ÖLKƏ İQLİM VƏ İNKİŞAF HESABATI
AZƏRBAYCAN
Təqdimat tədbiri Bakı, 29 noyabr 2023
Əsas mövzular Ölkə İqlim və İnkişaf Hesabatı (ÖİİH) Məqsədlər Əsas mesajlar Çağırışlar Həllər Tövsiyələr
Azərbaycan: Ölkə İqlim və İnkişafı Hesabatı
2
Ölkə İqlim və İnkişaf Hesabatları (ÖİİH-lər)
o Dünya Bankının yeni əsas diaqnostik alətidir o Azərbaycan – seçilmiş ilk ölkələr arasındadır o Çıxış nöqtəsi: Milli Prioritetlər 2030 və 2022-26-cı illər SİİS
Əsas suallar: İqlim və qlobal dekarbonizasiya Azərbaycanın inkişaf trayektoriyasına nec ə t əsir göstərəcək? İnkişaf nəticələrini yaxşılaşdırmaq üçün Az ərbaycan dekarbonizasiya səylərini dərinləşdir ə bil ərmi ?
iqlim
dözümlülüyünü
və
Ölkə dekarbonizasiya və dözümlülüyün artırılması üçün investisiyalarda maliyy əl əşdirm ə boşluğunu həll edə bilərmi? Özəl və maliyyə sektorunun rolu nədən ibarətdir ? Hökumət hansı prioritet siyasətlərə fokuslanmalıdır? Azərbaycan Ölkə İqlim və İnkişaf Hesabatı
3
ÖİİH-in əsas mesajları Azərbaycan qlobal dekarbonizasiya siyasətlərinə məruz qalır Dekarbonizasiya sahəsində qlobal səylərin tempindən asılı olmayaraq, iqtisadiyyatın dekarbonizasiyası Azərbaycanın iqtisadi marağındadır Su təhlükəsizliyi sahəsində gələcək risklər su sektorundakı hazırkı probleml əri mürəkkəbləşdirir Adaptasiya tədbirləri olmayacağı halda iqlim dəyişmələri nətic əsind ə yaranan itkil ər xüsusilə kənd təsərrüfatında əhəmiyyətli ola bilər, lakin təkcə bu sah ədə yox Dəyişən iqlim şəraitində gələcəkdə rifaha nail olma mümkün və əlçatandır
Azərbaycan Ölkə İqlim və İnkişaf Hesabatı
4
AZƏRBAYCAN
Çağırışlar
Qlobal dekarbonizasiya prosesi Azərbaycanın gələcək inkişafını formalaşdıracaq…
Qlobal dekarbonizasi ya keçidinə yüksək səviyyədə məruz qalma, aşağı səviyyədə dözümlülük Mənbə: Peszko və b. tərəfindən yeniləmələr, 2021.
Azerbaijan Country Climate and Development Report
6
…ciddi iqtisadi təsirlər yaradacaq. Qlobal dekarbonizasiya və ölkədaxili fəaliyyətsizlik nətic əsində ÜDM-də dəyişiklik
Fəaliyyətsizlik inkişafı və rifahı zəiflədəcək
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
7
İqlim dəyişikliyi su təhlükəsizliyi sahəsində mövcud çağırışları mürəkkəbləşdirəcək... 2040-cı ildə proqnozlaşdırılan regional və milli su gərginliyi
Su təhlükəsizliyi qonşuların və onların görəcəyi adaptasiya tədbirlərinin təsiri ilə mürəkkəbləşəcə k
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
8
…Azərbaycanın kənd təsərrüfatının gələcəyinə təsir edir…
Kənd təsərrüfatının məhsuldarlığında sarsıntı
Kənd təsərrüfatı sektoru ən çox əziyyət çəkəcək, lakin bu təsirlər kənd təsərrüfatı sahəsini də aşacaq
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
9
…və daha geniş iqtisadiyyat, Suya çıxışda çətinliklərlə üzləşən şirkətlər
Kənd təsərrüfatı sektoru ən çox əziyyət çəkəcək, lakin bu təsirlər kənd təsərrüfatı sahəsini də aşacaq
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
10
…çoxsaylı kanallar vasitəsilə Temperaturla bağlı stress səbəbindən əmək məhsuldarlığında itkilər
Kənd təsərrüfatı sektoru ən çox əziyyət çəkəcək, lakin bu təsirlər kənd təsərrüfatı sahəsini də aşacaq ÜDM itkisi 2060-cı ilədək ~2%-ə çata bilər (yalnız təhlildə nəzərdən keçirilən təsirlər üzrə)
