WĘDRUJĄC KU DOROSŁOŚCI Wychowanie do życia w rodzinie
podręcznik S Z K O Ł A P O D S TAW O WA
6
Wędrując ku Dorosłości Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 6 szkoły podstawowej
Magdalena Guziak-Nowak, Teresa Król
Wędrując ku Dorosłości Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 6 szkoły podstawowej
podręcznik
3
© Copyright 2019 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Redakcja: Teresa Król Adiustacja i korekta: Bogumiła Ziembla Projekt graficzny i skład: Marcin Nowak Projekt okładki: Marcin Nowak Zdjęcia: 123rf.com Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania wychowania do życia w rodzinie w klasie szóstej, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr. Andrzeja Dakowicza prof. dr. hab. Aleksandra Nalaskowskiego dr hab. Danuty Krzyżyk Etap edukacyjny: II Typ szkoły: szkoła podstawowa Rok dopuszczenia: 2019 Numer ewidencyjny w wykazie MEN: 920/3/2019
ISBN 978-83-65217-23-3 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków tel. 572 328 950, faks 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547, NIP 944-147-11-82
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl
Spis treści Od autorek
7
1. Z rodziny się nie wyrasta 8 Rodzina – najważniejsze środowisko Typy rodzin
9 10
2. Rodzinne wychowanie 14 Cele wychowania Nauka zasad Hierarchia wartości Dobry wychowawca
15 16 17 19
3. Rozwój ku dojrzałości i odpowiedzialności 20 Po co to wszystko? Aktywność własna Odpowiedzialność za własny rozwój Dorosłość i dojrzałość – to nie to samo
4. Sztuka rozmowy Sytuacja komunikacyjna Nie tylko za pomocą słów Być dobrym słuchaczem Zasady udanej komunikacji Wolność słowa
21 22 23 24
25 26 27 29 30 31
5. Gdy trudno się porozumieć Skutki nierozwiązanych konfliktów Zalety sporów Pięć kroków do rozwiązania sporu O sporach z rodzicami
32 33 35 36 38
6. O presji rówieśniczej
40
Relacji z rówieśnikami Asertywność Kiedy odmawiać? Niewidoczna siła Sztuka asertywnego odmawiania Stres – wróg lub przyjaciel Sposoby radzenia sobie ze stresem
41 42 43 43
7. Zarządzanie sobą
44 45 46
48
Dobry plan to podstawa Higieniczny tryb życia Regularny sen Higiena osobista Stosowny ubiór Wiem, co jem Zasady zdrowego odżywiania
49 50 50 51 52 53 55
Aktywność fizyczna
56
5
8. Mój styl to zdrowie „Bo zdrowie jest najważniejsze” Zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne Zdrowie prokreacyjne DLA DZIEWCZĄT DLA CHŁOPCÓW Lekarze specjaliści
57 58 59 59 60 61 62
9. Dojrzewam do kobiecości i męskości 63 Być kobietą DLA DZIEWCZĄT Być mężczyzną DLA CHŁOPCÓW Pokochajcie siebie
10. Mam swoją godność Czym jest godność Szacunek dla ciała DLA DZIEWCZĄT DLA CHŁOPCÓW
64 65 66 67 68
69 70 70 71 73
11. Media – wybieram świadomie, korzystam bezpiecznie 76 Zalety mediów Reklama Świat portali społecznościowych Nietrwałe relacje Pogoń za lajkami
6
77 78 79 80 81
12. Stalking, hejting, cyberprzemoc
82
Ryzyko uzależnienia Zasady roztropnego korzystania z mediów Ekshibicjonizm Cyberprzemoc Stalking Hejt – STOP
