Pubers, seks en relaties

N

nederlandse katholieke vereniging van ouders

KO

Pubers, seks en relaties Omgaan met de seksuele en relationele ontwikkeling van uw kind PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 1

2 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Inhoud Colofon

4

Voorwoord

5

1. Introductie

6

2. De rol van de ouders bij de seksuele opvoeding

8

3. De seksuele ontwikkeling en het seksuele gedrag van pubers

13

4. Nieuwe media & jongerencultuur

16

5. Relatievorming, seksuele contacten en seksueel misbruik

20

6. Veilig vrijen, zwangerschap en soa

26

7.

Handige websites en informatie voor ouders

29

Gebruikte literatuur

30

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 3

Colofon Uitgave Nederlandse Katholieke vereniging van Ouders (NKO) © NKO, april 2008 Redactie Nico Foppen (beleidsadviseur NKO, coördinatie) Victorine Meuwissen (beleidsadviseur NKO, pedagoog) Dorine Wiersma (beleidsadviseur NKO, pedagoog) Nederlandse Katholieke vereniging van Ouders (NKO) Postbus 97805 2509 GE Den Haag Tel. 070-3282882 Fax 070-3248923 E-mail: nko@nko.nl Internet: www.nko.nl De NKO is een landelijke belangenvereniging van ouders in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. De NKO ziet ouders en school als partners. Een goede samenwerking tussen ouders en school is in het belang van de kinderen. Als ouders en school goed met elkaar communiceren, voelen de kinderen zich prettiger en kunnen zij beter leren.

Tekst Laura van Lee (Rutgers Nisso Groep) Ineke van der Vlugt (Rutgers Nisso Groep) Rutgers Nisso Groep (RNG) Postbus 9022 3506 GA Utrecht Tel. 030-2313431 Fax 030-2319387 E-mail: rng@rng.nl Internet: www.rng.nl en www.seksualiteit.nl

N

nederlandse katholieke vereniging van ouders

KO 4 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Rutgers Nisso Groep, kenniscentrum seksualiteit.

Zij doet onderzoek naar de seksuele gezondheid van Nederlanders, ontwikkelt voorlichtingsmateriaal en preventieprogramma’s, geeft informatie en advies aan leerkrachten en opvoeders en agendeert relevante thema’s op de politieke agenda.

Filmmateriaal Jeanne Marie Boogerman, Kika Booy, Annike Kaljouw, Marijn Schilders en Gerdie Snellers (KRO – Opvoeden doe je zo) Postbus 23000 1202 EA Hilversum Tel. 035-6713758 Internet: www.opvoedendoejezo.kro.nl (Via deze website kunnen ook vragen per e-mail worden gesteld.)

Opvoedendoejezo.kro.nl Op het themakanaal en de site van Opvoedendoejezo.kro.nl kunt u de hele dag kijken naar diverse opvoedprogramma's.

De KRO maakt voor het themakanaal het praatprogramma Opvoeden & Zo. In Opvoeden & Zo staat elke week een actueel opvoedthema centraal, waarover telkens een andere gast in de uitzending komt praten.

Fotografie Hans van der Woerd, e.a.

Vormgeving Hans van der Woerd BNO

Voorwoord Er verandert veel in het leven van pubers, hun lichaam ontwikkelt zich, ze worden voor het eerst verliefd, krijgen belangstelling voor seks, geven hun eerste zoen, lopen een blauwtje en krijgen hun eerste relatie. Heel spannend allemaal, ook voor u als ouder!

In deze brochure krijgt u handreikingen hoe u uw kind in deze, soms turbulente, fase kunt begeleiden. Verder is er speciale aandacht voor wat u als ouder kunt doen als de ontwikkeling van uw kind niet zo voorspoedig verloopt. Helaas verschijnen er in de media steeds meer berichten over seksueel en relationeel misbruik onder jongeren. Een vergaand voorbeeld hiervan is de ‘loverboy’. Gelukkig is de kans dat uw kind hiervan het slachtoffer wordt nog altijd betrekkelijk klein, maar alertheid blijft geboden, want ieder slachtoffer is er één te veel.

De Nederlandse Katholieke vereniging van Ouders (NKO) heeft daarom deze brochure als ruggensteun voor ouders met schoolgaande kinderen laten ontwikkelen. De tekst is geschreven door de Rutgers Nisso Groep, kenniscentrum seksualiteit. Het filmmateriaal bij deze brochure is gemaakt en samengesteld door de makers van het themakanaal Opvoedendoejezo.kro.nl. Net als de NKO, willen de KRO en de Rutgers Nisso Groep ouders bij de opvoeding van hun kinderen ondersteunen.

Het bestuur van de NKO dankt de NKO-medewerkers die bij de totstandkoming van de brochure betrokken waren. Ook dankt de NKO de medewerkers van Opvoedendoejezo.kro.nl en de Rutgers Nisso Groep voor hun bijdragen en de prettige samenwerking.

Mr. Frank A. M. van den Heuvel Voorzitter NKO

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 5

1

Introductie

6 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Pubers, seks en relaties Veel ouders zijn van mening dat de seksuele opvoeding thuis hoort in het gezin. Anderen vinden dat seksuele voorlichting toch vooral de taak van de school is. Meestal is het een taak van beiden.

O

uders lijken zich steeds meer zorgen te maken over het seksuele gedrag en de seksuele gezondheid van hun kinderen. Jongeren worden immers al vroeg geconfronteerd met seksualiteit via beelden in de media, via internet, MSN, etc. Ze ontmoeten in het uitgaansleven mensen die er soms andere waarden en normen op na houden. En jongeren zijn tegenwoordig op jongere leeftijd seksueel actief en experimenteren meer met seksualiteit. Hoe begeleid je pubers bij hun seksuele ontwikkeling? Hoe maak je seksualiteit bespreekbaar? Wat doe je als ze met verkeerde vriendjes of vriendinnen omgaan? Veel ouders worstelen met deze vragen. Daarnaast vinden ouders het zelf soms ook las-

tig hierin de juiste toon en het goede moment te vinden. Sommige ouders zijn zelf nauwelijks seksueel voorgelicht, missen de juiste kennis, weten weinig van de huidige jongerencultuur of zijn zelf niet in staat seksualiteit met kinderen bespreekbaar te maken. Maar ook kinderen zijn niet altijd zo geneigd met hun ouders over seks te praten en zoeken liever hun heil bij leeftijdgenoten of internet. Hierdoor krijgen kinderen niet altijd betrouwbare informatie over relaties en seksualiteit.

In deze brochure wordt informatie gegeven over welke rol ouders kunnen spelen bij de seksuele opvoeding van hun kinderen, hoe de seksuele ontwikkeling verloopt voor 10- tot 15jarigen, hoe de seksuele gezondheid van jongeren is, wat de eventuele seksuele risico’s zijn en wat je als ouder kunt doen bij vermoedens of problemen. De brochure geeft ouders praktische tips en voorbeelden hoe je als ouder met kinderen in gesprek kunt gaan over seksualiteit.

De informatie richt zich vooral op ouders van kinderen in de leeftijd van 10 tot 15 jaar. Jongeren komen dan in de puberteit en gaan meer experimenteren met relaties en seks. Ze zijn op deze leeftijd nog beĂŻnvloedbaar waardoor ouders kinderen nog enigszins kunnen sturen en begeleiden. Een gezonde seksuele ontwikkeling waarbij kinderen leren zelf gezonde en verantwoorde keuzes te maken, is toch iets wat iedere ouder wil?

Een gezonde seksuele ontwikkeling waarbij kinderen leren zelf gezonde en verantwoorde keuzes te maken.

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 7

2

De rol van de ouders bij de seksuele opvoeding

8 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Meer dan de bloemetjes en de bijtjes Hoe bent u zelf seksueel voorgelicht? Bent u opgegroeid met het verhaal over de bloemetjes en de bijtjes? Hoe kijkt u zelf terug op uw seksuele opvoeding? Wat heeft u toen u zelf jong was gemist in de seksuele opvoeding? En met welke informatie is de huidige generatie jongeren gebaat?

M

isschien voert u al regelmatig gesprekken met uw zoon of dochter over seksualiteit, verliefdheid en relaties. Of weet u niet hoe u moet beginnen of welke onderwerpen u moet aansnijden? Of misschien vraagt u zich af of u daar wel de juiste persoon voor bent. Het kan ook zijn dat u merkt dat uw zoon of dochter zich verlegen voelt met het onderwerp. Praten met uw kind over seksualiteit en relaties is belangrijk, maar hoe doe je dat met een puber die daar vaak niet op zit te wachten?

Allereerst is het belangrijk stil te staan bij relevante onderwerpen. Veel ouders denken dat seksuele voorlichting aan tienjarigen moet gaan over ‘waar de kindjes vandaan komen’, en als ze wat ouder zijn misschien ook over de pil en het condoom. Behoorlijk ‘technisch’ dus.

Seksualiteit gaat inderdaad over seks, maar ook over: • relaties en gevoelens • liefde, samen zijn (intimiteit) en vertrouwen hebben in de ander • verliefdheid, partnerkeuze en relatievorming • flirten en seksuele aantrekkingskracht • op jongens of meisjes vallen (hetero- of homoseksualiteit) • hoe pubers over zichzelf denken (het eigen zelfbeeld en zelfvertrouwen) • hoe pubers aankijken tegen hun eigen lichaam of uiterlijk • hoe pubers verantwoorde keuzen kunnen maken En ook over: • waarden, normen en opvattingen over seksualiteit en relaties • hoe jongeren zichzelf kunnen beschermen tegen een zwangerschap als ze (later) seks hebben • hoe jongeren zichzelf kunnen beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (soa) of seksueel misbruik.

In die zin gaat seksuele voorlichting ook over grenzen en wensen. In hoeverre zijn uw kinderen bijvoorbeeld in staat te doen en te zeggen wat ze fijn vinden (ook als ze verliefd zijn)?

Durven en kunnen ze ‘nee’ zeggen als ze iets niet willen?

Houden ze voldoende rekening met de eigen grenzen en wensen en die van de ander en tonen ze respect in het contact met de ander? Met andere woorden: seksuele voorlichting gaat ook over gelijkwaardige, gewenste, veilige en

‘Ik heb niet zoveel zin om met mijn ouders over seks te praten. Dat doe ik wel met mijn vrienden. Maar als ik een vraag zou hebben, of ergens mee zou zitten, dan weet ik dat ik naar hen toe kan gaan.’

