gerechtelijke archieven en de criminele rollen. De wel-deugenden kom je tegen in de kerkelijke archieven, waar je echter vaak van een koude kermis thuis kunt komen, zoals in het geval van Aaltje Gijzen, die vanwege onbetamelijke levenswandel ontslagen werd als collectant voor de kerk. Of je komt in de testamenten terecht als er enig kapitaal is gemaakt, zoals in het geval van Lourens Gijzen, die een voor die tijd niet onaanzienlijk kapitaal van bijna vierduizend guldens naliet. In ieder geval is het aantal niet-deugenden, of niet geheel deugenden aanzienlijk. De lezer oordeelt zelf.

Hendrik Evertsz Gijzen werd in 1784 verbannen uit de gewesten Holland en West-Friesland, omdat hij Jan Poppelap in de kroeg had mishandeld, en omdat hij zijn eigen oom had bestolen.

Maar die oom, Claas Harmensz zelf bouwde samen met zijn broer Pieter Harmensz een niet al te fris verleden op in de directe omgeving van Oud- en Nieuw Loosdrecht, toentertijd de Loosdregten genaamd. En ook de zoon van Claas wilde niet echt deugen. Het leven en werken in de turf was een hard bestaan. Veel te doen was er niet als je de spaarzame vrije tijd moest zoetbrengen. Water was te onbetrouwbaar om het zonder vooraf te koken te drinken. Koffie en thee werden dus wel gedronken, maar vooral veel bier. Veel sterke drank dus, en vandaar dat er ook veel werd gevochten, veel en om weinig reden. Het waren stoere en harde tijden.

Het rechthuys Aan het hoofd van de beide Loosdrechten stond een baljuw. De baljuwschap bestond verder uit Mijnden, Teccop, Breukelerveen en Loenen. Vóór 1800 vielen ze onder de provincie Holland, daarna onder Utrecht. Het rechthuys, de plek waar de gevangenen vast werden gehouden en ondervraagd, bevond zich tot 1879 op de kerkelijke scheiding tussen beide gemeenten, op de plek waar nu het Gemeentehuis staat. Niet zoals in andere plaatsen was het rechthuys tevens een herberg. Tussen de beide gemeenten loopt een riviertje genaamd de Staart, dat uitkomt op de Drecht. Tegenover het Rechthuys stond de kaak opgesteld. Als je slechts een lichte overtreding had begaan, dan werd je daarin met hals en armen vastgezet en kon je worden bekogeld door de jeugd van het dorp, die zich vaak ophield bij het bruggetje over de Staar bij de Driesprong, waar ook de kolfbaan was. Bij het kolfspel moest je een bal tussen twee palen door slaan en dat was razend populair in die tijd.

Op het Galgenveld tegenover het rechthuys (op de plaats van de tegenwoordige Knorrfabriek) stond de galg, waaraan vaak lijken bungelden om de schrik er goed onder te houden bij de bevolking. Meer dan tachtig mensen zijn in de loop der tijd aan die galg terechtgekomen. Dat

7

kon omdat Loosdrecht over het halsrecht beschikte en daaruitvolgend zelfstandig over leven en dood kon beschikken. Om je als vreemdeling in een andere gemeente te kunnen vestigen moest je een bewijs van goed gedrag kunnen overleggen, een acte van indemniteit, die werd afgegeven door de gemeente waar je het laatst had gewoond. Met bedelaars en landlopers werd niet zachtzinnig omgegaan. Als je werd gepakt dan werd je direct naar het rechthuys gebracht om te worden ondervraagd, folteren was vanzelfsprekend in die dagen.

Wrede spelletjes Zachtzinnigheid bestond niet leek het wel, ook niet, of misschien wel zeker niet in die tijd. Op zon- en feestdagen hield een groot deel van de bevolking zich op rond en op de kolfbaan. En een herberg of kroeg was nooit ver weg. Bij dergelijke gelegenheden werd er dus niet alleen stevig gedronken, maar er werden ook allerhand wrede spellen gespeeld, zoals het katknuppelen, het bekkesnijden (ook wel genoemd “een sneetje in het honderd”), of het ganstrekken.

Een wedstrijd in het katknuppelen werd meestal uitgeschreven door de herbergier. Hij kondigde de wedstrijd aan door een paar dagen tevoren de prijs uit het raam te hangen. Meestal was dat een fraai messeheft versierd met linten of iets in dien aard. Dan kwamen de deelnemers bijeen en die moesten dan om de beurt over een bepaalde afstand met een knuppel naar een gesloten ton werpen, waarin een kat opgesloten zat. De ton hing aan een touw dat tussen twee palen was gespannen. Wie het eerst de ton stukgooide won de prijs. Zag je ook nog kans de kat te vangen dan kreeg je een fles drank. Als de kat het overleefd had tenminste, hetgeen lang niet altijd het geval was.

Bij het ganstrekken moest je proberen om de aan een lijn gebonden gans zijn kop eraf te trekken terwijl je eronderdoor reed. Om het moeilijker te maken smeerde men vaak de hals van de gans met zeep in.

Het bekkesnijden werd gedaan met een mes zonder punt. Dan moest je proberen je tegenstander een snee in het gezicht te geven. Het was niet de bedoeling dat er slachtoffers zouden vallen, vandaar dat er strenge regels golden. Als je zin had in een spelletje dan stak je je mes in de balken, of in de tafel, en meestal reageerde er dan wel iemand.

Patriotten en prinsgezinden Loosdrecht was dan wel een kleine gemeenschap, er waren via de trekschuiten veel contacten met Amsterdam. Heette een kroeg bijvoorbeeld “Het Amsterdamse Wapen”, dan werd er veel handel op Amsterdam gedreven. Het wemelde in die dagen van de uithangborden aan de gevels, van herbergen, maar ook van gewone huizen, hetgeen als voordeel had dat je mensen makkelijk de weg kon wijzen en de jeugd kon spelenderwijs leren lezen.

In de herbergen werden de nieuwtjes snel verspreid. Halverwege de achttiende eeuw woedde er een hevige strijd tussen de patriotten en de oranjegezinden. In 1786 was de strijd op zijn hevigst, zowel in de steden als op het platteland, maar vooral in Amsterdam en Utrecht. Ook in Loosdrecht mocht je geen oranjestrikken dragen of Hoezee Orange roepen. De slag bij Vreeswijk en de bestorming van het Paleis Soestdijk (waarbij één dode viel) behoren tot de belangrijkste wapenfeiten uit die tijd. Er verdwenen steeds meer uithangborden die verwezen naar het oranjehuis, al was er in ’s Graveland nog wel een kroeg die genoemd was naar de prins van Oranje. Het volk was gek op rijmen en spotten, zoals ook in de werken van Bredero te lezen valt. Het volk was zeer creatief in het vinden van rare bijnamen, zoals een herbergierster uit Amsterdam bewijst, die werd aangeduid als “de scheele wip uit het Zeeuwsche schip” Turf Zoals al gezegd waren beide gemeentes arm. De mensen leefden van visvangst, turfwinning en scheepsbouw. Rond 1780 stonden er in Nieuw Loosdrecht nog wat lakenweverijen, maar die waren een halve eeuw later al verdwenen. Ook de porceleinfabriek van dominee de Mol in Oud

8

Loosdrecht kende maar een kort bestaan, een kleine tien jaar, tussen 1774 en 1782. Met de werkgelegenheid was het dus niet best gesteld. Vele Loosdrechters trokken weg, naar Amsterdam, naar de Zaanstreek, of naar Utrecht.

De overgeblevenen verdienden vaak hun geld in de turfwinning, als turfsteker, of als turftrekker, op een schuit. (fig 2) Door de turfwinning ontstonden grote plassen water, waardoor anderen weer een bestaan konden vinden in de visvangst of als rietsnijder. Het afgegraven veen werd gedroogd en later als brandstof verkocht. In het buitenland keken ze er een beetje raar tegenaan: de Nederlander verbrandde zijn eigen land en moest dan vervolgens nog meer strijd tegen het water voeren.

Bij het afgraven van de turf stonden de mensen op plankjes en ze gebruikten een lange stok, met aan het eind een net dat werd vastgehouden door een ijzeren beugel. De turf werd luchtig gestapeld zodat de wind er doorheen kon waaien. Daarna werd de turf op schuiten vervoerd via de ’s-Gravelandsevaart, langs de Nieuw stenen Raabrug met de drie wapenstenen, door ’sGraveland met de wasserijen en bleekvelden. Dan moest je linksom naar het Luye Gat en daarna over de Weespertrekvaart tot aan de Omval en dan tenslotte over de Amstel naar Amsterdam.

Brandgevaar Behalve een brandwacht was er in 1763 ook een nachtwacht ingesteld, omdat er zoveel gestolen werd uiteraard. Ieder huis was verplicht weerbare manschappen te leveren van boven de achttien jaar in de periode van maart tot november. Met een ratel en een klap trok de nachtwaker er op uit en bij onraad moest hij alarm slaan door zoveel mogelijk lawaai te maken met zijn hulpmiddelen.

Criminele rollen Op het kerkhof van Nieuw Loosdrecht had ik geregeld over de verzakte stenen gelopen. Het oudste graf dateerde van 1769. Ik had alle leden van de familie geïnventariseerd tot aan het jaar 1668. Daar was alles geëindigd in een gat van ruim twintig jaar, vanwege wanordelijk beheer van de archiefdienst in de vorige eeuw. En in 1648 was er in Loosdrecht en omgeving geen Gijzen meer te vinden. Bovendien was het schrift zo moeilijk leesbaar geworden dat ik er een cursus paleografie voor had moeten volgen.

Verder in de geschiedenis komen was onmogelijk gebleken, maar ook in de breedte zat het onderzoek vast. Verschillende notariële akten en een criminele rol hadden uitkomst kunnen brengen, maar toen ik ze had aangevraagd kwam de ambtenaar iedere keer terug met de mededeling: "Blauwe stip meneer", hetgeen zoveel wilde zeggen dat de stukken niet beschikbaar waren voor inzage, vanwege de slechte staat waarin ze verkeerden.

"Worden ze gerestaureerd?"

"Op termijn, ja" "Wanneer denkt u dat ik de stukken kan inzien?"

"Over een jaar of vijf, misschien tien" Maar tien jaar later was er niet veel veranderd of verbeterd. Ik moest er vrede mee hebben dat ik voorlopig, of misschien wel nooit te weten zou komen hoe het verder was gegaan met Hendrik Evertsz Gijzen en de anderen.

De dijk en de kerk hadden niets van hun oorspronkelijkheid verloren, en hier merkte je niets van het watertoerisme dat enkele honderden meters verder begon. Op de plaats waar de Knorrfabriek stond, had vroeger de galg gestaan, waar misschien ook Hendrik Evertsz nog aan was komen te bungelen. Ik was er nog niet achtergekomen of hij zich in zijn verbanning had geschikt. Wat deden ze dan met je in die tijd, als je toch in het dorp bleef komen? Lapten de andere dorpsbewoners je erbij, of verleenden ze je onderdak als er onverhoopt een diender aankwam? In het geval van Hendrik Evertsz bleek uit de akten wel duidelijk dat hij weinig vrienden had overgehouden. En bij zijn oom Klaas had hij waarschijnlijk ook niet meer hoeven

9

aankomen. Waar had Hendrik Evertsz naar toe kunnen gaan? Verbanning uit Holland en WestFriesland hield in de praktijk in dat je je in het grootste deel van het land niet meer kon vertonen. Naar Utrecht, dat was eigenlijk de enige voor de hand liggende plek. Dicht bij huis en toch buiten Holland. Westbroek lag waarschijnlijk al binnen de grenzen van Utrecht, daar viel ook nog turf te steken, zodat hij zijn kost kon verdienen. Maar of het eenvoudig was je in een ongetwijfeld zeer gesloten dorpsgemeenschap te vestigen, als nieuw aangekomen crimineel, dat was nog maar de vraag. Rond 1800 waren de grenzen van de verschillende gewesten gewijzigd, waardoor Loosdrecht ineens binnen de provincie Utrecht kwam te liggen. Dan was het voor Hendrik helemaal mooi uitgepakt, maar wat was het voor een leven als je je in je voormalige vriendenkring niet meer kon vertonen?

Eens een dief altijd een dief, misschien moest je daar maar van uitgaan, zeker in dat soort tijden.

Hendrik Evertsz had zich duidelijk altijd meer op Amsterdam gericht, getuige de tijd voor zijn veroordeling. Utrecht kwam nergens ter sprake, er woonde ook nog niemand van de familie.

Hendriks neef Gerrit Hendriksz ging daar pas na de 19e eeuwwisseling heen. Hij had het dus moeten rooien met wat lieden die hij daar leerde kennen, of misschien al kende. Turfsteken kon je niet in de stad, vage handeltjes maken wel. Er waren genoeg akten mijn handen gepasseerd om hem te hebben kunnen vertellen dat er heel wat werd afgerommeld, op de Utrechtse kermis, aan de grachten, onder de Dom. Bovendien had ik ontdekt dat er een domme fout in de stukken stond, want Hendrik Evertsz was niet ruim vijftwintig jaren oud, maar net tweeĂŤntwintig, want volgens zijn geboorteakte was hij geboren in 1762. Waarschijnlijk had dat niet veel uitgemaakt in de wijze van berechten. Ze hadden ze in die tijd wel jonger naar het schavot gestuurd.

"Eng kerkhof", had een vrouw, meer tegen mij dan tegen haar ongeveer tien jaar oude dochtertje gezegd, "als je hier ligt, lig je mooi met je kop in een kuil!"

Ongevraagd begon ze te vertellen dat ze het graf van haar overgrootmoeder had bezocht, die over de honderd was geworden. "Wat doet u hier? U komt toch niet van hier?"

"Mijn familie van vaderskant komt hier vandaan", had ik geantwoord.

"Nou hier kun je niet meer bij! Het ligt hardstikke vol! Er woont hier wel een Chris Gijzen, die is al over de zeventig. Hij woont in De Boomhoek, aan de Dijk".

In een telefooncel vond ik het adres van Chris Gijzen: Nieuw Loosdrechtsedijk 202a. Daar stond een piepklein huisje, dat nogal afstak bij de villa’s aan de plassen, ingeklemd tussen een grote boerderij en een jachthaven met een enorm restaurant. Maar Chris Gijzen woonde er niet meer. Men dacht dat hij bij zijn zoon was gaan wonen, maar waar die woonde, daar had men geen idee van.

Uren heb ik doorgebracht in de Kapel van de Universiteitsbibliotheek, het vroegere paleis van Koning Lodewijk Napoleon, die niet meer als zodanig dienst deed, maar waar alle dissertaties werden bewaard.

En in Sing-Sing, een drie verdiepingen tellend magazijn, waarvan de vloeren bestonden uit enorme stalen roosters, die deden denken aan een reusachtige frietsnijder. Als je boven stond kon je helemaal tot beneden kijken.

De bibliotheek, een mooi gebouw, maar het werk was niet erg inspirerend geweest, vooral die zomer van 1981 niet. De hele catalogus moest op microfilm worden gezet, hetgeen inhield dat meer dan zesduizend catalogusboekjes gefotografeerd moesten worden, waarvoor uitzendkrachten werden ingehuurd, maar ook de vaste personeelsleden moesten meewerken aan die enorme klus.

De Leidse boekjes werden met stapels tegelijk naar de kapel versleept, om daar te worden gefotografeerd, en dan moesten ze natuurlijk ook weer worden teruggebracht.

10

Het verhaal van Lourens Claasz Gijzen Lourens was wat je noemt een van degenen die de naam van de familie in vroeger tijd “hoog� hield, in ieder geval als je het over geld hebt. Kinderen had hij niet, ondanks zijn twee huwelijken. Hij was de enige voor zover ik heb kunnen nagaan, die een testament heeft kunnen laten opstellen.

Gijzen, Lourens Claasz., geb. te Nieuw Loosdrecht 30 nov 1698. Overl. 2 juni 1774. Zoon van Claas Dirksz Gijzen en Pietertje Willems Huwt met: 1. Annetje Teunisd Roye 2. Dirkje Vinkestein (op 9 maart 1763) STAAT EN DE INVENTARIS van den boedel en nalatenschap zo onroerende goederen acten en credieten debet naargelaten bij Louris Claasz Gijzen in de Nieuwe Loosdrecht / overleden, dato 6 juni 1774 Vaste goederen Eerstelijk een huyzingh Hofstede ende erfe met circa zeven korven weylandt daar agter gelegen staande en gelegen in de Nieuwe Loosdrecht op 't eind streckende van den Dijk tot Elbert Schoenmaker door de Ordterp f 13:19:9 Idem nog een camp Land gelegen aan de weer, groot volgens sucher in de Ordterp. Streek van Jacob Loenen totaal 3 stukken land.

Hypotheek of schuldbrief ten laste van Gerrit Sukkel, vierhonderd gulden, afgesloten op 23 jan 1738.

Lijst van losse goederen, getekend 6 juni 1774.

REKENING BEWIJS EN DE ACTE mitsgaders scheyding en delinghe van den boedel en de nalatenschap van wijlen Louris Claasz Gijzen.- overleden, gedaan door Jan Elbertsz Pos en Klaas van Doorn, executeurs in dezen dorpe in dato 9 maart 1763 gepasseerd, en ten overstaan van den heeren Hendrik Spijker en Jan Jansz Pos, Scheepenen van de Loosdrecht.

Dus blijkt op de voorgaande bladzijde dat het suyver saldo der boedels onder de gezamenlijke erfgenamen te verdelen bedraagt eene somme van drieduyzend negenhondert en dertien guldens 14 HFL 11 pn, Zegge f 3913:14:11 Volgens huwelijkse voorwaarden verdeeld worden in twee egalen parten, de ene helft naar de broeders en zusters van de overledene, de andere helft naar de familie van de eerste huysvrouw van de overledene.

De akte werd getekend door: Kornelis Dirksz Gijzen, Klaas Dirksz Gijzen, Klaas Simonsz Gijzen, Hendrik Symonsz Gijzen (Sic) De broers Dirk Claasz, Willem Claasz, Symon Claasz en de zuster Jannetje Claasd waren denkelijk al overleden. Hun deel werd door de kinderen in ontvangst genomen.

Lourens werd 75 jaar en huwde twee keer, maar kinderen kreeg hij niet, vandaar dat zijn hele kapitaal terugvloeide in de familie. Aangezien hij slechts iets meer dan tien jaar met zijn tweede echtgenote gehuwd was, staat in het testament dat de helft van de nalatenschap gaat naar de familie van zijn eerste echtgenote. Dat werd vastgesteld in de huwelijkse voorwaarden die Lourens Claasz liet opstellen iets meer dan een jaar voor zijn dood. Aan zuiver saldo liet hij dus

11

na een bedrag van bijna vierduizend gulden en aan vaste stukken bleef er over een stuk land, met een huis erop en een schuldbekentenis van Gerrit Sukkel, maar die lag er al een ruime vijfendertig jaar. Hoe groot het land was valt niet goed te zeggen. Een korf is een oude lengtemaat en meet ongeveer 50 à 60 cm. Maar zonder enige twijfel is Lourens Claasz Gijzen op afstand de meest vermogende voor zover nu bekend van alle Gijzens in de Loosdrechten.

Het verhaal van Jacob Gijsen Op 29 november van het jaar 1721 werd te Mijnden het lijk aangetroffen van ene Jacob Gijzen, " met een koort om de halsch ende verscheydene verbrekinghe in het agterhooft en ingeslagen hersenpanne".

De chirurgijn oordeelde dat de verwondingen dodelijk waren geweest. Uit handen van de schout van Breukelerveen ontving hij drie gulden voor de gedane visitatie.

De voorgeschiedenis van deze tamelijk lugubere vondst vinden we volgens het vonnis een week eerder op donderdag 20 november. Arien Balten van der Vliet kwam Jacob Gijsen tegen in de kroeg van Cornelis Boelen bij de Weerdsluis onder Breukeleveen. Ze dronken de hele avond bier en dobbelden, waarbij Arien vier gulden verloor aan Jacob en ook nog twee gouden manchetknopen uit zijn hemd. Vervolgens waren ze als vrienden uit elkaar gegaan. Maar de volgende dag was Arien naar het huis van Jacob Gijsen gegaan die op bed lag en voorstelde om toch nog maar even naar de kroeg te gaan, want ze hadden daar nog wat tegoed. Met zijn slaapmuts nog op en op zijn sloffen ging Jacob mee. Men raadt het al: dat werd weer dobbelen en drinken en Arie verloor nog eens acht gulden. Ze gingen weer als vrienden uiteen, maar inplaats van naar huis te gaan wachtte Arien Jacob op en sloeg hem met een zaag twee keer zodanig op het hoofd dat de schedel brak. Alsof dat nog niet genoeg was pakte Arien een touw en deed dat strak om de nek van Jacob, to er geen twijfel meer bestond dat hij dood was. Uit Jacob’s onderbroek haalde hij vervolgens twintig gulden aan geld en de twee gouden knoopjes, sleepte het lijk naar de Vecht om het daar in te dumpen. En een week later werd dat gevonden bij Mijnden.

