The Rescuers picturing moral courage
អ្នកជួយសង្រ្គោះ មនុសស ្ ទាំងអស់ដែលអ្នកនឹងជួបនៅក្នង ុ ការតាំងពិពណ៌គជ ឺ ាប្រជាជនសាមញ្ញដែលជ្រស ើ រើសការជួយសង្រ្គោះអ្នកដ៏ទៃ ដើម្បីក្លាយជាវីរៈបុរសនៅខណៈពេលមួយដែលប្រទេសរបស់ ពួកគេ បានកំពុងជួយនូវការសម្លាប់ជាតិសាសន៍ខ្លួនឯង។ ពួកគេមកពីប្រទេសផ្សេងៗគ្នា និងពេលខុសៗគ្នាដូចជា Holocaust នៅទ្វីបអឺរ៉ុប Rwanda នៅប្រទេសកម្ពុជា និង Bosnia-Herzegovina។នេះគឺជាលើកដំបូងចំពោះមនុស្ស ជាច្រើនដែលពួកគេបានប្រាប់ពីរឿងរ៉ាវរបស់ពួកគេហើយអ្នកខ្លះទៀតបានព្យាយាមផ្សង នឹងគ្រោះថ្នាក់ក្នុងការប្រាបរ ់ ឿងនេះ។ មនុស្សនៅក្នុងរូបភាពទាំងនេះ និងរ ឿងរ៉ាវរបស់ពួកគេតំណាងឲ្យដំណើរជីវិតរបស់ពួក គេ។ពួកគេទាំងនោះគឺជាកសិករ អ្នកបើកតាក់ស៊ី ដូនជី អ្នកមា្តយ និងលោកឪពុក។ ពួកគេផ្សងគ្រោះថ្នាក់ទាំងឡាយដើម្បីជួយសង្រ្គោះអ្នកជិតខាងមិត្តភក្តិនិងអ្នកដ៏ទៃជាច្រើន។ តើអដ ្វី ល ែ នាំឲ ្យពក ួ គាត់ធ ប ្វើ ប ែ នេះ?ហេតអ ុ បា ្វី នជាពួកគេផ្សងជីវត ិ របស់ពក ួ គេដម ើ ្បីជយ ួ អ្នក មានគំនិតមិនល្អច ំពោះខ្លួនឯងទៅវិញ? ការតាំងពិពណ៌នេះបង្កើតដើម្បីបង្កើនការយល់ដឹងនូវតម្រូវការដើម្បីសែ្វ ងរកយុត្តិធម៌ដែលកំ ពុងកើតឡើងនៅក្នុងពិភពលោក និងជួយដល់ការស្វែងយល់អំពីសន្តិភាព។យើងសង្ឃឹមថា រឿងរ៉ាវទាំងនេះ នឹងជម្រុញឲ្យអ្នកទស្សនាគិតអំពីជម្រើសដ៏ក្លាហានដែលអាចកើតឡើងជា រៀងរាល់ថ្ងៃនិងក្លាយជាអ្នកជួយសង្រ្គោះនៅក្នុងសហគមន៍របស់ពួកគេផ្ទាល់នៅកន្លែងណា ដែលមានភាពអយុត្តិធម៌កើតឡើង។ អ្នកថតរូបចំនួនប្រាំនាក់បានថតរូបនៅ Rwanda,RiccardonGangale (នៅទីក្រុងរ៉ូម) នៅ អឺរ៉ុបភា គកណ្តាល (Central Europe) Sonia Folkmann (ហូឡង់)និងនៅប៊ូស្នៀ Bosnia Paul Lowe (នៅអង់គ្លេស)និងNicolas Axelrod (Australia)។ យើងខ្ញុំសូមអញ្ចើញអ្នកទាំងអស់គ្នាស្តាប់នូវសក្សីកម្មទាំងអស់នេះប្រកបដោយការយល់ចិត្ត អាណិតអាសូរនិងផ្សាភ្ជាប់ខ្លួនឯងទៅនឹងវីរៈបុរសក្នុងចិត្តរបស់ពួកគេ។
A
ll the people you will meet in this exhibition are ‘ordinary’ citizens, who, by choosing to rescue the ‘other’, became heroes in a time when their country was committing acts of genocide.
They come from different countries and different times; the Holocaust in Europe, Rwanda, Cambodia and Bosnia-Herzegovina. For many, this is the first time they have told their stories, and for some, risk their lives again in the telling. The people in these photographs and their stories represent all walks of life. They are farmers, taxi drivers, nuns, mothers and fathers. They risked everything to save neighbors, friends and strangers. What led them to act in the way they did? Why did they risk their lives to help those being persecuted by their ‘own’? This exhibition is designed to raise awareness for the need to stand up to the injustices that are still happening in the world around us, and to contribute to the understanding of peace. We hope these provocative stories will inspire the viewer to think about the courageous choices that can be made every day, and become ‘rescuers’ in our own communities wherever injustice exists. Four photographers took the images: in Rwanda, Riccardo Gangale (Italy), in Central Europe, Sonia Folkmann (Poland,) in Bosnia, Paul Lowe (England), and in Cambodia, Nicolas Axelrod (Australia). We invite you to ‘hear’ these testimonies with empathy, to better them, and connect to the hero within.
3
Bosnia & Herzegovina
ប៊ូស្នៀ និងហ៊ើហ្សេហ្គោវីណា
» 200,000 dead » 20,000 women and girls raped » More than 2 million refugees and displaced persons, most Bosnian Muslims
» មានជនភៀសខ្លួន និងជនផ្លាស់ទីលំនៅជាងពីរលាននាក់ដ ែលភាគច្រើនបំផុតជា ជនជាតិ ប៊ូស្នៀកាន់សាសនាម៉ូស្លីម (Bosniaks) » ប្រជាជន ២០០ ០០០នាក់បានស្លាប់ » ស្រ្តី និងក្មេងស្រី ២០ ០០០នាក់ ត្រូវបានរំលោភ » នកន្លែងសម្លាប់រង្គាលចំនួន៣៨៨ កន្លែង និងរណ្ដៅសាកសពរួមចំនួន ១៩.៧៤៤ រណ្ដៅ (196 prisons, 309 mass graves and 19744 grave pits)
1992-1995
១៩៩២-១៩៩៥
The Holocaust
ហូលខូស
The Nazi regime murdered: » 6 million Jews » 20,000 Roma
» របបណាស៊ីអាល្លឺម៉ង់បានសម្លាប់ : » ជនជាតិជ្វីប (Jews) ចំនួន ៦លាននាក់ » ជនជាតិ រ៉ូម៉ា (Roma) ចំនួន ២០០ ០០០នាក់
1939-1945
១៩៣៩-១៩៤៥
Rwanda
រ្វ៉ាន់ដា
» 800,000 people, mostly ethnic Tutsis and moderate Hutus, were killed, primarily with machetes, in a hundred days; » 2 million Hutus fled the country for fear of retaliation. The majority continues to live in Burundi, Tanzania, Uganda and DRC; » 57,000 Rwandan refugees are still living in various states of Africa.