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
11
Özəl sektorun keçidə hazırlığı aşağıdır Azərbaycan şirkətləri keçid riskləri və iqlim tədbirləri ilə bağlı təsəvvürlərin də regional və qlobal miqyasdan geri qalır Mənbə: Peszko və b. tərəfindən yeniləmələr, 2021. Qeyd:Aşağıdakılar daxil olmaqla 16 göst əricid ən əldə edilən v ə hesablanmış ideks: mineral yanacağı ixracından əld ə edil ən g əlirl ərin ÜDM-d ə payı; Mineral yanacağı ehtiyatlarının
rentasından əldə edilən gəlirlərin ÜMG-də gözlənilən payı ; sənaye ixracatının karbon intensivliyi; Committed Enerji sektorunun cari enerji istehsalında İXQ emissiyası ilə bağlı öhd əliyi ; Makroiqtisadi stabillik; İnfrastrukturun keyfiyy əti; Maliyy ə bazarının inkişaf etdirilm əsi; Texnologiyanın mənimsənilməsi; Neft çıxarma xərcləri. :
Azerbaijan Country Climate and Development Report
12
AZƏRBAYCAN
Həllər
Təsirlərin azaldılması sahəsində qlobal səylərdən asılı olmayaraq, ölkənin dekarbonizasiyası Azərbaycanın özünün marağındadır
Əhəmiyyətli dolayı iqtisadi faydalar tam dekarbonisasiya xərclərini bundan sonra da örtə bilər Hər il ÜDM-in 1,4 %i yalnız havanın çirklənməsinin vurduğu zərərin azaldılmasından gələcək
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
14
Dekarbonizasiya iqtisadi şaxələndirməni dəstəkləyəcək 2020
2019
2018
2017
2016
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
0
1999
İqtisadiyyatın mürəkkəbliyi indeksi: Azərbaycan və komparator ölkələr
Azərbaycan ÜDM-inin karbon tutumu 2020-ci ildə hər ABŞ dolları üçün 0,24 kq CO2 təşkil etmişdir. Bu, digər neft və qaz istehsalçılarından 25%–50% aşağı, EU-27 ölkələrindən isə 80% yuxarı olmuşdur
Country rank
50 100 150 200 250
Azerbaijan
2016 – 2021 illər arasında Azərbaycan iqtisadiyyatın mürəkkəbliyinə görə 133 ölkə arasında 115-ci olmuşdur (neft və mineral yanacaq ixracatçıları arasında yalnız Nigeriya daha aşağı yer tutur)
Chile
Kazakhstan
Nigeria
Norway
Venezuela
Mənbə: Peszko və b. tərəfindən yeniləmələr, 2021. Qeyd:Aşağıdakılar daxil olmaqla 16 göstəricidən əldə edilən və hesablanmış ideks: mineral yanacağı ixracından əld ə edil ən g əlirl ərin ÜDM-d ə payı; Mineral yanacağı
ehtiyatlarının rentasından əldə edilən gəlirlərin ÜMG-də gözlənilən payı; sənaye ixracatının karbon intensivliyi; Committed Enerji sektorunun cari enerji istehsalında İXQ emissiyası ilə bağlı öhdəliyi; Makro-iqtisadi stabillik; İnfrastrukturun keyfiyyəti; Maliyyə bazarının inkişaf etdirilm əsi; Texnologiyanın mənimsənilməsi; Neft çıxarma xərcləri.
Azerbaijan Country Climate and Development Report
Aşağı şaxələndirmə və yüksək karbon tutumu Azərbaycanın ixrac perspektivlərini məhdudlaşdıracaq 15
Bununla belə, Azərbaycan öz MMT hədəflərinə nail olunmasını sürətləndirməyə ehtiyac duyur Tarixi İQ emissiyası və MMT hədəfinə gedən yol
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. . Azerbaijan Country Climate and Development Report
İndiyədək elan olunmuş siyasətlər 2030cu və 2050-ci il hədəflərinə (1990-cı illə müqayisədə 35% və -40% ) nail olmaq üçün kifayət etməyəcək
16
2030 və 2050-ci illər üçün İQ emissiyasını azaltma hədəfləri əlçatan olar, bir şərtlə ki, mineral yanacaq subsidiyaları aradan qaldırılsın ...