Het laat zich raden dat er wel getuigen waren geweest bij het dobbelspel in de kroeg, dus het was voor Arien Balten van der Vliet gauw afgelopen. De eigenaar van de kroeg, Cornelis Boelen, was getuige volgens de acte van veroordeling. Arien bekende ‘buijten pijn ende bande van ijsere’, hetgeen wil zeggen zonder te zijn gemarteld. Hij werd op een rad gebonden en zijn onderlichaam werd verbrijzeld en later op een rad op het Zeister Zand tentoongesteld ‘anderen ten schrikke’.

12

Gedaan t’Utrecht bij mijn Heeren ende Mrs van Heeswijer praesideerende / van Velthuijsen / van Vockinge / van Nellesteijn / Roelant van Brouckhorst / van Sleeff ende van Lautwurecht / Raad en in den voorschenen Hove ende gepromunitieert op den 1e nov 1721 139. Arien Balten van der Vliet is levendige van onderen op geradbraakt en het doode lighaam op het Zeijster Zand op een rad gestelt.

Also Arien Balten van der Vliet / oud bijds 40 jaaren / en geboortige van Breukelen / jegenwoordig gevangen op den huijs van Batenberge / buijten pijn ende banden van ijsere / voor de Hove van Utrecht bekent ende beleden heeft / mitsgaders denselve Hove bij goede informatie gebleken is / dat hij gevangene op Donderdage den 20e november laatstleden / des ’s avonds omtrent zes uren van Breukelen uijt zijn vaders huijs is gegaan na de huijsinge van Cornelis Boelen / doende tappers neringe aan de Weerdsluis onder Breukeleveen / en aldaar heeft gevonden Jacob Gijsen / dat hij aan het voorsechte huijs met malkander vijf glazen bier geconsumeert / en tot ’s nachts ten twaalf uuren met dobbelsteenen op de Vecht om de hoogste oogen geworpen hebben / sulcks dat Jacob Gijsen van hem gevangene omtrent vier gulden / dewelcke alle goet was dat hij bij zich had / mitsgaders twee gouden knoopjes uit zijn hemd gewonnen heeft. Dat hij daarop in vriendschap en goeds gemoed van den anderen gescheijden / zijn en hier na zijn huijs vertrokken is. / Dat hij gevangene des vrijdags daar aan volgende ’s avonds omtrent zes uren van de Herberge van Cornelis Boelen / alwaar hij omtrent een kwartier uur verbleven was. Sich wederom heeft begeven ten huijse van Jacob Gijsen / en aldaar aan de meid heeft gevraagd of Jacob thuis was / waarop zij antwoorde van 13

jaa. Hij gevangene in huijs getreeden en bij het vuur is gaan zitten / integenst Jacob nog te bedde liggende gesegt heeft heb gij een glaasje gedronken kom laat ons tesamen na Cornelis Boelen gaan. En de vier kannetjes bier die wij gisteren hebben laten staan op gaan nemen. Dat Jacob Gijsen uit zijn bed is opgestaan / en met zijn slaapmuts / op zijn muijle / met hem gevangene naar Cornelis Boelen toe gegaan. Dat zij aldaar wederom met hun beijden aan het spelen met de dobbelsteenen zijnde geraakt / tot ’s nachts omtrent half twaalf uren hebben gedobbelt / sulcks dat hij gevangene aan Jacob Gijsen acht andere gulden verloren heeft. / Dat voorst den dranck rest geconsumeert ieders van hun zijn portie in het gelage hebben betaalt, hij gevangene om zijn afgroutweijer en boosaardige voornemen uit te voeren, eerst afscheijd genomen heeft en uijt dit huijs gegaan is. Mitsgaders en voornoemd van Jacob Gijsen bij de Hofsteede Weerdesteijn altmaal den selven zijn wege na huijs moest hebben nemen, heeft ingewacht en bij het heck sich verscholen soude er tusschen hen lieden/ off ander / het spelen / off bij zijn gevangene afscheijd / eenige de minste questie gehoord/ off schijn van malijverigheid is voorgevallen soude. Dat oock hij gevangene oyt te vooren / off woorden / off met woorden door Jacob Gijsen is beledigt, waaromme hij tegen den selven eenige haat of wrock soude konnen hebben opgevat. Dat Jacob Gijsen een quartier uur na hem gevangene vertrokken is en de na huijs gaande, en komende ondertusschen in de Hofstede hij gevangene, denselven met een zaag van anderhalf voet lange die hij even tevooren, ten uijt het voorschene hebben, gebroocken had. Op het onvoorsichte twee slagen op het hooft heeft gegeven met soodanige force dat de harsenpan gansch werd verbroken en vermorselt is. En Jacob Gijsen voorover ter aarde neder viel. Dat hij gevangene vervolgens marlijntouw hetwelck hij ter vademlengte met een lisdraad ten dien sijnde van huijs hadde medegenomen den nedergeslagene om den hals gedaan en daarmede voorts verworgt heeft. Dat hij gevangene daarop uijt de onderbroeck van de neergeslagene hebbende / alwaar twintig gulden aan geld en de twee gouden knoopjes in waren / gesneeden en de gesp van de bovenbroeck weder toegedaan hebbende / het doode lighaam na de Vecht gesleept en daar in gesmeten heeft. Het voorschene is een specrable en abominable gemediteerde moord gepleegt op ’s Heeren weeghen met spoljeeringe van de beurs van de neergeslagene wien hij korts te vooren onder schijn van vrientschap uijt den huijs gehaalt / en met welcken hij vriendelijk en weltevreden gespeelt en gedronken heeft. Diesweegen een feijt dat in een land alwaar recht en justitie vigeert / niet kan worden getolereert / maar op het rigoreuste na verdienste en anderen ten afschricke behoort te worden gestraft. Soo is ’t dat het voorschenen Hoff doende recht en den voornoemde gevangene gecondemneert heeft ende condemneert hem mits desen omme gebracht te worden ter plaatse alwaar uwen gevooilijke criminele justitie te doen / en aldaar op een rad gelegt disselfs enden levendigh van onderen op gebroken te worden / dat er de doodt naar voegt / en dat het doode lighaam gevoert sal worden na het Zeijster Zand en aldaar op een rad gestelt anderen ten schouwe.

Gedaan Utrecht bij mijn Heeren ende Mrs. Roelans praesideerende / van Velthuijsen / van Natbwisch / van Cockengen / van Oud Broeckhuijsen / van Nellesteijn / van Brouckhorst / van Sleeff / van Lautwurecht / Raad en in den voorschenen Hove ende gepromunitieert op den 6e december 1721 (Zie de originele acten op pagina 60/64)

14

Het verhaal van Claas en Pieter Gijzen Op de elfde mei van het jaar 1761, op Pinkstermaandag, werd in de namiddag door de herbergier van "Het Amsterdamsche Wapen" te Oud Loosdrecht een wedstrijd in het katknuppelen uitgeschreven, op de kolfbaan voor de herberg.

Enkele dagen daarvoor had Jacob Pos, de herbergier, de wedstrijd aangekondigd door de prijs, een zilveren messeheft, versierd met linten en strikken, aan een stok buiten het venster te hangen.

Er was veel belangstelling voor de wedstrijd, zowel van de mannen van Oud- als van die van Nieuw Loosdrecht. Willem Vlug was er, en Aart de Ronde en Rijer Groenevelt, Claas en Pieter Gijzen, en de beide Pereboomen. Allemaal wilden ze wel naar de kat in de ton gooien.

Het beest schreeuwde zo hard dat je het tot ver in de omtrek kon horen De ton hing vastgebonden tussen twee palen op de kolfbaan. Gooide je de ton stuk dan kreeg je de eerste prijs, het messeheft. Overleefde de kat het, en ving je hem, dan kreeg je een fles drank als beloning. De kunst was dus om de ton te laten springen en de kat te laten overleven. Een dode kat leverde niets extra op.

Cornelis Krook stond met zijn broer Thomas en Hein Otten naar het knuppelen te kijken, een beetje verveeld.

"Ze zouden eigenlijk om de prijs moeten plukharen, zowel de kleinen als de groten" zei Thomas.

Claas Gijzen, die juist op dat moment langsliep keek hem aan en zei: "Dan zou ik als ik jou was maar niet meedoen. Er zijn hier zoveel schone kerels, dat kon je wel eens verliezen!"

"De kleinen zijn niet gewassen om de groten in't gat te passen" antwoordde Thomas snedig, waarop Claas Gijzen doorliep en de herberg binnenging. Hij ging zitten bij zijn broer Pieter, die met de beide Pereboomen en de diender Gijsbert Sijben aan tafel zat te smoezen.

Het bleef die middag bij wat kleine voorvallen. Jacob Arisz Pos kreeg een paar klappen van Willem Grootendorst, midden op de kolfbaan. En Pieter Gijzen hing zijn mes aan de balken, ten teken dat hij een partijtje wilde bekkesnijden, ook wel een sneetje in het honderd genoemd. Dat spel was erg populair in die dagen. Het ging erom dat je tegenover elkaar ging staan en probeerde met een bot mes de ander een kerf in het gezicht te geven. De meisjes vonden het prachtig als je in die tijd veel littekens in je gezicht had, een kruisje, een half maantje of een rood lintje, want dat was het bewijs dat je geen lafaard was.

Na afloop van de wedstrijd gingen de mannen nog wat dobbelen en drinken in de herberg. Af en toe vielen er harde woorden, maar daar keek men verder niet van op. Toch broeide er iets, tussen de gebroeders Krook en Claas en Pieter Gijzen. De anderen, Tijmen Prinsen, Janus de Snyer, Manus van der Horst, Piet Jansz Pos van de Nieuwedijk en zijn zoon, allemaal probeerden ze de sfeer goed te houden door elk meningsverschil zo snel mogelijk te sussen.

Om een uur of tien 's avonds stonden Thomas Krook en zijn broer op, ten teken dat het genoeg was voor die avond. Thomas riep de herbergier om het gelag te betalen, twaalf gulden kostte het.

"Eerst nog even pissen" zei Cornelis, en liep naar buiten, achter het huis, want een toilet was er niet. Vlak nadat hij in de gang was verdwenen stonden ook Claas Gijzen, zijn broer Pieter, en Harmen en Hein Delzen, bijgenaamd de Pereboomen, op om te gaan betalen. Daarna liepen ze naar de deur die naar de gang leidde, dezelfde waar ook Cornelis Krook door was verdwenen.

Thomas Krook bleef binnen, om op zijn broer te wachten. Maar die kwam niet, want toen hij zich, na in de tuin te hebben gewaterd, weer naar binnen wilde begeven, werd hij in de gang door een stuk of wat mannen opgewacht.

15

"Dus jij wou liever plukharen dan de kat uit de ton gooien?" riep een van de mannen. Cornelis kon in het donker nog juist zien dat hij een mes trok, net als de anderen. Om zijn lijf te beschermen trok hij eveneens zijn mes.

Gerrit, het zoontje van zijn broer Thomas, stond verbaasd achter in de gang naar het gebeuren te kijken. Hij rende de gelagkamer in, naar zijn vader die nog steeds rustig op zijn broer zat te wachten.

"Vader!" riep Gerrit, "oom is buiten aan het vechten met twee of drie kerels!"

"Wat!" riep Thomas, "als dat zo is doe ik ook nog even mee!"

Hij sprong over de tafel en rende de gang in, gevolgd door een stuk of wat anderen. Er ontstond een gevecht in de gang. Wild sneden de mannen naar elkaar. Af en toe klonk een kreet van pijn, ten teken dat iemand was geraakt. Er werd met zand gegooid. Na een tijdje liepen er wat mannen weg.

Thomas meende Claas Gijzen te herkennen. Cornelis was zijn hoed kwijt. Manus, de knecht van de heer De Nooy, verloor zijn mes. In de gelagkamer bleek dat Pieter Gijzen aan zijn hand gewond was.

"Dat heeft onze Claas gedaan", zei hij en ging zitten. Toen Pieter Jansz Pos bij hem kwam zitten, siste Pieter Gijzen hem toe: "Wil jij er ook aan? Zo kan je eraan komen!"

Pos antwoordde: "Wat zou ik daaraan hebben? Hebt gij nog niet genoeg?"

"Waar is mijn hoed?", vroeg Cornelis Krook, terwijl ook hij verbonden werd.

Na sluitingstijd kwam Jan Arisz Pos op de dijk Claas Gijzen tegen, in gezelschap van de Pereboomen en Gijsbert Sijben, die diender aan het hof van Utrecht was. Bij de herberg aangekomen trok Harmen Pereboom zijn mes en sneed over de deurpost, zeggende dat de deur open moest.

"Wil ik anders even alle glazen inslaan?", vroeg hij aan Jan Arisz, maar hij voerde het dreigement niet uit toen deze zei: "Wat zou je daaraan hebben? Voor je het weet loopt het verkeerd af".

Later verklaarde Jacob Pos, de herbergier van "Het Amsterdamsche Wapen" dat hij niets van het gebeurde buiten de herberg had gezien of gehoord, aangezien hij na sluitingstijd vensters en ramen altijd afsloot.

Claas Gijzen zei dat ze na afloop van het gevecht naar Manus van der Horst waren gegaan, met medeneming van de hoed van Cornelis Krook, alwaar die hoed nog steeds moest zijn. Het mes dat Manus van der Horst had verloren werd later door Jan Gijbjes gevonden, die het verkocht aan een zekere Manus Zinkent, Westbroeker van geboorte.

Uit de acten Pro Justitia Op heden den 23e juni 1761 compareerde voor Jan Groenevelt en Willem Manten, schepenen van de Loosdrecht: Cornelis Krook, oud dertig jaren, en Thomas Krook, oud veertigh jaren, beiden woonachtig in de Oude Loosdrecht.

Welke ter requisitie van den weledel gestrengen heer Mr. Jacob de Mol, baljuw van Mijnden, de Loosdrecht, Teccop, mitsgaders Loenen Holland.

Onder presentatie van eede verclaarden zij waar en waarachtig te wezen dat zij op de dato 11 mei 1761 een en zestig, zijnde pinkstermaandag, zijn gegaan en tegen de avond gekomen (zijn) in de herberg "Het Amsterdamse Wapen".

Dat ter dien tijd een kat uit een ton zou worden geknuppeld. Dat Cornelis Krook tegen zijn broeder en Hendrik Otte aldaar mede present lachende zei: "Zij moeten alle, kleyn of groot, liever om de prijs plukharen".

16

Wanneer het gebeurde dat een zekere Claas Gijzen (gelijk naderhand geĂŻnformeerd) op dien tijd juist in de camer gekoomen, hem tegemoet voerde: "Dat zou wat gek wezen" en "Dan zou jij het niet gewonnen hebben".

Dat Cornelis Krook daarop heeft gerepliceerd: "De kleinen zijn niet gewassen om de groten in 't gat te passen".

Wijders verclaart hij, Cornelis Krook, dat hij 's avonds - naar gissing de klok - tien uren, is gegaan naar buyten de deur om te wateren.

Dat weder in huys komende hem in de gang heeft ontmoet drie personen welke hem terug uyt de gang naar buiten de deur hebben gedrongen.

Dat vervolgens zij allen hunne messen trekkende naar hem hebben gesneden en dat hij daarop mede zijn mes heeft getrokken en enige tijd zijn lichaam met zijn mes heeft verweert zonder dat hij de personen kende - schoon naderhand is genformeerd geworden dat waren geweest Claas Gijzen en twee gebroeders door de wandeling genoemd "de Perebomen".

Dat vervolgens nog verscheyde personen zijn gekomen wanneer zijn broeder kwam om hem te assisteren.

En verklaarde hij Thomas Krook, dat hij gezeten zijnde in de herberg, heeft zien inkomen dat hij zijn zoontje genaamd Gerrit, welke tegen hem zeyde: "Peetoom is aan het plukharen!"

Dat hij daarop is gesprongen over de tafel (doorgekrast), zeggende: "Als dat zo gaat doe ik eens mee!"

En zich naar buyten heeft begeven, vindende buyten koomende zijn broeder omringd van enige personen hebbende blote messen in de hand.

Dat hij daarop zijn mes mede heeft getrokken en zijn broeder heeft geassisteerd.

Alle het geene voornoemd staat verklaren zij te wezen de opreghte waarheyd, gevende voor redenen van wel wetenschap als in de text ende hebben zij deponenten ieder zijn gedeponeerd nadat het (de tekst) hen duydelijk was voorgelezen, beloofd het zelve desnoods ten allen tijde des gerequireert werdende met solemnelen eede te verifieeren actum Loosdrecht dato ut supra.

Jan Groenevelt Willem Manten Secretaris Cornelius van Steenwijk (Originele acte op pagina 64/67 Verklaring van Cornelis en Thomas Krook, Claas en Pieter Gijzen en anderen Cornelis Krook, woonend in de Oude Loosdrecht, oud in de dertig jaren, zijnde een turftrekker, en Thomas Krook, woonend in de Oude Loosdrecht, oud in de veertig jaren, een turftrekker, gebroeders.

Dat zij op pinxtermaandag tegen den avond zijn geweest en gekoomen in de herberg genaamd "Het Wapen van Amsterdam", hospes Jacob Pos, dat aldaar mede present waren: Aart de Ronde, Heijn Otten, Rijer Groenevelt.

Dat Cornelis Krook wanneer ter dien tijd een kat uyt de ton soud geknuppelt worden, hij gezeyd heeft tegen zijn broeder en heijn Otten: daar soude men om plukharen, kleyn of groot.

Wanneer een persoon, met name Claas Gijzen, wonende in de Nieuwe Loosdrecht, opstond en hem tegenvoerde: "Het soud wat gek wezen en dan zoud gij niet gewonnen hebben".

Ook waarop hij antwoordde: "De kleynen sijn niet gewassen om de grooten in het gat te passen".

Nadien hij en zijn broeder zijn gelag als 12 fl. verteerd hebbende wilden betalen, gezegd had: "Ik moet eerst even wateren".

Dat toen hij weder in huis wilde koomen eenige personen uyt de kamer op hem zijn afgekoomen, zonder henselve te kennen.

Dat Thomas Krooks zoontje tegen hem kwam zeggen dat zijn broeder buyten vogt.

17

Dat hij daarop naar buyten is gegaan, alvorens te hebben gezegt: "Als dat so gaat doe ik ook nog eens mee".

Vindende buyten zijn broer vegtende met die voornoemde persoonen.

Dat hij vervolgens zijn mes mede heeft getrokken.

Zijnde vervolgens de diender met name Gijs Sijben, woonend te Utrecht mede buyten gekomen en vervolgens na een geruime tijd gevogten te hebben en vervolgens met zand te hebben gegooid zijn zij gevlugt tot twee malen op de werf van hem Cornelis.

Zoals dezelve ook gezien zou hebben zijn zij daarop gegaan naar hun huys.

De knegt van Janus de Sneyer heeft gezien dat de drie persoonen naar de eerste hebben gesneden en de deur hebben uitgedrongen.

Hebben de hoed van Cornelis Krook mede genomen.

Men zegt dat Manus, de knegt van de Heer de Nooy bij die strijd zijn mes heeft verloren.

Jan Gijbjes heeft zo zijn zoontje zegt een mes gevonden en verkocht voor 2 fl.-10 aan zekere Manus Zinkent, Westbroeker van geboorte.

Claas Harmensz Gijzen, oud zevenentwintig jaaren, woonende in de Nieuwe Loosdrecht, zijnde een turftrekker.

Pieter Harmensz Gijzen, oud dertig jaaren, woonende in de Nieuwe Loosdrecht, zijnde een turftrekker.

Harmen Jansz Delzen, oud drie en dertig jaaren, woonende in de Nieuwe Loosdrecht, zijnde een dagloonder.