» ប្រជាជនប្រហែល ៨០០ ០០០នាក់ ស្ទើរតែតទាំងអស់ជាជនជាតិទូស៊ី និងហ៊ូទន ូ ិយមកណ្ដាល ត្រូវបានសម្លាប់ដោយកាំបិតនៅក្នុងរយៈពេល ១០០ថ្ងៃ ។ » ប្រជាជនហ៊ូទូ ប្រមាណ ២លាននាក់បានចាកចេញពីប្រទេសដោយភាពភ័យខ្លាចនឹងកា រ សងសក ឹ ។ ពួកហ៊ទ ូ ូ ភាគច្រន ើ បានបន្ដរស់នៅក្នង ុ ប្រទស េ ប៊រូ ន ុ ឌី (Burundi) តាន់ហ្សានៀ(Tanzania) អ៊ុយហ្គាដា(Uganda) និង កុងហ្គោ(Congo)។ » ជនភៀសខ្លួនជនជាតិ រ្វ៉ាន់ដា ៥៧ ០០០ នាក់ កំពុងតែរស់ នៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួននៅ អាហ្រ្វិក ។
April 4-mid July, 1994
៦ មេសា ដល់ ១៧ កក្កដា ១៩៩៤
THE RESCUERS
Cambodia
ប្រទេសកម្ពុជា
» During the genocide in Cambodia, approximately 1.7 million people were murdered by the Pol Pot regime (21% of the country’s population) » 158 prisons were run by Pol Pot’s Khmer Rouge regime » 309 mass-grave sites with an estimated total of 19,000 grave pits
» ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាប្រមាណ ១លាន ៧សែននាក់ បានត្រូវបាន សម្លាប់ក្នុងរបបប្រល័យពូជសាសន៍ ប៉ុល ពត ដ ែលត្រូវជា ២១ភាគរយ នៃចំនួនប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាទា ំងអស់ ។ » របបខ្មែរក្រហមបានបង្កើតមន្ទីរឃុំឃាំងចំនួន ១៩៦ កន្លែង » មានកន្លែងសម្លាប់រង្គាលចំនួន៣៨៨ កន្លែង និងរណ្ដៅសាកសពរួមចំនួន ១៩.៧៤៤ រណ្ដៅ (196 prisons, 309 mass graves and 19744 grave pits)
1975-1979
១៩៧៥-១៩៧៩
5
ហូលខូស the holocaust
the holocaust
កាវាលីយ៉ឺ ម៉ារីយ៉ូ មារតេលា "គ្រួសាររបស់ខ្ញុំបានមានក្រុមហ៊ុនបោះពុម្ភមួយ។ ពួកយើងមានមិត្តភក្តិជាច្រើន ដែលមានមុខរបរដូចគ ្នា ជាជនជាតិជ្វីប។ ឪពុករបស់ខ្ញុំបានប្រាប់ខ្ញុំថាមិត្តភក្តិទាំងនេះត្រូវការការលាក់កំបាំង ហើយតាំងពីឪពុកខ្ញុំបានចូលមន្ទីរពេទ្យមក គាត់បានឲ្យខ្ញុំយកឡា នជូនពួកគេទៅកសិដ្ឋានមួយនៅឯជនបទ។ ខ្ញុំទទួលបានបង្អែមពី ក្រុមទា ហានអ៊ីតាលី និងធ្លាប់និយាយពីហានិភ័យនានា។ ដូច្នេះ ខ្ញុំបានស្លៀកពាក់ជាអ្នកបើកឡានឲ្យគេ ហើយបា នយកប្តីប្រពន្ធ មួយគូទៅកសិដ្ឋានមួយកំឡុងពេលសង្រ្គាមលោកលើកទីមួយ។ ខ្ញុំបានបន្តថែរក្សាពួកគាត់នៅ ទីនោះ។ ខ្ញុំបានគេចខ្លួនពីការចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ជាច្រើនដង។
Cavalier Mario Martella “My family owned a printing company. We had friends that were in the same business and who were Jewish. My father told me that these friends needed to be hidden and since my father was in the hospital at that time he needed me to drive them to a farm in the country. I had deserted from the Italian army and was used to taking risks. So, I dressed as a chauffeur and took the couple to the farm where during the course of the war I continued to look after them. I actually escaped from being arrested or killed several times.”
7
the holocaust
អានទ្រេ ហ្គាលែន ខ្ញុំមិនអាចយល់ហេតុអ្វីបានជាពួកអាល្លឺម៉ង់អាចចាកចេញទៅប ន្ទាប់ពីក្មេងៗនោះទេ។ ខ្ញុំកំពុងនៅឯ គណៈក្រុមប ្រឹក្សាសាលា។ នាយកសាលាបានយល់ព្រមឲ្យកន្លែងស្នាក់នៅទៅក្មេង១២ នាក់ជាជនជាតិជ្វីប។ ក្នុងយប់មួយ ហ្គេសតាពូ បានមកដល់ ហើយបានយកពួកក្មេងៗជនជាតិជ ្វីបទាំងអស់នោះទៅ។ ក្មេងៗ ទាំងអស់នោះមិនដ ែលឃើញមកវិញទេ។ ខ្ញុំបាននិយាយទៅ ជនជាតិអាល្លឺម៉ង់។ ខ្ញុំពិតជាឆ្កួតណាស់ ហើយខ្ញុំបាននិយាយ ទៅកាន់ទាហានរបស់ហ្គេសតាពូថា “តើអ្នកមិនមានភាពខ្មាសអៀនអ ីទេឬ ក្នុងការធ្វើសង្រ្គាមមួយប្រឆាំងនឹងកុមារ? ពួកគេមិនមែន ជាមនុស្សពេញវ័យទេ!” គាត់បាននិយាយត្រឡប់វិញថា “ ប្រសិនបើអ្នកមិន ចង់ត ្រូវបានគេនាំទៅពេលដែលពួកគេពេញវ័យ ដូ ច្នេះអ្នកត្រូវតែកម្ទេចពួកគេក្នុង ពេលដែលពួកគេកំពុងត ែនៅត ូច ហើយក្មេង។” ខ្ញុំមិនដែរភ្លេចពាក្យទាំងនោះទេ។
Andree Gallen “I could not understand why the Germans would go after children. I was living in a boarding school. The principal of the school had agreed to harbor twelve Jewish children. One night, the Gestapo came and took those Jewish children, who never came back. I was talking to the German. I was so mad, I said to one of the Gestapo soldiers: “Aren’t you ashamed to be at war against children? They aren’t adults after all!” He answered back: “If you do not want to be taken over by roaches when they reach adulthood, you need to crush them while they are still small and young”. I’ll never forget that.”