(Joyce, 13 jaar)

prettige seksuele contacten en relaties. Tenminste, als u dit ook belangrijke waarden vindt in het leven van kinderen en pubers. Dit betekent dat u soms in gesprek gaat met uw puber, een discussie aanzwengelt, feedback geeft op zijn of haar gedrag, vragen stelt en de ander ruimte geeft om te experimenteren met nieuw gedrag.

Schaamte en andere belemmeringen Sommige ouders hebben moeite om met hun kinderen te praten over seksualiteit. Schaamte, onzekerheid, gebrek aan kennis of negatieve ervaringen belemmeren ouders om kinderen goed seksueel voor te lichten. Ze zijn het niet gewend, zijn bang te moeten praten over hun eigen seksuele ervaringen, of bang kinderen hierdoor aan te zetten tot seks. Of ouders stellen praten over seksualiteit uit omdat ze denken dat het kind er niet aan toe is. Of, wat ook vaak voorkomt: ouders denken dat hun puber al genoeg weet, en op school of via vrienden wel seksueel wordt voorgelicht. En dan is het opeens te laat… Uw kind is niet meer gevoelig voor uw adviezen of informatie en volgt alleen zijn eigen ideeën.

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 9

Ouders als seksuele opvoeder

Warm nest

Ouders zijn vaak de eerste opvoeders en daardoor belangrijke personen in het leven van kinderen. Als opvoeder brengt u bewust en onbewust waarden en normen over aan uw kinderen. Ook over seksualiteit en relaties. Omdat u uw kinderen al jarenlang kent en mogelijk ook een intieme band met hen heeft opgebouwd, kunt u als geen ander inspelen op haar of zijn belevingswereld en interesses. Ieder kind heeft recht op goede seksuele voorlichting en het is prettig als u hier als ouder een steentje aan bij kunt dragen. Als ouder kunt u immers veranderingen in gedrag of emoties van uw kind opmerken, problemen signaleren en informatie aandragen.

Uiteraard hoeft u niet over alle onderwerpen alles te weten.

Als ouders laten zien dat ze over een onderwerp als seksualiteit openlijk durven en kunnen praten, is het voor kinderen ook vaak makkelijker om vragen te stellen.

Uit onderzoek onder ouders blijkt dat een ’warm gezinsklimaat’ een positieve invloed heeft op het seksuele gedrag en de seksuele gezondheid van kinderen. Wat betekent dat nu eigenlijk? Een warm gezinsklimaat wil zeggen dat de band tussen jongeren en ouders goed is. Jongeren hebben dan het gevoel dat hun ouders om hen geven en dat ze bij hun ouders terecht kunnen voor hulp en steun. Ouders zijn op de hoogte van, en geïnteresseerd in, het leven van hun kinderen. Jongeren die uit zo’n ‘warm nest’ komen beginnen minder vroeg aan seks. En als ze gaan vrijen, dan beschermen ze zich beter. Ook zijn kinderen beter in staat te onderhandelen met hun partner over wat ze belangrijk vinden in hun relatie dan jongeren die niet uit een ‘warm gezin’ komen.

Seksuele opvoeding gebeurt vaak ongemerkt Gedurende de opvoeding geven ouders bijna dagelijks, bewust dan wel onbewust, boodschappen en signalen af aan kinderen over wat goed en slecht is. Dit geldt ook voor relaties en seksualiteit. Als u bijvoorbeeld naar een tv-programma kijkt met uw kind en u zapt plotseling het programma weg omdat twee mensen innig met elkaar zoenen, kan het kind het idee krijgen dat zoenen iets is om je voor te schamen. Als ouder kunt u een belangrijk voorbeeld zijn voor uw kind. Door regelmatig uw liefde te laten blijken naar uw kinderen of partner, elkaar complimenten te geven en aardig te zijn voor elkaar, leert u uw kind dat liefde en respect belangrijke waarden zijn in de relatievorming.

‘Ik kan het goed vinden met mijn ouders. We doen vaak spelletjes, of ik ga winkelen met mijn moeder. Soms bekijken we samen een film. En dan kletsen we ook met elkaar. Over van alles en nog wat.’

(Fenna, 12 jaar)

Ingrijpen of laten gaan Het is niet altijd even makkelijk om als ouder kinderen zelfstandig te zien worden. Ze kiezen hun eigen kleren uit, hun eigen tv-programma’s, hun eigen hobby’s en vrienden. Misschien maakt u zich soms zorgen over het gedrag van uw puber: ‘Gaat mijn dochter wel met de juiste jongens om’, ‘Kijkt hij niet teveel naar seksprogramma’s?’, ‘Maakt ze geen misbruik van de ander?’ U aarzelt misschien of u moet ingrijpen, of dit gedrag moet laten gaan. Het past bij de puberteit dat jongeren grenzen gaan verleggen. Zeker in de liefde. In hun zoektocht naar: ‘Wat past wel bij mij, en wat niet?’ leren ze zelf zelfstandige en verantwoorde beslissingen te nemen. Pubers zijn vaak doof als u hen wijst op wat er allemaal gevaarlijk of risicovol is. Kritiek wordt door pubers immers snel opgevat als afwijzing. Bedenk dat experimenteren met nieuwe relaties en seksuele ervaringen voor jongeren ook heel veel leuke kanten heeft. En vergeet niet: u heeft uw eigen waarden en normen aan uw kind doorgegeven, en dat doet u nog steeds. Die waarden en normen bepalen voor een groot deel hoe ze zich gedragen, en welke keuzen ze maken. Dus: ‘dat foute vriendje’ wil niet meteen zeggen dat uw opvoeding heeft gefaald.

Tips Geef uw kinderen het gevoel dat u om hen geeft. Dat kan door uw kind complimentjes te geven over bijvoorbeeld prestaties op school, hun uiterlijk of iets anders. Of door een knuffel te geven. U kunt ook tijd uittrekken om samen iets gezelligs te doen: te winkelen of naar de film te gaan.

Uw kind voelt zich dan de moeite waard en gesteund. En dat geeft hem of haar zelfvertrouwen. Ze zullen dan minder snel geneigd zijn over hun grenzen te gaan in seksuele contacten of dingen te doen omdat de ander dat wil. Bovendien weten ze dan dat ze bij u terecht kunnen als ze ergens mee zitten.

Toon interesse in hun leven. U kunt bijvoorbeeld vragen hoe het op school was, of ze wat kunnen vertellen over hun vrienden en vriendinnen of welke internetsites of films ze graag bezoeken. Dat geeft hen niet alleen het gevoel dat u geïnteresseerd bent in hen. U weet ook beter waar ze zich mee bezig houden. U weet wat ze belangrijk vinden, en waar ze een hekel aan hebben. Mochten ze dan vragen of problemen hebben, dan weten ze u te vinden, én u zult dat sneller merken.

Vraag naar de mening van uw kind. U zult uw kind misschien niet zo vaak spreken omdat hij of zij zich regelmatig terugtrekt. Misschien gaat u liever discussies uit de weg omdat u geen conflicten wilt. Toch is het belangrijk om juist in de puberteitfase, kinderen te vragen naar hun oordeel of mening en hiernaar te luisteren. Uw zoon of dochter beseft dan dat hij of zij ertoe doet.

Vertrouwen geven. U heeft misschien het gevoel dat uw kind nu grote seksuele risico’s loopt. U zou het liefst zien dat uw zoon of dochter niet te laat thuiskomt, zich anders kleedt of 10 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Tips om met een puber te praten over seks 1. Weet wat er speelt. Verdiep u in de leef- en belevingswereld van uw kind. Kijk op internet en zoek boeken over seksualiteit en pubers. U kunt meer inzicht krijgen in de puberteit en de fysieke, maar ook emotionele veranderingen die dit met zich mee kan brengen. Realiseert u zich dat tussen de 12 en 15 jaar het lichaam van een puber enorm verandert. De onzekerheid en de seksuele interesse nemen toe. Vanaf 16 jaar zijn jongeren bijna volwassen. Op hun 17e heeft de helft van de jongeren al een keer seks gehad.

2. Stel open en uitnodigende vragen. Door een open vraag wordt uw zoon of dochter uitgenodigd om meer te zeggen dan alleen ‘ja’ of ‘nee’. Zo krijgt u een beeld van de kennis en ideeën die uw kind al heeft over seksualiteit en relaties. Geef desnoods aanvullende informatie als blijkt dat de kennis beperkt of niet juist is.

Vader (V) en zoon (Z) van 12 jaar V: Hoe gaat het met Miriam, hoe lang hebben jullie ook alweer verkering?

Z: Nou, gaat wel goed, we hebben nu 6 weken iets met elkaar.

V: Hee, wat kijk je sip, hoe komt dat?

Z: Ik wil het eigenlijk uitmaken…

V: Dan moet je dat tegen haar zeggen.

Z: Daar heb ik geen zin in. Als ik uit haar buurt blijf dan snapt ze het wel.

V: Dat is niet eerlijk. Zou jij het leuk vinden als iemand dat bij jou deed?

Z: Nee, dat denk ik niet.

V: Als je het moeilijk vindt om te zeggen, kan je ook een briefje schrijven. Je kan ook een smsje sturen, maar dat is minder aardig.

(S. van der Doef, 2006)

3. Praat zelf over seks. Als u zelf praat over seksualiteit, creëert u een sfeer om over gevoelige onderwerpen te praten.

Dit vergroot de kans dat uw kind met een vraag of probleem bij u komt. Praat u er niet over, dan geeft u onbewust de boodschap af dat seksualiteit een taboeonderwerp is. Heeft uw kind een probleem, dan is de kans groot dat hij/zij dit voor zichzelf houdt. Dus: geef antwoord op vragen over seks. En weet u het antwoord niet, zeg dan dat u het na gaat vragen of opzoeken.

Dat kunt u natuurlijk ook samen doen.

4. Gebruik een aanleiding. Het praat een stuk gemakkelijker over bijvoorbeeld soa (seksueel overdraagbare aandoeningen) als daar juist iets over op televisie is of in de krant staat. Of als u daar net iets over gehoord hebt. Wees alert op zulke ‘bruggetjes’.

5. Kies een goed moment. Praat over seksualiteit als u samen met iets bezig bent en het ‘natuurlijk’ en ongedwongen voelt.

Bijvoorbeeld tijdens de afwas, het tafeldekken of autorijden.

Ga er niet speciaal voor zitten, dat levert alleen maar een ongemakkelijk gevoel op.