Hendrik Jansz Delzen, oud 23 jaaren, woonende in de Nieuwe Loosdrecht, een wever.

Zijn geweest en eenige tijd verbleeven in de herberg "Het Amsterdamsche Wapen", hospes Jacob Pos, zijnde niet hier present.

Aldaar zekeren Gijsbert Gijsbers, zijnde van Oud Loosdrecht en thans diender van het hof te Utrecht.

Seggende hij (Claas Gijzen) eerst dat tegen den avond het is gebeurt dat Cornelis Krook heeft gezeyd: "Ik woude er zoveel dingsigheyd niet om maken om de kat te zien knuppelen, ik woude er liever om plukharen".

Waarop hij antwoordde: "Daar is hierzoo menige schoonen kerel, zoo je daar tegen wouw plukharen, zou je wel tekort schieten", zijnde vervolgens hij vertrokken.

Dat hij zijnde in de camer aan de oostzijde van het huis dat hij uyt willende gaan om te pissen, wanneer hij voornoemde Cornelis ontmoette en tegen hem zeyde: "Jij woud liever om de prijs plukharen als de kat uyt de ton goyen?"

Waarop hij Cornelis zeide Dit en Dat kind kom buyten.

Dat hij buyten zijnde mede zijn mes heeft getrokkenen Cornelis eerst alsmede twee malen naar hem hebben gesneden.

Dat vervolgens van agter het huys van voornoemde herberg zijn gekoomen nog drie persoonen waaronder de broer van Cornelis.

Hij zegt dat hij in voornoemde camer zig nog bevindende hoorde het gevegt en naar buyten is gekoomen om te zien dat hij buyten komende voornoemde broeder heeft omringd gezien van eenige personen... ...sulx gezien door Manus van der Horst, Pieter jansz Pos, van den Nieuwendijk, alsmede Willem Pietersz...Zoon van Pieter ook op de Nieuwendijk zijnde voor eens met hun beyden in het gevegt geweest en vervolgens is gekomen uyt de camer zoo hij meent zijnde vervolgens gekoomen den laatsten dep. hebbende mede zijn mes getrokken.

Zijnde den derden dep. gekoomen mede het eerste uyt gekommen en heeft om onse hulp geroepen en heeft zijn mes niet uyt gehad en wanneer het gevegt gedaan was zijn zij samen naar Manus van der Horst gegaan. Hij heeft een hoed van Cornelis opgeraapt en gebragt bij van der

18

Horst daar de hoed nog is. Trewijl ... zich nog lieten verbinden dat zij Cornelis en zijn broeder hebben geroepen: Dat is van de diender.

Pro Justitia Interrgatorien gedaan ..., en den edelen achtbare gerechte van de Loosdrecht, overgegeven door of te vanwegen den weledelgeboren heer Jacob de Mol, baljuw van Mijnden, de Loosdrecht, Teccop, mitsgaders Loenen Holland omme daarop onder solemnelen Ede te horen de persoon van Jacob Willem Pos, herbergier in de herberg genaamd "Het Wapen van Amsterdam, alhier in de Oude Loosdrecht.

1. Zijn naam en ouderdom?

Jacob Willem Pos, ruym veertigh jaren 2. Of op dato 11 mey 1761, zijnde Pinxtermaandag, te zijnen huyze zo niet velen personen zijn geweest?

Zeght ja 3. Of op den agtermiddag aldaar niet mede present was zekeren Willem Gijzen, woonagtigh in de Nieuwe Loosdrecht?

Zeght geen Willem, maar eenen Peter Harmensz Gijzen uyt Zijp, zijnde een broeder van Claas, te zijnen huize geweest te zijn.

4. Of het ... niet is gebeurt te zijnen huize en herberge dat voornoemde Peter Gijzen bedreygt heeft zijn mes aan zekeren kroon in de camer te willen ophangen?

Zeght dat het na Zonnenondergang is geschiet dat Peter Gijzen zeyde zijn mes aan de balken te willen ophangen 5. Of hij deposant, als zulx in huis niet betamelijk vindend (het mes alle heyt) niet heeft geweest en tegengesproken en tegens genoemde Peter Gijzen gezeght heeft dat indien hij zulke gekheden beging, hij deposant hem uyt zijn herberg zou doen ...(verwijderen) Zeght ja 6. Wie of op dien tijd aldaar in zijnen huize present waaren die zulx mede onderhoort hebben Peter Jansz Pos, Hermanus van der Horst, Tijmen Prinsen en verscheyde anderen 7. En speciaal wat hem deposant van de gepreegde buytensporigheden op dien dagh avond en nagt soo binnen als buyten zijne huyse voorgevallen kennelijk is Zegt dat er geen ruzie aan zijn huys geweest is en niet te weten wat er buyten den deur geschiet is alsoo hij met haar gaan uyt zijn huis, zijn deur gesloten heeft Compareerde voor Jan Groenevelt en Willem Manten, scheepenen van De Loosdrecht, Jacob Willem Pos etc.

SAMENVATTING VAN DE HIERNA VOLGENDE VERKLARINGEN: Peter Pos, oud 22 jaaren. Een schippersknecht. Is geweest in de herberg "Het Amsterdamsche Wapen". De maats (?) uit de Nieuwe Loosdrecht, Tijmen Prinsen en...

Zegt dat Peter Harmnsz Gijzen gezeyt het gekwetst te zijn door zijn eigen broeder.

19

Willem Pietersz Vlug. Oud 24 jaaren, turftrekker. Heeft nevens Peter Pos gehoord dat het zoontje van Thomas Krook in de herberg quam en zeyde: "Vader, oom vegt tegen twee of drie".

En hebben gezien dat Thomas is gesprongen over den tafel en heeft zich naar buyten begeven.

Jan Arendsen van Leeuwen. Oud 25 jaaren. Turftrekker. Dat Harmen Jansz Delzen, door de wandeling Harmen Pereboom (genaamd), dat hij uyt willende gaan tegen hem zeyde dat hij in de deur wilde die gesloten was, snijdende met een mes hetwelk hij in de hand had over de muur.

Dat hij vroeg: "Wil je nu eens al de glazen inslaan?" Dat hij vroeg: "Jongen, wat heb je daar aan?"

Zegt dat ... de Cleermaaker huys was toen de jongen van Thomas zijn vader quam roepen.

De diender, Heijn van Delzen, Claas Gijzen, de broer van Heyn, dat die ongeveer gelijk zijn uitgegaan.

Jacob Arisz Pos (?) heeft op Pinxtermaandag aan de kolfbaan staande, heeft van Cornelis Willemsz Grotendorst eenige klappen gekregen.

De oudste van de twee broers, Pieter, heeft 's middags reeds bedrijgt zijn mes op te hangen.

Dat de hospes gezegd heeft zulx niet te willen hebben, volgens het zeggen van Pieter Jansz Pos en den Hospes zelfs.

Willem Pietersz Vlug kan getuigen dat Thomas Krook nog zat in de kamer toen Cornelus reeds vogt. Heeft gezien dat het jongetje in de kamer kwam en dat Thomas Krook over de tafel sprong.

Peter Pos heeft gehoord dat Peter Harmensz Gijzen nadat hij gekwetst was is gekoomen in de kamer en gezeyt heeft dat zijn broer hem gekwetst had. Met name Claas... zeggende: "Die wonden, dat heeft onze Claas gedaan".

Jan Arisz van Leeuwen woond bij Claas Jacobs. Een schipper, welke buiten de deur was wanneer Harmen Jansz Delzen mede voor de deur staande gedrijgt had door de glazen te snijden. Waarop Jan Arisz van Leeuwen zeyde: "Dat zou ik niet doen, dat zou erger lopen".

Pro Justitia Interrogatorien voor het gerecht van Loosdrecht, door of vanwegen Jacob de Moll, baluw van de Loosdrecht, Mijnden, Teccop, mitsgaders Loenen Holland etc. van Willem Pietersz Vlug, woonachtig in de Loosdrecht, als volgt.

1.Zijn deposants naam, ouderdom, geboorte en woonplaats en ... beroep.

Zegt, Willem Pietersz Vlug, 24 jaar, Loosdregt, een turftrekker.

2. Of hij op dato den 11 mey dezes jaars 1761 zijnde maandag de tweede pinxterdag zich niet heeft bevonden in zekere herberg genaamd "Het Amsterdamsche Wapen", gelegen in de Oude Loosdregt Zegt ja 3. Wie toen mede present waren.

Zegt: zeer vele, onder andere Jan Otten, Aart Boterboer en meer anderen.

4. Of hij niet bemerkt heeft dat toen binnen of buyten voor de herberg is gevogten en gesneden met messen. Zo dan wie zulx zijn geweest.

20

Zegt daar niets van te weten doordat zij die gevogten hadden al na de barbier toe waren en daar niets van gezien te hebben.

5. Of hij niet weet dat Claas Gijzen, Heijn van Delzen, Hermanus van Delzen, woonagtig binnendeze gemeente en zekeren Gijsbert Sijben, thans diender van den edele hoven van Utrecht, genoegzaam op en den zelven tijd zich hebben begeven buyten de kamer en deur van genoemde herberg?

Zegt ja, dog wat zij daar gedaan hebben niet geweten noch gezien te hebben.

6. Of het na die tijd niet is gebeurd dat het zoontje van Thomas Krook woonagtig in de Oude Loosdregt van buyten in de herberg zeer ontzet is komen lopen en tegens zijn vader geroepen heeft en gezeyt: "Vader, oom vegt buyten tegens twee of drie mannen".

Zegt ja 7. Of het immediaat daarop niet is gebeurd dat Thomas Krook aan zekeren tafel zijnde gezeten op het gezgede van zijn zoontje niet is gespronegen over den tafel en zig immediaat heeft begeven buyten voornoemde huyzinge.

Zegt ja vooruit 8. Of hij ook bespeurd heeft of tussen Thomas Krook, zijn broer Cornelis Krook en eenige van het daar zijnde gezelschap ook vooraf eenige hooge woorden of moeilijkheden waren ontstaan die aanlijding tot vegten hadden kunnen geven?

Zegt neen 9. En eindelijk wat hem van het gebeurde ter dien tijd kennelijk is. Hetzelve zonder iets te verzwijgen, destinct op te geven.

Zegt daar niets meer van te kunnen zeggen Aldus gehoord hebbende en beantwoord zo als bij ieder articul staat uitgedrukt en heeft hij deposant hetzelve met solemnelen eede bevestigd. Daarop zeggende zo waarlijk moet God almagtig mij helpen, actum etc.

Pro Justitia Interrogatoriën van Pieter Jansz Pos Art 1. zijn naam, ouderdom, geboorte-woonplaats en Stije (beroep) Zegt: Pieter Jansz Pos, omtrent 23 jaar, woonend in de Loosdrech, een schippersknecht 2. Of hij op dato 11 mei den tweeden pinxterdag sig niet heeft bevonden in zekere herberg genaamt “Het Amsterdamsche wapen”, gelegen in de Oude Loosdrecht zegt ja 3. Wie toen in genoemde herberg present zijn geweest?

Zegt Harmen Pereboom, Klaas en dessens broer Peter, Hijn de broer van Harmen Pereboom, Gijsbert Gijsberse en nog meer andere 4. Of hij niet heeft bespeurt dat toen met messen of ander geweer is gesneden buyten voornoemde herberg Zegt zulx gehoord te hebben 5. Of hij ook heeft gezien of verstaan welke persoonen zulx zijn geweest, denselven namen luid en duidelijk te noemen Zegt gehoord te hebben dat het Klaas en Peter waren en Thomas en Cornelis Krook, den een wat vroeger dan de ander 6. Of hij ook heeft kunnen bespeuren dat tussen die persoonen eenige ruzie of oneenigheid tevoren is geweest toen zij zig nog in de herberg bevonden.

Zegt niet anders dan dat hij Cornelis Krook heeft hooren zeggen dat hij er liever om vegten wilde dan de kat uyt de ton te knuppelen en dat hij een persoon hoorde zeggen “Dat zou ik liever niet doen”, zonder die te kunnen noemen.

7. Of hij toen wanneer buyten met messen en ander geweer is gevogten niet is present geweest wanneer het zoontje van Thomas Krook woonagtig in de Oude Loosdregt , van

21

buyten in voornoemde herberg, zeer ontzet is komen in huys lopen en tegen zijn vader heeft geroepen en gezegd “Vader, oom vegt buyten met twee of drie mensen!”

Zegt ja 8. Of immediaat daarop Thomas Krook , aan sekere tafel sittende, op het gezegde van zijn zoontje niet is gesprongen over de tafel en zig aanstonts buiten voornoemde huizinge heeft begeven.

Zegt ja 9. Of het eenige tijd tevoren niet is gebeurd dat vier persoonen genoegsaam uit het vertrek op een en dezelfde tijd gingen eer het soontje van Thomas Krook zijn vader quam waarschuwen dat oom buyten vogt?

Zegt ja 10. Welke persoonen zulx zijn geweest denselven namen duydelijk te noemen Zegt Harmen Pereboom, Hijn Pereboom, Gijsbert Gijsberse, Klaas Harmensz Gijse. Doch Peter is daarop even voordat de jonge in huys quam ook buyten de deur gegaan.

11. Boven al gevraagd en beantwoord 12. Of dezelve Pieter Harmensz Gijsen weinige tijd later niet wederom is gekoomen, zijnde gequetst?

Zegt jawel 13. Of voornoemde Peter Harmensz Gijsen door hem of anderen niet is gevraagd hoe hij gequetst quam?

Zegt ja, hijzelfs 14. Of Peter Harmensz Gijsen niet geantwoord heeft en zulx menig werf herhaald: “Dat heeft onze Klaas gedaan!”, daarmee bedoelende deszelfs broeder Klaas Harmensz Gijsen?

Zegt ja, dat hijzelfs tegen hem gezegd had dat hij dacht dat het zijn broeder Klaas gedaan had.

15. Wie er bij de meermaal herhaalde gezegde benevens hem tegenwoordig en present waren.

Zegt niet beter te weten of Tijmen Prinsen heeft daarbij geweest.

16. En speciaal wat hem van het voorgevallene met betrekking tot de daar genoemde buytensporigheden verder kennelijk is, gezien, gehoord of bijgewoond heeft, hetzelfs duydelijk en claar op te geven, zonder het allerminst te verzwijgen.

Zegt: doe (toen) zij zij alle weer in huys quamen, Peter tegen hem seyde: “Wil jij d’r ook aan?

Zoo kan je d’r ook aan koomen!” en dat hij daarop geantwoord heeft: “Wat soude ik daaraan hebben?” en “Hebt gij niet genoeg?”

Compareerende voor den Schoudt Jan Groeneveld en Willem Manten als scheepen van de Loosdrecht etc 1 july 1761

Pro Justitia Interrogatoriën van Jan Arisz van Leeuwen, wonend in deze jurisdictie Art 1. Zijn naam, ouderdom, geboorte- woonplaats en Steye (beroep) Zegt Jan Arisz, omtrent 25 jaar, Loosdrecht, een turftrekker 2. Of hij op dato 11 mei dezes jaars 1761 zijnde maandag de tweede pinxterdag sig niet heeft bevonden in sekere herberg genaamd het Amsterdamsche wapen, gelegen in de Oude Loosdrecht Zegt ja 3. Wie toen mede present waren

22

Zegt Peter Jansz Pos, Willem Pietersz Vlug en verscheydene die hij niet kan opnoemen 4. Of hij niet heeft bespeurd dat ter dien tijd met messen en ander geweer is gesneden buiten de herberg.

Zegt neen 5. Of hij niet gehoord heeft welk sulx personen zijn geweest?

Zegt: Doe (toen) het gepasseerd was wel gehoord te hebben Kees, Thomas, Peter en Klaas, maar daar verder niets van te kunnen zeggen 6. Of hij ook gehoord heeft dat tussen die personen eenige moeilijkheid of ruzie vooraf is geweest tijdens zij zig in de herberg nog bevonden Zegt neen, in ’t minste gedeelte niet 7. Of hij wanneer buiten de deur met messen en ander geweer is gevogten niet present is geweest wanneer het soontje van Thomas Krook van buiten in de herberg zeer ontzet is komen in huis lopen en tegen zijn vader geroepen heeft en gezegd: “Vader, oom is buiten aan het vegten met twee of drie andere mensen”.

Zegt neen, daar niet van te weten 8. Of immediaat daarop Thomas Krook aan sekere tafel sittende op het gezegde van zijn zoontje niet is gesprongen over de tafel en zich immediaat buiten het huis heeft begeven.

Zegt zulx niet gezien te hebben 9. Of hij des nagts niet uit de herberg zullende gaan is gekoomen buiten de agterdeur (van het huis) op de weg en aldaar eenige personen heeft ontmoet en wie zulx waaren?

Zegt ja…Klaas, Harmen en Heijn Pereboom, Gijsbert Gijsbers en Heijn, zwager van Gijsbert.

10. En speciaal of daar onder zich niet bevond zekere Hermanus Jansz Delzen, door de wandeling genoemd Harmen Pereboom?

Zegt ja 11. Of Hermanus Jansz Delzen niet in zijne hand hat een bloot mes en daarmede over de muur van voornoemd huis sneed, zeggende de deur te willen open hebben?

Zegt ja 12. En speciaal of Hermanus Jansz Delzen niet heeft gezegd en bedrijgd de glazen in het huis te willen stukken slaan?

Zegt ja 13. Of Hermanus zulx niet ernstig heeft afgeraden en gevraagd wat hij daaraan zoud hebben en hem langs dien weg in zijn voornemen heeft weerhouden?

Zegt ja 14. Eindelijk wat hem deposant bekend is dat die tijd zo binnen als buiten de herberg met relatie tot de daar gepleegde feitelijkheden al is gebeurd. Het welke duidelijk en klaar op te geven zonder iets te verzwijgen en de namen der genen daartoe betrekkelijk te noemen.

Zegt daar verder niets van te weten Aldus gevraagd, gehoord etc.

1 july 1761

Het verhaal van Jan Claasz Gijzen Op de avond van 21 november 1779 's avonds rond acht uur, bevonden zich ten huize van Pieter Gijzen, Jurriaan Wieman, Jan Claasz Gijzen, Gijsbert Verhoef, Aart Willemsz van der Voort en Pieter Gijzen zelf.

23

Plotseling ontstond er ruzie, waarbij Aart Willemsz zonder enige waarschuwing door Jan Claasz werd aangevallen. De anderen hielden Jan Claasz echter tegen en men zette zich weer bij de haard. Even later ontstond er echter weer ruzie, waarop Jan Claasz het huis verliet, na Aart Willemsz een paar klappen te hebben gegeven. Buiten voor de deur schreeuwde hij dat hij allen die zich nog in het huis bevonden wel te pakken zou nemen.

Kort daarop verliet Aart Willemsz, die klompenmaker was, het huis van Pieter Gijzen en vertrok van daaruit naar zijn eigen huis. Uit zijn huis haalde hij een klompenmakersmes van 23 duim lang, waarmee men leer placht glad te maken. Met dat mes begaf hij zich naar het huis van Pieter Gijzen. Daar aangekomen schopte hij tegen de deur en sloeg een paar maal tegen de vensters.

"Kom er maar eens uit!" riep hij hard, waarop vlak daarna Jan Claasz Gijzen naar buiten kwam.

Met het enorme mes sloeg Aart van der Voort enige malen op het hoofd van Jan Claasz, die zich knap verweerde met zijn eigen mes, want hij wist Aart van der Voort aan zijn hand en aan zijn zijden te verwonden. Jan Claasz bekwam een grote wond aan het hoofd en een kleinere aan zijn linkerwang, hoewel Aart van der Voort later vond dat er hooguit wat bloed aan zijn hoofd te zien was geweest.

Op de vierentwintigste november 1779 werd Aart Willemsz van der Voort door Justitie verhoord en later vastgezet. Zonder pijne ende bande van ijzere (zonder te zijn gemarteld) bekende hij enige dagen later vlotweg de hem ten laste gelegde beschuldigingen. De straf was gelijk aan de eis: veertien dagen op water en brood en daarna drie jaar lang het verbod zich te vertonen in de baljuwschap van Mijnden, Loosdrecht, Loenen en Holland op poene van zwaardere straf. Ook moest hij de kosten van het geding betalen.