the holocaust
ត្រូស មែនជ័រ "នៅឆ្នាំ១៩៤៣ ខ្ញុំបាននាំក្មេងៗជនជាតិជ្វីបដើម្បីស្វែងរកកន្លែងសុវត្ថិភា ពដើម្បីលាក់ខ្លួន ដ ែលនេះគឺជា ការងារមួយដ៏លំបាកបំផុត។ នៅពេល នោះខ្ញុំបានស្លៀកពាក់ជាអ្នកត្រួតពិនិត្យប្រព័ន្ធទូរស័ព្ទ ហើយបានយក ក្មេង១ ២នាក់ជនជាតិជ្វីបទៅលាក់ទុក។ខ្ញុំបានរួមដំណើរជាមួយពួកគេ ទីដល់កន្លែងមួយ ដែលពួកគេបានជិះរថភ្លើងទៅកន្លែងមួយ ហើយពួក គេអាចជិះទូកបន្តទៅតំបន់ជនបទមួយនៅហូឡង់។ ពេលដែលពួកគេ បានឡើងជ ិះទូករួចរាល់ ទូកប្រេងរបស់អាល្លឺម៉ង់បានប្រទះភ្នែកឃើ ញពួកគេ។ ក្មេងម្នាក់ក្នុងចំណោមក្មេងៗទាំងអ ស់នោះបានក្រោកឈរ ហើយស្រែកជេរថា “អាជ្រូកអាល្លឺម៉ង់!” ពួកគេបានបាញ់គាត់។ ទាំងអស់គ្នាបានរស់ លើកលែងតែកុមារម្នាក់នោះទេ ដែលបានស្លាប់នៅពេលទូកបានលិច។ ខ ្ញុំមានសុបិន្តអាក្រក់ ជារៀងរាល់ពេល។
Truss Menger “In 1943, I was taking Jewish children to a safe place to hide, which was a terribly difficult task. I dressed up as a German telephone operator and took 12 Jewish children into hiding. I accompanied them to a place where they were to take a train to a place and then they would catch a boat to a rural area of Holland. When they finally made it to the boat a German patrol boat spotted them. One of the children stood up and shouted, “You German Swine!!” They shot him. All but one child died when the boat capsized. I have nightmares about that all the time.”
9
រ្វ៉ាន់ដា rwanda
rwanda
ឌូសាប៊ីម៉ាណាំ ជូសេភីន ជនជាតិទូស៊ី កំពុងត្រូវបានគេសម្លាប់រង្គាលក្នុងភូមិរបស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំបានជួបអ្នកជិតខាងរបស់ពួកយើងជា មួយកូនស្រី២នាក់របស់គាត់ ហើយខ្ញុំបានប្រាប់គាត់ថា “តើអ្នកមិនឃើញអ្វីៗកំពុងតែផ្លាស់ប្តូរទៅ អាក្រក់ៗទេឬ? អ្នកគឺជាពួកទូស៊ី។ តើអ្នកប្រឈមមុខជាមួយរឿង នេះយ៉ាងដូចម្តេច? ទៅ ទៅតាមចំការចេកនោះទៅ ហើយចូលក្នុងផ្ ទះរបស់ខ្ញុំរួចលាក់ខ្លួនទៅ។” អ្វីៗបានផ្លាស់ប្តូរទៅរកភាពកាន់តែអាក្រ ក់ទៅៗ ហើយខ្ញបា ុំ នប្រាបប ់ ្តីរបស់ខ្ញុំថា “យើងត្រូវតែរកវិធីលាក់ខ្លួន ឬបិទបាំងពួកគេ ដើម្បីធានាថាពួកគេនឹងមិនត្រូវបានគេស ម្លាប់ក្នុង ផ្ទះរបស់ពួកយើង។” គាត់បាននិយាយថា “តើយើងអាចធ្វើអ្វីបាន?” ខ្ញុំបាននិយាយថា “អនុញ្ញាតឲ្យខ្ញទៅ ុំ ភូមក ិ ំណើតរបស់ខ្ញុំ ហើយរកទូកចែវមួយដែលខ្ញុំអាចបន្តដំណើរទៅកុងហ្គូ។” ក្នុងភូមិនោះពួកយើងបានរកឃើញទូកម ួយ។ បុរស និងកូនស្រីរបស់គា ត់បានគេចខ្លួនបានសម្រេច។
Josephine Dusabimana “Tutsis were being massacred in my village. I met our neighbor with his two daughters, I told him, “Don’t you see how things are turning worse? You are a Tutsi. How dare you wander around here? Go through that banana plantation, get in my house and hide there.’’ Things were turning very bad and I told my husband, “Let us find another hideaway for these people so that they do not get killed in our own house.” He said, “What can we do?” I said, “Let us go to my native village and find a canoe that can take them to Congo.” At the village we found a canoe. The man and his two daughters fled successfully.”
11
rwanda
កាមេហ្គឺរី អូហ្គូស្ទីន ស្រ្តីម្នាក់បានមកក្នុងផ្ទះរបស់ខ្ញុំ ហើយសុំចូលមកខាងក្នុង។ ខ្ញុំបានសួរនាងថា តើនាងបាននៅកន្លែងណា តាំងពីពេលដែល ការឈ្លានពានបានចាប់ផ្តើម ហើយនាងបាននិយាយថា នាងបានលាក់ខ្លួនក្នុងផ្ទះអ្នកជ ិតខា ងជនជាតិហ៊ូទូមួយ។ ខ្ញុំបានលាក់នាង និងអ្នកដ៏ទៃទៀតនៅក្នុងព្រៃតូចសម្បុកឃ្ មុំ ដែលពួកសម្លាប់គទា េ ំងអស់នោះមិនហ៊ានចូលទៅ។ ដូច្នេះ ពួកគេអាចលាក់ខ្លួននៅក្នុងព្រៃ ហើយចំណាយពេលយប់ជាមួយព ួក ឃ្មុំ។ វាពិតជាការកំសាកណាស់ ដែលមិនធ្វើអ្វីសោះសម្រាប់មនុស្សម្នា ក់ដែលកំពុងតែស្លាប់នៅមុខអ្នក។
Augustin Kamegeri “A woman came to my home and asked to be let in. I asked her where she had been since the beginning of the assaults and she said she was hiding in a Hutu neighbour’s house. I hid her and others in small forest of bee trees that killers wouldn’t dare enter. So they would hide in the forest and spend the night among bees. It is true cowardice to not do anything for someone dying right in your sight.”