6. Laat zien waar u het over hebt of wat u precies bedoelt.

Gebruik boeken, brochures, afbeeldingen of voorbeeldproducten (condoom, pilstrip).

8. Blijf op de hoogte van internetgebruik. Internet en televisie zijn voor jongeren belangrijke informatie- en communicatiebronnen. Kijk eens mee met hun programma’s, bezoek websites voor jongeren.

9. Respecteer de privacy van uw kind. Het hoort erbij dat uw kind zich steeds wat meer afzondert. Daar hoeft u zich geen zorgen om te maken.

10. Leg folders neer. Tieners willen vaak wel informatie hebben, maar soms niet van hun ouders. U kunt dus ook zorgen dat er informatie voor het grijpen ligt: folders, tijdschriften, boeken uit de bieb of een lijstje met leuke en informatieve websites.

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 11

niet met ‘foute’ kinderen omgaat. Jongeren zijn op deze leeftijd gevoelig voor afwijzing en kunnen slecht tegen kritiek.

Maar u kunt misschien ook leren meer op hen te vertrouwen: als u uw kind heeft geleerd wat ‘goed’ en ‘slecht’ is, dan loopt het niet in zeven sloten tegelijk. U kunt natuurlijk wel uw zorgen uitspreken, of uw grenzen stellen. Dan weten kinderen wel waar ze aan toe zijn en wat u van ze verwacht.

Laat merken dat uw kind altijd bij u terecht kan. Er zijn kinderen die – uit angst voor negatieve reacties – hun problemen liever voor zich houden. Bijvoorbeeld hun homoseksuele gevoelens, een vermoeden van zwangerschap, seksueel misbruik of lastige jongens. Laat merken dat uw kind er niet alleen voor staat en altijd bij u terecht kan. Misschien kent u voorbeelden uit uw omgeving of hulpverleningsinstanties die speciaal voor jongeren zijn opgezet. Wijs hen ook op deze mogelijkheden.

In een gesprek kunt u laten merken dat u geïnteresseerd bent, u kunt uw eigen waarden en normen met uw kind delen of bediscussiëren. U kunt laten zien waarom u bepaald gedrag wel of niet goedkeurt. U kunt hen stimuleren ook te leren praten over seksualiteit ‘als een gewoon onderwerp’. In latere contacten kunnen dergelijke vaardigheden goed van pas komen.

Maar, het is waar, pubers praten vaak gemakkelijker met leeftijdgenoten dan met hun ouders over seks.

Conclusie • U speelt een belangrijke rol in de seksuele opvoeding van uw kind, al vanaf de geboorte, en ook in de puberteit.

• U bent zelf een belangrijk voorbeeld voor uw kind, ook in liefde en seks.

• Een warm nest is belangrijk, net als praten over seks.

• Experimenteren hoort erbij. Het is de kunst om als ouder een middenweg te vinden tussen ingrijpen of laten gaan.

Praten over seksualiteit en relaties

Wist u dat

Naast de vertrouwde sfeer die door het warme nest is ontstaan, is met uw kind praten over seksualiteit, liefde en relaties ook belangrijk. Zeker als u zich bedenkt dat seksualiteit niet alleen over voortplanting gaat, maar ook over verliefd zijn, verkering krijgen, relaties aangaan en onderhouden, weerbaar zijn en omgaan met teleurstellingen of frustratie.

Als ouders zwijgen over seksualiteit kunnen kinderen het idee krijgen dat praten over seksualiteit een taboe is. Kinderen zullen dan niet snel bij u aankloppen met vragen of problemen. Ze zullen hun informatie ergens anders zoeken, en misschien wel bij een minder betrouwbare bron.

• Jongeren vaker een condoom gebruiken als hun ouders er positief tegenover staan?

• Verliefdheid en relaties, anticonceptie en condoomgebruik onderwerpen zijn die veel jongeren wél met hun ouders bespreken?

• Wensen en grenzen bijna nooit thuis worden besproken?

• Homoseksuele jongeren er veel last van hebben als hun ouders hen niet steunen?

‘Ik heb veel vrienden waar ik vaak bij ben, maar thuis is het ook altijd wel gezellig. Mijn vader en ik voetballen geregeld achter op het pleintje. En met mijn moeder kijk ik wel eens een film. We houden allebei van Disneyfilms.’

(Mark, 11 jaar)

12 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

3

De seksuele ontwikkeling en het seksuele gedrag van pubers PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 13

De eerste zoen en rode oortjes Veel ouders hebben vragen over de seksuele ontwikkeling van hun kinderen of maken zich zorgen. Is het normaal dat mijn 11-jarige zoon veel op internet surft en op zoek is naar seks?

Past het bij de leeftijd van mijn dochter dat ze de badkamerdeur op slot doet? Zijn geseksualiseerde beelden in de media schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen?

A

ls ouder is het handig op de hoogte te zijn van de seksuele ontwikkeling van kinderen en pubers. Ouders kunnen hun pubers al rond hun negende of tiende jaar voorbereiden op de puberteit en alle veranderingen die daarbij komen kijken. Hierdoor is er minder verwarring bij kinderen en minder onzekerheid over hun lichaam op latere leeftijd.

www.opvoedendoejezo.kro.nl

Eigenlijk begint de seksuele ontwikkeling van kinderen al bij de geboorte en deze gaat het hele leven door. Baby’s ontdekken hun eigen lichaam, peuters zijn nieuwsgierig waar kindjes vandaan komen en kleuters lopen het liefst in hun blootje door de kamer. Doktertje spelen, verliefd zijn op de juffrouw of meester en interesse in hoe (andere) jongens en meisjes eruit zien, horen daarbij.

Veranderingen in de puberteit Tegen het einde van de kindertijd, rond het 10e jaar, ervaren kinderen de eerste gevoelens van seksuele opwinding en verliefdheid en gaan fantaseren over seksualiteit. Dan begint ook de zogenaamde puberteit. Uw kind zoekt zijn weg naar de volwassenheid. Kleding is al te klein voordat zij goed en wel gedragen is, bh’s moeten worden gekocht, uw kind loopt ineens rond in een wolk deodorant of aftershave en u zult misschien regelmatig deuren hard horen dichtslaan. Niet alleen uw kind kan in deze periode behoorlijk in de war raken van alle veranderingen. Ook u als ouder zal misschien moeten wennen.

De seksuele ontwikkeling van kinderen begint al bij de geboorte en gaat het hele leven door.

Tienerdisco ‘Schuren’ in de tienerdisco, Je kind is 14 en wil naar de disco. Te jong? Welnee, verschillende grote discotheken organiseren speciale tienerdisco's.

Ze openen hun deuren dan exclusief voor 12 tot 15jarigen. In Bunnik is het eens in de 2 maanden zover. Uit de tap komt cola en sigaretten zijn uit den boze. Maar dansen mag... en schuren ook. Camjo Annike reed mee met een speciale, dampende discobus vol opgewonden tieners en volgde enkele feestgangers op hun (eerste) avond uit. http://player.omroep.nl/?aflID=6554195

Lange slungels • Pubers maken een enorme groeispurt. In het begin zijn ze nog wat slungelig, omdat ze vaak wat later ook in ‘de breedte’ gaan groeien.

• Hun geslachtsorganen groeien. Bij meisjes groeien de borsten.

• Meisjes krijgen bredere heupen, jongens bredere schouders.

• Jongeren krijgen haargroei: onder hun oksels en op hun geslachtsorganen, en jongens vaak ook op hun gezicht en armen, borst en benen.

• De meeste jongens krijgen hun eerste zaadlozing (vaak in de vorm van een ‘natte droom’: een jongen komt klaar tijdens zijn slaap) en ook krijgen ze vaak onverwacht een erectie. Meisjes worden voor het eerst ongesteld. Jongens en meiden zijn dan ‘geslachtsrijp’: vrouwen kunnen zwanger worden en mannen kunnen een vrouw zwanger maken.

Rode oortjes Vanaf ongeveer 10 jaar krijgen kinderen ook meer interesse in de volwassen seksualiteit. Ze horen en zien van alles op televisie en internet, worden nieuwsgierig en gaan zelf ook op

14 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

zoek naar informatie over seks. Als ouder merkt u dat ze graag kijken naar tv-programma’s met seks of actiever informatie gaan opzoeken. Tegelijkertijd kunnen ze preuts of afhoudend reageren als u met hen over seksualiteit wilt praten. Ook hebben ze veel behoefte aan privacy. U zult misschien merken dat ze de badkamerdeur op slot doen en niet snel meer in hun blootje rondlopen.

Erbij horen Sommige kinderen zijn er trots op dat ze nu een echte vrouw of echte man worden. Andere kinderen worden juist erg onzeker (‘Is het wel normaal dat ik de langste van de klas ben?’ of ‘Zijn mijn borsten niet abnormaal klein?). Pubers moeten vaak nog erg wennen aan hun ‘nieuwe lichaam’. Ze schamen zich snel en voelen zich ongemakkelijk.

Daarbij komt ook nog eens dat pubers vaak erg gevoelig zijn voor wat hun omgeving denkt en van hen vindt. Vooral leeftijdsgenoten. Het is dan ook erg belangrijk om ‘erbij’ te horen en te passen bij een groepje. En ze zijn vaak makkelijk te beïnvloeden. Ook kunnen pubers heftig reageren op hun omgeving, en zeker ook op hun ouders. U zult misschien ook merken dat u wat minder contact heeft met uw kind dan vroeger, en dat uw kind zich snel aangevallen kan voelen.

• Een klein onopvallend puistje in het gezicht? ‘Nee! Wat lelijk! Die puist móet weg, anders ga ik de deur niet uit!’

• Kijkt die leuke jongen niet continue? ‘Hij ziet me niet staan!’

• Uiterlijk 10 uur ’s avonds weer thuis? ‘Dan ben ik nét weg!

Dan ga ik wel helemaal niet meer!’

Verschillen tussen jongens en meisjes Meisjes beginnen eerder aan de puberteit dan jongens en zien er eerder volwassen uit. Meisjes zijn op hun 13e jaar vaak een stuk langer en hebben al borsten en heupen of dragen makeup, terwijl jongens vaak nog heel speels zijn en nauwelijks boven hun boekentas uitkomen. Jongens kunnen wel eens overdonderd raken door al dat vrouwelijk vertoon.

Een ander verschil is dat meisjes graag met elkaar praten over liefde, relaties en seksualiteit. In vriendinnengroepjes worden alle interessante jongens en ook meisjes ‘gekeurd’. Jongens hebben vaak minder zin om hun omgeving te ‘evalueren’, maar praten wel stoer over seks en meisjes.