2016-2021-ciillərdə birbaşa enerji subsidiyaları orta hesabla 2,3 milyard ABŞ $-na və ya ÜDM-in 5,1%nə bərabər olmuşdur Təbii qaz və neft subsidiyalarının tədricən ləğvi subsidiyaların dayandırılmadığı ssenari ilə müqayisədə Azərbaycanın hədəflərə nail olmaq istiqamətində üzləşdiyi kəsiri təqribən yarıyadək qapatmağa imkan verə bilər. Lakin istehlakçılara və iqtisadiyyata təsirləri minimallaşdırmaq üçün mineral yanacağa ayrılan subsidiyaların dayandırılmasını diqqətli şəkildə idarə etmək tələb oluna bilər
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH Azerbaijan Country Climate and Development Report
17
həm enerji hasilatı, həm də istehlakı sahəsində məqbul xərcli fəaliyyətlər vasitəsilə ... Bərpa olunan enerji mənbələrinin genişləndirilməsi Elektrifikasiya
Enerji səmərəliliyi
Azerbaijan Country Climate and Development Report
42% 7,7 QVt 31% -15%
2030-cu ilədək 30% kimi müəyyənləşdirilmiş hazırkı hədəflə müqayisədə, 2050-ci ildə BE-dən (su, günəş, külək) enerji hasilatının payı 2050-ci ilədək quraşdırılacaq külək və günəş enerjisi potensialı (dəyişiklik olmayan ssenari ilə müqayisədə təqribən 2,5 dəfə çox) 2050-ci ildə son enerji istehlakında elektrik enerjisinin payı (dəyişiklik olmayan ssenaridə gözlənilən 23 faizlə müqayisədə) 2050-ci ildə enerji səmərəliliyi vasitəsilə dəyişikliklər olmayan ssenari ilə müqayisədə enerjiyə son tələbatın azalması
2030-cu ildə enerji sisteminin ümumi xərcləri dəyişikliklər olmayan ssenari ilə müqayisədə 18% daha yüksək ola bilər ki, bu da 2050-ci ildə yalnız 8%-dək azalacaq • 2050-ci ildə subsidiyaların dayandırılması nəticəsində dəyişikliklər olmayan ssenari ilə müqayisədə elektrik enerjisinin orta tariflərində yalnız 11% artım 18
2060-cı ilədək Xalis Sıfıra nail olmaq çətindir, amma mümkündür...
XS trayektoriyası 2030 MMT-lərinə yaxındır, amma sonra sürətlənir Atmosfer emissiyasının azalmasından əhəmiyyətli dekarbonizasiya qazancı Atmosferdən karbonun tutulması texnologiyaları tələb oluna bilər
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
19
…enerji sistemində iddialı dəyişikliklər vasitəsilə..., bu da yaşıl enerji VƏ neft-qaz ixracını stimullaşdırar 2060-cı ilədək xalis sıfıra nail olunması bütün sektorlarda genişmiqyaslı dəyişikliklər təl əb ed ə bil ər… •
Enerji
Nəqliyyat
Sənaye Neft-qaz
Aşağıdakılar sayəsində missiya 2045-ci ilədək təqribən sıfıra çata bilər, 2060-cı ildə isə mənfi ola bilər: ‒ Qiymətlər baxımından cəlbedici bərpa olunan enerjidən istifadənin sürətləndirilməsi ‒ Bioyanacaqla işləyən elektrik stansiyalarında karbon çəkilməsi, istifadəsi və saxlanmasından (KÇİS) istifadə olunması
• 2060-cı ilədək ənənəvi yanacaq növləri demək olar ki, tamamilə aradan qaldırıla bilər və elektrik enerjisi, bioyanacaq və hidrogendən təşkil olunan yanacaq qarışığı üstünlük təşkil edə bilər
• Bu sektorun həmçinin enerji səmərəliliyinin əhəmiyyətli dərəcədə artırılmasına nail olması tələb oluna bilər • Yaşıl hidrogendən dekarbonizasiyası çətin olan sənaye sahələrinin dekarbonizasiyası üçün d ə istifadə oluna bilər
•
>90%
2060-cı ildə BE-dən (su, günəş, külək) enerji hasilatının payı
>60%
2060-cı ildə sərnişin avtomobilləri üçün enerjiyə tələbatda elektrik enerjisinin payı
• 2060-cı ildə sızan emissiyanın ƏS ssenarisindəki emissiyanın təqribən üçdə biri qədər olması tələb oluna bilər