rwanda
ហ្រ្វាន់បួរីនឌី អ៊ីនូខ មុនពេលអំពើប្រល័ពូជសាសន៍បានកើតឡើង ការរស់នៅជាមួយអ្នកជិតខាង គឺមានសភាពល្អប្រសើរ។ ទំនាក់ទំនងរបស់ពួកយើងជាមួយពួក ទូស៊ី នៅមានភាពល្អ ពីព្រោះ តែពួកយើងបានចែករំលែកអ្វីគ្រប់យ៉ាង។ បន្ទាបម ់ កអ្វីៗបានផ្លាស់ប្តូរ ហើយប្រជាជនបានចាប់ផ្តើមមានជម្លោះជាមួយនឹងក្រុមកុលសម្ព័ន្ធនា នា។ ប៉ុន្តែវាជាការបង្រៀនរបស់រដ្ឋាភិបាលឲ្យស្អប់ពួកទូស៊ី។ ខ្ញុំបានឲ្ យពួកទូស៊ីពីរបីនាក់ឲ្យមកស្នាក់នៅជាមួយខ្ញក ុំ ្នុងផ្ទះរបស់ខ្ញុំ។ គ្មានអ្នក ណាមកអាចធ្វើបាបអ្នកបានទៀតទេ។ អ្នកជិតខាងរបស់ខ្ញុំបានប្រាប់ខ្ញុំ ភ្លាមថា ឲ្យបណ្តេញពួកគេចេញពីផ្ទះរបស់ខ្ញុំក្នុងពេលឆាប់ៗតាមតែអា ចទៅរួច ប៉ុន្តែខ្ញុំបានប្រាប់ពួកគេថា “ខ្ញុំដឹងថាវាគ្រាន់តែជាទ ំនាក់ទំនង រវាងពួកគេ និងខ្ញុំ ដែលពួកយើងចង់បានការរស់នៅជួបជុំគ្នា ហើយខ្ញុំក៏ មិនអាចដេញប្រជាជនរបស់ព្រះពីផ្ទះរបស់ខ្ញុំដែរ។”
Enoch Rwanburindi “Before the genocide, life in the neighborhood was good. Our relationship with the Tutsis was good too because we shared everything. Then things changed and people started persecuting the other ethnic group. But it was due to the Government teaching them to hate. I asked several of them to come and stay with me at my home. No one ever came to hurt them anymore. My neighbors rushed to advise me to evict the refugees from my home as soon as possible but I told them, “I know that the only relationship between them and me is that we pray in the same congregation but I cannot chase God’s people from my house.”
13
ប៊ូស្នៀ និងហ៊ើហ្សេហ្គោវីណា
bosniaherzegovina
bosnia-herzegovina
មីនា ខ្ញុំបាននៅឯចំការ ហើយពេលខ្ញុំមកដល់ផ្ទះវិញ អ្នកជិតខាងរបស់ខ្ញុំ ភិមបា បាននិយាយ ថាបុរសមូស្លីមម ្នាក់បានរត់គេចខ្លួនពីការប្រហារជី វិតពី សែប ហើយបានមកដល់មាត់ទ្វាផ្ទះរបស់នាង។ ខ្ញុំបាននិយាយ ពួកយ ើងត ្រូវតែជួយគាត់ ហើយនាងគួរតែនាំគាត់ទៅផ្ទះរបស់ខ្ញុំក្នុងពេ លយប់។ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក មានអ្នកជ ិតខា ងជនជាតិ សែបៀ ម្នាក់ បានមកហើយបានស្រែកតវ៉ាដើម្បីស្វែងរកចៀមដែលបានបាត់។ ខ្ញុំដឹងថាគាត់ក ំពុងព្យាយាមចង់ដឹងថា តើមានអ្នកណាម្នាក់ ឬក៏អ្វីដែល មានលក្ខណៈមិនធម្មតាក្នុងភូមិនេះ។ ហ៊ីហឺត ជាបុរសម្នាក់ដែលពួក យើងបានជួយបានស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដ៏អាក្រក់។ខ្ញុំបានលាក់គាត់នៅ ជាន់លើបង្អស់ហើយព ីរខែក្រោយពួកយើងបាននាំគាត់ចេញដោយសុវ ត្ថិភាព។ ហេតុអ្វីបានជាយើងជួយគាត់? ខ្ញុំដឹងថាវាអាចជាវិនាសកម្មដូ ចនេះអាចកើតឡើងចំពោះក្មេងៗរបស់ខ្ញុំ កូនប្រុសខ្ញុំ និងវាជារឿងមួយ ធម្មតាក្នុងការជួយមនុស្ស ម្នាកព ់ េលមានអាសន្ន។
Mina Jahic “I was in the field and when I got home, my neighbor Pemba said that a Muslim man had escaped from an execution from the Serbs and had come to her door. I said we must save him and that she should bring him to my house during the night. A few hours later, one Serbian neighbor came and claimed he was trying to find lost sheep. I knew he was trying to check if there was anyone or anything unusual in the village. Fehrid, the man we saved, was in a terrible condition. I hid him on the top floor and two months later we brought him to safety. Why did I save him? I knew that the same fate could happen to my children, to my sons, and it was totally normal to help a man in trouble.” 15
bosnia-herzegovina
បូរីវូជី និងល្យូប៊ិនកា លីលាក់ មុនពេលមានសង្រ្គាម ពួកយើងបានរស់នៅជាមួយអ្នកជិតខាងរបស់ពួក យើងដោយគ្មាន បញ្ហាអ្វីទេ។ ដូច្នេះសង្រ្គាមបានធ្វើឲ្យយើងភ្ញាក់ផ្អើល ហើ យពួកយើងគិតថាអ្វីៗត្រូវបានបញ្ឈប់។ អ្នកជិតខាងរបស់យើងដ ែលជា ជនជាតិម ូស្លីមបានមកជួបយើង ជាមួយប្រពន្ធ និងកូនបីនាក់របស់គាត់ បានសួរខ្ញុំថា “តើពួកយើអាចមកនៅជាមួយអ្នកបានទេ?” ខ្ញុំបាននិយាយ ថា “បាន, ចូលមក។” ដូច្នេះខ្ញុំបានឲ្យពួកគេនូ វបន្ទប់មួយដ ែលជាកន្លែងក្មេងៗ និងស្រ្តីស្នាក់នៅពេលថ្ងៃ។ ខ្ញុំ បានឃើញទាហានកំពុងស្វែងរកបុរសដែលនៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្ ញុំ។ ពួកគេបានសួររកគាត់ថា “តើគាត់នេះនៅកន្លែងណា?” ពេលដែលខ្ញុំត្រឡប់មកវិញ ខ្ញុំក៏បាននិយាយប្រាបគា ់ ត់ថា”ខ្ញុំសូមទោស ប៉ុន្តែទាហានកំពុងតែស្វែងរកអ្នក។ ដូច្នេះ ខ្ញុំមិនអាចលាក់កំបាំងអ្នកបា នទៀតទេ។ ក៏ប ៉ុនខ ្តែ ្ញុំនឹងទៅជាមួយអ្នកទៅកន្លែងមួយដែលមានសុវត្ថិ ភាពពីព្រោះថា កន្លែងនេះពិតជាគ្រោះថ្នាក់ណាស់ស ម្រាប់អ្នកន ិងខ្ញុំ។” ដូចនេះពេលល្ងាច បុរសបីនាក់ក្នុងភូមិរបស់ខ្ញុំបានមកយកពួកគាត់ជាមួយ ប្រពន្ធរបស់គា ត់ទៅ ប្រកបដោយសុវត្តិភាពតាមទឹកដីរបស់យើង។
Borivoje & Ljubinka Lelek “Before the war we lived with our neighbors without any problems. So the war surprised us and we thought that everything would be stopped. Our Muslim neighbor came with his wife and three children and asked me, “Can we come and stay with you?” I said, “Yes, come.” So I gave them a room where the children and woman stayed during the day. I saw the army searching for the man who was in my house. They asked his landlord, “Where is he?” When I came back, I said to him, “I’m so sorry, but the soldiers are looking for you, so I cannot hide you anymore. But I will go with you wherever is necessary, but here it is dangerous for you and for me.” So during the evening three men from our village took him together with his wife safely through our territory.”