De eerste zoen en de seksuele ‘carrière’ Vanaf het 11e en 12e jaar gaan pubers meer fantaseren over seksualiteit. Zoenen, knuffelen en seks wordt nu ook iets wat ze zelf wel zouden willen doen. Ze merken dat ze leeftijdgenoten seksueel aantrekkelijk gaan vinden. In het uitgaansleven zoeken jongeren elkaar op en begint het spel van zien en gezien worden, aantrekken en afstoten, flirten en verleiden. De eerste verliefdheden beginnen, en vaak krijgen pubers hun eerste vriendje of vriendinnetje met wie ze zoenen en hand in hand lopen.

Op deze leeftijd zijn jongeren dus volop aan het ontdekken.

Daar hoort ook bij dat ze aan het onderzoeken zijn of ze op jongens of op meisjes vallen. Dat kan heel spannend zijn en onzekerheid met zich meebrengen. Het is belangrijk dat u deze twijfels of zoektocht accepteert en uw kind daarin steunt.

Pas na hun 15e krijgen de meeste jongeren een serieuze relatie en gaan de meesten voor het eerst vrijen. Ze mogen er dan misschien wel een beetje volwassen uitzien, pubers zijn vaak nog kind in hoe ze zich gedragen of hoe ze denken.

Wist u dat: • De helft van de jongeren 13,5 jaar is als ze voor het eerst zoenen?

• De meeste jongeren pas een stuk ouder zijn, 17 jaar, als ze voor het eerste met iemand naar bed gaan? En dat hun ‘seksuele carrière’ meestal heel geleidelijk verloopt?

Vanaf het 11e en 12e jaar gaan pubers meer fantaseren over seksualiteit.

• Jongens en meisjes niet zoveel van elkaar verschillen in ervaring met zoenen en seks? Meisjes wel vaker een vaste relatie hebben dan jongens? En jongens wat vaker losse sekspartners hebben?

• Leerlingen van het VMBO eerder seks hebben met een partner dan HAVO- en VWO-leerlingen?

• Jongeren graag seks hebben omdat ze knuffelen en lekker tegen elkaar aanliggen belangrijk vinden (en niet alleen omdat ze opgewonden zijn)?

Tips • Geef uw dochter of zoon al voordat zij in de puberteit komen informatie over hoe het lichaam en het gedrag kan veranderen, en dat ze zich in de war kunnen voelen.

• Leg uit dat ieder kind een eigen ontwikkeling doormaakt en dat geen enkele jongere hetzelfde is.

• Ouders hebben vaak de neiging om aan hun dochter meer te vertellen over de lichamelijke ontwikkeling (menstruatiecyclus e.d.) dan aan hun zoon. Dat komt omdat moeders deze rol vaak op zich nemen. Maar, ook jongens hebben ondersteuning nodig en weten vaak minder dan ouders denken! Vaders kunnen hierin een belangrijke rol vervullen.

• Misschien heeft u het gevoel dat u uw puber uit het oog verliest en niet meer weet wat hij of zij buiten de deur doet. Het is voor uw kind belangrijk om vrijheid te hebben. U kunt wél afspraken maken met andere ouders over uitgaanstijden, omgangsvormen, alcoholgebruik en wie bijvoorbeeld de jongeren brengt en haalt naar feestjes. Kijk of er bij feestjes iemand is die toezicht houdt en dat er geen alcohol geschonken wordt.

Conclusie: • De seksuele ontwikkeling begint bij de geboorte en gaat door tot het einde van het leven.

• De puberteit begint vanaf het 10e jaar. Bij meisjes eerder dan bij jongens.

• Ieder kind heeft een ander tempo in de ontwikkeling.

• De puberteit betekent niet alleen dat het lichaam verandert.

Ook hoe uw kind zich voelt, en gedraagt wordt anders.

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 15

4

Nieuwe media & jongerencultuur Seks op tv, chatten, internetdaten en webcamseks

16 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Blote chickies, stoere macho’s Via websites, videoclips en tijdschriften worden jongeren al op jonge leeftijd geconfronteerd met seksuele beelden en informatie. Veel ouders maken zich zorgen over teveel bloot en seks en vragen zich af of dit schadelijk is voor jongeren.

H

et is inderdaad zo dat er helaas niet zoveel ‘verantwoorde’ voorbeelden van seks op tv en internet te vinden zijn. Vaak zien we een soort primitief sprookje: mannen hebben altijd zin en hebben vaak meerdere vrouwen aan hun zijde. Vrouwen zijn op hun beurt vaak lustobject. Daarnaast gebruiken jongeren op tv bijna nooit condooms, en is het volkomen normaal om bij de eerste kennismaking seks te hebben, zonder eerst zelfs maar te praten of verliefd te zijn.

Porno De meest expliciete vorm van seks waar jongeren belangstelling voor hebben is porno. Jongens hebben daar meestal meer interesse voor dan meisjes. Dat betekent niet dat ze seksverslaafd zijn, of ongezonde neigingen hebben. Jongens kijken porno omdat ze behoefte hebben aan expliciete voorbeelden van seks. Hoe gaat dat in zijn werk? Wat kan je allemaal doen met een meisje? Hoe kan je seks leuker of lekkerder maken?

Ze zijn dus vooral nieuwsgierig. Soms zorgt dat ervoor dat ze de mannen uit de films als voorbeeld zien, maar vaak kunnen jongens porno en de realiteit goed van elkaar scheiden.

Jongens kijken naar porno omdat ze behoefte hebben naar expliciete voorbeelden van seks.

Een ideaal lichaam?

Pubers zijn vaak onzeker over hun uiterlijk. Daarbij verheerlijken ze de beelden van mooie mannen en vrouwen die ze zien in tijdschriften en op tv. Sommige meiden die weinig zelfvertrouwen hebben, kunnen ontevreden raken over hun eigen lichaam, zichzelf minder waard voelen en veel moeite doen er al jong sexy uit te zien. Sommige jongeren weten nog niet dat bijna alle mediabeelden gemanipuleerd zijn en daardoor niet de werkelijkheid weergeven. Het is dus onmogelijk voor hen om hun ideaal te bereiken! Sommige jongeren kunnen hier erg ongelukkig van worden, en zelfs gezondheidsklachten krijgen, zoals bijvoorbeeld anorexia.

Kortom: jongeren zien veel onrealistische beelden van mannen, vrouwen en seksualiteit. Veel jongeren zien het onderscheid, andere minder en kunnen er last van krijgen. Hoe kunt u uw kind hierbij ondersteunen?

Tips • U kunt uw kind leren om kritisch te kijken naar deze ‘onechte beelden’ over seksualiteit of het ideale lichaam. Ze kunnen dan onderscheid leren maken tussen ‘de wereld in de media’ en de realiteit. U kunt samen met uw kind kijken naar een videoclip en dan, bijvoorbeeld, vragen aan uw dochter: ‘Wat vind je van die meisjes? Zou je erop willen lijken? Waarom wel of waarom niet? Gaan meisjes in je omgeving ook zo om met jongens? Of op een andere manier?

Wat zou je er van denken als een jongen je zo zou behandelen?’

• En hetzelfde aan uw zoon: ‘Zou jij ook op die mannen willen lijken en waarom?’, ‘Hoe vind je dat mannen en vrouwen hier neergezet worden?’

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 17

• U kunt met uw kinderen in gesprek gaan over hun eigen zelfbeeld en ideaalbeeld: wat vinden ze van hun eigen uiterlijk?

Zouden ze iets willen veranderen, of zijn ze wel tevreden?

Op wie zouden ze graag willen lijken? Zo komt u er ook achter of ze tevreden zijn met zichzelf, of waar ze onzeker over zijn. U kunt daar dan rekening mee houden.

www.opvoedendoejezo.kro.nl

• Geef uw kind ook af en toe complimenten over zijn of haar uiterlijk.

• Maak duidelijk dat wat in de media verschijnt niet de alledaagse werkelijkheid weergeeft. Katja Schuurman heeft een borstvergroting gehad en Jolanthe Kabau van Kasbergen heeft vast ook putjes in haar billen. En wat misschien een opluchting is: ook uw dochter of zoon kan er zo uitzien met hulp van een computer!

Chatten en cammen De mobiele telefoon en internet zijn handige hulpmiddelen voor pubers om contacten te leggen. Via internet leggen jongeren dan ook massaal contact en hebben de tijd van hun leven. Internetdaten, (web)cammen, profielsites en chatten zijn niet meer weg te denken uit het leven van jongeren. Er kunnen leuke vriendschappen uit ontstaan, maar soms realiseren zij zich niet altijd dat achter dat leuke chatcontact iemand kan zitten met minder frisse bedoelingen. Veel jongeren overzien de gevolgen niet van hun gedrag. Een uit de hand gelopen grap kan nog jarenlang op het internet rouleren. Het is dus belangrijk dat jongeren de leuke kanten weten van deze nieuwe communicatiemiddelen en ook hoe ze het voor zichzelf en de ander leuk kunnen houden.

Experimenteren op internet H. de Graaf van de Rutgers Nisso Groep, over het experimenteren met seks op internet. Op profielsites kunnen kinderen zijn wie ze willen zijn. In de veilige omgeving van hun kamer hebben ze alle ruimte om te experimenteren. Maar het kan ook misgaan. http://player.omroep.nl/?aflID=4303924

Tips Zet de computer in een ruimte waar u vaak bent Zet de computer op een plek in huis die u goed kunt zien. Zo kunt u beter zien wat uw kind doet op internet. U kunt dan ook sneller helpen als uw kind vragen heeft.

Hang vuistregels naast de computer Maak afspraken met uw kind over wat ze wel en niet mogen als ze computeren. Zet deze afspraken op een lijst en hang de lijst naast de computer.

Praat over internet met uw kind Laat uw kind merken dat u interesse heeft in wat het doet op internet. Stel dus ook veel vragen. Op die manier leert uw kind dat het naar u toe kan komen als het vragen heeft.

Weet waar uw kind het over heeft Het is handig om zelf verstand te hebben van internet. Zo kunt u beter begrijpen waar uw kind mee bezig is. De beste manier is om alle dingen te gaan doen op internet, die uw kind ook doet. Misschien vindt uw kind het wel leuk om dat samen met u te doen. Zo slaat u twee vliegen in één klap: u leert van uw kind én ziet wat uw kind doet op internet.

Als u het moeilijk vindt om deze kennis op te doen, dan kunt u ook een cursus volgen (zie www.mijnkindonline.nl).