De mededeling dat gedetineerden buyten pyn ende bande van ijzere hebben bekend blijkt in de praktijk niet erg betrouwbaar te zijn. Gevangenen werden over het algemeen niet zachtzinnig behandeld. Ze kregen zware straffen en stonden onder hoge psychische druk. Ook de getuigen stonden onder hoge druk. Als later werd ontdekt dat ze niet de waarheid hadden gesproken liepen ze de kans de zelfde straf te krijgen als wanneer ze de misdaad zelf hadden begaan.

Valse getuigenissen en vals aangiften werden eveneens zwaar bestrafd, net als medeplichtigheid en het niet aangeven van een misdrijf, of het verlenen van onderdak aan een misdadiger.

Verbanning als straf kwam vaak voor. Buiten de poorten van de stad Utrecht hielden zich vele bannelingen op, vandaar dat het het daar niet veilig was. Verbanningen van honderd of tweehonderd jaar waren niet ongewoon. Wanneer een veroordeelde “up sinen live” verbannen was en hij zich ondanks dat toch ergens vertoonde waar dat niet mocht, dan had iedereen het recht hem dood te slaan.

Rechtsdag gehouden op donderdag den 9e december 1779 present het volle collegie van Heeren Scheepenen crimineel dezer balluwschappen denito gootten van Bemmel Eysch en conclusie crimineel de ed achtb heeren scheepenen crimineel van Mijnden, bijde Loosdrechten, overgeven uit den naam en de vanwegen Krijn Hoogeveen Bailluw van Mijnden de Loosdrecht Teccop mitsgaders Loenen Holl. Eyschen op en jegens Aart Willemsz van der Voort, gedetineerde De eyscher deede poneeren dat de gedetineerde buyten pyn en de bande van ijsere bekend en beleeden heeft en de eyscher daar beneevens uyt goede informatiën gebleeken is ten 1e dat de gedetineerde op den 25 nov 1779 des avonds is gekoomen ten huyse van Pieter Gijzen in de Nieuwe Loosdrecht, ten 2e dat aldaar zich mede bevond zekere Jan Claasz Gijzen , ten 3e dat tussen deze laatstgen persoon en den gedetineerde ruzie is ontstaan, ten 4e dat hij gedet kort daarop uyt de huysinghe is uytgegaan naar zijn eigen huys, ten 5e en van daar heeft gehaald een groot mes met twee handvatten lang 23 duym waarmee men gewoon is leder glad te maaken, ten

24

6e dat hij gedet daarmede is gegaan naar de huysinge van genoemde Pieter Gijzen, ten 7e dat hij gedet voorts op de deur of venster van Pieter Gijzen heeft geklopt en geroepen “Komt er maar uyt”, ten 8e dat daarop uyt die huisinge is gekoomen Jan Claasz Gijzen, ten 9e dat de gedet met dat mes dezelve Jan Claasz Gijzen op het hoofd heeft geslaagen, ten 10e en daardoor vrij groote wonde aan het hooft en een kleinere wonde aan de linker wang heeft toegebragt, ten 11e dat zoodanige feiten importeerende gewelddadig en onordentlijk gedrag in een land waar orde en justitie regeert niet kunnen worden getollereerd, ten 12e maar anderen ten afschrikke en exempel behooren te worden gecorrigeerd en gestraft, ten 13e waaromme de eysscher vermeend heeft den gedetineerde in hegtenisse bekoomen te hebben de tegen denzelve te moeten concludeeren: Ten sine de gedetineerde bij tententie van uw edelachtbare geduurende den tijd van veertien dagen of zoveel korter of langer als uw edelachtbare zullen oordelen te behoren zal worden gesteld te water en te brood en voords geduurende den tijd van drie jaaren gebannen uyt de baluagiën van Mijnden en de Loosdrecht, Loenen Holland zonder geduurende die tijd daarinne te mogen koomen op poene van zwaardere straffe condemneerende de gedetineerde benevens in de kosten en misen van justitie op attes Was geteekend K. Hoogeveen (Processtuk originele acte op pagina 66) Uit de acten Op heden den 3 december 1779 heeft Krijn Hoogeveen, balluw van Mijnden, de Loosdrecht Teccop mitsgaders Loenen etc. gehoord, gevraagd en geëxamineerd de persoon van Aart Willemsz van der Voort op heden gevangene binnen de boeyen dezer balluwscappen ten overstaan van de heeren Willem de Bree en Jacob Timmer, Scheepenen Crimineel dezer balluwschappen….

Art.1. Zijn gevangens naam, ouderdom, woonplaats en beroep?

Zegt, Aart Willemsz van der Voort, oud omtrent 32 jaar, geboortig en woonende in de Loosdrecht, zijnde een klompenmaker.

2. Of hij gevangene gekoomen is op den 21 nov 1779 ’s avonds om 8 uur ten huyze van Pieter Gijzen en wie daar in huys waaren?

Zegt ja, en dat daar waaren Pieter Gijzen, Jan Claasz Gijzen, Jurriaan Wieman en Gijsbert Verhoef.

3. Of hij gevangene na eenige woordenwisseling is aangevallen door Jan Claasz Gijzen en door denzelve geslagen?

Zegt ja, dog zonder eenige woordenwisselinge 4. Of hij gevangene daarna gezeeten aan de haard van Pieter Gijzen is weder aangetroffen door Jan Claasz Gijzen?

Zegt ja 5. Of dezelve Jan Claasz Gijzen teruggehouden werd?

Zegt ja 6. Of Jan Claasz Gijzen daarop is uyt het huys gegaan?

Zegt ja ook 7. Of hij gevangene gehoord heeft dat Jan Claasz Gijzen buyten het huys van Pieter Gijzen zijnde heeft uytgedaagd alle die in het huys van Pieter Gijzen waaren?

Zegt ja dat is waar 8. Of hij gevangene gezien heeft dat Jan Claasz Gijzen een mes in de hand had?

Zegt ja, gezien te hebben dat Jan Claasz Gijzen een mes in de hand had 9. Of hem gevangene bekend is waar naa toe Jan Claasz Gijzen gegaan is na gedane uytdaging?

25

Zegt dat hij daarna wederom in huys is gekoomen 10. Met wat oogmerk hij gevangene gegaan is naar zijn huys?

Zegt, om een mes te halen 11. Of hij gevangene koomende van huys Jan Claasz Gijzen heeft uitgedaagd aan het huys van Pieter Gijzen?

Zegt ja, ik heb hem uytgedaagd en een tik op de deur gegeeven 12. Of dezelve Jan Claasz Gijzen uit het huys van Pieter Gijzen is gekoomen na zijn uytdaging?

Zegt ja, wel 13. Welk geweer hij gevangene in handen gehad heeft, toen Jan Claasz Gijzen bij hem quam?

Zegt, met een mes waar men het leer mee glad maakt 14. Of het geweer hetwelck hij gevangene toen heeft bij zig gehad hetzelve is hetgeen hem alhier in justitie is getoond?

Zegt ja dat is het zelve 15. Of Jan Claasz Gijzen eenig geweer in handen hadtoen hij bij hem gevangene kwam?

Zegt ja, dat hij een mes in zijn hand aan zijn zeyde had 16. Of hij gevangene weet welke wonden hij toegebragt heeft met het alhier vertoonde geweer aan Jan Claasz Gijzen?

Zegt dat niet te weten maar eenig bloet aan zijn hooft bespeurd te hebben 17. Of hij gevangene eenige wonden door Jan Claasz Gijzen ontfangen heeft?

Zegt ja, een in mijn hand en twee in mijn zeyden 18. Of hij gevangene weet wanneer hem die wonden zijn toegebragt voor of na de slag aan jan Claasz Gijzen door hem gevangene toegebragt?

Zegt dat niet te weeten Aldus door de heer Balluw gevraagd, gehoord en geëxamineerd etc etc.

3 dec 1779 Aan de edele achtbare heeren Scheepenen Crimineel van de Loosdrecht Vertoond recentelijk Krijn Hoogeveen, balluw van Mijnden, de Loosdrecht, Teccop mitsgaders Loenen Holland…

Dat Aart Willemsz van der Voort op Zondag den 21 nov dezes jaars 1779 om acht uuren gekoomen ten huyze van Pieter Gijzen woonagtig in de Loosdrecht na eenige woordenwisselinge met Jan Claasz Gijzen aldaar tegenwoordig door denzelve Jan Claasz Gijzen aangevallen en geslaagen is. Dat de bovengenoemde AartWillemsz van der Voort na het voorgevallene is gegaan naar zijn huys met een quaad …(gemoed?) en zig voorzien heeft van een geweer, zijnde een mes hetwelck de klompenmakers gebruycken om leer mee glad te maaken.

Zig begeeven heeft aan het huys van bovengenoemde Pieter Gijzen en op diensch deur of venster geklopt te hebben waarop meer genoemde Jan Claasz Gijzen buyten quam denzelven met evengenoemd geweer een slag heeft toegebragt waardoor hij twee wonden bequam als een zware op het hoofd en een ligte aan de wang. (….) Dat de justitie ten hoogste gelegen ligt dat zoodanige boosaardige menschen met een quaad …(gemoed?) hun evenmensch zwaarte quetsen zoo niet te dooden behoorlijk anderen ten exempel worden gestraft waaromme den verstaander zich zeer tot uw edel achtbare versoekende …Aart Willems van der Voort ten eynde denzelven anderen ten afschrikke zoodanig werde gestraft als uw edelachbare in goede justitie te zullen oordelen te behoren…

3 dec 1779 K. Hoogeveen

26

Aart Willemsz van der Voort wil toch niet helemaal deugen. In 1777 kwam hij al in aanraking met Justitie en in 1779 wordt hij voor drie jaar verbannen uit de Loosdrechten. Maar in 1787 slaat hij de ruiten in bij een weduwe uit het dorp. En hij bedreigt opnieuw mensen met een klompenmakersmes. (pak 6 van de gerechtelijke archieven van Nieuw Loosdrecht no 931, de jaren 1780-1789).

Maar er is ook nog een andere kant, leren we als we een aantal jaren overslaan: In 1801 verschijnt Aart van der Voort voor de Kerkeraad van Oud Loosdrecht. Hij heeft een zoon genaamd Jan, die 25 jaar is, maar die uit hoofde van onnozelheid niet voor zichzelf kan zorgen. Aangezien Aart van der Voort zegt niet voor zijn zoon te kunnen zorgen vraagt hij de Kerkeraad om steun. Maar die weigert omdat zij vindt dat Aart dat wel kan.

Evertje van Lunteren, de vrouw van Aart van der Voort zit in het weeshuis van Oud Loosdrecht.

De gemeente Oud Loosdrecht vindt daarom dat Nieuw Loosdrecht voor de kosten moet opdraaien, om voor de zoon te zorgen. De zoon is aan zijn lot overgelaten en zwerft door de gemeenten Oud en Nieuw Loosdrecht. Men besluit uiteindelijk Aart van der Voort samen met zijn vrouw in het weeshuis te zetten en een commissie in te stellen die moet uitzoeken hoe het een en ander in de kosten geschikt kan worden.

Het verhaal van Hendrik Evertsz Gijzen

27

Op zaterdagmiddag 15 maart 1783 rond een uur of vier in de namiddag kwam Hendrik Evertsz Gijzen, van beroep turftrekker, oud ruim achtentwintig jaar, aan in de kroeg van Tijmen Mirakel te Nieuw Loosdrecht. Hij schoof aan bij de haard, waar ook Joost Harscamp, schipper, Geurt van de Burg, Evert Kroon, Ernst Vedekers, Gijsbert Mirakel en Dirk de Ronde, allen turftrekkers, omheen waren gezeten.

En Jan Lammertsz, bijgenaamd Jan Poppelap, kleermaker van beroep. Plotseling ontstond er een meningsverschil en dat kan als volgt zijn gegaan.

"Ik heb u gister wel gezien met Sientje Pos" zei Geurt van de Burg tegen Jan Lammertsz.

"Gij mot van Sientje afblijven, die is mijn" zei Hendrik Evertsz, waarop een woordenwisseling volgde die echter snel werd gesust. Hendrik had eerst zijn jas gepakt, maar daarna toch besloten te blijven. Zo kan het zijn gegaan. De suggestie in de verklaring van Geurt van de Burg gaat meer in de richting dat Jan Lammertsz aan Hendrik had gevraagd op te schikken, zodat hij ook bij het vuur kon zitten. Er was daarover een meningsverschil ontstaan, maar even later hadden ze zoals dat heet “de vriendschap gedronken”.

Rond een uur of negen ‘s avonds echter, toen Jan Lammertsz met Geurt van de Burg vrolijk zat te praten voor de haard, en de eerst opstond om buiten te gaan wateren, stootte Hendrik plotseling zonder enige aanleiding zijn glas in het gezicht van Jan Lammertsz, waarna hij de stukken nog een paar maal flink in diens aangezicht wreef. Jan Lammertsz stortte voorover, over het lichaam van Dirk de Ronde die nog steeds voor de haard gezeten was. Jan bloedde hevig uit het gelaat hetgeen Evert Kroon ertoe bracht snel een emmer water te gaan halen om het bloed af te wassen.

Hendrik Evertsz rende naar buiten, maar bleef bij de voordeur staan, trok zijn mes en sneed een paar maal over de deurpost, riep: "Kom jelui d'r maar eens uit!"

Daarna keerde hij zich om, liep Christina Pos omver, die later vertelde juist op bezoek te willen gaan bij Tijmen Mirakel en die op een afstandje was blijven toekijken. Zij had gezien dat Hendrik Evertsz zijn mes aan Gerrit, het zoontje van Aart Vogel, gaf en op de vlucht sloeg.

Hij begaf zich naar zijn schipper Jan Harscamp, de vader van Joost. Deze raadde hem aan zich een paar dagen niet te laten zien in het dorp. Hendrik vertrok naar Amsterdam, naar zijn vriend Teunis Pos, en logeerde enige tijd in diens huis aan de Utrechtse Dwarsstraat.

Een paar weken later, in het begin van april 1783 liep Hendrik langs de Amstel in de nabijheid van de Hoge Sluis. Daar zag hij zijn oom Claas Harmensz Gijzen, die op een turfbok voer, samen met Jurriaan Wieman. Hij kreeg een lift aangeboden en stapte op het Singel van de bok af.

Claas Harmensz en Jurriaan Wieman stapten eveneens van de bok af, die ze die nacht aan het Singel zouden laten liggen.

Toen ze echter de volgende morgen bij de turfbok aankwamen zagen zij het luik openstaan. In het vooronder ontdekten zij dat het eten van Jurriaan (een opgesneden brood en een pond kaas) verdwenen was. Ook het lood van de mast, dat circa 35 kilo woog, was weg.

"Dat heeft Hendrik gedaan" zeiden ze tegen elkaar, na er een tijdje over te hebben nagedacht.

Ze losten hun vracht en voeren terug naar de Hoge Sluis, waarna Jurriaan naar het huis van Teunis Pos vertrok om Hendrik op te halen. Samen vertrokken ze daarop naar een koffiehuis bij de Hoge Sluis, waar ze Claas Harmensz troffen. Claas sprak Hendrik direct streng aan over het lood, zo sterk dat Hendrik hem al snel gebaarde mee naar buiten te gaan.

"Indien gij belooft het stil te houden zal ik u vertellen waar het lood is" Zij begaven zich naar het Singel, naar de plaats waar de turfbok de avond tevoren had gelegen.

Hendrik liep naar de waterkant, waar een touw aan een ring aan de kade was gebonden. Hij pakte het touw en trok het lood dat 35 kilo weegt en aan het andere eind was bevestigd met een puthaak op.

"Hier hebt gij het lood terug"

28

Claas begaf zich daarop weer naar het koffiehuis, waar hij het lood van de mast aan Jurriaan overhandigde.

De dag daarop voeren ze weer naar Nieuw Loosdrecht. Hendrik bleef in Amsterdam, omdat zijn oom hem had verteld dat men aldaar de ruzie met Jan Poppelap nog niet was vergeten. De verwonding die hem was toegebracht was zo ernstig dat zijn gezicht er voor altijd door was getekend.

Na verloop van tijd ging Hendrik Evertsz werken bij een metselaar in Twisk in West Friesland en daarna haalde hij zand voor Rijk Dros.

In de lente en de zomer van 1784 hield hij zich schuil in het bosje bij Muyeveld, een buurtschapje vlak bij Nieuw Loosdrecht en heel af en toe waagde hij zich bij donker in het dorp, om zijn moeder te bezoeken en schoon goed te halen.

Half augustus 1784 werd hij gearresteerd.

Op 16 augustus werd hij voor de eerste keer verhoord in het rechthuys. In die week vonden ook de getuigenverhoren plaats. Hendrik bleef ontkennen, ondanks de belastende verklaringen. Hij gaf wel toe in het huis van Tijmen Mirakel te zijn geweest, maar van een meningsverschil met Jan Lammertsz herinnerde hij zich niets. Ook niet dat hij na die ruzie eerst met Jan de vriendschap had gedronken, laat staan dat hij daarna zo gemeen was geweest om Jan een bierglas in het gelaat te wrijven. Ook had hij geen vrouwspersoon omver gelopen en haar ook niet herkend als Christina Pos. Hij was in Amsterdam geweest, bij Teunis Pos, maar op een turfbok gevaren had hij niet. En zijn oom Claas had hij nooit in een koffiehuis getroffen. Wel had hij gehoord dat er lood was gestolen van de bok van de heer de Nooy. Dat had een tuinman in 's Graveland hem verteld. Maar hij wist niet of het lood ooit terecht was gekomen.

Op 23 augustus was het geheugen van Hendrik Evertsz een stuk opgefrist. Zonder pijne ende bande van ijzere?

Ja, hij was inderdaad in de kroeg van Tijmen Mirakel geweest en hij had daar ruzie gemaakt met Jan Lammertsz bijgenaamd Jan Poppelap. Deze had hem beledigd en daarom had hij hem een bierglas in het gelaat geduwd.

- Was deze belediging van dergelijke aard dat er een zo ernstige mishandeling op moest volgen?

- Ja Geconfronteerd met Claas Gijzen en Jurriaan Wieman gaf Hendrik toe te zijn meegevaren op de turfbok. Hij had zelfs geholpen met schuiven en bomen. Maar daarna op het Singel had hij de bok verlaten.

- En gij bent niet verder op de bok gegaan?

Enig aarzelen.

- Ik ben niet op de bok geweest. Ik bleef op het Singel. Gerrit Sijpestein ging de bok op - Om wat voor reden ging u de bok op?

- Ik kwam Gerrit Sijpestein, die in de Duvelshoek (buurt rond het Rembrandtplein, W.G.) woont, tegen. We hebben samen een borrel gedronken op de Botermarkt. Daarna gingen we door de Breestraat naar het Singel. Daar zei Gerrit Sijpestein: Daar lijdt een bok. Daar kunnen we wel wat afhalen om geld te maken - Hoe lang bent gij op de bok geweest?

- Maar even - Wat hebt gij daar gedaan?

- Gerrit klom de bok op, ging in het vooronder en kwam terug met het lood van de mast. Dat gaf hij aan mij terwijl ik op de kade stond - En toen bent u er vandoor gegaan?

29

- Ik heb het lood op de kant gezet. Gerit Sijpestein heeft er een touw aan vastgemaakt en het in het water geschopt. Daarna hebben wij weer een borrel gedronken op de Botermarkt (Rembrandtplein, W.G.) - Hebt gij de bok opengebroken?

- Nee, Gerrit was tevoren op de bok geweest en had het luik opengebroken Het hielp Hendrik weinig dat hij Gerrit Sijpestein, die in de Duvelshoek in Amsterdam woonde, de schuld probeerde te geven. En dat hij, Hendrik, het lood slechts had aangepakt. Dat zou het altijd al, omdat medeplichtigheid toen even zwaar werd bestrafd als de hoofddader.

De eis: "...dat zodanige feiten in een land waar goede orde en justitie regeert niet kunnen worden getolereerd, maar anderen te afschrikken exempel te worden gecorrigeerd en gestrafd; Daarom de eiser vermeend heeft in hechtenisse bekomen tegen denzelve te moeten concluderen; dat de gedetineerde bij sententie van Ued. Achtb. gedurende de tijd van twee achtereenvolgende jaren (...) zal worden geconsineerd in een tugthuys, om met zijne handarbeid zijn kost te winnen, en verder zijn leven durende wordt gebannen uit de provincie van Holland en West Vriesland, zonder daar ooit inne te mogen komen op poene van zwaarder straffe; Condemnerende de gedetineerde daar benevens in de kosten en mise van Justitie.