83
13. Jak mogę ci pomóc?
88
Chcę pomagać! Umiejętność dawania Wolontariat – pomoc zorganizowana Nauczyć się prosić
89 90
84 85 85 86 87
91 92
14. Czasami jest pod górkę. Trudności w okresie dojrzewania 94 Pokonać wstyd 95 Problemy, z którymi nie warto zostawać samemu 96 Wspierające osoby i instytucje 97 Specjaliści, o których warto wiedzieć 98
Od autorek Dojrzewanie i dorastanie jest okresem wielu burzliwych przemian. Zmieniają się wasze ciała, dojrzewa także wasza psychika i osobowość. Nie zawsze jest wam łatwo zaakceptować te zmiany. Czasem poszukujecie osoby, z którą można swobodnie i bez skrępowania porozmawiać. Najlepiej wówczas zwrócić się do rodziców lub kogoś bliskiego. Lekcje wychowania do życia w rodzinie również będą pomocne w uzyskaniu odpowiedzi na nurtujące was pytania. To czas i przestrzeń na wymianę myśli, spostrzeżeń, a także dyskusję na ważne życiowe tematy. Treść pierwszych rozdziałów podręcznika ma za zadanie pogłębić waszą wiedzę o rodzinie – najważniejszym środowisku, w którym się rozwijacie, uczycie miłości oraz poznajecie zasady i wartości ważne w dorosłym życiu. Z tych rozdziałów dowiecie się między innymi, jak budować relacje oparte na szacunku i życzliwości oraz jak rozwiązywać spory i nieporozumienia. Wiek nastoletni to także rozkwit życia towarzyskiego. Wiele miejsca poświęcimy kontaktom rówieśniczym, które was cieszą i satysfakcjonują, ale poruszymy też temat presji rówieśniczej. Agresja wkradła się do komunikacji wirtualnej. Dowiecie się więc, czym jest stalking, cyberprzemoc i hejt oraz co zrobić, gdy zostaje naruszona wasza godność. Kilka rozdziałów podręcznika dotyczy waszego zdrowia oraz zasad higienicznego trybu życia. Wypracowane w młodości dobre nawyki (sen, właściwe odżywianie, aktywność fizyczna) i umiejętność zarządzania czasem będą podstawą waszej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej w życiu dorosłym. Brak szacunku dla ciała i uzależnienie od pornografii to zjawiska, które upowszechniają się w związku z coraz większą dostępnością smartfonów i tabletów. Opisujemy je i wskazujemy na wynikające z nich zagrożenia. Rozdziały zamykające nasz podręcznik mają was uwrażliwić na potrzeby ludzi chorych, starszych i niepełnosprawnych. Możecie je poznać, zapisując się do grupy wolontariuszy. Praca w szkolnym kole wolontariatu uczy empatii i przynosi radość z pomagania innym. W podręczniku wspominamy także o tym, że i wy możecie znaleźć się w trudnej życiowej sytuacji. Otrzymacie wskazówki, do kogo można się zwrócić i gdzie uzyskać pomoc. Chcemy, aby ten podręcznik towarzyszył waszemu dorastaniu i pomagał w podejmowaniu istotnych decyzji.
7
1
Z rodziny się nie wyrasta Na tej lekcji dowiecie się
• że rodzina dla człowieka jest najważniejszym środowiskiem, • że istnieją różne typy rodzin.
8
Rodzina – najważniejsze środowisko
Amerykański pisarz Stephen King, autor powieści, opowiadań i komiksów, w jednym ze swoich utworów napisał, że „Dom jest tam, gdzie chcą, żebyś został dłużej”. Być może pamiętacie, że równo rok temu, kiedy byliście uczniami klasy piątej, nasze rozważania o wychowaniu do życia w rodzinie rozpoczęliśmy właśnie od rodziny. Teraz zaczniemy tak samo, gdyż to właśnie rodzina stanowi fundament, na którym zbudujecie swoje życie.
Rodzina – najważniejsze środowisko Naukowcy mówią, że rodzina jest podstawową komórką społeczną. Tak jak ciało człowieka składa się z milionów komórek, tak społeczeństwo składa się z milionów rodzin. Zamknijmy jednak encyklopedie i słowniki i spróbujmy opisać rodzinę intuicyjnie, słowami, które dyktuje nam serce. Najczęściej spoglądamy na nią przez pryzmat potrzeb, które zaspokaja. Zauważamy, że rodzina daje poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Pomaga nam wzrastać nie tylko fizycznie, ale też rozwijać talenty, poszerzać zainteresowania i odkrywać nowe pasje. Rodzina pokazuje nam, co jest w życiu naprawdę ważne, uczy postępować według zasad. Zachęca do poświęcenia dla drugiego człowieka i okazywania mu miłości. Wreszcie to w rodzinie uczymy się, jak budować relacje z innymi ludźmi. Nie zawsze jest to łatwe, ale nawet nieporozumienia z rodzeństwem czy rodzicami mogą być pożyteczne, uczą bowiem sztuki kompromisu.
9
1 | Z rodziny się nie wyrasta
Tak rozumiana rodzina jest najważniejszym środowiskiem nie tylko dla noworodka i przedszkolaka, ale również dla nastolatka, osoby dorosłej i człowieka w podeszłym wieku. Z rodziny się nie wyrasta jak ze spodni czy butów. Rodzina jest nam dana raz na zawsze.
Typy rodzin Rodzinę Pawła tworzą trzy osoby, a rodzinę Klary – siedem. Ania mieszka z rodzeństwem i rodzicami, a Karolina jeszcze z babcią i z pradziadkiem. Dawidem na co dzień opiekuje się tylko tata, bo mama pracuje za granicą. Krzysiek z kolei został przez swoich rodziców adoptowany. Każda rodzina jest jedyna i niepowtarzalna. Rodziny w odmienny sposób spędzają wolny czas, mają inne tradycje (na przykład nieco inaczej obchodzą święta), różnią się liczbą członków, a rodzice mogą być małżeństwem lub tworzyć związek partnerski.