Maak gebruik van technische hulpmiddelen Er is informatie op internet die u misschien niet zo prettig vindt. U wilt niet dat uw kind deze informatie kan zien. Daarvoor kunt u programma’s gebruiken die deze informatie tegenhouden (bijvoorbeeld een virusscanner en een firewall).

Achter dat leuke chatcontact iemand kan zitten met minder frisse bedoelingen.

18 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Moeder van Kim (10 jaar) Kim is behoorlijk impulsief en gemakkelijk beïnvloedbaar. Ze is net 10 jaar maar heeft nu al belangstelling voor jongens en seks. En ze zit graag achter de computer. Ik praat veel met haar. Niet heel zwaar of serieus, dan haakt ze zo af. Gewoon tussendoor tijdens het autorijden of als we met iets anders bezig zijn. Ik leg haar dan terloops situaties voor en vraag haar mening. Bijvoorbeeld: wat doe je als iemand je vraagt iets uit te trekken achter de web-cam? Of: stel iemand vraagt je adres? Daar praten we dan wat op door. Daarnaast check ik ook welke sites ze bezoekt. Ze weet hiervan, vindt het niet nodig en stom. Het zij zo.

Afspraken U kunt ook afspraken maken met uw kind over MSN, hyves en chatten • Geef geen naam en adres door. Gebruik altijd een ‘nickname’.

• Reageer niet op vragen van vreemden. Personen kunnen zich anders voordoen dan ze in werkelijkheid zijn.

• Laat geen vreemden toe in je adressenbestand.

• Zorg dat anderen het weten als je een date hebt met iemand (of neem iemand mee).

• Spreek af op een neutrale plek.

• Block mensen die vervelende (seksuele) dingen aan je vragen.

• Denk goed na of je een foto op je profielsite zet (stel de vraag of je het oké zou vinden als die foto op de voorkant van de Telegraaf zou staan).

• Bedenk goed wat je wel en niet laat zien via de webcam. De ontvanger kan opnames vastleggen en doorsturen.

• Stel geen heel persoonlijke vragen aan de ander. Dwing een ander niet om dingen te doen die zij of hij niet wil.

• Maak geen opnames van anderen zonder dit te vragen. Laat anderen niets zien waar zij niet om gevraagd hebben.

En ook hierbij geldt: alleen waarschuwen of verbieden helpt niet. Ze zoeken dan toch wel manieren om wél achter het toetsenbord te kruipen, stiekem bij een vriendje of als u niet thuis

bent. Het werkt juist beter om jongeren te leren om ‘veilig’ te computeren.

Wist u dat • Jongeren hun kennis over seksualiteit en relaties het liefst opdoen via internet?

• Bijna alle jongeren wel eens chatten of MSN-en met iemand die ze leuk vinden?

• 10% van de jongens en 5% van de meisjes tussen de 12 en 25 jaar wel eens seks heeft gehad met iemand op het internet (= cyberseks).

• 10% van de jongens en 26% van de meisjes heeft wel eens iets vervelends meegemaakt op internet?

www.opvoedendoejezo.kro.nl

Profielsites De hele wereld kijkt mee! Websites als 'Sugababes.nl' voor meisjes en 'Superdudes.nl' voor jongens zijn bijzonder populair. Ze kunnen hier een internetsite of profielsite plaatsen over zichzelf met foto's. B. Delver van de Stichting De Kinderconsument waarschuwt voor het invullen van adresgegevens. http://player.omroep.nl/?aflID=4303527

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 19

5

Relatievorming, seksuele contacten en seksueel misbruik

20 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

De eerste contacten, wensen, grenzen en loverboys Uw kind is misschien nog niet toe aan feestjes of uitgaan en de vriendschappen met zijn of haar leeftijdgenoten zijn nog puur vriendschappelijk. Toch komt er een moment waarop dit verandert. Sommigen ontmoeten hun eerste grote liefde, anderen hebben losse relaties of stellen seks uit tot aan het huwelijk.

M

isschien vraagt u zich wel eens af waar het naar toe gaat met jongeren en seksualiteit. Als we de media mogen geloven, lijken veel jongeren het al voor een drankje te doen en liggen er overal loverboys op de loer om meisjes te strikken. Jongeren beginnen eerder aan seks en experimenteren meer.

Maar, over het algemeen gaat het best goed met de seksuele gezondheid van jongeren. Als jongeren voor het eerst seks hebben dan beschermt ongeveer 4 op de 5 zich tegen een zwangerschap en soa. En als ze een relatie hebben, dan zijn ze daar meestal heel tevreden over. Het gaat dus veel beter dan de media ons voorspiegelen.

Weerbaarheid gaat niet alleen over grenzen kunnen aangeven, maar ook over weten wat je zelf wilt. Meisjes zijn zich meer bewust van hun eigen grenzen dan jongens. Ze praten er ook meer over met hun ouders en vrienden. Meisjes zijn echter vaak zo sterk bezig met het aangeven van hun grenzen en rekening te houden met de wensen van de ander, dat ze hun eigen wensen vergeten. Als u als ouder zelf weerbaar bent en goed voor uzelf kunt opkomen, uw wensen en grenzen kunt uiten, dan zal uw kind dat van u kunnen afkijken.

Toch is het niet vreemd dat u zich wel eens zorgen maakt. Juist in deze leeftijdfase doen kinderen nieuwe ervaringen en contacten op, ze sluiten zich meer af voor hun ouders en verkennen de wereld om hen heen. Logisch dat jongeren situaties opzoeken die spannend en grensverleggend zijn, maar soms ook minder prettig of leuk uitpakken. Het liefst zou u uw kinderen beschermen tegen de ‘boze buitenwereld’. En toch zullen jongeren hierin hun eigen weg moeten leren vinden. Wel kunt u als ouder veel betekenen door kinderen een goede bagage mee te geven en vroeg weerbaar te maken. En hen duidelijk te maken dat ze altijd bij u terecht kunnen, wat er ook gebeurt.

Een prettige relatie en vergroten van weerbaarheid Vraagt u zich wel eens af of uw zoon of dochter in staat is in verschillende situaties haar of zijn eigen wensen en grenzen aan te geven? Met name in de puberteit willen jongeren er graag bijhoren en zijn ze gevoelig voor sociale druk. Durven ze voor zichzelf op te komen als ze verliefd zijn? Durven ze een relatie te beëindigen als het niet meer goed voelt? Kunnen ze prettige en niet prettige contacten tijdig herkennen? Kunnen ze al beoordelen wie wel of niet te vertrouwen is? Hebben ze de juiste vrienden? Als ouder kunt u uw kinderen hierin begeleiden en leren onderscheid te maken tussen respectvolle en liefdevolle relaties en minder respectvolle of liefdeloze relaties.

Pubers die voor het eerst het liefdespad opgaan ontdekken wat ze wel of niet fijn vinden in vriendschappen en seksuele relaties. Dit zijn waardevolle ervaringen. De één begint eerder aan seks dan de ander. Jongeren maken hierin eigen keuzes.

Soms hebben jongeren achteraf spijt omdat de ander nog niet de ware was, of omdat de ander hen geen blik meer waardig keurt. Anderen genieten van hun eerste seksuele ervaringen.

Tips: Open huis Na de basisschool verliest u uw kind meer en meer uit het oog.

Uw zoon of dochter maakt nieuwe vrienden of vriendinnen en u weet minder goed met wie ze omgaan. Nodig vrienden en vriendinnen van uw kind eens bij u thuis uit. Informeer bijvoorbeeld naar hun vrije tijdsbesteding, e.d. Op deze manier kunt u ook zien met wie uw puber omgaat en hoe hij of zij zich in het bijzijn van anderen gedraagt.

Wat zou jij doen?

Praat met uw puber over gewenste en niet gewenste (seksuele) contacten en leg hem of haar verschillende situaties voor: ‘Wat zou jij doen als de ander iets niet wil?’, ‘Wat zou jij doen als je niet echt verliefd bent op iemand?’, ‘Wat zou je doen als je na een week verkering al een mobieltje krijgt van je PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 21

vriendje?’, ‘Ik heb laatst gelezen dat een meisje zich met een mobieltje heel sexy heeft laten fotograferen, wat vind jij daarvan?’. ’Wat doe je als een meisje zich aan je opdringt en er ook nog eens sexy en leuk uitziet?’

Vertel dat uit onderzoek is gebleken dat onder jongeren veel pubers verder gaan dan ze hadden gewild. Ook vinden jongeren soms achteraf dat ze te jong met seks zijn begonnen, anderen hebben spijt dat ze seks hebben gehad met iemand waar ze niet echt verliefd op waren. Ook soaps en andere programma’s op televisie kunnen een ingang zijn om hierover in gesprek te gaan.

www.opvoedendoejezo.kro.nl

prettige en veilige contacten is dat je je op je gemak voelt, dat je jezelf kunt zijn en dat je je gewaardeerd voelt. Veelal ontwikkel je hierdoor vertrouwen in de ander. Leer uw puber dat ze luisteren naar lichamelijke signalen (bijvoorbeeld hartkloppingen of zweten) als het onveilig of niet meer prettig voelt. Een puber leert zo beter op de eigen intuïtie te vertrouwen.

Kwetsbare jongeren Sommige jongeren hebben meer moeite om zich weerbaar op te stellen dan anderen. Uit een groot onderzoek onder jongeren in 2005 is gebleken dat één op de zeven meisjes wel eens te maken heeft gehad met een vorm van seksuele dwang of seksuele grensoverschrijding. En ook jongens worden wel eens gedwongen tot seks (4%).

Jongeren met hoger risico op seksueel misbruik • Jongeren waar de thuissituatie instabiel is of waar verschillende problemen spelen, zoals werkeloosheid, alcohol- of drugsgebruik, huiselijk geweld of ziekte.

• Jongeren die erg gevoelig zijn voor aandacht en bevestiging.

• Jongeren met een negatief zelfbeeld of weinig zelfvertrouwen.

• Jongeren die minder weerbaar zijn.

• Jongeren die alcohol en drugs gebruiken.

• Jongeren met een verstandelijke beperking.

• Jongeren met een fysieke beperking.

• Jongeren met een gedragsstoornis, zoals ADHD, PDD-NOS, Asperger, etc.

Theatervoorstelling

Moeder van Kevin (11 jaar):

Waar liggen je grenzen? Durf je nee te zeggen?

Seks lijkt een consumptieartikel geworden en veel jongeren weten niet goed hoe hiermee om te gaan.