Op de 24e dag van de maand oktober van het jaar 1784 wordt Hendrik Evertsz Gijzen ten gerechtshuize van de Loosdrecht veroordeeld tot levenslange verbanning uit de provincies Holland en West Vriesland. De kosten in het geding worden hem later kwijtgescholden, ongetwijfeld kon hij dat niet betalen. Ook de twee jaar tuchthuis worden hem kwijtgescholden.

Misschien heeft meegespeeld dat Hendrik in eerste instantie een te hoge leeftijd had opgegeven.

Hij zei ruim 25 jaar oud te zijn bij het eerste verhoor, terwijl hij in werkelijkheid 22 was (hij werd geboren op 18 juli 1762).

Zijn verbanning hield in dat hij zich niet kon vestigen in Loosdrecht, niet in Amsterdam. Toch naar Utrecht? Heeft de verandering van de provinciegrenzen tot gevolg gehad dat hij zich toch vrijer kon bewegen, wellicht. Tot nu toe is hij in het niets verdwenen.

Uit de acten Alsoo op Saterdag 15 maart even over 9 uren De persoon van Hendrik Evertsz Gijsen op een onverwagte en verraderlijkse wijze De persoon Jan Lamberttse met een bierglas in het aangesigt heeft gestooten Dat het cort en clijn was waardoor hij verscheyde gaten in het aangesigt gekregen heeft waardoor de gemelde persoon op een allerysselijkste wijze het bloet uyt aangesigt is geloopen: ende Persoon Hendrik evertse Gijsen aanstonds de deur is uytgevlugt en heeft geroepen comye luy der maar uyt en heeft met zijn mes over mijn deur staan snyde hetwelk is gezien door vrouwpersoon Cristina Pos welke bij mijn meende in huys te coomen.

Maar heef doen zijn mes overgegeven aan jongetje van Vogel welke woont over de scheepen Pos en heef doen geroepen dat hij geen mes had om daarmede te ontkenne. Ik hebbe tot getuige die daarbij in huys geweest zijn Joost Harscamp, Geurt Verburg, Evert Kroon, Ernst Vedeker, Gijsbert Mirakel, Dirk de Ronden en verder mijn huysgezin Tymen Mirakel welk ik met solemeelle ede (plechtige eed) wil bevestige

Pro justitia Scheepenen geĂŤxamineerd deze register en gezien hebbende de bewijs bij dezelve overlegd verleenen apprenia corporeel op de persoon van Hendrik Evertse Gijsen actum Loosdregt den 25 maart 1783 ter ordonnantie van deselve Jacob Meyers bij absentie van den secretaris

30

Aan de edele achtbare Scheepenen crimineel van de Loosdregt.

Vertoont …Mr Krijn Hoogeveen, balluw van Mijnden, de Loosdregt, Teccop malgaders Loenen dat Hendrik Evertse Gijsen op saturdag den 15 maart 1783 des avonds geweest is ten huyse van Tymen Mirakel in de Loosdregt woonachtig, dat onder andere op dezelfde avond aldaar mede geweest zijn Jan Lammertsz, Geurt van de Burg, Evert Kroon en Joost Harscamp, dat Hendrik Evertse op genoemde 15 maart dezes jaars 1783 omtrend negen uur den gemelde Jan Lammerts op het onverwagte (wanneer Jan Lammerts van zijn stoel van den haard van Tijmen Mirakel op stond) met een bierglas in het aangesigt geslagen heeft, dat Hendrik Evertse Gijsen met de stukken van t zelve bierglas, t welk door dien slag gebrooken was, Jan Lammerts in het aangesigt gevreeven heeft, waardoor denzelve Jan Lammerts swaare wonden in het aangesigt en wel omtrend den oogen bekoomen heeft en sterk in het aansigt bloeide dat jan Lammerts naa bekoomen wonde van zich zelve zijnde op Geurt van den Burg gevallen is, dat Hendrik Evertse Gijsen terstond naar t voorst voorgevallene uit het huis van Tymen Mirakel gegaan is…

Dat de justitie ten hoogste gelegen legt dat soodanig boosdoener anderen ten exempel worde gestraft.

Waarom den verhoorder zich keerd tot uw Edelachtbare versoeckende uw Edelachtbare decreet van apprehentice corporeel op den persoon van Hendrik Evertse Gijsen, ten einde denzelve anderen ten afschrikke zodanig worde gestraft als uwe Edelachtbare in goede justitie zullen oordelen te behoren… t welk doende K. Hoogeveen Ik ondergeteekende Evert Kroon, oud 27 jaar, wonend in de oude Loosdregt verklaar dat ik op Saterdag den 15 maart 1783 des avonds omtrend negen uur gekoomen ben ten huize van Tymen Mirakel vanwaar ik om tien uur van daar ben gegaan…dat aldaar mede waaren Geurt Verburg, Joost Harscamp, Gijsbert Mirakel, de tuinman van de heer Van Rijn, Dirk de Ronde, Jan Lammerts, Hendrik Evertse Gijsen aan den haard zittende praten en toen zag dat Jan Lammertse het bleod uit het aangesigt liep, dat ik om zijn handen en gesigt van het bleod te waschen een emmer water gehaald heb, dat hendrik Gijsen de deur uitvlugte…verklaare gezien te hebben dat er een glas aan stukken lag, Jan Lammertse aan mij geseid had dat Hendrik Gijsen hem die wond had toegebragt t welk getuige de waarheid te zijn beloovende t zelve nader bij eede te versterken.

Actum Loosdregt 18 maart 1783 Evert Kroon Pro Justitia Op heden den 16 augustus 1784 compareerden voor Jacob Timmer en Dirk Streefkerk Scheepenen van de Loosdrecht, Jurriaan Wieman woonende in de Loosdrecht oud 30 jaar welke ter requisitie van Mr Krijn Hoogeveen balluw van de Loosdrecht Mijnden…verklaarde waar en waarachtig te zijn dat hij deposant in het voorjaar van het voorleedene jaar 1783 met Claas Gijsen op een turfbok van de heer de Nooy gevaren is van de Loosdrecht naar Amsterdam, en gekoomen te Amsterdam, dat Hendrik Gijsen, toen te Amsterdam bij Teunis Pos in de Utrechtse Dwarsstraat te huis leggende, bij de Hooge Sluis bij hun op de bok is gekoomen en tot de plaats waar de bok des nagts bleev leggen gevaaren is, dat hij deposant des avonds van de bok afgegaan en de volgende ogtend weder op de bok gekoomen is , wanneer hij deposant bevond dat de bok open gebroken was geweest, dat hij deposant in het vooronder koomende miste zijn eten, bestaande in een opgesnee brood en een pond kaas, en het lood van de mast, dat hij deposant met Claas Gijsen is verder gevaaren om de bok te losschen en onder het vaaren dikwils over het lood gesproken heeft, en aan Claas Gijsen te kennen gegeven heeft dat hij

31

deposant dacht dat Hendrik het lood gestoolen zoude hebben, dat hij deposant weder aan de Hooge Sluis gekoomen, gegaan is naar het huis van Teunis Pos, om Hendrik Gijsen te spreken, dat hij deposant met dezelve Hendrik Gijsen gegaan is naar een koffyhuis bij de Hooge Sluis, waar hij deposant Claas Gijsen vond, dat hij deposant in hetzelve koffyhuis Hendrik Gijsen zeer sterk over het lood heeft aangesproken, dat Hendrik Gijsen toen Claas Gijsen apart geroepen heeft en met dezelve vandaar is heen gegaan, dat Claas Gijsen alleen is wedergekoomen en aan hem deposant verhaald heeft, dat Hendrik Gijsen het lood waaraan een lijntje was, had ui het water gehaald ter plaatse daar de bok des avonds tevoren gelegen had, en hetzelve loot aan hem had weder gegevenAl hetwelk hij deposant verklaarde des opregte waarheid te zijn, geevende voor redenen van weetenschap als in den text zeggende dat ter bevestiging der waarheid zo waarlijk helpe mij god almagtig…

Actum Loosdrecht op dato als boven…

Getekend door de schepenen en door Jurriaan Wieman met een eigenhandig gezet X bevestigd.

Pro Justitia Op heden den 16 augustus 1784 compareerde voor Jacob Timmer en Dirk Streefkerk Scheepenen van de Loosdrecht Claas Gijsen woonende in de Loosdrecht oud 50 jaar welke ter inquisitie van Mr Krijn Hoogeveen, balluw van de Loosdrecht, Mijnden…verklaarde waar en waarachtig te zijn dat hij deposant in het voorjaar van den verleden jaare 1783 met Jurriaan Wieman op een turfbok van de heer de Nooy gevaren is van de Loosdrecht naar Amsterdam, dat hij deposant te Amsterdam aangekoomen op zijn bok bij de Hooge Sluis gekoomen is, Hendrik Gijsen om hem op t bok te helpen schuiven tot op t cingel, alwaar hij deposant dien nagt met zijn bok gelegen heeft, dat hij deposant tegens ligt en donker van zijn bok is afgegaan en circa negen uur des avonds met Aart Vogel, welke ook met een turfbok van de heer de Nooy aldaar lag, naar zijn bok is gegaan, dat Aart Vogel die als eerste de bok opging aan hem vroeg heb je de bok opengelaten toen gij daarvan af zyt gegaan en hij deposant zeide neen, en bevond dat het keerluik van de bok open gebroken was en dat hij miste het eeten van zijn maat Jurriaan Wieman, dat hij (…) den volgenden ogtend ook gemist heeft het loot van de mast swaar circa zestig a zeventig pond hetwelk hij (…) des avonds tevoren in het vooronder van de bok geborgen had, dat hij (…) de volgende ogtend gevaren is naar het Kleereplein*om de bok te losschen, dat zijn maat Jurriaan Wieman van tijd tot tijd over het loot sprak en zeyde dat het hem voorkwam dat Hendrik Gijsen het soude gedaan hebben. Dat hij (…) gevaren is naar de Hooge Sluis alwaar Jurriaan Wieman van hem is afgegaan zeggende ik zal Hendrik Gijsen eens gaan halen, dat hij (…) toen gegaan is in een koffyhuis niet ver van de Hooge Sluis, dat Jurriaan Wieman met Hendrik Gijsen mede in hetzelve koffyhuis gekoomen is, alwaar Jurriaan Wieman denzelve Hendrik Gijsen zeer sterk over het loot aansprak, dat Hendrik Gijsen hem (…) toen buiten de deur riep en seyde indien gy mij belooft het stil te houden sal ik dan zeggen waar het loot is en het uw geven, dat hij (…) daarop gegaan is met hendrik gijsen naar het cingel ter plaatse daar hij met zijn bok de avond tevoren gelegen had, alwaar Hendrik Gijsen het loot waaraan een lijntje was uit het water haalde en aan hem deposant overgaf *Waterlooplein Al hetwelk hij (…) verklaarde de waarheid te zijn etc.

Getekend door de scheepenen en bevestigd door een door Claas Gijsen eigenhandig geplaatst X (Originele acte op pagina 69/71) Pro Justitia Compareerden voor Jacob Arisz Pos, Rutger Loenen en Willem de Bree, Scheepenen van de Loosdrecht, Geurt van de Burg, oud 38 jaar, woonende in de Loosdrecht, welke ter requisitie van mr Krijn Hoogeveen, Balluw van de Loosdrecht…bekende waar en waaragtig te zijn dat hij

32

deposant op Saterdag de 15 maart 1783 des avonds is geweest ten huyze van Tijmen Mirakel, woonagtig in de Loosdrecht alwaar mede waren Joost Harscamp, Evert Kroon, Hendrik Evertse Gijsen , Jan Lammertsze en meer anderen, dat hij deposant in den vooravond omtrend seven ure gehoord had dat Jan Lammertsz aan Hendrik Evertsz zeide dat Hendrik Evertsz Gijsen wat moest omschikken, op dat hij mede aan het vuur kon zitten, dat Hendrik Evertsz Gijsen antwoorde dat sou ik niet gaarne doen (met sulke of soortgelijke woorden in substantie dat yut genoemede geste…tusschen die persoonen eenige woorden ontstaan zijn dan waarna hij deposant gezien heeft dat zij met elkanderen de vriendschap gedronken hebben.

Wijders verklaarde hij deposant dat hij na genoemde woordenwisselingen met jan lammertsz aan den haard met Tijmen Mirakel op boven geseiden avond gezeeten heeft, wanneer hij deposant om negen uur gezien heeft dat Jan Lammertsz (met wien hij deposant in gesprek was) van zijn stoel aan den haard opstond en bij het opstaan door Hendrik Evertsz met een bierglas in het aangesigt geslagen werd, dat ’t zelve glas aan stukken brak, en dat Jan Lammertsz op hem deposant viel, wanneer diezelve swaar in het aangesigt bloeide, en van zigzelvs lag. Eindelijk verklaarde hij deposant , dat hij niet gehoord heeft, dat naar het drinken der vriendschap tusschen Jan Lammertsz en Hendrik Evertsz eenige woorden zijn voorgevallen en dat hendrik evertsz terstond naar het slaan met gezeid glas uit het huis van Tijmen Mirakel gegaan is. Al hetwelk hij deposant verklaarde de opregte waarheid te zijn, gevende voor redenen van weetenschap als in den text zeggende ter bevestiging der waarheid Zo waarlijk helpe mij god almagtig. Actum Loosdrecht den 21 maart 1783.

Pro Justitia Compareerde voor Jacob Arisz Pos, Rutger Loenen en Willem de Bree, Scheepenen van de Loosdrecht, Joost Harscamp, oud 33 jaren, woonende in de Loosdrecht, welke ter requisitie van Mr Krijn Hoogeveen Balluw van de Loosdrecht RO bekende waar en waaragtig te zijn dat hij deposant op Saturdag den 15 maart 1783 des avonds van zeven tot negen uur geweest is ten huize van Tijmen Mirakel, mede woonagtig in de Loosdrecht, bij welke Tijmen Mirakel mede waaren Jan Lammertsz, Evert Kroon, Hendrik Evertsz Gijsen, Geurt van de Burg, dat hij deposant op dezelfde avond ten huize van genoemde Tijmen Mirakel omtrend negen uur gezien heeft dat Jan Lammertsz welke met Geurt van de Burg in gesprek was, op staande van zijn stoel aan den haard door Hendrik Evertsz Gijsen een stoot met een ledig bierglas in het aangesigt toegebragt werd waardoor zelve glas aan stuken brak en met welke stukken Hendrik Evertsz Gijsen den genoemde Jan Lammertsz terstont na de stoot met hetzelve glas, in het aangesigt, met zijn handen wreev.

Wijders verklaarde hij deposant dat hij mede gezien heeft dat jan Lammertsz naar de stoot met gezeid bierglas, aan denzelve door Hendrik Evertsz toegebragt op t lijf van geurt van de Burg gevallen is, dat Jan Lammertsz sterk uit t aangesigt bloeide en dat Hendrik Evertsz Gijsen terstont naar het voorgevallene uit het huis van Tijmen Mirakel gegaan is. Hebbende hij deposant niet gehoord dat Jan Lammertsz en Hendrik Evertsz Gijsen eenige woorden of ruzie gehad hebben.

Al hetwelk hij deposant verklaarde de opregte waarheid te zijn, geevende voor reedenen van weetenschap Zo waarlijk helpe mij god almagtig Actum Loosdrecht de 21 maart 1783 Eerste verhoor Op heden den 11 augustus 1784 heeft mr Krijn Hoogeveen Balluw van de Loosdrecht, Mijnden, Teccop en Loenen Hollandsch RO verhoord, gevraagd en geëxamineerd Hendrik Evertsz Gijsen op gisteravond den 10 dezer geapprehendeerd en in de boeyen van de Loosdrecht overgebracht , ten overstaan van Willem de Bree, president Jacob Meyers, Jacob Timmer, Govert Meyers en Dirk Streefkerk, scheepenen van de Loosdrecht op de volgende artikelen en vraagstellingen.

33

Art.1. Zijn gevangens naam, ouderdom, geboorte, woonplaats en bestaan Zegt: Hendrik Evertsz Gijsen oud ruym vijfentwintig jaar (geb. datum 1862, WG), geboortig en woonagtig in de Loosdrecht, vaaren en in de turf werken.

2. Of hij gevangene in den voorleden jaare 1783 op den 15 maart geweest is ten huize van Tijmen Mirakel alhier woonagtig Zegt: Ja 3. Wie ten huize van den zelve Tijmen Mirakel toen ter tijd waaren Zegt: Christiaan en Sugt Grootveld, Claas Boelhouwer, Gerred Gisen en zijn vrouw, Joost Harscamp, Jan Poppelap (=Jan Lammertsz, WG) 4. Wanneer de gevangene op genoemde dag den 15 maart 1783 is gekoomen in het huis van Tijmen Mirakel.

Zegt: Tegen den avond zeven uure 5. Op welk uur hij gevangene uit het huis van Tijmen Mirakel gegaan is Zegt: ’s Avonds omtrend negen uure 6. Waar na toe hij gevangene toen gegaan is Zegt: Na zijn schipper Jan Harscamp 7. Waar of op welke plaats hij gevangene zich zedert dien tijd heeft opgehouden Zegt: eenige dagen daarna na Amsterdam te zijn gegaan en bij de metselaar in Twisk en vervolgens gevaaren bij Rijk Dros om zand te halen van ….en Naarden en vervolgens bij ’t Bos op Muyeveld gevaaren 8. Of hij gevangene zedert den 15 maart 1783 nu en dan in de Loosdrecht is geweest Zegt: ja enkele zijden 9. Op wat tijd van den dag of van de nagt hij gevangene gewoon was in de Loosdregt te koomen Zegt: tegen de avond om mijn goed te haalen, ook wel bij den dag 10. Ten welke huyse hij zig in de Loosdregt ophield Zegt: bij mijn moeder 11. Om wat reden hij gevangene zedert den 15 maart 1783 niet in de Loosdregt is geweest dan enkele zijden Zegt: omdat se zeyden dat ik hier niet koomen mogt. Omdat ik ruzie gehad had met Jan Aldus gevraagd gehoord en geëxamineerd en beantwoord zoo als bij … … en heeft de gevangene na aan de …. Daarbij geassisteerd Actum den … van de Loosdrecht den 11 augustus 1784 X Dit merk is door Hendrik Gijsen zelf gezet Tweede verhoor Op heden de 12 augustus 1784 heeft Mr Krijn Hoogeveen, balluw van Mijnden, de Loosdrecht, Teccop, en Loenen Hollandsche ROJ nader gehoord, gevraagd, en geëxamineerd, Hendrik Evertsz Gijsen, gevangene binnen de boeyen dezer balluwschappen, op de volgende … en vraag…. Ten overstaan van Willem de Bree en Jacob Meyers, scheepenen van de Loosdrecht.

Art 12. Of hij gevangene op den 15 maart 1783 geweest is tegens vier uur des namiddags ten huize van Tijmen Mirakel in de Loosdrecht woonagtig.

Zegt: ja Art.13. Of hij gevangene in den vooravond van genoemde dag en wel tuschen zes en seven uur eenige woorden heeft gehad met Jan Lammertsz, alias Jan Poppelap Zegt: ja 14. Waarover die woorden ontstaan zijn zegt:: omdat hij mij voor in huys geplaagd heeft

34

15. Of hij gevangene even naar de woordenwisselingen met gezeide Jan Lammertsz de vriendschap met dezelve heeft gedronken Zegt dat niet te weten 16. Welke drank in het glas was waarmede hij de vriendschap hebben gedronken Vervalt 17. Of hij gevangene circa half negen of negen uur heeft gezien dat Jan Lammertsz van zijn stoel bij den haard staande opstond en in gesprek was met Geurt van den Burg, ook wel Geurt de Jager geheten.

Zegt dat niet te weeten 18. Of hij gevangene toen een bierglas in de hand genoomen heeft Zegt: ja, een glas in zijn hand te hebben daar ook (ik) uyt gedronke heb 19. Of er eenige drank in het zelve glas was, zo ja, welke drank Zegt niet te weeten of het bier is geweest of jenever 20. Of hij gevangene met hetzelve glas of met een ander glas Jan Lammertsz in het aangesigt geslaagen heeft Zegt ja, dat Jan Lammertsz opgestaan zijnde heb ik het glas na hem toe gegooid 21. Of hetzelve glas door de hem gevangene aan Jan Lammertsz toegebragte slag in het aangesigt gebrooken is Zegt dat weet ik niet 22. Op welke plaats in het aangesigt hij gevangene denzelve Jan Lammertsz geraakt heeft Zegt hem int aangesigt geraakt te hebben maar zegt niet te weeten waar 23. Of hij gevangene door dien slag aan Jan Lammertsz in het aangesigt toegebragt den selve of gekwetst heeft Zegt ja!