10
Możemy wyodrębnić kilka typów rodzin: Rodziny wielopokoleniowe – kiedy pod jednym dachem mieszkają przedstawiciele minimum trzech pokoleń (dziadkowie, rodzice i dzieci). Ten model życia rodzinnego był bardziej popularny w przeszłości, w domach naszych dziadków i pradziadków. Obecnie, szczególnie w większych miastach, przeważają rodziny dwupokoleniowe (rodzice i dzieci). Rodziny pełne – które tworzą rodzice i dzieci, oraz rodziny niepełne, w których dzieci są wychowywane przez jedno z rodziców (mamę lub tatę). Mówiąc o rodzinach niepełnych, używamy czasem terminu „samotne rodzicielstwo”, mimo że mama czy tata korzystają zwykle z pomocy dziadków, krewnych i przyjaciół. Brak jednego z rodziców może wynikać z różnych powodów, takich jak śmierć mamy lub taty, rozwód rodziców czy długotrwały pobyt mamy albo taty za granicą, na przykład w związku z pracą. Rodziny zrekonstruowane – które powstają, gdy mama albo tata zakładają nową rodzinę. Do rodziny zrekonstruowanej należą: mama lub tata, ich nowy małżonek (lub partner) oraz przyrodnie rodzeństwo, czyli dzieci ojczyma albo macochy. Taki model bywa też nazywany rodziną patchworkową*. Dziecko jednak zawsze jest dzieckiem swoich rodziców i choć mieszka tylko z jednym z nich, regularnie kontaktuje się z drugim. Rodziny zastępcze lub rodzinne domy dziecka – najczęściej tworzą je małżeństwa, które na określony czas przyjmują do swojego domu dzieci niebędące ich potomstwem. Powodem umieszczenia dzieci w rodzinie zastępczej może być śmierć rodziców lub trudności, jakie mają oni w wypełnianiu swojej funkcji. Rodzice zastępczy troszczą się o rozwój powierzonych im dzieci, dbają nie tylko o to, by miały co jeść i w co się ubrać, ale przede wszystkim ofiarują im swoją miłość. Z rodziny zastępczej dziecko może wrócić do rodziny biologicznej lub zostać adoptowane. *
Patchwork (wym. paczłork) – rzecz (np. narzuta) wykonana ze zszytych kawałków różnych tkanin, skóry, futra.
11
1 | Z rodziny się nie wyrasta
Rodziny adopcyjne – które powstają, gdy małżonkowie za zgodą sądu uznają za swoje dziecko zrodzone z innych rodziców. Na pierwszy rzut oka nic nie wyróżnia takich rodzin. Dziecko nosi nazwisko rodziców adopcyjnych, ma prawo do dziedziczenia ich majątku. Mama i tata zapewniają mu jak najlepsze warunki do rozwoju, bo jest ich dzieckiem, mimo że nie łączą ich więzy krwi. Przede wszystkim jednak kochają swoją córkę lub swojego syna tak, jak na to zasługuje każde dziecko – najbardziej na świecie. Chyba każdy z nas uważa, że jego rodzina nie jest idealna. Mama stale narzeka na bałagan, tata zbyt długo siedzi w pracy, siostra robi złośliwe psikusy, brat jest egoistą, bo nie chce pożyczać roweru. Babcia każe nosić ciepłą czapkę już jesienią, a dziadek nie zna się na smartfonach… To prawda, że nie wybieramy sobie rodziców, a rodzice nie wybierają sobie dzieci. Przyznajmy szczerze – mieszkanie pod wspólnym dachem kilku osób, które choć są do siebie podobne, to jednocześnie bardzo się od siebie różnią, bywa trudne, a nawet męczące. Jednak czy na pewno chcielibyście spędzać święta w innym gronie? Lub opowiadać o swoich sukcesach (i porażkach) innym ludziom?
12
Typy rodzin
To, czy rodzina jest szczęśliwa, zależy od wszystkich jej członków. Będzie tym szczęśliwsza, im bardziej o nią zadbamy. W jaki sposób? Ofiarując bliskim to, co mamy najlepszego: miłość i czas. POlECENiE Wykorzystując wiedzę zdobytą na dzisiejszej lekcji oraz na lekcjach WDŻ w klasie czwartej i piątej, przygotujcie słowniczek pod tytułem „Rodzina”. Niech jedno z was zapisuje na tablicy wszystkie hasła, które kojarzą się wam ze słowem „rodzina”. Potem, pracując w trzech grupach, przepiszcie je na arkusz papieru w porządku alfabetycznym: grupa i – hasła na literę od A do K, grupa ii – hasła na literę od l do P, grupa iii – hasła na literę od R do Ż. Do każdego hasła dopiszcie krótkie objaśnienie. Następnie grupy kolejno odczytają hasła z objaśnieniami, a pozostali uczniowie je skomentują, zwracając uwagę na ich poprawność i zwięzłość. Arkusze ze słowniczkiem powieście w klasie.
13