COMO ALMAS EN PENA
O sol xa iluminaba a pequena aldea de Escoiras, no norte da provincia de Lugo. Ás oito e media daquela mañá, toda a aldea estaba preparado para o enterro de Bieito Modia. Cando os dous máis fortes do lugar deixaron o cadaleito no cemiterio parroquial, o cura comezou cos salmos en nome do falecido. Un pouco máis tarde, trala inhumación, pregunteille a meu avó porque morrera Bieito e o ancián comezou a contarme algo que pasara había moito tempo. -Cando eu era un neno, máis ou menos coma ti, nesta pequena vila vivía un home moi raro. Non saía case nunca da súa casa e cando o facía, acostumaba a ser unha vez á semana para dar unha volta polo monte, e facíao de noite. Ao volver, tardaba case un día enteiro, viña moi demacrado e coas roupas todas esgazadas e sucias. O meu pai e mais el foran amigos na infancia, así que un día decidiu ir visitalo a súa casa e preguntarlle o motivo das súas extravagantes saídas. O homiño aceptou a contarlle o que pasaba. Cos trinta anos acabados de cumprir, comprometérase a saír a andar todas as semanas polo menos un día. Uns meses despois, ao anoitecer dun día calquera, mentres camiñaba, atopouse cunha muller sentada a un lado do camiño. -Ola, señora. Atópase ben? -Si, pero é que non encontro o lavadoiro. -Non se preocupe, eu ensinareille o camiño. Así que os dous se dirixiron o lavadoiro da aldea, que estaba nas aforas. Ao chegar alí, a anciá deulle as grazas e de súpeto, no centro do pilón, apareceron dúas mulleres máis, co mesmo aspecto que o da primeira, vellas e engurradas, e nin sequera estaban molladas despois de ter estado mergulladas. Nese momento, o home decatouse de que algo raro sucedía. Saltaba á vista. Pero non fuxiu, esperou ata que unha das mulleres falou. -Axúdanos a limpar as nosas sabas- dixo a primeira, a que parecía a líder do grupo.
I
-E se me nego a facelo?- contestoulle. -Sufrirás as consecuencias que iso trae- dixo a mesma. El supuxo que non tiña outra opción, así que axudounas. Pero cometeu un erro. Estaba a tratar coas lavandeiras, unhas mulleres que aparecían polas noites no medio dos camiños pouco transitados a pedir axuda para lavar as súas sabas manchadas de sangue que non se ía, e se non o facías, morrías. Ademais, se te comprometías a axudalas, non podías retorcer as roupas no mesmo sentido ca elas, pois quedarías preso dos seus meigallos. Equivocouse, ao abaquilar as sabas, fíxoo no mesmo sentido que elas, pois era o que pedían. Ao pasar unha semana, cría que todo fora un soño pero, decidira non saír por se acaso. Ao anoitecer, sentiu alguén petar na porta traseira así que foi mirar, e alí estaban elas. As lavandeiras. Esperándoo. Amarrárono cunhas cordas e tiraron del arrastrándoo ata o lavadoiro. -Tiñamos un trato, e acábalo de incumprir- dixo a de sempre. -Que trato? Eu non me acordo de ter quedado en nada. -Sábelo ben! Ao facer todo o que nos che pediamos, comprometícheste a axudarnos todas as semanas a lavalas roupas- dixo unha que tiña o pelo vermello. -Non me lembro. -A nós tanto nos ten que te lembres ou que non, só sabemos que tes que cumprir o trato- dixo unha terceira. -De acordo. Por canto tempo vai ser? -Até que vexas á procesión das Xas vindo para aquí. -Iso que é? -Son persoas vivas que teñen a morte moi preto. Segundo a vexas, converteraste nunha desas persoas e a túa alma coas súas respectivas promesas xa non nos pertencerá. -Está ben. Imos limpar a roupa dunha vez.