24. Welke wonden of kwetsuren hij gevangene Jan Lammertsz heeft toegebragt Zegt dat niet te weeten 25. Of hij gevangene gezien heeft dat Jan Lammertsz na dien bekoomen slag met het glas in het aangesigt bloedde Zegt dat heb ik niet gezien.

26. Of hij gevangene met de stukken van ’t voornoemde glas even naar den slag den selven Jan Lammertsz in het aangesigt gewreeven heeft Zegt neen!

27. Of hij gevangene gezien heeft dat Jan Lammertsz daarop op het lijf van Geurt van de Burg anders genaamt Geurt de Jaager gevallen is Zegt dat weet ik niet 28. Of hij gevangene terstont naar het voorgevallene uyt het huys van Tijmen Mirakel is gegaan Zegt ja 29. Waar natoe hij gevangene zig op dien avond begeeven heeft Zegt na mijn schipper Jan Harscamp 30. Welke persoonen zo bij het slaan met het glas als bij het wrijven met de stukken van hetzelve glas in het aangesigt van Jan Lammertsz zijn tegenwoordig geweest Zegt dat bij ’t goyen van ‘t glas tegenwoordig geweest Gerred Jasen en ….die ik niet ken Aldus gevraagd, gehoord en geëxamineerd en beantwoord etc…

Derde verhoor Op heden den 19 augustus 1784 heeft Mr Krijn Hoogeveen etc

35

31. Daar hij gevangene bij het voorig examen en wel bij art. 28 gesegt heeft dat hij terstont naar het voorgevallene op den avond van den 15 maart 1783 ten huise van Tijmen Mirakel alhier in de Loosdrecht woonagtig uit denselve huis is gegaan zo wordt gevraagd of den gevangene ienmand uit het huis gevolgd is .

Zegt ja, Joost Harscamp 32. Of hij gevangene buiten de deur van Tijmen Mirakel sijnde geroepen heeft kom jelui er naar buiten Zegt dat niet te weeten 33. Of hij gevangene toen ter tijd een mes in de handen heeft gehad Zegt dat niet te weeten 34. Of hij gevangene almede toen ter tijd met hetzelve mes over de posten van de deur van Tijmen Mirakel gesneden heeft Zegt niet te weeten dat hij een mes gehad heeft 35. Of hij gevangene zijn mes heeft overgegeeven aan een zoon van Aart Vogel in de Loosdregt woonagtig Zegt als bij 34 36. Wat reedenen hij gevangene gehad heeft om zijn mes aan denselve Vogel te geeven Vervalt 37. Of hij gevangene buiten de deur van Tijmen Mirakel dien avond zijnde, gezien heeft een vrouwspersoon genaamt Christina Pos Zegt geen vrouwspersoon gezien te hebben 38. Bij wien hij gevangene in Amsterdam zijnde heeft tehuis geleegen Zegt bij Teunis Pos te hebben thuis geleegen omtrend veertien dagen sodra hij te Amsterdam gekoomen is 39. Of hij gevangene in het voorjaar van den voorledene jaare gevaaren heeft op een turfbok te Amsterdam van de Hooge Sluis tot op het cingel Zegt neen 40. Of op deselve bok mede waaren Claas Gijsen en Jurriaan Wieman Zegt geen bok gezien te hebben 41. Wanneer hij gevangene die turfbok is afgegaan en met wie Zegt als bij 40 42. Of hij gevangene op dien avond wanneer de turfbok op het cingel lag en nadat hij gevangene van dezelve gaagaan was, weder op dezelve turfbok gegaan is Zegt als bij 40 43. Wie of welke persoonen er toen op dezelve turfbok waaren Zegt als bij 40 44. (fout in telling) Om wat rede hij weder op de turfbok gekoomen is Zegt als bij 40 44. Of hij gevangene eenige tijd op de turfbok is geweest en hoe lang Zegt als bij 40 45. Wat hij gevangene toen ter tijd op de turfbok gedaan heeft Zegt als bij 40 46. Wanneer hij gevangene van de turfbok gegaan is Zegt als bij 40 47. Waar naar toe hij gevangene toen gegaan is Vervalt 48. Of ten huise van Teunis Pos waar hij gevangene te huis lag gekoomen is Jurriaan Wieman Zegt neen 49. Over welke saak de zelve Jurriaan Wieman hem gevangene kwam spreeken

36

Zegt Jurriaan Wieman niet gezien te hebben 50. Of hij gevangene met jurriaan Wieman gegaan is naar een coffyhuis bij de Hooge Sluis Vervalt 51. Of hij gevangene in ’t zelve coffyhuis gevonden heeft Claas Gijsen Zegt Claas Gijsen nooit in een coffyhuis gezien te hebben.

51. (fout in telling) Of hij gevangene uit ’t coffyhuis gegaan is met Claas gijsen Zegt als bij 50 52. Waar hij gevangene met Claas Gijsen gegaan is Zegt als bij 50 53. Of hem gevangene bekend is dat er in het begin van april van den jaare 1783 uit de bok van de heer de Nooy lood gestoolen is Zegt ja 54. Van wie hij gevangene zulks gehoord heeft Zegt van een tuinman die toen van ’s Graveland kwam en te Haarlem ging woonen 55. Of hem gevangene bekend is dat de bok is open gebrooken Zegt neen 56. Of hij gevangene door Jurriaan Wieman en Claas Gijsen over het stelen van lood aangesprooken is Zegt neen 57. Of hij gevangene weet of het lood weder teregt gekoomen is en aan Claas Gijsen gegeven of iemand anders Zegt neen Aldus gevraagd, gehoord en geëxamineerd etc Vierde en laatste verhoor Op heden den 23 augustus 1784 heeft mr Krijn Hoogeveen, baljuw van de Loosdrecht, Mijnden, etc, gehoord, gevraagd en geëxamineerd Hendrik Evertsz Gijsen, gevangene binnen de boeyen dezer baljuwschappen op de volgende articulen en vraagpoicten ten overstaan van Jacob Meyers, Govert meyers- Willem bakker, Scheepenen van de Loosdrecht en in het bijzijn van Claas Gijsen en Jurriaan Wieman, getuigen.

Art. 1. Of hij gevangene in het voorjaar van den voorleden jaare 1783 gevaaren heeft te Amsterdam op een turfbok van den Hooge Sluis tot op het cingel Zegt ja Art. 2. Of op denzelve bok waaren Claas Gijsen en Jurriaan Wieman Zegt ja Art. 3. Of hij dezelve bok heeft helpen schuiven en boomen tot op het cingel Zegt ja Art 4. Wanneer hij van de bok is afgegaan en met wie Zegt met Claas Gijsen Art 5. Of hij op die avond wanneer hij met de turfbok gevaaren was tot op het cingel, en ervan was afgegaan, weder op de turfbok gegaan is Zegt neen Art 6. Met wie of welke persoonen hij gevangene op de turfbok toen gegaan is Zegt met dat hij met Gerrit Sijpestein (!) gegaan is naar de turfbok, dat op het cingel is blijven staan, dat Gerrit Sijpestein op de bok gegaan is.

37

Art 7. Met wat oogmerk of om wat reede hij toen weder bij de turfbok gekoomen is Zegt dat hij Gerrit Sijpestein op de Breestraat tegengekomen is, dat hij met dezelve een borrel gedronken heeft op de Breestraat (= Regulierbreestraat, WG), dat Gerrit Sijpestein zei: “Kom, laten wij nu het cingel langsgaan”, en op het cingel gekoomen zei Gerrit Sijpestein: “Daar lijd een bok, daar kunnen wij wel wat afhalen om geld van te maken”.

Art 8. Of hij eenige tijd bij de turfbok geweest is en hoe lang Zegt: maar even Art 9. Wat hij toen ter tijd bij of op de turfbok gedaan heeft Zegt dat Gerrit Sijpestein hem het lood dat hij uit het vooronder gehaald had, aangav Art 10. Wanneer hij gevangene van de turfbok weer die avond afgegaan is en met wie Zegt maar een korte tijd bij de turfbok geweest te zijn en met Gerrit Sijpestein weder naar de Breestraat gegaan te zijn Art 11. Waar natoe hij toen weder gegaan is Zegt van de Breestraat naar de Son op de Botermarkt en vandaar naar zijn slaapstee Art 12. Of hij in het voorjaar van het voorleden jaar 1783 en wel in het laatst van maart en in het begin van april heeft tehuis gelegen bij Teunis Pos in de Utrechtse Dwarsstraat te Amsterdam Zegt ja Art 13. Of ten huize van Teunis Pos gekoomen is Jurriaan Wieman om hem gevangene te spreeken Zegt ja Art 14. Om welke saak Jurriaan Wieman hem heeft aangesprooken Zegt dat Jurriaan Wieman hem gezegt heeft dat hij Claas Gijsen ontmoeten moest in het coffyhuis Art 15. Of hij gevangen met Jurriaan Wieman gegaan is naar een coffyhuis bij de HoogeSluis Zegt ja Art 16. Of Jurriaan Wieman hem in het coffyhuis heeft gesprooken over lood dat van de bok, daar Jurriaan Wieman op vaarde, gestoolen was Zegt ja Art 18. (fout in telling) Of in het coffyhuys bij de HoogeSluis was Claas Gijsen Zegt ja Art 19. Of hij gevangene Claas Gijsen in het coffyhuis geroepen heeft Zegt dat Claas Gijsen hem niet geroepen heeft, maar dat Claas eerst buiten de deur gegaan is en dat hij gevangene gevolgd is Art 20. Of hij met Claas Gijsen uit het coffyhuis zijnde, aan hem gezegt heeft dat hij wist waar het lood was en het aan Claas zoude wedergeeven indien Claas beloofde het stil te zullen houden.

Zegt ja Art 21. Of hij met Claas gegaan is naar het cingel, terplaatse daar waar de bok ’s avonds tevooren gelegen had Zegt ja Art 22. Of hij met Claas op genoemde plaats gekoomen het lood uit het water gehaald heeft en aan Claas wedergegeven Zegt ja Art 23. Waarmede hij gevangene het lood uit het water gehaald heeft Zegt: met een haak Art 24. Of het lood met een touw of lijntje vastgebonden was Zegt ja

38

Art 25. Wie het touw of lijntje aan het lood heeft vastgebonden Zegt: Gerrit Sijpestein Art 26. Wie het lood in t waater heeft laten zinken Zegt dat hij gevangene het lood op den wal gezet en dat Gerrit Sijpestein het lood van de wal af schupte, in het water Art 27. Om wat reeden het lood in het water verborgen werd Zegt dat Gerrit Sijpestein het de volgende dag wel soude krijgen Art 28. Of hij gevangene de bok open heeft gemaakt Zegt dat de bok open lag toen hij er aan kwam en dat Gerrit sijpestein aan hem gesegt heeft dat hij tevooren al op de bok geweest was Aldus gevraagd, gehoord en geëxamineerd en beantwoord zoals bij ieder articul staat uitgedrukt en heeft de gevangene na gedane …lectuur daarbij gepersisteerd Actum ter Rechtkamere van de Loosdrecht deze 23 augustus 1784 Dit merk X is gezet door Hendrik Evertsz Gijsen Jacob Meyers Govert meyers Willem Bakker VONNIS Pro Justitia Eisch en conclusie crimineel. De edele achtbare Heren Scheepen crimineel van de balluwschappen Loosdrecht overgegeven uit naam en van Mr Krijn Hoogeveen, balluw van de Loosdrecht, Mijnden, Teccop, mitsgaders Loenen Hollandsch RO Eischer jegens Hendrik Evertsz Gijsen- gedetineerde De eischer deede poneren dat de gedetineerde buiten pijn en banden van ijzere bekend en beleeden heeft en den eischer daarbenevens uit goede informatien gebleken is. Dat de gedetineerde inplaats van zig op een ordentelijke wijze te gedragen zig niet ontzien heeft aan een zeer slechte en allesints onbetamelijk levensgedrag schuldig te maken.

Dat hij gedetineerde op den 15 maart des voorleden jaars 1783 van dit (zijn) zeer slecht en voor den evenmensch zeer gevaarlijk gedrag een bewijs heeft gegeven.

Dat hij gedetineerde namelijk op gezeide 15 maart 1783 tegen vier uur ten huize van Tijmen Mirakel alhier woonagtig gekoomen is.

Dat hij gedetineerde (wel is waar) in den vooravond van genoemde dag ten 3 uur eenige woordenwisselingen met jan Lammertsz mede alhier woonagtig gehad heeft: maar dat tuschen den gemelde Jan Lammertsz en den gedetineerde die woordenwisselingen opgehouden hebben.

Dat hij gedetineerde dan nadat zij met elkander herenigt waren tuschen half negen en negen uur op meergenoemde dag, een glas heeft genomen en op ’t onverwagts Jan lammertsz hetzelve glas in het aangesigt geworpen heeft met dat gevolg dat Lan Lammertsz daardoor in het aangesigt zeer swaar gewond is geworden, dat deselve sterk bloede.

Dat hij gedetineerde dit sijn slegt gedrag allesints bevestigt heeft blijkt vooreens dat hij gedetineerde terstont, naar de door hem aan Jan lammertsz toegebragte slag met het glas, uit het huis van Tijmen Mirakel gegaan is, ten tweeden dat hij gedetineerde om de justitie te ontvlugten zig elders begeven heeft, zijnde voornamelijk in den beginne naar het geval en niet dan enkele zijden (keren) en als tersluiks in de Loosdrecht geweest.

Dat de gedetineerde zig verders heeft schuldig gemaakt aan dieverye met het goed zijn evenmensch te ontvreemden.

Dat hij gedetineerde zig dusdanig heeft gedragen in het begin van de maand april des voorleden jaars 1783.

39

Dat hem gedetineerde, toentertijd te Amsterdam woonende, op de Breestraat (Regulierbreestraat) ontmoet is eene Gerrit Sijpestein, aldaar in de Duvelshoek woonagtig.

Dat hij gedetineerde met Gerrit Sijpestein gegaan is naar het Cingel en gekoomen bij een turfbok aldaar leggende behoorende aan de heer de Nooy.

Dat Gerrit Sijpestein aan hem gedetineerde zeide ‘Daar lijd een bok, daar kunnen wij wel wat vanaf halen om geld van te maken’, beloovende Gerrit Sijpestein aan hem gedetineerde van hetgeen zij zouden krijgen ook wat te geven.

Dat hij gedetineerde toen bij de turfbok is gegaan en op de bok staande een stuk lood heeft aangenomen ’t welk Gerrit Sijpestein uit het vooronder van de bok gehaald had.

Dat hij gedetineerde het zelven lood heeft op de wal gezet en welk lood door Gerrit sijpestein (nadat hij een lijn of touw aan ’t zelve gebonden had) in het water werd geworpen om daarna te kunnen krijgen.

Dat desdaags naar de gepleegde en hierboven genarreerde diefstal bij hem gedetineerde toen ter tijd te huis leggende bij Teunis Pos in de Utrechtse Dwarsstraat, gekoomen is Jurriaan Wieman.

Dat Jurriaan Wieman hem gedetineerde versogt heeft te koomen in een coffyhuis bij de Hooge Sluis.

Dat hij gedetineerde in het genoemde coffyhuis gekoomen is en aldaar gevonden heeft Claas Gijsen.

Dat hij gedetineerde in hetzelve coffyhuis door Jurriaan Wieman en Claas Gijsen, beide de voornoemde turfbok bevaarende, zeer ernstig is aangesproken over het gestoolene lood.

Dat hij gedetineerde daarop met Claas Gijsen apartgegaan is uit het coffyhuis en aan denzelve gezegd heeft ‘Indien gij mij belooft het stil te houden, zal ik u zeggen waar het lood is en ik zal het u wedergeven’ Dat hij gedetineerde toen met Claas Gijsen gegaan is naar het cingel en ter plaatse, waar de turfbok savonds tevoren gelegen had, met een puthaak het gestoolene lood, t welk aan een touw of lijntje vastgebonden was, uit het water ophaalde en aan Claas Gijsen overgaf.

Dat soodanige feyten in een land daar goede orde regeerd, niet kunnen worden getollereerd, maar anderen ten afschrik en exempel behooren te worden gecorrigeerd en gestraft.

Waaromme de eischer vermeend heeft den gedetineerde in hegtenisse bekoomen te hebben tegen denzelven te moeten Concludeeren: Ter sine den gedetineerden bij sententie van uw edelachtb geduurende den tijd van twee jaaren, of zoveel langer of korter als uw edel achb zullen oordelen te behooren, zal worden geconsineerd in een tugthuis, om met zijne handenarbeid zijn kost te winnen, en verders zijn leven lang geduurende gebannen uit de provintie van Holland en West Vrieslant zonder daar ooit inne te moogen koomen, op poene van swaarder Straffe: Condemneerende den gedetineerden daar beneevens in de kosten van mise van Justitie.

K.Hoogeveen.

(Originele acte op pagina 72/74)

Uit de kerkelijke archieven:

40

Geijzen, Jan; Nieuw Loosdrecht. Gehuwd met Hendrikje den Duin. Archieven der Kerkeraad 26 juni 1815: ...ten derden, dat men bevonden hebbende dat broeder Jan Geijsen en deszelfs huisvrouw zuster Hendrikje den Duin zich wegens geloof aan toverij, toevlugtneming tot waarzeggerij en uitoefening van allerlei bijgelovigheden ergerlijk in leer en leven gedragen hebben, zelfs tegen den herhaalde vermaninghen van den leraar, genoodzaakt was genoemde leden onder censure te stellen, waarvan de voorzigtigen en liefderijke uitvoering aan den predikant en ouderling word aanbevolen. De vergadering werd met gebed en dankzegging gesloten.

Het verhaal van Aaltje Gijzen Gijzen, Aaltje Nieuw Loosdrecht. Geb.dat. omstr. 1800. Huwt met Jacob Pos, na diens dood huwt zij Wijnand van Barneveld op 12 apr 1835, maar aangezien zij op 23 apr 1835 een kind krijgt en dit als zeer onbetamelijk wordt gezien, aangezien zij catechisant der kerk is, en omdat zij op 7 mrt 1820 (maar op 12 nov 1820 haar spijt betuigt) ook al gewaarschuwd was, wordt zij op 25 apr 1835 uit het ambt van openbaar catechisant gezet.

7 maart 1820 De vergadering met het gebed geopend zijnde, is door den Kerkeraad genomen het volgende besluit: Alsoo, aangaande Aaltje Gijzen, lid dezer gemeente zints geruime tijd, de allerongelukkigste berigten in omloop waren gekoomen, alsof zij door oneerbaar gedrag, openlijk ergernis aan de gemeente had gegeven. Alsoo de Kerkeraad het van zijnen plaats geoordeeld heeft haar ter verantwoording te roepen, ten einde haar gelegenheid te geven zich te verdedigen en daardoor alle blaam van zich te weeren.

Alsoo genoemde Aaltje Gijzen , tot driemaal toe zoodanige uitnodiging heeft ontvangen, zonder aan dezelve te beantwoorden, maar zelfs verzeekerende zulks volstrekt niet te zullen doen, en daarmede verbindende zeer ongepaste en beledigende uitdrukkingen.

Alsoo de Kerkeraad eenpariglijk dit gedrag beschouwd heeft als strijdig met de verbintenis welke ieder lid bij het doen zijner belijdenis aangaat, zo is het dat hiermede Aaltje Gijzen verklaard wordt als gesteld onder zodanige censure welke aan haar volstrekt verbiedt de viering van het Heilig Avondmaal, ende haar plaatst onder het allernauwste toezigt van den Kerkenraad, totdat zij ware boetvaardigheid en verbetering zal hebben betoond. De Kerkeraad heeft gewild dat van dit vonnis zal worden melding gemaakt openlijk van den preekstoel op aanstaande zondag 12 maart 1820. De Kerkenraad behoudt aan zig het regt om in elk geval de openbare gerugte ten aanzien van het gedrag van Aaltje Gijzen mogten blijken gegrond te zijn geweest, haar omtrend deze nu nog niet bekende of beleden misdaad, zodanig te behandelen , als nuttig en nodig zal worden geoordeeld.