Dekarbonizasiya məqsədlərinin daxil olmadığı baza ssenarisi il ə müqayis əd ə Azərbaycan enerji sisteminə 2022–2030-cu illərdə əlavə 7,9 milyard ABŞ $, 2022–2060-cı illərdə isə 28,1 milyard ABŞ $ (hazırkı dəyərlərlə ifadə olunmuşdur ) investisiya yatırmalı ola bilər Azərbaycan Ölkənin İqliminə və İnkişafına dair Hesabat
… lakin dekarbonizasiya cəlbedici ixrac imkanları gətirə bilər Enerji sektorunun dekarbonizasiyası Azərbaycanın ölkədə təbii qaz sərfiyyatını azaltmasına və ixracatı əhəmiyyətli dərəcədə artırmasına imkan verəcək ki, bu da neft ixracatında proqnozlaşdırılan azalmanı qismən kompensasiya edəcək
+35% +35%
2021-ci ildən 2060-cı ilədək təbii qaz ixracatının artması (ƏS ssenarisindəki +2% artımla müqayisədə)
• Bundan əlavə, Azərbaycan bol miqdarda mövcud olan milli bərpa olunan enerji resurslarından istifad ə etməklə rəqabətqabiliyyətli qiymətlərlə yaşıl hidrogen və elektrik enerjisi istehsalını və ixracını artıra bilər İxraca yönəlmiş ssenaridə hər il yaşıl 57TWh hidrogen və elektrik 57 TVt/s enerjisi ixracatı üçün əlavə potensial 20
Uyğunlaşma və dözümlülük potensialının artırılması hökumət tərəfindən kompleks yanaşma tələb edəcək
Kəsişən sahələrdə irəliləyiş olsa da, uyğunlaşma üçün spesifik potensialın geri qalması
İki əsas tədbir: Su itkilərinin azaldılması İqlim baxımından ağıllı kənd təsərrüfatı təcrübələrinin tətbiq edilməsi
İki prioritet: • İqlim baxımından ağıllı kənd təsərrüfatı təcrübələrinin tətbiq edilməsi • Su itkilərinin azaldılması
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH. Azerbaijan Country Climate and Development Report
21
Dözümlülük prioriteti 1: Su itkilərinin azaldılması
• İldə 2-3 milyard kubmetr su itkisi və ya təchiz edilən cəmi suyun 30-50 faizinin itkisi • Su sahəsində orta qlobal səmərəlilik səviyyələrinə nail olunması hazırkı su çəkilmələrinin 7-11 faizini aradan qaldıra bilər • Dekarbonizasiya enerji sektorunun hazırkı istifadəsində 80% azalmaya səbəb ola bilər (ümumilikdə 11%) • Su səmərəliliyi və Dekarbonizasiyaya investisiyalar su təhlükəsizliyi ilə bağlı gələcək riskləri kompensasiya edə bilər
Qazan-qazan Dekarbonizasiyadan əldə edilən dözümlülük
Dözümlülük prioriteti 2: İqlim baxımından ağıllı kənd təsərrüfatı • Azərbaycanda İAKT-nin mənimsənilməsi kommersiya xarakterli təsərrüfatlarla məhdudlaşır • KOB bir neçə institusional məhdudiyyətlə üzləşir • İri təsərrüfatlara maliyyə dəstəyi arasında qeyri-tarazlığın aradan qaldırılması (istehsalın 5%-i və KOB təsərrüfatlar (istehsalın 95%-i) • KTİS-lərə/genişləndirməyə investisiyalar
Azerbaijan Country Climate and Development Report
Qazan-qazan-qazan Dözümlülük (eləcə də Rəqabətlilik və İnduktiv artım) nəticəsində azaltma
23
İnvestisiya çatımazlığı böyük həcmdədir, lakin onu aradan qaldırmaq mümkündür 2023-2060-cı illərdə Əto S-yBAU ə Additional Investment diskontlaşdırılmış əlavə investisiya 2023-2060 discounted Sektor Sector
Azerbaijan Country Climate and Development Report
Dekarbonizasiya Decarbonization Electricity Elektrik enerjisi Transport Nəqliyyat Yaşayış yerləri Residential Sənaye vand ə digOther ər Industry Cəmi dekarbonizasiya Decarbonization total Dözümlülük Resilience Water Efficiency Su səm ərəliliyi Climate Smart Agriculture İqlim baxımından ağıllı k/t Cəmi dözümlülük Resilience total Cəmi Total
Milyard ABŞ $ US$ Billion
[13.8] 4.4 12 8.3 24.7 17.6 1.8 19.4 44.1