Benzies & Batchies is een theatervoorlichtingsstuk over seksueel gedrag, met discussie na afloop.

Het is een flitsend rollenspel voor jongeren door jongeren. Initiatiefnemer is Janine de Ridder, directeur van Stichting Kikid. De regie is van Natasja Looman. De opname is gemaakt op het Nova College in Santpoort. http://player.omroep.nl/?aflID=6595001

Kevin zit op het speciaal onderwijs. Hij wordt altijd door een taxi gehaald en gebracht. De invalchauffeur heeft Kevin betast en hem verteld dat hij niets tegen ons mocht zeggen. Hij zou ons anders wat akeligs aandoen.

Gelukkig heb ik Kevin vaak terloops gezegd dat leuke geheimpjes voor jezelf zijn, maar nare geheimen nooit.

Wat iemand ook zegt. Ik ben blij dat hij dat heeft onthouden en hij naar ons toegekomen is. Daardoor hebben we maatregelen kunnen treffen en is het bij één nare ervaring gebleven.

Ja-gevoel of nee-gevoel?

Leer uw kind het verschil tussen een ja-gevoel en een neegevoel. Een ja-gevoel geeft aan dat je iets wilt, een nee-gevoel dat je iets (nog) niet wilt. Bespreek hoe ze dit zelf duidelijk kunnen maken. En, laat hen zien hoe ze dit soort ja- en neesignalen kunnen herkennen bij een ander. Leer hen hoe je kunt zeggen of laten merken dat je iets fijn of prettig vindt in relaties. Met name jongens vinden het lastig om rekening te houden met de wensen en grenzen van de ander, terwijl meisjes eerder afgaan op de behoeften van de ander.

Wederzijds respect Laat duidelijk blijken dat gelijkwaardigheid en respect belangrijke elementen zijn in een relatie. Laat uw dochter of zoon voorbeelden noemen uit hun eigen omgeving van respectvol gedrag, wederzijds respect en gedrag dat niet respectvol is of gelijkwaardig. Geef aan hoe ze respect en gelijkwaardigheid (ook in de omgang tussen jongens en meisjes) in relaties en contacten kunnen herkennen. Maar laat hen ook nadenken over wat ze kunnen doen als de ander niet meer respectvol met je omgaat. Respect betekent ook rekening houden met de eigen wensen en grenzen en die van de ander.

Eigen thermometer Bespreek met uw puber dat ieder een eigen thermometer heeft in contacten met anderen. Een belangrijke graadmeter voor 22 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Vader van Bart (14 jaar): Soms stoort het me dat jongens vaak de ‘badboy’ rol opgeplakt krijgen en meisje als slachtoffer worden gezien.

Ik weet heel goed dat meisjes meer risico lopen op een nare seksuele ervaring, ik heb twee dochters van 16 en 19 jaar. Ik weet wat er mis kan gaan. Maar de dames kunnen er soms ook wat van hoor. Mijn zoon Bart is nog helemaal niet zo met seksualiteit en versieren bezig.

Laatst is hij in de fietsenkelder op school door 3 meiden behoorlijk seksueel geïntimideerd. Het bleef bij woorden, maar toch. Zijn mentor reageerde daar achteraf heel laconiek op. Als het andersom was geweest, waren er volgens mij maatregelen getroffen. Nu leek het bijna of hij het leuk moest vinden. Kijk zoiets ergert me en daarom ga ik er werk van maken. Voor mijn zoon!

• • • • • • • • • • • • • •

Seksueel uitdagend of juist aseksueel gedrag Introvert of juist agressief gedrag Weglopen, te laat thuis komen, niet meer luisteren Smoesjes en leugens Slaperig zijn of onbereikbaar overkomen Onverwachts veel geld hebben of uitgeven aan dure spulletjes Uitdagend of sexy kleden en zich ook uitdagend gedragen Veel uitgaan, blowen en/of alcohol drinken Plotselinge verandering van vriendenkring Geheimzinnig gedrag tijdens telefoneren en computergebruik Ruzie zoeken, opstandig gedrag Nachtmerries, angstig zijn Eetproblemen Vermijden van situaties, mensen of plekken

Jeugdprostitutie of loverboyproblematiek Wat is seksueel misbruik?

In de puberteit zijn jongeren extra gevoelig voor waardering en willen graag geaccepteerd worden door leeftijd- of seksegenoten. Soms gaan ze verder dan ze diep in hun hart zelf willen. Ze doen iets, of laten iets toe om in de gunst te vallen van een ander, om op te vallen of liefde te krijgen. Het is ook mogelijk dat bepaald gedrag, uiterlijk of opmerkingen verkeerd worden begrepen door de ander. Maar soms is er echt sprake van seksuele grensoverschrijding, of zelfs uitbuiting of machtsmisbruik. Dan wordt het romantisch ideaalbeeld wreed verstoord!

Bij seksueel misbruik is er sprake van gedwongen en ongewenst seksueel contact. Het kan gaan om ongewenste lichamelijke aanrakingen, opdringerig gedrag, seksistische opmerkingen of ongewilde seksuele handelingen. Het gaat tegen de zin van iemand in. Niet alle jongeren zijn in staat zich goed te verweren of tijdig ‘nee’ te zeggen. Daarnaast heeft de ander niet altijd door dat er grenzen worden overschreden of de ander heeft geen respect voor de grenzen van de ander.

Seksueel misbruik kan iedereen overkomen. In de meeste gevallen zijn de plegers of daders bekenden van het slachtoffer.

Dit kan een vriend(in) zijn, een buurman, een leerkracht, een familielid, etc. Afhankelijk van de aard, de ernst, de duur van het seksueel misbruik, de relatie tot de dader en de omstandigheden waarbinnen het misbruik plaatsvond, kunnen ernstige tot zeer ernstige psychische en of lichamelijke problemen ontstaan. Een ernstige vorm van misbruik is seksueel contact wat gepaard gaat met uitbuiting, geweld of dwang in combinatie met geheimhouding.

Vermoeden van seksueel misbruik Als gevolg van seksueel misbruik kunnen jongeren schulden schaamtegevoelens, angst, agressie, onzekerheid en wantrouwen ervaren. Soms gaan deze ook gepaard met psychosomatische klachten, grenzeloosheid, nachtmerries, geheugenstoornissen of depressies. De gevolgen van seksueel misbruik zijn voor meisjes net zo ernstig als voor jongens. Veel jongeren durven vaak niet te praten over de gebeurtenissen, of hiervoor steun of hulp te vragen. Voor jongens is het vaak extra lastig om hierover naar buiten te treden omdat jongens zichzelf niet als slachtoffer willen zien. Jongens die door mannen seksueel zijn misbruikt zijn soms verward over hun seksuele voorkeur, zijn bang homoseksueel te zijn of voor ‘flikker’ te worden uitgemaakt.

Overige signalen die kunnen duiden op seksueel misbruik • Stemmingswisselingen • Veranderingen in gedrag, kleding of uiterlijk • Terugtrekken, stoer gedrag of juist heel aangepast gedrag

Gedwongen jeugdprostitutie is één van de meest extreme vormen van seksueel misbruik. We weten niet precies hoeveel meisjes slachtoffer worden van loverboys. Geschat wordt dat ongeveer 8 op de 1000 meisjes wel eens is gedwongen of overgehaald tot betaalde seks. Dat zijn bijna 10.000 meisjes tussen de 12 en 25 jaar. Maar hoeveel van hen door een loverboy zijn overgehaald, is niet bekend. Gestrikt worden door een loverboy kan trouwens ieder meisje overkomen. Vaak gaat het zo geleidelijk, dat meisjes helemaal niet door hebben dat ze misbruikt worden. Vooral omdat de relatie met een loverboy vaak heel leuk begint.

www.opvoedendoejezo.kro.nl

Moeder Monique Moeder Monique over de gruwelijke ervaring die haar dochter van veertien overkwam: door een loverboy ingezet als prostituée. Hoe kon het gebeuren? Wat kun je als ouder doen? http://player.omroep.nl/?aflID=6578385

De ‘loverboy-tactiek’ De laatste jaren is steeds meer onderzoek gedaan naar loverboys en jeugdprostitutie. Loverboys gaan welbewust en doelgericht te werk en maken gebruik van allerlei geraffineerde tactieken. De kern van het probleem is dat meisjes via misleiding en manipulatie of met dwang en geweld in de prostitutie belanden. Ze worden in de val gelokt, verliefd en afhankelijk gemaakt, onder controle gehouden, gemanipuleerd en ingelijfd. In het begin stelt de loverboy alles in het werk om het meisje verliefd op hem te laten worden. Via cadeaus, attent gedrag, exclusieve aandacht geeft hij haar het gevoel niet meer zonder hem te kunnen. Dit is de fase waarin een loverPUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 23

boy een meisje aan zich bindt en van hem afhankelijk maakt.

Het misbruik sluipt er langzaam in. Daarna volgt veelal de fase van isoleren, uitbuiten, dwang en geweld. Een fase waarin voor meisjes nauwelijks meer een weg terug is. Slachtoffers van loverboys ontkennen vaak de dwang, de vernedering, chantage en geweld omdat ze vaak tot over hun oren verliefd zijn op hun loverboy.

www.opvoedendoejezo.kro.nl

Eveline Vanaf haar 15e jaar viel ze op ‘foute’ jongens. En zo raakte ze zwaar verliefd , zodat ze een makkelijk slachtoffer werd van haar ‘vriend’ die loverboy bleek te zijn. Het aangrijpende relaas van Eveline, die uiteindelijk de kracht vond om er uit te breken. http://player.omroep.nl/?aflID=6578386

Proces van inlijving: • Hij zoekt contact met een meisje. Dat kan bij een middelbare school zijn, in het uitgaanscircuit of bij een opvanghuis of instelling.

• Hij maakt indruk op haar en zorgt dat het meisje verliefd op hem wordt. Dat kan door zijn attente gedrag of door exclusieve cadeaus.

• Hij heeft seks met zijn nieuwe lief.

• Hij isoleert het meisje van haar omgeving (vrienden en familie). Het meisje heeft het gevoel dat hij de enige is die van haar houdt.

• Hij laat haar kennis maken met zijn vrienden en met het ‘prostitutiecircuit’.

• Door chantage met zielig gedrag (geldgebrek/schulden), of door geweld, dwingt hij haar tot betaalde seks. Ze gaat over haar eigen grenzen uit liefde voor de jongen.