De Kerkeraad endeluk heeft gewild dat van het bovenstaande aan Aaltje Gijzen schriftelijk zal kennis gegeven worden.

De vergadering is met dankzegging geĂŤindigd.

12 nov 1820 Voor den Kerkenraad verschenen Aaltje Gijzen met verzoek dat van haar gegeven mogt worden vergiffenis van haar betoond wangedrag en terugtrekking van het vonnis ’t welk over haar op 7 maart was uitgesproken. De Kerkeraad vertrouwende dat dit verzoek gegrond is op een waaragtig berouw heeft gemeend haar zulks zonder eenige terughouding te kunnen en te moeten toestaan. En heeft de Kerkeraad geoordeeld hiervan aan de Gemeente openlijk van

41

den predikstoel te moeten kennisgeven, vermaanende een iegelijk genoemde zuster aan te merken als terukgekomen van dwaling, en haar als zoodanig te behandelen.

24 april 1835 Censuur van Aaltje Gijzen als publieke catechisantBij deze gelegenheid vond zich de Kerkeraad in de zeer onaangename en treurige verplichting te moeten spreken over Aaltje Gijzen, vroeger weduwe van Jacob Pos, thans gehuwd met Wijnand van Barneveld, met wien zij den 12e dezer maand haar huwelijk kerkelijk heeft laten inzegenen, in deze gemeente in betrekking staande als openbaar catechisant, daar denselven reeds den 23e dezer zelde maand moeder was geworden. De Kerkeraad ofschoon met droefheid over zulk een oneerbaar gedrag, aangedaan, gevoelde tevens zijne verplichting, om zich aan deze zaak met allen ernst te laten gelegen liggen, en op haar te doen welk hetgeen ieder lid zich in geval van zich te misgaan zich waardig maakt.

In aanmerking nemende haar publieke betrekking in de gemeente, en de verzwarende omstandigheden die hierbij zo sterk spraken heeft de Kerkeraad het van zijnen pligt geacht, genoemde Aaltje Gijzen finaal van hare betrekking als catechisant te censureren, en haar daarvan door den volgenden brief schriftelijk kennis te geven.

42

Gijzen in Nieuw Loosdrecht Gijsen, Aaltje geb. te Nieuw Loosdrecht op 12 dec 1698 Hendrick Dircksz Gijsen een kint en is genaamt Aaltje De moeder Gooltje Aarts Gijzen, Aaltje geb. te Loenen. Huw.reg. 1674-1763: 1686 Heden den 13 octob. zijn nae drie achtereenvolgende proclamatien in de kerk te Nieuwersluis in de huwelijken staat bevestigd Dirck Gijsbertse, JM van Slootdijk, woonende op Beerevelt, met Jannetje Hendrix JD uit Mijn(d)en en Harmen Hendrix JM uit Mijn(d)en met Aaltje Gijsen, JD van Slootdijk, woonende op Beerevelt.

Aantekening: Gedurende korte tijd had Nieuwersluis een eigen kerk!

Gijsen, Aaltje Pietersd geb. te Nieuw Loosdrecht rond 1705, huwt met Tijmen Kroon datum onbek. Dochter Jannetje geb. 7 mei 1739 Gijzen, Aaltje Nieuw Loosdrecht. Geb.dat. omstr. 1800. Huwt met Jacob Pos, na diens dood huwt zij Wijnand van Barneveld op 12 apr 1835, maar aangezien zij op 23 apr 1835 een kind krijgt en dit als zeer onbetamelijk wordt gezien, aangezien zij catechisant der kerk is, en omdat zij op 7 mrt 1820 (maar op 12 nov 1820 haar spijt betuigt) ook al gewaarschuwd was, wordt zij op 25 apr 1835 uit het ambt van openbaar catechisant gezet.

Akten in bezit.

Gijssen, Arritje geb. te Nieuw Loosdrecht op 3 juli 1695 Jan Gijssen een kint laten dopen en is genaamt Arritje.

De moeder Gooltje Aarts.

Gijssen, Arij geb. te Nieuw Loosdrecht op 26 oct 1681 Hendrick Gijssens kint ten doop geprofonteerd en is genaamd Arij De moeder Marretje Melis Gijssen, Arij geb. te Nieuw Loosdrecht op 3 sept 1684 Van Hendrik Gijssen een kint ten doop gehouden en is genaamd Arij De moeder Marretje Melis Gijsen, Claas Dirksz geb. 1674 te Nieuw Loosdrecht. Gehuwd met Pietertje Willems Kinderen: Louwertje (Lammertje) 27 nov 1695 Lourens geb. 30 nov 1698 Neeltje geb. 26 nov 1696 Dirk geb. 20 febr 1701

43

Tijmen geb. 22 jan 1705 Gijssen, Claasjan geb. 6 febr 1689 te Nieuw Loosdrecht Jan Gijssen een kint laten dopen en is genaamt Claasjan De moeder Marretje Willems Gijsen, Dirk geb. 3 juli 1700 te Nieuwe Loosdrecht De vader Hendrik Dirksz De moeder Gooltje Aarts Hij overlijdt 5 aug 1748 (classis p.o. begr. 31.

1" 10" V 3.50.)

Gijsen, Evert Pietersz geb. te Nieuwe Loosdrecht omstr. 1705. Huwt op 27 okt 1743 met Trijntje Zeldenrijk Kinderen: Pieter geb. 30 aug 1744 Marretje geb. 18 aug 1754 Marretje geb. 9 jan 1756 Teunis geb. 27 jan 1758 Hendrik geb. 18 juli 1762 Teunis geb. 27 jan 1758 Hendrik geb. 18 juli 1762 Gijsen, Geertje geb. te Nieuwe Loosdrecht op 15 mei 1740, dochter van Hendrik Gerritsz.

Huwt op 7 mei 1786 met Arie van Oostrum te Breukelen Gijsen, Geertje geb. te Nieuwe Loosdrecht op 23 juli 1758, dochter van Hendrik Gerritsz Gijzen en Marretje Sijpestein Gijsen, Gerrit Hendriksz * geb. te Nieuwe Loosdrecht geb.dat. onbek. waarschijnlijk rond 1700.

Huwt: 1. Geertje Aalbersd Schippers 2. Geertje Gijsd Timmer op 9 okt 1739 Huwelijksacte: Gerrit Hendriksz Gijzen. Wednr. wijle Geertje Aalbersd Schippers uit de Nieuwe loosdrecht - en Geertje Gijsd Timmer uit de Nieuwe Loosdrecht Kind: Hendrick Gerritsz geb. omstr. 1725 (niet aantoonbaar) Gijzen, Gerrit Hendriksz * geb. 12 sept 1756 te Nieuwe Loosdrecht, overl. 25 nov 1809.

Zoon van Hendrik Gerritsz Gijzen en Marretje Teunisd Sijpestein. Huwt op 23 febr 1777 met Dirkje van Schoonhoven in de Catherijnekerk te Utrecht (huwelijksakte in bezit.

Gerrit Gijze J.M. en Dirkje van Schoonhoven J.D. beyde te Maarssen woonende zij met een behoorlijke attestatie van Maarssen.- Dat hunne drie houwelijckse voorstellingen aldaar onverhindert gegaan waren op den 23 febrary 1777 alhier in de Catharinekerk in den houwelijken staat in gezegent en bevestigt door mij Paulus Rutgers.

Zij overlijdt 4 dec 1837.

44

Bij zijn huwelijk wordt als woonplaats vermeld Maarssen (1777), maar hij vestigt zich in 1802 in Utrecht (buijten de Waardpoort). Hij sterft op 25 nov 1809 in Utrecht en wordt begraven in de Jacobikerk, kosten 41 gulden (gildelaken, akte in bezit).

Kinderen: Hendrik geb. 10 aug 1777 te Maarssen * Oranje Andries geb. 10 jan 1779 te Maarssen @ Groen Teunis geb. 4 jan 1784 te Maarssen $ Rose Thomas 1 jan 1786, overl 1790.

Martha geb. 2 mei 1788 te Maarssen Thomas 1790, gedoopt 3 april 1791 te Maarssen # Blauw Gijsje geb. 29 sept 1793 ged. in de Jacobikerk, geref. Doopheffer: de vader. Adres: bij de Rode Brug.

Jan geb. 1 april 1798 geref. Nicolaikerk, adres Nicolaisteeg, Utrecht. Doopheffer: de vader. Get. Aletta Visscher, lidmaat, wonende Jufferstraat bij de Geertekerk. Doopb. 18 blz. 289 Poorterboek Utrecht 4 juni 1802: Gijsen/: Gerrit Hendriksz geboren in de Loosdreght, en zijne zes kinderen met namen Andries, Hendrik, Teunis, Matje, Thomas en Jan Gijsen, geboren te Maarssen.

Archief der voormalige gemeente Maarssen: Acte van indemniteit gem. Maarssen 1790: "Wij schout en Scheepenen van Maarssen declareeren bij deze dat in gevalle de personen van Andries, Hendrik, Theunis, Thomas en Martha Gijsen (!), kinderen van Gerrit Gijssen (!) en Dirkje van Schoonhoven, geboren in deze gemeente en zijnde van de gereformeerde godsdienst dewelke voornemens zijn zig metterwoon van hier naar elders binnen deze provincie te begeven 't eenige tijd tot onderhoogste armoede mogte komen te geraken dezelve door de Diaconie der kerke van Maarssen waaronder de opgezeetenen en deesalgerechtigd respectiven Parochieen of ... zullen moeten worden onderhouden en gealineteerd in conformite van de onde ed. mogende heeren Staten dezer provincie op den 5 augustus 1777. Actum Maarssen 12 febr 1790 92. Register v akten van indemniteit 1742-1810 3 delen 46. Lijst der weerbare manschappen tussen de 18 en 60 jaar. 1784 1 omslag Gijssen, Gerrit Jansz geb. 1 jan 1683 te Nieuwe Loosdrecht Jan Gijssen een kint laten dopen genaamd Gerrit.

De moeder Aafje Everts Gijssen, Gerrit Jansz geb. 30 aug 1685 Jan Gijssen een kint laten dopen en is genaamd Gerrit De moeder Marretje Willems Gijsen, Gerritjen Sijmonsd Oude Loosdrecht 14 Maij JD geboortig en wonende alhier huwt Jan Cornelis van Oostveen JM geb. te Westbroek, wonende alhier.

Bron: Loosdrecht hist. reeks dl. 1 Gijzen, Hendrik Evertsz geb. 18 juli 1762 te Nieuwe Loosdrecht, turftrekker (bargoens: zakkenroller), zoon van Evert Pietersz Gijzen en Trijntje Zeldenrijk. Werd in 1784 veroordeeld tot levenslange verbanning uit Holland en West Friesland, wegens

45

messentrekkerij, toebrengen van ernstig lichamelijk letsel aan anderen, diefstal en onbetamelijk gedrag. Processtukken in mijn bezit.

Gerechtelijke archieven van Nieuw Loosdrecht: 931 dl 3 en 6. Stukken betreffende voor het gerecht gevoerde procesen 1699-1811, acht pakken NB. Een lijst van de processen waarvan meer dan een stuk voorhanden is, bevindt zich in het eerste pak.

Harmen Pietersz Gijzen, geb. in Nieuwe Loosdrecht omstr. 1710 Gehuwd met Marretje Klaasd Pos Kinderen: Pieter 10 sept 1730 Claas 25 dec 1733 Gijsen, Hendrik Nieuwe Loosdrecht/Amsterdam Poorterboek Amsterdam dl. 29 1788-1795 5 febr 1790 Gijsen/Junior (Hendrik), zoon van Hendrik Gijsen, schuijtvoerder 13 nov 1792 Gijsen /Jan/ Vergulder, zoon van Hendrik Gijsen, schuijtvoerder Poorterboek Amsterdam dl. 22 1754-1762 26 febr 1758 Hendrik Gijsen, van Bilten (?) Schuijtvoerder heeft .... betaald Gijzen, Hendrik * geb. te Nieuw Loosdrecht omstr. 1746 1766. Sept 5 Zijn alhier in wettige ondertrouw opgenomen: Hendrick Hendricksz Gijzen, Jongman met Geertje Sijmensd Schipper, Jonge Dochter, beide alhier geboren en woonachtig Sept 28 Zijn deze bovengen. personen na hunne drie houwlickse voorstellingen onverhindert gehad te hebben in de H. echt bevestigt.

Gijzen, Hendrik * Nieuwe Loosdrecht geb. omstr. 1650, gehuwd met Marretje Melis (Hallis) Kinderen: Melis 1 aug 1677 Neeltje 15 oct 1679 Arij 26 oct 1681 Arij 3 sept 1684 Jan 12 jan 1687 Waarschijnlijk geboren voor 1677 (data niet te achterhalen in verband met gat in archief): Dirk, Gerrit, Pieter Gijzen, Hendrik Dirksz Nieuwe Loosdrecht omstr. 1680, gehuwd met Gooltje Aarts Kinderen: Aaltje 12 dec 1698 Dirk 3 juli 1700 Hendrik 1 jan 1706 Gijzen, Hendrik Gerritsz * geb. te Nieuwe Loosdrecht omstr. 1720 Gehuwd met 1. Marretje Teunisd Sijpestein op 15 febr 1739 2. Aaltje Jansd vd Horst (wed van Jens de Groot) op 14 aug 1763 Kinderen:

46

Gijsje 7 juni 1739 Jan 15 mei 1740 Geertje 15 mei 1740 Gerrit 2 juli 1741 Gerrit 24 juni 1742 Neeltje 23 juni 1743 Gerrit 12 sept 1756 Geertje 23 juli 1758 Ger. arch. Nieuw Loosdrecht 927: Pijling van Bakker Barneveld en Bakker Kruijff: 14 en 15 maart 1766 "zak rogge langsgebracht (in de schuijt)...

Ger. Arch Nieuw Loosdrecht 953 dl. 10 act 18: Uijtkoop van Hendrick Gerritsz Gijzen, wednr van Marretje Sijpestein, 28 juli 1763. In aanwezigheid van de kinderen: Neeltje, Gijsje, Gerrit en Geertje (2 pagina's) Gijzen, Hendrik Hendriksz geb. 1 jan 1706 te Nieuwe Loosdrecht, zoon van Hendrik Gijzen en Gooltje Aarts. Huwt met Claasje Jansd Helmond dat. onbek.

Kinderen: Jan 22 febr 1732 Neeltje 13 juli 1741 Jacob 17 jan 1744 Gijzen, Jan Claasz geb. 21 dec 1755 te Nieuwe Loosdrecht. Zoon van Claas Gijzen en Celia Both Ger. Arch. Nieuw Loosdrecht 929 dl. 16 (1765-1781): Proces Jan Claasz Gijzen tegen Aart Willemsz vd Voort, 3 dec 1779 Gijzen, Jacob Nieuwe Loosdrecht. Poorterboek Amsterdam 1778-1782 dl. 27 27 dec 1781: Gijzen /Jacob/ van de Nieuwe Loosdregt. Turfdrager heeft ende sthesi bet.

Gijzen, Jan Nieuwe Loosdrecht omstr. 1660 Gehuwd met: 1. Anne Jans omstr. 1679 2. Aafje Everts omstr. 1683 overl.

3. Marretje Willems omstr. 1687 4. Aaltje Hendricks omstr. 1695 Kinderen: Annetie 11 juni 1679 (Anne Jens) Gerrit 1 jan 1683 (Aafje Everts) Willem 11 juni 1684 (Marretje Willems) Gerrit 30 aug 1685 (Marretje Willems) Gijsbert 27 apr 1687 (Marretje Willems) Claasjan 6 febr 1689 (Marretje Willems) Gristina 30 juli 1690 (Marretje Willems) Arritje 3 juli 1695 (Aaltje Hendricks) Hendrick 27 jan 1697 (Aaltje Hendricks) Als getuigen traden op: Bij Gijsbert: Marretje Jacobs, bij Claasjan: Claasje Willems, die dat ook was bij Gristina.

Gijzen, Jan Hendricksz Nieuwe Loosdrecht 12 jan 1687

47

Hendrick Gijzen een kint laten dopen en is genaamt Jan De moeder: Marretje Melis Gijzen, Klaas Harmensz geb. te Nieuwe Loosdrecht op 25 dec 1733, zoon van Harmen Pietersz Gijzen en Marretje Klaasd Pos. Turftrekker. Huwt met Celia Both.

Zie processtukken uit 1761, 1784, 1779: Processen gevoerd tegen Klaas en Pieter Gijzen, Hendrik Evertsz Gijzen en Claas Harmensz Gijzen.

Ger. arch. N. Loosdrecht: 931 dl. 3 en dl. 6; 929 dl. 16 Kind: Jan, geb. 21 dec 1755 te Nieuw Loosdrecht Gijzen, Lourens Claasz., geb. te Nieuw Loosdrecht 30 nov 1698. Overl. 2 juni 1774. Zoon van Claas Dirksz Gijzen en Pietertje Willems Huwt met: 1. Annetje Teunisd Roye 2. Dirkje Vinkestein (op 9 maart 1763) Ger. Arch. N. Loosdrecht 953 dl. 11 - act. 298: Rekening en Scheiding van den boedel van Louris Claasz Gijzen in dato 27 dec 1775 (inkomsten, nalateschap). 10 pagina's.

Ger. Arch. N. Loosdrecht 953 dl. 11 - act. 269 testament 6 juni 1771 - 6 pagina's Ger. Arch. N.Loosdr. 953 dl. 11 Staat van goederen van wijlen Lourens Claasz Gijzen opgemaakt op 6 juni 1774 act. 298 Ger. Arch. N.Loosdr. 953 dl. 10 act 8 - Huwelijkse voorwaarden van Louris Claasz Gijzen (weduwnr. van Annetje Teunisd Roye) en Dirkje Vinkestein (wed. van Gijsbert Evenblij) op 9 maart 1763.

10 pagina's.

Ger. Arch. N.Loosdr. 953 dl. 10 act. 40 - Acte van voogdij door Neeltje Claasz Gijzen, 20 dec 1761. Lourens wordt benoemd tot voogd over het kind van zijn overleden zuster Neeltje, geb 1696.

Gijzen, Lammertje geb. Nieuw Loosdrecht 27 nov 1695 Claas Dirksz Gijzen een kint en is genaamt Lammertje De moeder: Pietertje Willems

Gijzen, Lambert geb. 10 dec 1756 te Nieuwe Loosdrecht Vader Pieter Harmensz Gijzen Moeder Gijsbertje Lubberts Daalhof Gijzen, Marretje Harmensd geb. te Nieuwe Loosdrecht Ger. arch. N.Loosdr. 953 dl. 10 act 11 Uijtkoop van Willem Sijmonsz Schipper, wednr. van Marretje Harmensd Gijzen, 25 april 1763

Gijzen, Marretje geb. 9 jan 1756 te Nieuwe Loosdrecht Vader: Evert Pietersz Gijzen. Moeder: Trijntje Zeldenrijk Marretje betekent in Bargoens: Moeder Gijzen, Pieter geb. omstr. 1680 te Nieuwe Loosdrecht Gijzen, Pieter geb 10 sept 1730 te Nieuwe Loosdrecht. Zoon van Harmen Pietersz Gijzen en Marretje Klaasd Pos. Turftrekker Huwt met: 1. Gijsbertje Lubbertsd Daalhof 48

2. Trijntje Jansd Koster J.D. op 22 juni 1766 - 6 juni 1766 - Zijn alhier in wettige ondertrouw opgenomen Peter Harmensz Gijzen, wednr van Gijsb. Lubbertsd Daalhof, met Trijntje Jansd Koster J.D. beide wonende alhier - 22 juni zijn bovengen. p. na hunne drie h. voorstellingen in de H. echt bev(estigd) Kind: Lambert 10 dec 1756 te Nieuwe Loosdrecht Ger. Arch. N.Loosdrecht 929 dl. 16 (1765 -1781) Proces Jan Claasz Gijzen tegen Aart Willemsz van der voort Ger. Arch. N.Loosdrecht 931 dl 3 en 6 Proces Claas en Pieter Gijzen 1761 / Proces Hendrik Evertsz Gijzen 1784 Geijzen, Pieter/Dirkje -Amsterdam Poorterboek Amsterdam dl.24 1765-1769 Geijzen /Dirkje /dienstmaagd, dogter van Pieter Geijzen, in leven catoendrukker en poorter Gijsen, Pieter - Amsterdam Poorterboek Amsterdam dl. 27 1778-1782 13 juni 1780 Gijzen /Pieter/ van Amst(...) Schuitvaarder, getr. Lena van Dockum, dogter van Jan van Dockum, in leven timmerman.