II
E durante tres meses non faltou a ningunha das súas citas con aquelas estrañas anciás, chamadas lavandeiras. Pero unha semana do cuarto mes, de camiño ao lavadoiro, nun cruce, topouse cunha procesión de xente que lle pedía que se unise. A procesión das Xas. Todas as noites a partir de aquel momento, debería ir ao cruce do seu primeiro encontro para unirse a ela e ir de aldea en aldea na busca de persoas que xa non debían seguir máis tempo aquí. Cando o meu pai falou con el, o señor xa estaba baixo a posesión daquela comitiva, polo que non quedaba nada que facer. Trece días despois do seu encontro, toda a aldea chorou a súa perda, pois inda que non era moi coñecido, a maior parte dos anciáns e anciás da aldea vírano crecer. -Avó, e con todo isto que me estás querendo dicir? -Meu querido neto, non te decataches de que Bieito levaba uns cantos meses distante e que case non saía da casa? Pois penso que puido morrer polo mesmo que morreu o amigo do meu pai. -Non sei, avó, porque aínda que é verdade que estaba algo cambiado, eu non creo nesas lerias que me acabas de contar, parécenme incoherentes na súa totalidade. -Non creas, pero Galicia é unha terra moi feiticeira. Ninguén pode coñecer a tódolos seres que se agochan nos bosques e lagoas da nosa encantada Galicia. E vinte cinco anos despois da morte de Bieito, recoñezo que me equivoquei ao chamar lerias a todas esas lendas coas que contamos, porque agora estame a pasar a min. A procesión dás Xas atopoume despois de dous anos baixo a posesión das lavandeiras e co pouco tempo de vida que me queda, quérovos recordar que non sexades coma min, que teñades fe en que as historias dos vosos avós teñen unha parte verdadeira, e as veces, pode que todo o que contan sexa verdade.
DOLORES GONZÁLEZ LÓPEZ
III
A MULLER DO RÍO
A viaxe fíxoseme curta, facela de noite foi unha boa idea. Ao chegar á que sería a miña casa os próximos meses, decidín descargar as cousas máis tarde e durmir un rato. Cando despertei era mediodía, comín os bocadillos que fixera antes de marchar e empecei a quitar do coche e pasalo á casa. Cando acabei o traballo xa era de noite. Tomei unha cea rápida e fun durmir. Ao día seguinte, a media mañá, saín da casa para pasear un pouco pola pequena vila lucense. Non era gran cousa: unhas vellas casas bastantes coidadas, dúas tabernas, un estanco e pouco máis. Era xusto o que buscaba, un lugar tranquilo onde poder encontrar inspiración para o meu libro. Xantei nunha das tabernas. A iso das tres da tarde marchei para a casa intentar escribir aínda que só fora o primeiro capítulo. Nada, non tiña ideas. O único que sabía é que os meus editores queríano para o 7 de setembro. Escribir a primeira novela fórame doado pero esta tíñame louca. Determinei que un paseo á beira do río axudaríame a aclarar a mente. Camiñei tanto que chegou un momento en que o camiño se volvía moi rodeado polas árbores. Un tempo despois, divisei unha muller sentada xunto ás augas lavando un gran anaco de tea. Parei para vela realizar o seu labor. Era xa entrada en anos, uns 70, tiña a pel engurrada e o cabelo grisáceo. A curiosidade matoume e pregunteille: -Señora, non lle sería máis doado metelas na lavadora?-virou cara a min. As engurras arredor dos seus ollos e beizos gritaban o vella que era. -Non, muller, como as augas deste río non che hai cousa mellor- tiña un galego pechado pero os veráns que pasara nas Rías Baixas de cativa fóronme de axuda para entendela- E ti, de quen vés sendo? Nunca te vira pola vila. -Eu son de Madrid, señora, vin pasar aquí as vacacións. -Pois xa verás como che gusta a vila. -E, dígame, que está a lavar?.
IV
-A miña filla púxose onte de parto, e como non tiñamos tempo de ir ata a vila con hospital máis próxima, deu a luz no fogar, como fixen eu con ela e seus irmáns e a miña nai comigo e as miñas irmás. -E foi todo ben? Digo eu que non se teñen os mesmos medios que nun hospital. -Morreron ambos, por iso lavo estas sabas- dixo mentres as ensinaba e reprimía algunha bágoa. -Perdoe, non tiña nin idea, acompáñoa no sentimento. -Pois claro que non o sabías, acabas de coñecerme!- dixo mentres refregaba a tea. Despois dun incómodo silencio no que só so oía como corría a auga do río, díxome: -Nena, poderíasme axudar? -Claro, que precisa? -Axúdame a escorrer isto, mañá volverei e intentarei lavalas de novo. Axudeina con gusto. Cando terminamos a tarefa a señora díxome: -Non te decataches? -Do que señora? -Escorriches as sabas no mesmo sentido ca min. -E que sucede con iso?- pregunto, estrañada. -Digamos que quen fai iso moi ben non acaba. De súpeto, cunha forza que non era propia da súa idade, tiroume contra as rochas onde estaba a lavar. Iso deixoume bastante dorida e indefensa. Coa mesma rapidez e axilidade de antes, púxome boca abaixo e mergulloume nas augas ata que pasei á outra vida.
MARÍA VILA CAMINO
V