bosnia-herzegovina
ហ្សូរាន មែនដ័របាម ពេលដែលខ្ញុំបានឃើញមិត្តរបស់ខ្ញុំកំពុងត្រូវគេធ្វើបាប ខ្ញុំ បានដឹងថាខ្ញុំជាមនុស្សម្នាក់ ដែលអាចជួយព ួកគា ត់បាន ដូចគ្នាទៅនឹងមនុស្សដ៏ទៃទៀតដែលបានជួយជនជាតិជ្វីប នៅក្នុងពេលសង្រ្គាមលោកលើកទី២។ សមាជិកក្រុមខ្ញុំម្នាក់ឈ្មោះ អ៊ីប្រាហាម មានកូនប្រុសម្នាក់ ដែលជាអ្នកធ្លាប់បានបម្រើការ ងារជាយោធានៅពេលនោះ។ ម្តាយរបស់គាត់បានភ័យខ្លាចថា ពួកគេប្រហែលនឹងយកកូនរបស់គាត់ទៅ។ ពួកគេបានសួរខ្ញុំថាតើខ្ញុំអា ចជួយពួកគេឲ្យចាកចេញពីប្រទេសបានដែរ ឬទេ។ ខ្ញុំបានឲ្យពួកគេនូវ សំបុត្រកំណើតរបស់កូនប្រុសខ្ញុំ ខ្ញុំបានឲ្យពួកគេរៀនអំពីប្រវត្តិគ្រួសាររ បស់ខ្ញុំហើយបង្រៀនពួកគេពីរបៀបហៅឈ្មោះគ្រួសាររបស់ខ្ញុំនិងអ ្វីៗ ទាំងអស់។ នៅម៉ោងប្រាំពេលព្រឹកមួយ ខណៈពេលដែលបម្រាមគោចររ បស់ប៉ូលីសនៅជាធរមាន ខ្ញុំបានរៀបចំដើម្បីយកពួកគេចេញពីមូស្តែរ។
Zoran Mandlebaum “When I saw my friends being persecuted I realized that I was the one that could help those people, the same as how others helped the Jews during World War II. One of my colleagues, Ibrahim, had a son who was at that time ready to serve in the military. His mother was afraid that they might take him. They asked me if I could help them leave the country. I gave them my son’s birth certificates, made them learn my family’s history, and taught them how to pronounce my family’s names and everything. At five o’clock one morning, while the police curfew was still on, I managed to get them out of Mostar.”
17
ប្រទេសកម្ពុជា
cambodia
cambodia
ណុត សេង ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ ខ្ញុំបានមកដល់ភូមិមួយដែលខ្ញុំបានធ្វើការក្នុងអង្គ ភាពផលិតទឹកត្នោត។ ខ្ញុំបានឡើងត ្នោតដ ើម្បីយកទឹកត្នោតសម្រា ប់ធ្វើស្ករ។ ខ្ញុំបានឲ្យវាទៅប្រជាជនដែលបានមកស្នើសុំជំនួយពីខ្ ញុំ។ បុរសម្នាក់ឈ្មោះថា ជំនោរ បានរត់គេចពីខ្មែរក្រហម។ពេលដែល ជំនោរ បានមកដល់ភូមិនេះ គាត់បានសួរខ្ញុំថា “សមមតិ្ត! សូមអ នុញ្ញាតឲ្យខ្ញុំធ្វើការជាមួយអ្នកផង។ គេប្រុងនឹងសម្លាប់ខ្ញុំហើយ។” គាត់បានស្នើឲ្យខ្ញរុំក្សាវត្តមានរបស់គាត់ជាការសម្ងាត់។ ដូចនេះ ខ្ញុំ បានអនុញ្ញាតឲ្យគាត់ធ្វើការជាមួយខ្ញុំ។ ខ្ញុំពិតជាមានការបារម្ភ ណាស់អំពីសន្តិសុខរបស់ខ្ញុំ។ ប្រសិនបើពួកគេដឹងថាខ្ញុំបានលាក់កំបាំ ងខ្មាំងរបស់អង្គការ ខ្ញុំពិតជាត្រូវគេស ម្លាប់ហើយ។ ខ្ញុំបានសម្រេចចិត្តជួ យគាត់ទៅទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ។
Nut Seng “In 1975, I arrived in the village I worked in palm juice production. I climbed the trees to get palm juice for sugar. I secretly gave it to people who came asking for help. One man named Chumno ran to escape from the Khmer Rouge. When Chumno arrived at this village, he asked me “Comrade please let me do work for you. I am going to be killed.” He asked me to keep his presence a secret. So, I allowed him to work with me. I was really worried about my security. If they knew that I hid an enemy of Angkar, I would have been killed. I decided to help him anyway.”