Artan investisiyaların orta hesabla ildə 135 milyard ABŞ $ olacağı gözlənilir ÜDM-in təqribən 4 faizinə ekvivalent mineral yanacağına subsidiyaların bütöv paketindən (ÜDM-in 5,1 faizi) daha az İnvestisiya çatışmazlığının aradan qaldırılmasında dövlət / bölünmə •
Dekarbonizasiya: 30/70 •
Dözümlülük 92/8
Mənbə: Azərbaycan ÖİİH
24
İnvestisiya çatışmazlığının böyük hissəsini özəl sektorun investisiyaları ilə aradan qaldırmaq olar Az karbona keçid investisiya imkanları yaratmaqdadı r, xüsusilə də özəl sektor üçün
Mənbə: Peszko və b. tərəfindən yenilənmələr, 2021. Qeyd: Aşağıdakılar daxil olmaqla 16 göstəricid ən əldə edilən və hesablanmış ideks: mineral yanacağı ixracından əld ə edil ən g əlirl ərin ÜDM-d ə payı; Mineral yanacağı ehtiyatlarının rentasından əldə edilən gəlirlərin ÜMG-də gözlənilən payı ; sənaye ixracatının karbon intensivliyi ; Committed Enerji sektorunun cari enerji istehsalında İXQ emissiyası il ə bağlı öhd əliyi ; Makro-iqtisadi stabillik; İnfrastrukturun keyfiyy əti; Maliyy ə bazarının inkişaf etdirilm əsi; Texnologiyanın mənimsənilməsi; Neft çıxarma xərcləri. Azerbaijan Country Climate and Development Report
25
AZƏRBAYCAN
Tövsiyələr
Siyasət Paketi A
Bütün iqtisadiyyatın dekarbonizasiyası və dayanıqlılığın planlaşdırılması üçün qurumların gücl əndirilm əsi
İqlimlə bağlı perspektivin ölkənin inkişafının ümumi strateji və planlaşdırma istiqamətinə daxil edilməsi Azərbaycan Mərkəzi Bankı və Maliyyə Nazirliyi də daxil olmaqla əsas qurumlar daxilində bacarıqların artırılması Özəl sektor üçün məhdudiyyətləri, o cümlədən bacarıqlara, maliyyəyə çıxışı sadələşdirmək, rəqabəti təşviq etmək və investisiya mühitini yaxşılaşdırmaq üçün struktur islahatlarının həyata keçirilməsi Keçidi maliyyələşdirmək üçün enerji sahəsinə ayrılan subsidiyaların dayandırılmasının maliyyə siyasətinə təsirlərinin nəzərdən keçirilməsi İqlim Dəyişmələri üzrə Dövlət Komissiyasına strateji sənədlər haqqında məlumatlandırma səlahiyyətinin verilməsi Azərbaycan Ölkənin İqliminə və İnkişafına dair Hesabat.
27
Siyasət Paketi B
Təmiz Enerjiyə Keçidin sürətləndirilməsi Enerjinin qiyməti ilə bağlı islahatların həyata keçirilməsi, eyni zamanda, həssas əhalinin ünvanlı müdafiə ilə təmin olunması Dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən əlverişli infrastruktura investisiya yatırılması və özəl sektorun investisiyaları üçün siyasət çərçivəsinin gücləndirilməsi Enerji səmərəliliyini (ES) və elektrifikasiyanı genişləndirmək üçün proqramlar hazırlanması Təbii qaz infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi Təmiz qaz və yaşıl hidrogen üzrə pilot proqramlar (enerjinin saxlanması
Azərbaycan Ölkə İqlim və İnkişaf Hesabatı
28
Siyasət Paketi C
Aqrar qida-su əlaqəsinin perspektivi Kənd təsərrüfatı subsidiyaları ilə bağlı islahat həyata keçirilməsi və iqlim baxımından ağıllı kənd təsərrüfatı (İAKT) təcrübələrinin genişləndirilməsi Kənd təsərrüfattı və heyvandarlıq üçün enerji baxımından səmərəli, su baxımından səmərəli və az karbonlu həllərə investisiya yatırılması Fəlakət riski üçün maliyyə ayrılması (FRM) alətləri və sığorta təminatı vasitəsilə uyğunlaşma və dözümlülük potensialının artırılması Su infrastrukturunun bərpası və müasirləşdirilməsi Karbonun sərhədlərarası çəkilməsi üzrə regional əməkdaşlığın intensivləşdirilməsi
Azərbaycan Ölkənin İqliminə və İnkişafına dair Hesabat
29
Təşəkkür edirik
Hesabatı skan etmək
Andrea Liverani aliverani@worldbank.org