• Veel loverboys zetten het meisje aan tot drugs- of alcoholgebruik (om het afhankelijk te maken en te houden).

• Zit het meisje in de prostitutie dan wordt ze scherp in de gaten gehouden.

• Er is vaak sprake van psychische en lichamelijke mishandeling.

• Het meisje heeft het gevoel dat ze bij niemand terechtkan, en ziet als enige weg haar vriend plezieren en bij hem te blijven. Vaak hebben deze meiden een soort ‘relatieverslaving’: ze willen bij hem weg omdat hij haar slecht behandelt, maar kunnen ook niet zonder hem.

Niet alle loverboys gaan op deze manier te werk. Er zijn er bij die niet met cadeaus strooien, die zich niet gedragen en er niet uitzien als de prins op het witte paard, maar toch een meisje weten te strikken. Tegenwoordig zijn er ook zogenaamde ‘lovergirls’, meiden die zich voordoen als vriendin en andere meiden de prostitutie in lokken.

24 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

Als meisjes onder invloed staan van loverboys roepen ze niet snel de hulp van ouders of anderen in. De verliefdheid, maar ook de druk tot geheimhouding, dreiging met geweld, schulden schaamtegevoelens zijn hier debet aan.

Ouders van Mariska (15 jaar): ‘Het ging niet goed op school met Maris. Ze ging van VWO naar HAVO en ook daar redde ze het niet. Vroeger was ze een heel spontaan meisje, ze stond onbevangen in de wereld. Ineens zette ze zich tegen alles af, ze wilde niet meer mee naar de kerk, ging zich anders kleden en werd heel gesloten naar ons. Puberteit dachten we…

Maar op een gegeven moment kregen we door dat er veel niet klopte. We kwamen er toevallig achter. Een vriendin waar ze zogenaamd vaak naar toe ging en waar ze bleef slapen, vertelde ons dat ze haar al tijden niet had gezien. Vanaf dat moment kwam alles in een stroomversnelling. Het heeft ons heel veel moeite gekost om erachter te komen wat er aan de hand was. Ze werd uitgebuit door haar vriend die een loverboy bleek te zijn. Het was heel moeilijk om haar uit dat circuit te trekken. Want ondanks dat ze mishandeld werd, vond Maris dat ze een liefdesrelatie met hem had. Dat heeft ons het meest verbaasd, ze was helemaal in zijn macht en vond het zielig om hem in de steek te laten. Maar met hulp van politie en hulpverleningsinstanties is het gelukt haar los te krijgen.

Of onze dochter weer helemaal de oude wordt? Het gaat nu redelijk met haar, ze is in therapie en school gaat goed. Toch is ze veranderd, dat kan ook niet anders. We zouden graag de tijd terug willen draaien, want als je dochter zoiets overkomen is, dat is echt heel moeilijk.

Gelukkig is die jongen opgepakt en zit hij vast. Maar dat troost maar een klein beetje.

www.opvoedendoejezo.kro.nl

Hulpverlening Voorkomen dat meiden in misbruikrelaties terechtkomen en ondersteuning bieden om het patroon te doorbreken, dat die misbruikrelaties in stand houdt. Dat is het doel van Pretty Woman in Utrecht. De medewerksters bieden voorlichting en hulpverlening aan meiden en jonge vrouwen tussen de 12 en 23 jaar. Die kunnen terecht met vragen over seksualiteit, risicovolle contacten (o.a. loverboys) en misbruikrelaties. Hulpverlener Bregje Spaans legt uit. http://player.omroep.nl/?aflID=6578106

geloven dat ze bij niemand terechtkunnen, dat hun ouders en vrienden niet van hen houden, dat ze er alleen voor staan, of dat ze blij moeten zijn dat de dader wél om hen geeft, ook al behandelt hij haar niet altijd even goed.

Open luisteren Als u met uw kind wilt spreken over uw zorgen, is het dus belangrijk dat u onvoorwaardelijk en open naar hen luistert. Let op dat u bepaald gedrag niet afwijst, maar dat u vooral geïnteresseerd blijft. Doe ook niet aan waarheidsvinding dat wekt eerder wantrouwen. Waarschuwingen zullen veel pubers in de wind slaan. Bij probleemgedrag is het wenselijker er achter te komen wat de oorzaak is van het gedrag en of het kind een spreekbuis heeft. Stel vragen en toon interesse: ‘Hoe was het gisteren?’, ‘Welke dingen heb je gedaan?’, ‘Met wie ga je graag om?’ En probeer hierbij positieve stimulerende opmerkingen te maken.

Wat kunt u doen?

Tips bij een vermoeden van seksueel misbruik Alert op signalen Het is belangrijk als ouder alert te zijn op plotselinge gedragsveranderingen of stemmingswisselingen. Om erachter te komen of het daadwerkelijk om seksueel misbruik gaat, is het belangrijk vermoedens op basis van verschillende signalen eerst bij uw puber te checken. U kunt veranderingen in het gedrag benoemen in het gesprek met uw kind en uw zorgen uiten. U kunt aangeven dat ze altijd bij u terecht kunnen als er problemen zijn. Seksueel misbruik is niet altijd te voorkomen.

Zeker niet als dit onder onveilige of bedreigende omstandigheden plaatsvindt. Als ouder kunt u wel zorgdragen voor een goede ouder-kindrelatie en een ‘warm nest’ bieden. Dat zal uw kind aanmoedigen om bij u hulp te zoeken als zij of hij problemen heeft.

Hulp inschakelen Als uw kind negatieve seksuele ervaringen heeft, zijn er verschillende hulp- of steunmogelijkheden. Allereerst is er de huisarts voor de eerste medische zorg. Het is ook mogelijk een melding of aangifte te doen in geval van seksueel misbruik bij de politie bij de afdeling zedenrecherche. Misschien wil uw kind in eerste instantie alleen praten met een vertrouwd iemand: een familielid, een vriend, kennis of een mentor. Als uw kind wil praten met een deskundige kunt u gebruik maken van Bureau Jeugdzorg, dat kan u ook verwijzen naar therapeuten die gespecialiseerd zijn in de verwerking van seksueel misbruik. Daarnaast zijn er acht regionale GGD-en die eerstelijns hulp bieden bij seksuele problemen aan jongeren tot 24 jaar.

Er zijn ook verschillende websites waar jongeren informatie kunnen inwinnen (zie hoofdstuk 7).

Wist u dat?

• 18% van de meisjes en 4% van de jongens wel eens is gedwongen tot seks?

• Meisjes zich meer bewust zijn van hun eigen grenzen dan jongens?

• Homojongeren vaker dan heterojongeren gedwongen worden tot seks?

• Acht op de duizend meisjes wel eens gedwongen of overgehaald is tot betaalde seks?

www.opvoedendoejezo.kro.nl

Checken van vermoedens Als u een vermoeden heeft dat er sprake is van seksueel misbruik, chantage, sociale druk, uitbuiting of dreiging in een relatie, is het belangrijk om uw vermoedens eerst bij uw kind te checken. Pas als u het gevoel heeft dat uw kind niet de (hele) waarheid vertelt, kunt u uw vermoedens toetsen in uw omgeving: herkennen docenten en vrienden van uw kind uw vermoedens? Hebben zij uw kind pas nog gezien, of spijbelt ze?

Hebben vrienden haar misschien uit het oog verloren? Weten die misschien met wie ze omgaat? In hoeverre hebben vrienden van haar een strafblad of maken ze deel uit van een crimineel circuit?

Niet veroordelen Jongeren die misbruikt worden, zijn vaak moeilijk aanspreekbaar. In de eerste plaats schamen ze zich vaak en hebben ze het gevoel dat ze zelf schuld hebben aan het misbruik. Ze zullen er dus niet snel met iemand over willen praten. Daarnaast worden ze meestal zo gemanipuleerd door de dader, dat ze er niet over durven te praten uit angst voor vergelding. Of ze gaan

Tips voor ouders Wees alert op signalen. Probeer altijd contact te houden. Een moeder, een hulpverlener en een voormalig slachtoffer van loverboys geven tips aan ouders. http://player.omroep.nl/?aflID=6581046

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 25

6 26

Veilig vrijen, zwangerschap en soa N K O PUBERS , SEX EN RELATIES

Over veilige en prettige seks Het is niet te zeggen wanneer uw kind voor de eerste keer gaat vrijen. Veel ouders denken daar liever ook niet over na. Toch zullen kinderen hun eerste seksuele ervaringen opdoen tussen 12 en 20 jaar. U stelt het vast op prijs dat ze dit veilig doen en niet tegen hun zin.

H

et is van belang dat jongeren weten hoe ze zichzelf en de ander tegen zwangerschap en een seksueel overdraagbare aandoening (soa) of geslachtsziekte kunnen beschermen.

Wist u dat: • Bijna alle meiden tot 18 jaar nog niet zwanger willen worden?

• Nederland één van de landen in de wereld is met het minste aantal tienerzwangerschappen. Maar dat er ieder jaar toch ongeveer 5.500 meisjes jonger dan 20 jaar zwanger worden?

Hiervan zijn ongeveer 240 meisjes jonger dan 15 jaar (waarvan negen op de tien een abortus ondergaan).

• Eén op de tien jongeren geen pil of condoom gebruikt bij de eerste keer vrijen?

• Ruim twee van de drie meisjes de pil wel eens vergeet? En dat ongeveer 15% van de jongeren denkt dat je onvruchtbaar kan worden van de pil?

• Er andere anticonceptiemiddelen bestaan dan het condoom en de pil? (zie www.seksualiteit.nl en/of raadpleeg uw huisarts)

Tips Informatie geven Kinderen tussen de 10 en 15 jaar weten al behoorlijk veel over zwanger worden en anticonceptie. Maar, vaak minder dan u misschien denkt! Veel meisjes en zeker jongens hebben nog allerlei verkeerde ideeën over vruchtbaarheid en anticonceptie. Geef hen betrouwbare informatie over zwanger worden en hoe een zwangerschap te voorkomen. Dat kunt u doen door er met hen over te praten. Als u dat liever niet doet, kunt u ook informatieboekjes of folders neerleggen, of hen bekend maken met relevante websites over dit onderwerp.

Helpen bij keuze van anticonceptie Als uw kind gaat vrijen, kan hij of zij zich gaan beschermen tegen een zwangerschap (anticonceptie). Er zijn tegenwoordig allerlei soorten anticonceptie mogelijk. De pil en het condoom zijn de bekendste. U kunt uw kind helpen een passende keuze te maken. Zie ook: www.anticonceptie.nl of vraag uw huisarts Ongelukje? Morning-afterpil!

Een klein deel van de jongeren gebruikt geen anticonceptie bij de eerste keer. Deze jongeren hebben dus kans op een onbedoelde zwangerschap. De morning-afterpil kan dit voorkomen. Deze zogeheten noodpil is zonder recept te koop bij de drogist en apotheek en kan binnen 72 uur na de onveilige seks gebruikt worden (hoe eerder hoe beter).

Praten over veilige en prettige seks Jongeren vinden het lastig om te praten over seksualiteit en veel jongeren durven niet voor zich zelf op te komen als een ander onveilig met hen wil vrijen (geen condoom gebruiken).

Zeker als jongeren erg opgewonden, of onder invloed van leefPUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 27

tijdgenoten, drugs en alcohol zijn, worden de teugels nog wel eens gevierd. Leer kinderen hoe ze in dit soort situaties omwille van hun eigen gezondheid toch voet bij stuk kunnen houden. Laat hen weten dat jongeren altijd seks kunnen weigeren. En als ze het veilig doen dit ook mogelijk meer plezier en ontspanning geeft.

Vader van Raisha (14 jaar): Raisha vertelde laatst dat een meisje bij haar in de klas een morning-afterpil nodig had. Ik vind 14 jaar toch wel heel jong om al geslachtsgemeenschap te hebben. Van mij mag Raisha daar nog jaren mee wachten. Toch stelde het me gerust dat Raisha me dat gewoon vertelde en dat die meiden goed op de hoogte zijn van wat ze moeten doen als er een ‘ongelukje’ is gebeurd.

Bescherming tegen soa Jongeren kunnen als ze eenmaal seksueel actief zijn een soa oplopen. SOA betekent ‘seksueel overdraagbare aandoening’, of geslachtsziekte. Het condoom is het enige anticonceptiemiddel dat voorkomt dat uw kind een soa krijgt tijdens het vrijen. De pil en andere anticonceptiemiddelen beschermen namelijk alleen tegen een zwangerschap.

Uw kind is misschien nog niet zover. Toch is het belangrijk om al voor die tijd informatie te geven over soa en condoomgebruik. Door voorlichting te geven, leert uw kind dat het normaal is om een condoom te gebruiken en weet hij of zij hoe zichzelf te beschermen, én de ander.

Tips Altijd een condoom gebruiken U kunt vertellen dat het altijd belangrijk is om een condoom te gebruiken als uw kind gaat vrijen. Je kan namelijk niet aan iemand zien of hij of zij besmet is met een soa.

Ook als je diegene vertrouwt. Pas na het doen van een soatest weet uw kind zeker of hij geen soa heeft. Dus tot die tijd: altijd een condoom gebruiken. Condooms zijn makkelijk te krijgen bij de drogist.

Droog oefenen Het is spannend om voor het eerst met iemand naar bed te gaan. Veel jongeren vinden het dan lastig om voor het eerst een condoom te gebruiken. Bij condooms zit een duidelijke gebruiksaanwijzing. Daarom is het handig als jongeren vóóraf al een keer oefenen met een condoom afrollen en gebruiken.

Beste methode: Double Dutch De beste bescherming tegen een zwangerschap en een soa is een condoom én de pil (of een vergelijkbaar anticonceptiemiddel). Dat wordt ‘Double Dutch’ genoemd.

Wanneer vrijen zonder condoom?

Uw kind kan vrijen zonder condoom als: • uw kind en zijn/haar partner zijn getest op soa (en ze er geen andere relaties naast hebben) en • als ze elkaars eerste en enige partner zijn.

Informatie over soa kunt u vinden op www.soa.nl.

Wist u dat • Drie op de vier jongeren bij de eerste keer een condoom gebruikt?

• De meeste jongeren het makkelijk vinden om aan condooms te komen?

• Veel jongeren als ze eenmaal een vaste relatie hebben geen condoom meer gebruiken? Nadeel is dat maar weinig jongeren zich daarvoor laten testen op een soa.

Ze kunnen dus een risico lopen om besmet te raken, of om hun partner te besmetten.

• Eén op de tien jongeren geen pil of condoom gebruikt bij de eerste keer vrijen?

• Jezelf wassen niet helpt om een SOA te voorkomen.

Alleen een condoom beschermt tegen soa.

• Er ook een vrouwencondoom bestaat?

Laat jongeren weten dat ze altijd seks kunnen weigeren. En als ze het veilig doen dit ook mogelijk meer plezier en ontspanning geeft.

28 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

7 29

Handige websites en informatie voor ouders N K O PUBERS , SEX EN RELATIES

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 29

Informatie over seksualiteit en opvoeding www.seksualiteit.nl Inclusief een overzicht van leuke en betrouwbare sites voor jongeren en informatie over anticonceptie. www.safesex.nl Informatie over veilig vrijen. www.opvoedendoejezo.kro.nl Met adviezen en tips van deskundigen en gefilmde ervaringen. www.50tien.nl De vraagbaak voor ouders met kinderen in het basis- en voortgezet onderwijs. U kunt uw vragen ook iedere schooldag gratis telefonisch aan 5010 stellen via 0800-5010 (mobiele bellers: 09005010123, € 0,45 per gesprek, plus de kosten voor mobiel bellen).

Zoekt u contact met de NKO, toets dan eerst 1 en dan 2 of klik op de website op de button ‘Katholiek onderwijs’. www.nko.nl Kijk onder ouderavond/cursus » ouderavonden voor een ouderavond over opvoeding en seksualiteit. U kunt op deze site onder ‘winkel’ ook terecht voor brochure’s, folders en aanmelding voor een gratis digitale nieuwsbrief.

Folders voor jongeren Boyz en Girlz En dan ga je vrijen…

Verliefd Zaadlozing Ongesteld Pubergidsen (folders voor meisjes en jongens) Deze folders zijn te bestellen via www.rutgersnissogroep.nl of te downloaden via www.seksualiteit.nl Boeken Alles over seks, liefde en relaties. Rutgers Nisso Groep.

Kosmos-Z&K Uitgevers, 2004 Seks, puberteit en al dat gedoe. Jaqui Bailey & Jan McCafferty. Van Goor, 2004 Het Puberboek. S. van der Doef. Ploegsma, 2005.

101 vragen over jongeren en seks. A. Gort. Uniprint National, 2007.

Verliefd op internet. Over het internetgedrag van pubers.

J. Pardoen en R. Pijpers. SWP, 2006.

OUT! Alles over homoseksualiteit. S. van der Doef en B. Maliepaard. Tiel, Arnhem, Lannoo, 2007.

www.fiom.nl Informatie over begeleiding, ondersteuning, informatie en advies bij onbedoelde zwangerschap of jong moederschap. Ook de partner en de ouders van de jongere kunnen hier terecht. www.ggd.nl Politie Voor een melding, aangifte, eerste opvang, informatie en of hulp na seksueel misbruik.

Pretty Woman Een organisatie die jonge meisjes helpt om misbruik te voorkomen en die meisjes helpt die al in een risicovolle relatie of misbruik terecht zijn gekomen. prettywoman@stichtingstade.nl www.stichtingstade.nl en dan doorlinken naar ‘Pretty Woman’ Het Scharlaken Koord Een christelijke organisatie die zich bezighoudt met straatwerk, preventie, voorlichting en maatschappelijke hulpverlening rond prostitutie. info@scharlakenkoord.nl www.scharlakenkoord.nl

Seksueel misbruik, loverboys of prostitutie www.seksueelgeweld.nl www.bewareofloverboys.nl

Informatieve sites voor jongeren www.sekswoordenboek.nl Betekenissen van sekswoorden met illustraties. www.soaaids.nl en www.safesex.nl Informatie over veilig vrijen. www.noodpil.nl Informatie over de morning-afterpil of noodpil als je onveilige seks hebt gehad. www.anticonceptie.nl Informatie over verschillende anticonceptiemiddelen met een test om te kijken welke anticonceptie past. www.onderzoekjegrens.nl Een zelftest die jongeren zelf kunnen doen om hun eigen grenzen te onderzoeken.

Vragen of hulp na seksueel misbruik, vermoeden van soa of tienerzwangerschap

www.youXme.nl Informatie over seksualiteit, relaties en partnerkeuze voor Hindoestaanse, Turkse en Marokkaanse jongeren.

Huisarts Voor alle vragen of hulp op het terrein van seksualiteit.

www.weetal.nl Site voor dove jongeren met gebarentaal, tekst en stripverhalen over seksualiteit en relaties.

Aids Soa Infolijn Voor alle vragen over (on)veilige seks, hiv en soa, anticonceptie en ongewenste zwangerschap: 0900-2042040 (10 cpm).

www.zoenenenzo.nl Site voor jongeren met een handicap over seksualiteit en relaties.

Gebruikte literatuur Doef, S. van der (2005). Kinderen en seksualiteit. De seksuele opvoeding van kinderen van 0-17 jaar, Utrecht, Antwerpen: Kosmos – Z&K Uitgevers Doef, S. van der (2006). Praten met je kind over relaties en seksualiteit, Woerden, NIGZ Doef, S. van der & Maliepaard B. (2007). OUT! Alles over homoseksualiteit. Tiel/Arnhem: Lannoo Graaf, H., et al, (2005). Seks onder je 25ste, Rutgers Nisso Groep, Soa Aids Nederland, Eburon, Delft Graaf, de. H. & Vanwezenbeeck, I.van (2007). Seks is een game. Gewenst en ongewenst gedrag van jongeren op internet,Rutgers Nisso Groep Utrecht.

Pardoen, J., Pijpers, R. (2005), Mijn kind online. Hoe begeleid je je kind op internet? Justine Pardoen, Remco Pijpers (2005), uitgeverij SWP Pardoen, J., Pijpers, R. (2007) Verliefd op internet. Over internetgedrag van Pubers. uitgeverij SWP Terpstra, L. Dijke, A. van (2004). Publiek geheim, jeugdprostitutie. Negen Portretten, Amsterdam, Uitgeverij SWP Terpstra, L., Dijke. A. van, San, M. van (2005), Loverboys, een publieke zaak. Tien portretten, Amsterdam, Uitgeverij SWP Wit, J. de, Slot, W. en Aken, M. van (red.) (2004), Psychologie van de adolescentie, Basisboek, 23e geheel herziene druk, Baarn, Intro

30 NKO PUBERS, SEKS EN RELATIES

PUBERS, SEKS EN RELATIES NKO 31