19
cambodia
ហុយ សារិន កំឡុងពេលគម្រប់ខួបនៃខែកញ្ញា ទី៣០ ខ្ញុំបានយកតួនាទីនេះដើម្បីជួយប្រជាជនរាប់រយ អ្នក។ ខ្ញុំអាចជួយប្រជាជនដោយឲ្យពួកគេនូវថ្នាំ ពេលណាដែលពួកគេបានមកស្នើសុំខ្ញុំ។ ពួកគេមិនដ ែរត្រឡប់ទៅវិញដោយដៃទទេ ប្រសិនបើពួកគេបានស្នើសុំខ្ញុំនូវអ្វីមួយ។ ប្រសិនបើខ្ញុំបានគិតថា ខ្ញគ ុំ ួរឲ្យពួកគ េអង្ករ១០គីឡូ ខណៈពេលដែលស្ថានភាពមិនសូវល្អ ខ្ញុំនៅតែឲ្យពួកគេយ ៉ាងហោចណាស់មួយគីឡូ។ ខ្ញុំគឺគ្រាន់តប ែ ្រាបទៅ ់ ចុងភៅ ថា ពួកគេត្រូវតែឲ្យប្រជាជន ដែលជាឧទាហរណ៍ ផ្អកប្រហុកមួយគីឡូ និងអង្ករមួយគីឡួ។ កំឡុងពេលនោះជាពេលដែលប្រជាជនកំពុងត្រូវបានគេសម្លាប់ ខ្ញុំគឺជាមនុស្សតែម្នាក់ ដែលបានត្រៀមទុកផ្លូវស ម្រាបប ់ ្រជាជនរត់គេចខ្លួនពីឆ្លូងទៅស្រុកព្រះស្តេច។ គ្រប់កន្លែងទាំងអស់ដែលខ្ញុំបានទៅ ពួកគេបានគ្រោងន ឹងស ម្លាប់ពួកយើង។ វាគឺនៅខែមិថុនា ឆ្នា១ ំ ៩៧៨។ កំឡុងពេលនោះ ការច្បាំងដ៏សាហាវត្រូវបានផ្តោតទៅ លើ តំបន់២០ ២១ ន ិង២២។ ពួកគេបានយកប្រជាជនពីតំបន់ទាំងនេះត្រូវបានសម្លាប់នៅឯស្រុ កបាកាន ក្នុងខេត្តពោធិសាត់។ ប៉ុន្តែពួកគេបានធ្វើវាហាក់បីដូចជាការយកលេសដោយពួក គេធ្វើការជម្លៀសប្រជាជនទៅកន្លែងផ្សេងទៀត។ ខ្ញុំបានជួយប្រជាជន ១១នាក់ពីតំបន់របស់ ខ្ញុំឲ្យរត់គេចខ្លួន។ ខ្ញុំសប្បាយចិត្តណាស់ពីព្រោះខ្ញុំបានមានឪកាសបានជួយប្រជាន ជន។ ប្រសិនបើខ្ញុំមិនបានធ្វើអំពល ើ ្អទេ ប្រហែលខ្ញុំគ្មានពេលនេះទេ។ ខ្ញុំមិនបានចង់បានអ្វីពីពួកគេទេ ខ្ញុំគ្រាន់តែត្រូវការកិត្តិយស។
Huy Sarin During the time when there were killings, I was the one who paved the way for people to escape from Chhlong to Preah Sdech Districts. Everywhere we went, they attempted to kill us. It was in June 1978. During that time, the fierce attacks were targeted at Region 20, 21 and 22. They took the people from these regions to be killed in Bakan District in Pursat Province. But they did it by pretending that they were moving the people to other places. I helped 11 people from my zone to escape. I am happy because I was lucky and had a chance to help people. If I did not do good things, perhaps there is no today for me. I did not want something from them. I only needed honor.”
cambodia
ងែន ងួន ញុំបានឮសម្លេងទម្លាក់គ្រាប់បែក ខណៈពេលដែលខ្ញុំកំពុងតែនៅ ក្នុងផ្ទះរបស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំបានដើរតម្រង់ទៅសា លាបាលី ដែលជាកន្លែង ប្រុសៗត្រូវបានឃុំឃាំង។ ខ្ញុំបានទម្លាយទ្វាដែលជាប់សោរ ដោយ ប្រើពូថៅរបស់ខ្ញុំ ដើម្បីដោះលែងមនុស្សដែលជាប់ឃុំ ហើយខ្ញុំ បានប្រាប់ពួកគេឲ្យរត់ទៅឲ្យឆ្ងាយ។ បន្ទាប់មកខ្ញបា ុំ នចាកចេញ ពីសាលាបាលីឆ្ពោះទៅវត្ត ហើយខ្ញុំបានជួបបុរសម្នាក់បាននិយាយម កខ្ញុំថា “ខ្ញុំនឹងជួយអ្នក”។ គាត់និងខ្ញបា ុំ នបំបែកទ្វារវត្តដើម្បីដោះលែ ងស្រ្តីក្នុងនោះ។ អ្នកខ្លះមិនអាចលោតរំលងរបងវត្តផង ព្រោះតែពួកគេ បានអស់កម្លាំងជាខ្លាំង ប៉ុន្តែខ្ញុំបានជួយពួកគេរត់ទៅឆ្ងាយ។
Ngen Ngon “I heard bomb explosions while I was living at my home. I went straight to the Pali school where men were detained. I struck the door lock by using my axe to release the detained people, and I told them to run away. Then I left the Pali school for the Buddhist temple and I met a released man who said to me, “I’ll help you.” He and I broke the door of the temple to release the women. Some of them could not jump over the fence of the pagoda because they were exhausted. But I helped them run away.”
21
cambodia
ឃុន អាង ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ ខ្ញុំបានជួយបុរសម្នាក់ សាមិត្ត ដែលជាអ្នកតំណាងស្រុកក្រែក។ ថ្ងៃមួយ ខ្ញុំបានទទួល បញ្ជាទៅសម្លាប់គាត់ ហើយយកត្រាក់ទ័ររបស់គាត់។ មេរបស់ខ្ញុំបាននិយាយថា “កុំឲ្យខ្មាំងគេចខ្លួនបា នឲ្យសោះ។” នៅពេលយប់ ខ្ញុំបានហៅ សាមិត្ត ដើម្បីទៅនោមជាមួយខ្ញុំ។ គាត់បានទៅជាមួយខ្ញុំ ហើយខ្ញុំបានឲ្យគាត់រត់ទៅឲ្យឆ្ងាយ។ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាច បន្ទាប់ពីខ្ញុំបានប្រាប់គាត់ឲ្យរត់។ ប្រសិនបើគាត់មិនព្រមរត់ នោះខ្ញុំនឹងក្លាយទៅជាមនុស្សទីមួយដែល ត្រូវគេសម្លាប់។ ខ្ញុំពិតជាសប្បាយចិត្តណាស់ ពេលដែលគាត់បានរត់ ទីឆ្ងាយ។ គាត់អាចនៅរស់ហើយខ្ញុំក៏អាចនៅមានជីវិតផងដែរ។
Khon Ang “In 1977, I helped a man, Samit, who was the representative of Krek District. One day, I was ordered to kill him and take his tractor. My boss said, “Do not let the enemy escape.” At night, I asked Samit to accompany me to urinate. He accompanied me and I let him run away. I felt afraid myself after I had told him to run away. If he would not run, I would be the one who had to run. I was very happy when he ran away. He could survive and I also could survive.”