Gijzen, Petertje Dirkse Acte van indemniteit: 22 sept 1755 Nieuwe Loosdrecht - Heeft acte versogt doch omdat ze op het schip en niet in eene vaste woonplaats is, soo is die haar niet gegeeven, doch zij behoudt desniettegenstaanden haar recht van inwooning voor haar persoon op deze plaats

Antwoord op haar verzoek om een acte van indemniteit, Nieuwe Loosdrecht, 127 dl. 2, Rijksarchief Utrecht Gijzen, Tijmen Claasz geb. 22 jan 1705 te Nieuwe Loosdrecht Huwt met Lijsje Bos op 29 juni 1737 Kind: Klaas 10 okt 1745 Gijzen, Willem Sijmonsz - Nieuwe Loosdrecht DTB reg: 9 januarij 1778 Willem Sijmonsz Gijsen (sic) JM en Aaltje Everts Gijzen (sic), beijde geboren en wonende alhier zijn den 9 januarij ondertrouwt en den 2 februarij daaraan volgende in de H. Staat bevestigt AANVULLENDE LIJST BETREFFENDE AANGETROUWDEN EN VERMELDENSWAARDIGE BEGRIPPEN BETREFFENDE LOOSDRECHT. Aa, van der; Aardrijkskundig woordenboek, uitgave 1848.

Aerts, Gooltje, geb. ong. 1705 te Nieuw Loosdrecht, gehuwd met Hendrik Dirksz Gijzen.

Balluw, baljuw; Heer, meester, officieel erkend. Provincie-commissaris. Koenen zegt: rechterlijk ambtenaar. P.C. Hooft was Baljuw van Gooiland.

49

Boelhouwer, Claas; ger. arch. Nieuw Loosdrecht 931 dl 6.

Boomhoek, de; Gehucht, vlak voor Nieuw Loosdrecht, vanaf Maarssen gezien.

Woonplaats van Chris Gijzen (70 jaar in 1981). Waarschijnlijk de oer-woonplaats van de Geijssens.

Bos, Lijsje, gehuwd met Tijmen Claasz Gijzen op 29 juni 1737 te Nieuw Loosdrecht Boterboer, Aart; Aanwezig in "het Amsterdamsche Wapen" te Oude Loosdrecht, 1761, zie proces Claas en Pieter Gijzen.

Both, Celia, gehuwd met Claas Harmensz Gijzen ong. 1750, zoon Jan geb. 21 dec 1755 te Nieuw Loosdrecht.

Bruyn, Catrine, gehuwd met Frederik Gijzen op 11 juni 1709 te Utrecht. Hij komend van Maagdenburg. Poorterboek Utrecht.

Burg, Geurt van den, 38 jaar in 1783. Ook wel Geurt de Jager genoemd. Was aanwezig bij de vechtpartij ten huize van Tijmen Mirakel. Getuige in het proces tegen Hendrik Evertsz Gijzen. Legde een verklaring af op 21 mrt 1783. Datum vechtpartij: 15 mrt 1783.

Daalhof, Gijsbertje Lubbertsd, gehuwd met Pieter Harmensz Gijzen. Zoon: Lambert, geb 10 dec 1756.

Dolman, Tijmen. Ger. Arch. Nieuw Loosdrecht 931 dl 6.

Groeneveld, Rijer; aanwezig in het "Amsterdamsche Wapen" proces tegen Klaas en Pieter Gijzen, 1761.

Gijsbers, Gijsbert, wonende te Oude Loosdrecht. Was aanwezig bij de vechtpartij in "Het Amsterdamsche Wapen" op 11 mei 1761 te Nieuw Loosdrecht. Zie ook: Sijben, Gijsbert, vrijwel zeker een en dezelfde persoon.

Harscamp, Joost, 33 jaar in 1783. Getuige in het proces tegen Hendrik Evertsz Gijzen.

Verklaring op 21 mrt 1783 Harscamp, Jan, schipper van Hendrik Evertsz Gijzen.

Helmond, Claasje Jansd, gehuwd met Hendrik Hendriksz Gijzen op 1 jan 1706 Hendriks, Aaltje. Gehuwd met Jan Gijzen. Zoon Arritje geb. 3 juli 1695.

Hoogeveen, Krijn (mr), Baluw van de Loosdrecht, Mijnden, Teccop mitsgaders Loenen ten tijde van het proces tegen Hendrik Evertsz Gijzen in 1784. Woont in de Brigittenstr te Utrecht volgens brief van zijn neef (1762).

Horst, Manus van der (Hermanus). Getuige in het proces tegen Klaas en Pieter Gijzen in 1761.

Jans, Neeltjen, Loenen, gehuwd met Pieter Gijzen te Loenen op 16 aug 1640.

50

Krook, Cornelis en Krook, Thomas, dertig en veertig jaren oud in 1761. Vechtpartij in "Het Amsterdamsche wapen te Oude Loosdrecht tussen voornoemden en de gebroeders Claas en Pieter Gijzen op 11 mei 1761. Beiden wonend te Oude Loosdrecht, verteerden voor twaalf gulden alvorens af te rekenen. Cornelis: "De kleynen zijn niet gewaschen om de grooten in't gat te paschen".

Krook, Cornelis Jorisz , wedr van Jan, getuige bij het huwelijk van Klaas Gijzen en Aaltje Lotz in 1764 te Oude Loosdrecht (Bron: Loosdrecht Historische reeks dl 1).

Krook, Gerrit, zoon van Thomas, proces 1761. "Vader, oom is aan 't vechten met twee of drie menschen".

Kroon, Evert. 27 jaar in 1784, getuige in het proces tegen Hendrik Gerritz Gijzen in 1784. Getuigeverklaring 18 mrt 1783.

Kroon, Tijmen, gehuwd met Aaltje Pietersd Gijzen (geb 1705 Nieuw Loosdrecht).

Dochter Jannetje, 7 mei 1739.

Lammerts, Jan, ook wel Poppelap genoemd. Slachtoffer van Hendrik Evertsz ten huize van Tijmen Mirakel. Kreeg onverhoeds een bierglas in het gelaat gedrukt toen hij met Geurt van de Burg in een stoel bij de haard zat te praten en wilde opstaan om naar de wc te gaan.' 15 mrt 1783 Nieuw Loosdrecht Leeuwen, Jan Arisz van, 25 jaar in 1761, turftrekker. Proces Klaas en Pieter Gijzen, 1761. Weerhield Harmen Pereboom ervan om alle glazen van het huis van Jacob Pos in stukken te slaan met de woorden: "Wat zoudt gij daaraan hebben?"

Melis, Marretje, gehuwd met Hendrick Gijzen, zie kaart Hendrick.

Meyers, Evertje, gehuwd met Jan Gijzen, zoon Matthijs 30 mrt 1749.

Mirakel, Tijmen, getuige in het proces tegen Hendrik Evertsz Gijzen in 1784 ivm de vechtpartij in zijn huis op 15 mrt 1783 te Nieuwe Loosdrecht.

Mirakel, Gijsbert, eveneens bij bovengenoemde vechtpartij aanwezig. Weduwnaar van Sijtje Sijpestein, geboortig en wonende alhier (Oude Loosdrecht), gehuwd de 8 may 1764 met Marretje Jacobsd.

Mol, Johannes de Mol, predikant-fabrikant (porcelein) te Oud Loosdrecht. Loosdrecht hist. reeks dl 1.

Muyeveld, gehucht voor Nieuw Loosdrecht, schuilplaats van Hendrik Evertsz in de tijd dat hij werd gezocht voor de mishandeling van Jan Poppelap en het stelen van het lood van de mast van de bok van Jurriaan Wieman.

Nooy, de Heer de, Eigenaar van de turfbok waarop Claas Gijzen en Jurriaan Wieman van Loosdrecht naar Amsterdam zijn gevaren. Proces Hendrik Evertsz 1784 en Proces Klaas Pieter Gijzen 1761.

51

Oostrum, Arie van, gehuwd met Geertje Gijzen op 15 mei 1740 te Breukelen.

Otte, Hendrik of Heyn. Proces tegen Claas en Pieter Gijzen 1761. Stond met Cornelis Krook te praten toen deze zei dat ie wel wilde plukharen, liever dan de kat uit de ton te knuppelen.

Peeters, Willempje, zie Lambert Gijzen, 19 mei 1639.

Pereboomen, de. Jan en Heyn Delzen, proces Hendrik Evertsz Gijzen 1784.

Pereboom, Neeltje, weduwe van Jan Delzen, trouwt met Jurriaan Buyzing volgens DTB reg. Oude Loosdrecht: 17 jan 1762.

Pieters, Wilmpje, gehuwd met Dirk Dirksz Gijzen (geb. ong. 1680).

Plompetoren, oorspronkelijk Marslieden of Koopliedentoren genaamd. Bewaakte het gilde al vanouds. Hij stond aan het einde van de Plompetorengracht, waar nu nog het gebouw van de Moira staat. In 1756 was hij al van de bovenste drie verdiepingen ontdaan (vandaar de naam) en in 1832 werd hij geheel gesloopt.

Popping, vendrig, zie Gijzen, Ulrich Pos, Marretje Klaasd, gehuwd met Harmen Pietersz Gijzen, moeder van Klaas en Pieter Gijzen, proces 1761 Poulus, Maria, gehuwd op 3 dec 1847 met Gerrit Johannes Geijssen, geb 10 jan 1824 Pos, Jacob Arisz, scheepen van de Loosdrecht, met Rutger Loenen en Willem de Bree in het proces tegen Hendrik Evertsz Gijzen, 1784.

Pos, Christina. Kwam juist op bezoek bij Tijmen Mirakel toen daar gevochten werd op 15 mrt 1783 tussen Hendrik Evertsz en Jan Lammertsz Pos, Jacob Willem, geb 1721. Uitgebreid gehoord in verband met de vechtpartij tussen gebroeders Kroon (Krook) en gebroeders Gijzen. Was herbergier van "Het Amsterdamsche Wapen" te Oud Loosdrecht.

Pos, Pieter Jansz en diens zoontje Willem Pietersz beiden wonende aan de Nieuwendijk te Nieuw Loosdrecht, proces 1761.

Ronden, Dirk de, Proces Hendrik Evertsz Gijzen, Nieuw Loosdrecht 1784 Ronden, Aart de, Proces Claas en Pieter Gijzen. Nieuw Loosdrecht 1761 Scheepenen. Proces Hendrik Evertsz Gijzen, 1784: Jacob Timmer, Dirk Streefkerk, Jacop Arisz Pos, Ruger Loenen, Willem de Bree.

Proces Claas en Pieter Gijzen, 1761: Jan Groenevelt, Willem Manten.

Schippers, Geertje Aalbersd, eerste echtgenote van Gerrit Hendriksz Gijzen (geb. ong 1705).

52

Schoenmaker, Elbert, ook Elbert Cornelissen genoemd. Komt veelvuldig voor in de gerechtelijke archieven van Nieuw Loosdrecht, oa 927, waarin gevecht met Gerrit Sijpestein. Speciaal onderdeel aan hem gewijd (1766).

Schoonhoven, Dirkje van, gehuwd met Gerrit Hendriksz Gijzen. Overlijdt 4 dec 1837 te Utrecht.

Sijben, Gijsbert. In 1761 diender van den ed. Hoven van Utrecht, wonend in Utrecht.

Wordt genoemd als bezoeker van "Het Amsterdamsche Wapen" te Oude Loosdrecht.

Proces Claas en Pieter Gijzen 1761. Zie Gijsbers, Gijsbert.

Sijpestein, Marretje Teunisd van, Gehuwd met Hendrik Gerritsz Gijzen in 1739. Zij sterft 15 sept 1749. Naam ontleend aan slot Sijpestein dat gebouwd is op de grond waarop ooit een hoeve met dezelfde naam stond, die weer genoemd was naar een slot dat er ooit gestaan zou hebben.

Sijpestein, Cornelius Ascanius van, kocht in 1664 Sijpestein. Verwantschap met Sijpesteins van voor 1664 is nooit aangetoond.

"Schuin tegenover de kerk lag een boerenbedrijf dat vanouds bekend stond onder de naam Sijpestein".

De familie Sijpestein die voor 1884 nog nooit in Nieuw Loosdrecht was geweest meende (!) dat op die plek ooit het slot Sijpestein had gestaan. (Bron: uitgave Nederlandse Kastelenstichting Sijpestein, ANWB).

Sijpestein, Gerrit. Door Hendrik Evertsz Gijzen aangewezen als de echte dader van het stelen van het lood van Jurriaan Wieman. Wonend in de Duvelshoek in Amsterdam.

Desondanks krijgt Hendrik de schuld volledig in de schoenen geschoven.

Ger. Arch. Nieuw Loosdrecht 930: Gerrit Sijpestein en Jan Smallenburgh beyden wonend te Nieuw Loosdrecht. Boetstraffelijke zaak 15 jan 1768 - handgemeen in de herberg (!) van Gerr. Sijpestein. Beyden veroordeeld tot een boete van 6 Caroly guldens.

Sijs, Willem van de, doet aangifte van diefstal van kleding, oa een gestreepte onderbroek. Hij achtervolgt twee vrouwen die het gedaan zouden kunnen hebben, maar op hun aanraden loopt hij verder. Tegen de tijd dat hij terugkeert zijn ze weg. Heel verhaal, erg leuk. Ger. Arch. Nieuw Loosdrecht 927.

Timmer, Geertje Gijsd. Tweede echtgenote van Gerrit Hendriksz (geb ong. 1705) Vedeker, Ernst; proces Hendrik Evertsz Gijzen, 1784, Nieuwe Loosdrecht.

Vlug, Willem Pietersz. Getuige in het proces tegen Claas en Pieter Gijzen in 1761, uitgebreid ondervraagd op 1 juli 1761, is dan 24 jaar, van beroep turftrekker. Woont te Loosdrecht.

Vogel, Aart. Lag met een turfbok naast de turfbok van Claas Gijzen en Jurriaan Wieman. Ontdekte dat het luik van hun bok openstond. Proces Hendrik Evertsz Gijzen 1784

53

Voort, Aart Willemsz van der. Ger. Arch 931 dl 5 1779. Proces betreffende ruzie met Jan Claasz Gijzen. Veroordeeld tot verbanning van drie jaar omdat hij Jan Claasz te lijf ging met een klompenmakersmes nadat deze hem had beledigd ten huize van Pieter Gijzen.

Zie ook Ger. Arch. Nieuw Loosdrecht 931 dl 6 1787; kerknotulen deel 2 1782-1845. De zaak van de zoon van Aart Willemsz van der Voort 1801.

Zeldenrijk, Trijntje, gehuwd met Ernst Pietersz Gijzen op 27 okt 1743.

GERECHTELIJKE ARCHIEVEN VAN DE LOOSDRECHT Aanwezig in het Rijksarchief Utrecht IV Baljuwschap van de Loosdrechten, Mijnden Teccop en Loenen-Holland.

924

Minuten van testamenten, boedelinvesteringen en andere scabinale acten, 1781-1792, 1783-1789.

2 banden. Deel 1 nvt, deel 2 opp. doorgebl.

54

coll. 1923 no. 1.

Niet van toepassing Aangiften van gepreelgde delicten 1621-1625, 1736-1754, 1762-1805. 1 pak.

928 Publicatie omtrent delicten-Niet van toepassing 929 Criminele rol, 1619-1631, 1642-1655, 1679-1696, 1707-1712, 1714-1781, 1785-1810. 17 deelen.

930 Kleine boetstraffelijke zaken, 1 deel, 1764-1771 931 Stukken betreffende voor het gerecht gevoerde processen. 1699-1811. 8 pakken.

932 Stukken betreffende processen elders gevoerd.

1 omslag, niet van toepassing.

933 Stukken betreffende een procedure gevoerd voor het gerecht van Holland tussen Baljuw en scheepencrim. en Elbert Schoenmaker. 1752. 1 pak.

934 nvt.

935 Minuten van acten van lijkschouw 1720-1810, 1 pak.

936 nvt 937 nvt 938 nvt 939 nvt 940 Gerechtsrol 1674-1811, 13 delen, deel 1 blauwe stip.

941 Kladaantekeningen van de gerechtsrol 1651-1685 2 pakken 942 Stukken betreffende voor het gerecht gevoerde processen 1628-1791, blauwe stip.

943 nvt 944 Stukken betreffende procedures elders gevoerd 1689-1759, 1 omslag.

945 nvt 946 nvt 947 nvt 948 Minuten van transporten en plechten 1618, 1632-1641, 1656, [1663-1682], [1697-1802], 1808-1811, 3 pakken en 14 delen, deel 1 niet van toepassing. [...]=Blauwe stip.

949 Koopakten en procuraties, behoord hebbende bij de transporten en plechten 1714-1811, 1 pak.

950 Minuten van testamenten 1699-1810, 1 deel en 3 pakken 951 Minuten van koop en huurkondities, 1677-1811, 13 pakken 952 Minuten van attestatiĂŤn 1647-1807, 1 pak, blauwe stip 953 Minuten van allerlei andere scabinale acten 1677-1811, 16 pakken.

954 Protocollen van transporten, plechten en allerlei andere scabinale acten 1590-1599, 1617-1619, 1623-1637, 4 delen. NB Hierin ook de gerechtsrol.

955 Protocollen van transporten en plechten 1802-1811, 1 dl 956 Protocollen van estimatiĂŤn 1701-1766, 1783-1806, 2 dln 957 Protocollen van allerlei andere scabinale acten 1649-1659, 1 deel 926 927

55

957* Minuten van akten van uitkoop, verleden voor wees-

958

meesters van de Oude en Nieuwe Loosdrecht 1770-1792, 1 omslag. nvt

Ger. Arch. N. Loosdrecht 953 dl. 11 - act. 298: Rekening en Scheiding van den boedel van Louris Claasz Gijzen in dato 27 dec 1775 (inkomsten, nalatenschap). 10 pagina's.

Ger. Arch. N. Loosdrecht 953 dl. 11 - act. 269 testament 6 juni 1771 - 6 pagina's Ger. Arch. N.Loosdr. 953 dl. 11 Staat van goederen van wijlen Lourens Claasz Gijzen opgemaakt op 6 juni 1774 act. 298 Ger. Arch. N.Loosdr. 953 dl. 10 act 8 - Huwelijkse voorwaarden van Louris Claasz Gijzen (weduwnr. van Annetje Teunisd Roye) en Dirkje Vinkestein (wed. van Gijsbert Evenblij) op 9 maart 1763.

10 pagina's.

Ger. Arch. N.Loosdr. 953 dl. 10 act. 40 - Acte van voogdij door Neeltje Claasz Gijzen, 20 dec 1761. Lourens wordt benoemd tot voogd over het kind van zijn overleden zuster Neeltje, geb 1696.

Lijst van geraadpleegde literatuur: Dominee de Mol, historische reeks deel 1 Van der Aa

56

Acte van indemniteit van Gerrit Hendriksz Gijsen, 1790

57

Veroordeling de de zaak van de moord op Jacob Gijsen, 1721, pagina 1

58

Veroordeling de de zaak van de moord op Jacob Gijsen, 1721, pagina 2

59

Veroordeling de de zaak van de moord op Jacob Gijsen, 1721, pagina 3

60

Veroordeling de de zaak van de moord op Jacob Gijsen, 1721, pagina 4

Hiernaast: Proces tegen Claas en Pieter Gijsen, 1761, pagina 1

61

62

Proces tegen Claas en Pieter Gijsen, 1761, pagina 2

63

Proces tegen Claas en Pieter Gijsen, 1761, pagina 3

64

Jan Claasz Gijzen, Proces tegen Aart Jan van der Voort 1779, pagina 1 en 2 hiernaast

65

66

Proces Hendrik Evertsz, 1784, verhoor van Claas Gijzen, pagina 1 en 2 hiernaast

67

68

Proces Hendrik Evertsz, 1784, verhoor van Claas Gijzen, pagina 3

69

Proces Hendrik Evertsz, 1784, vonnis, pagina 1

70

Proces Hendrik Evertsz, 1784, pagina 2 en volgend

71

72

73

74

75