cambodia
ហាង រមនី ពេលខ្ញុំមានអាយុប្រមាណជា ១៣ ឬ ១៤ឆ្នាំ ពួកយើងត្រូវបាន បង្ខុំឲ្យចេញពីផ្ទះ។ ពួកយើងបានទៅរស់នៅក្នុងស្រុកព្រៃឈរ។ នេះគឺជាកន្លែងដែលបុរសម្នាក់ដែលខ្ញុំបានជួយសង្រ្គោះរស់នៅ។ បុរសនោះបានលាក់ខ្លួនគាត់នៅលើដើមត្នោតពីទាហាន ប៉ុល ពត ហើយគាត់អាចចុះមកក្រោមបាន តែនៅព េលយប់ប៉ុណ្ណោះ។ គាត់បា នលាក់ខ្លួនពីព្រោះគាត់ជាទាហាន ប៉ុល ពត។ គាត់បានចេញពីជួរ ដោយមិនបានប្រាបព ់ ័ត៌មានទៅមេបញ្ជាការរបស់គាត់។ ពួកយើ ងមិនមានសេចក្តីក្លាហានក្នុងការទុកគាត់ឲ្យនៅក្នុងផ្ទះរបស់យើង ទេ។ ប្រសិនបើគាត់ស្នាក់នៅ ហើយត្រូវគេចាប់បាន នោះគ្រួសាររប ស់ខ្ញុំពិតជាមានបញ្ហា។ ប្រសិនប ើគាត់ត្រូវបានគេសម្លាប់ នោះគ្រួ សាររបស់គាត់នឹងត្រូវបានគេសម្លាប់ដូចគ្នា។ ម្តាយរបស់ខ្ញុំបានប្រា ប់ខ្ញុំឲ្យយកគាត់ទៅ ព ្រៃទទឹងជាកន្លែងដែលមានយានយន្តយោធា ជាច្រើន។ ខ្ញុំបានយកគាត់ទៅជាមួយកង់របស់ខ្ញុំ។ បន្ទាប់មកគាត់ បានចូលទៅក្នុងឡានយោធាមួយ។
Hang Romny “I was about thirteen or fourteen when we were forced to leave home. We went to live in Prey Chor district. This is where the man I saved lived. The man hid himself in a palm tree from Pol Pot troops and only came down at night. He was hiding because he was a Pol Pot soldier. He had left the camp without informing his commander. We didn’t dare keep him in our house. If he stayed and was caught, my family would get in trouble. If he were killed, his whole family would be killed too. My mom told me to take him to Prey Tor Teng where there were many military vehicles. I took him there by bike. Then he got into one of the military vehicles.” 23
cambodia
ឌុចគាម ការងារជួយសង្រ្គោះមួយក្នុងចំណោមរបស់ខ្ញុំ គឺបានជួយប្រជាជនឲ្យគេចខ្លួន ទៅវៀតណាម។ ពួក យើងបា នគិតថាប្រសិនបើនៅតែបន្តការរស់នៅក្នុងព្រៃនេះ នោះថ្ងៃណាមួយពួកយើងនឹងត្រូវពួកខ្មែរក្រហមរកឃើញ ហើយសម្លាប់ចោល។ បន្ទាប់មកពួកយើងបានសម្រេចចិត្តទៅប្រទេសវៀតណាម។ ការងាររបស់ខ្ញុំ គឺត្រូវគ្រប់គ្រងប្រជាជនក្នុងក្រុម។ ពួកយើងបានប្រាប់ប្រជាជនដែលមានកូ នតូចៗថា “សូមកុំឲ្យកូនរបស់អ្នកយ ំឲ្យសោះ!” អ្នកខ្លះដែរមានកូនតូចៗ ដែលបាននៅជាមួយពួកយើង បានបិទមាត់កូនរបស់ពួកគេ ដើម្បីឲ ្យមាន ភាពស្ងាត់។ ជាអកុសល ក្មេងតូចៗជាច្រើនបានស្លាប់ពីព្រោះតែពួកគេមិនអាចដក ដង្ហើមបាន។ ក្នុងជំហានដំបូងទៅវៀតណាម ខ្ញុំបានប្រាប់ប្រជាជនឲ្យរងចាំខ្ញុំប្រមាណ ៥០០ម៉ែត្រពីក្រោយខ្ញុំ។ អ្នករួមការងារជាមួយខ្ញុំឈ្មោះ រី និងខ្ញុំបានលូន ចូលទៅក្នុងជំរុំទ័ពរបស់ វៀតណាម ជាមុន ពីព្រោះទ ីនោះសុទ្ធតម ែ ីន។ ពួកយើងបានជួបទាហានវៀតណាម ដែលបានចោលគ្រាប់បែកដៃគម្រាមពួកយើង ។ ពួកយើងបានលើកដ ៃឡើងលើ។ ទាហានវៀតណាមបានឲ្យពួកយើងចូលទៅក្នុ ជំរុំពួកគេ។ ពួកយើងបា នជួយប្រជាជន ជាង៧០០នាក់គេចខ្លួនទៅវៀតណាម។
Duch Keam “One of my rescue works was to help people escape to Vietnam. We thought that if we kept staying in the jungle, one day we would be found and killed by the Khmer Rouge. Then we decided to go to Vietnam. My task was to control people within my group. We told those who had babies, “Please don’t let your babies cry!” A few people who had babies and stayed with us shut their babies’ mouths to keep them quiet. Unfortunately, many babies died because they could not breathe. I knew how to demine, so I cleared the way if there were mines. However, many stepped on mines. Several lost their legs and a few were killed. On my first trip to Vietnam, I told people to wait about 500 meters behind me. My colleague, Rie, and I crawled into the Vietnamese territory first because there were a lot of mines. We met Vietnamese soldiers who threw a grenade to warn us. We put our hands up, and they let us enter their territory. We helped over 700 hundred people escape to Vietnam.
cambodia
មាស ព្រឿង ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣ ខ្មែរក្រហមបានយកពួកយើងទៅភាគខាងលិចភូមិឆេះភ្លើងនៅ ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ នៅពេលនោះខ្ញុំបានជួយប្រជាជនដោយឲ្យពួកគេនូវស្ករត្ នោត ពីព្រោះខ្ញុំជាអ្នកទទួលខុសត្រូវសម្រាបកា ់ រផលិតទឹកត ្នោតឲ្យទៅជាស្ករ។ ខ្ញុំក៏បានជួយប្រជាជនមួយចំនួនដ ែលបានជាប់ឃុំ។ តាសុទ្ធ ដែលជាអ្នកជាប់ឃុំ នៅត្រពាំងអណ្តូង។ ខ្ញុំបានបញ្ចុះបញ្ចូលពួកខ្មែរក្រហមកុំឲ្យសម្លាប់គាត់ដោយ និយាយថាគាត់មិនមានកំហុសអ្វីទេ ហើយឳពុករបស់គាត់ក៏មិនមែនជាប៉ូលីស ឬទាហានលន់ នល់ទេ។ ប្រសិនបើខ្ញុំមិនប្រាប់ពួកគេ (ខ្មែរក ្រហម) ដូចនេះ ពួកគេ អាចយកពួកគេទៅសម្លាប់បាត់ហើយ។ ពួកគេ (ខ្មែរក ្រហម) មិនបានចោទប្រកាន់ខ្ញុំ ចំពោះការជួយខ្មាំងទេ ពីព្រោះខ្ញុំស្គាល់ពួកគេ ហើយពួកគេក៏ទុកចិត្តខ្ញុំដែរ។ ក្រោយមក ខ្មែរក្រហមបានស្នើឲ្យខ្ញុំដឹកនាំប្រជាជនទៅធ្វើការនៅទំនប់មួយហៅ ថា អូ ចា។ ពួកគេបានហៅប្រាំពីរស ហករឲ្យមកខ្ញុំ ហើយខ្ញុំត្រូវតែគ្រប់គ្រងពួកគេ។ ពេលនោះមានរាប់ពាន់អ្នក។ ខ្ញុំបានចែកប្រជា ជនទាំងនោះជាពីរក្រុម ហើយក្រុមនិមួយៗ បានបញ្ចូលគ្នាបីសហករកន្លះ។ គម្រោងរបស់អង្គការទាមទារ ឲ្យពួកយ ើងប ញ្ចប់ការ សាងសង់ទំនប់ក្នុងរយៈពេល១៥ថ្ងៃ។ បន្ទាប់មក ពួកគេ (កម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់) បានហៅខ្ញុំឲ្យទៅជួបពួកគេម្តងទៀត។ ពួកគេបាននិ យាយថាខ្ញុំមិនអាចគ្រប់គ្រងក្រុមបានទេ។ ខ្ញុំបាននិយាយថាវាពិតណា ស់។ បន្ទាប់មកពួកគេបាននិយាយ “ដូច្នេះអ្នកត្រូវតែចាប់ខ្លួនប្រជាជន២០នាក់ ហើយសម្លាប់ចោល។” ពួកគេបាននិយាយថា ប្រសិនបើខ ្ញុំមិនអាចធ្វើវាបានទេនោះ ពួកគេនឹងសម្លាប់ខ្ញុំចោល។ ខ្ញុំបានគិតថាឥឡូវនេះវាគឺជាបញ្ហាជីវិត និងការស្លាប់ហើយ។
Meas Proeung “In 1973, the Khmer Rouge took us to the west, to Pleung Chess Village in Kampong Speu Province. At that time, I helped people by giving them palm sugar, because I was responsible for producing palm juice to make palm sugar. I also helped some people who were jailed, like Ta Soth, who was put in jail in Trapeang Andoung. I convinced the Khmer Rouge committee not to kill him by saying he was innocent, and that his father was not a policeman or a soldier of Lon Nol. If I had not told them this, they would have taken him to be killed. They [the Khmer Rouge] did not accuse me of helping the enemies because I knew them and they trusted me.”
25
cambodia
អាគី រ៉ា "គ្រួសាររបស់ខ្ញុំបានមានក្រុមហ៊ុនបោះពុម្ភមួយ។ កាវាលី យ៉ឺ ម៉ារីយ៉ូ មារតេលា ពួកយើងមានមិត្តភក្តិជាច្រើន ដែលមានមុខរបរដូចគ ្នា ជាជនជាតិជ្វីប។ ឪពុករបស់ខ្ញុំបានប្រាប់ខ្ញុំថាមិត្តភក្តិទាំងនេះត្រូវការការលាក់កំបាំង ហើយតាំងពីឪពុកខ្ញុំបានចូលមន្ទីរពេទ្យមក គាត់បានឲ្យខ្ញុំយកឡា នជូនពួកគេទៅកសិដ្ឋានមួយនៅឯជនបទ។ ខ្ញុំទទួលបានបង្អែមពី ក្រុមទា ហានអ៊ីតាលី និងធ្លាប់និយាយពីហានិភ័យនានា។ ដូច្នេះ ខ្ញុំបានស្លៀកពាក់ជាអ្នកបើកឡានឲ្យគេ ហើយបា នយកប្តីប្រពន្ធ មួយគូទៅកសិដ្ឋានមួយកំឡុងពេលសង្រ្គាមលោកលើកទីមួយ។ ខ្ញុំបានបន្តថែរក្សាពួកគាត់នៅ ទីនោះ។ ខ្ញុំបានគេចខ្លួនពីការចាប់ខ្លួន និងសម្លាប់ជាច្រើនដង។
Aki Ra “I laid many landmines when I was a child soldier. I laid them for many different armies. I knew they were bad when I saw animals and my friends killed by them. Now I clear landmines because I want to make my country safe for my people, and so that other Cambodians do not have to live with the fear of dying. I don’t want anyone else to see their friends and children killed by these terrible weapons.
Aki Ra
When I stopped being a soldier I cleared landmines and other unexploded ordinance by myself. I started a small museum to tell the world about these awful weapons and I brought wounded and orphaned children there so they could be safe. Now I clear landmines and UXOs with my demining NGO. We are called “Cambodian Self Help Demining”. We are ex-child soldiers, widows, mothers, fathers, university graduates and small villagers, working to make our country safe.” Aki Ra's story is testament to the courage and determination of many men and women who are today working to heal their country after genocide.
“If I did not do good things, perhaps there is no today for me.” Huy Sarin, rescuer
27
អំពើប្រល័យពូជសាសន៍
គឺជាអំពម ើ យ ួ ក្នង ុ ចំណោមអំពខ ើ ាងក្រោមដែលបានប្រព្រត ឹ ត ្ ក្នង ុ គោលបំណងបំផល ្ ច ិ បំផល ្ ាញទាំងស្រង ុ ឬមួយផ្នែកនៃក្រុមជនជាតិ ជាតិពន្ធុពូជសាសន៍ឬសាសនាណាមួយដូចជា៖ ក) ការធ្វើមនុស្សឃាតទៅលើសមាជិកនៃក្រុម ខ) ការធ្វើឲ្យរបួសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់រូបរាងកាយឬសតិបញ្ញាសមាជិក្រុម គ) ការធ្វើដោយចេតនាឲ្យក្រុមនេះទទួលរងនូវស្ថានភាពរស់នៅមួយដែលបានរៀបចំឡើងសម្រាប់បំផ្លិច បំផ្លាញរាងកាយទាំងស្រុងឬមួយផ្នែក ឃ) ការដាក់នូវវិធានការនានាដែលមានបំណងរារាំងមិនឲ្យមានការផ្ដល់កំណើតទារក ង) ការបញ្ជូនកុមារដោយបង្ខំពីក្រុមមួយទៅក្រុមមួយផ្សេងទៀត។ (អនុសញ្ញាអង្គការសហប្រជាជាតិមាត្រា ២)
[Article II of the Convention of United Nations]
Braenchild
Committed with the aim to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, namely: » Killing members of the group; » Cause serious physical or mental harm to members of that group; » Deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to total or partial physical destruction; » Imposing measures intended to prevent births within the group; » Forcing children to move that group to another group.
Media
Genocide is any of the following acts: