BARATZA by Xabier Huarte Sánchez

BARATZETIK MUNDURA

MAITANE IRURTZUN LOPEZ XABIER HUARTE SÁNCHEZ KURTSOA: 2009 / 2010 LEHEN HEZKUNTZAKO IRAKASLETZA DIPLOMATURA

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

AURKIBIDEA 1- SARRERA............................................................................................. 2 – 4 or 2- TAULA OSOA...................................................................................... 5 – 6 or * GAIAREN INGURUKO ESKEMA OROKORRA....................................

7 or

3- HELBURU DIDAKTIKOAK..................................................................

8 or

4- ARLOKO HELBURU OROKORRAK................................................... 9 – 10 or 5- ARLOKO EDUKIAK............................................................................. 11 – 13 or 6- OINARRIZKO GAITASUNAK...............................................................

14 or

7- METODOLOGIA................................................................................... 15 – 16 or 8- JARDUERAK........................................................................................ 17 – 35 or 9- EBALUAZIOA....................................................................................... 36 – 39 or 10- GEHIGARRIAK.................................................................................... 40 – 79 or 11- BIBLIOGRAFIA.................................................................................... 80 or

Gaia: Baratza

Programazioa 2

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

BARATZETIK MUNDURA 1- SARRERA Izenak berak dionenez baratza da unitate honetan landuko den gai nagusia. Honen menpe, ura, elikadura, tresneria eta zaintza ditugularik. Helburua haurrek hainbat jakintza eskuratzeaz gain, garapen jasangarriarekin bat egiten duten hainbat ideia eta ohitura eskuratzea da. Ezagutza hauen artean ditugu, uraren erabilera egokia, ingurune naturalarekiko errespetua â&#x20AC;Ś Horretarako beraz, ingurugiro hezkuntzatik abiatuko gara.Bidenabar, baratzaren gaia oinarritzat hartuz hizkuntzarekin lotutako edukiak ere landuko ditugu eta gaiak berak iradokitzen duenez arte hezkuntzarekin lotuko dugu nagusiki atal praktikoa. Unitate didaktiko hau 3.zikloko bigarren mailan lantzeko bideratuta dago; 10-11 urteko ikasleek pentsamendu logikoa garatu dute eta arrazoiketarako gai dira, mugimendua eta abenturak gustuko dituzte eta fisikoki helduen hainbat ezaugarri jasotzen hasiak dira horregatik, haurrek gaia barneratzeko nahikoa gaitasun dituzte eta baratzeko tresneriarekin kontaktuan jartzeko trebetasun nahikoak. Unitate didaktiko hau IruĂąeako Sanduzelai ikastetxe publikoan gauzatuko da. Ikastetxe honetan, 1999-2000.ikastertetik

D eredua baino ez da eskaintzen.

Ikastetxearen

baliabide pertsonalei dagokionez, Ikastetxearen ikasle kopurua 484koa da; ikasgelei dagokienez, 25 ikasle baino gutxiagoko taldeak dira. Hauetako bakoitzak beren tutorea du eta beharrezko irakasle espezializatuak. Kontuan hartzekoa da Behar Bereziko haur bat bi izango balira bezala kontatzen dela taldeak egiterako orduan. Sanduzelai Ikastetxeko klaustroa 24 irakasle tutorek, Haur Hezkuntzako Laguntzako bi irakasle eta 13 irakasle espezialistek osatzen dute. Azkenekoen artean, espezialista hauek ditugu: Ingelesa, Musika, Gorputz Heziketa, Erlijio, Orientatzailea, Logopeda eta Pedagogia Terapeutika.

Gaia: Baratza

Programazioa 3

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Bestalde baliabide materialak edo ikastetxearen espazio antolamendua honakoa da:

Liburutegia (arbel digitala eta kanoia), jantokia, kiroldegia, jolastokia (parkea, futbol zelaia eta saskibaloi zelaia), musika gela, laborategia, psikomotrizitate gela, informatika gela, ingelerako gela, dira ikastetxeko baliabideak. Dena dela, ikasle eta irakasle kopurua handia denez, baliabide fisikoak ahalik eta etekin handiena atera behar zaie, horregatik, hainbat gelek, erabilera ezberdinak dituzte, adibidez, psikomotrizitate gela, lo-kuluxka gela da; jantokia eta honen ondoan dagoen erabilera anitzeko gela (azken gela hau jantoki bezala erabiltzen da gehienetan eta beste batzuetan jantokia erakusketak egiteko erabilia izan da). Laborategia eta ingelerako gela elkartuta daude. GAIAREN JUSTIFIKAZIOA Zergatik gai hori? Baratzaren gaiari buruzko unitate didaktiko bat egitea, interesgarria iruditu zaigu, umeek produktu ezberdinen jatorria non dagoen ikas dezaten. Askotan, umeek bakarrik produktu ezberdinak supermerkatuetan ikusten dituzte baina askotan ez dakite zein prozesu igaro duten haiek erosten dituzten lekura heldu arte. Bestalde, elikadura osasungarriaren inguruan lan egiteko gai aparta izan zitekeela iruditu zitzaigun, are gehiago egun elikaduraren inguruan dauden arazoak ikusita. Baratzari lehenego hurbilpen bat egiteko ideiarekin ere hasi ginen lan honekin, baita gauden kontsumo gizarte honetatik irteera baten bidea sortzen hasteko ere. Askotan diru gehiegi gastatzen dugu eta erosten ditugun produktuak ez dira oso kalitate handikoak. Biologikoki sortzen irakasten badugu, diru gutxi gastatuz, kalitate handiko produktuak lor ditzakegu, baita askoz osasungarriagoak ere. Hau guztiaren inguruko ideia azaltzea eta lehengo hurbilpen bat egitea gai hau hautatzeko arrazoiak dira. Zergatik adin horretarako? Lehenengo momentutik, ikusi genuen baratzaren inguruko gaiarekin zenbait jarduera praktiko egiteko aukera izango genuela. Horregatik, adin tarte bat hautatu behar genuen lanabes ezberdinekin lan egiteko eta hori egiteko, indar minimo bat izan Gaia: Baratza

Programazioa 4

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

behar zutela suposatu genuen. Horregatik pentsatu genuen hautatutako ziklorako egokia izango litzatekeela eta umeen adinak, baimenduko gintuela zenbait jarduera praktiko ezberdin eta politak egiten. Bestalde, 10-11 urtekin baratzaren inguruko teknikak eta lanabes ezberdinak ezagutzeko eta ikasteko modu eta estrategiak ezberdinak jokoan jartzeko adin ona zela pentsatu genuen, horregatik unitate didaktiko guztia adin tarte horretarako bideratu genuen.

Gaia: Baratza

Programazioa 5

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

2- TAULA OSOA

ARLOKO HELBURU OROKORRAK

ARLOAK

EDUKIAK

Urak eta elikagaiek izaki bizidunengan duen garrantzia jakitea eta honekiko erabilera egokia izaten hastea eta zenbait tokitan dituzten zailtasunak aztertuz, daukaguna baloratzea.

Natura

1.g/3.g

Lurra lantzeko eta baratzean eragina duten beste faktore batzuk neurtzeko tresna ezberdinak identifikatzea eta ezagutzea.

HELBURU DIDAKTIKOA

Hezkuntza artistikoa

2.m

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

5,8,11

Natura

1.d/2.h/3.h 6.k

Hezkuntza artistikoa

2.f/2.m

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

Natura

1.g/2.h

Hezkuntza artistikoa

2.m

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

Natura

3.f/3.g/3.h

Hezkuntza artistikoa

2.m

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

Ureztatzeko teknika ezberdinak eta bakoitzarentzat erabilera eta aplikazioa jakitea.

Elikadura egokirako, elikagaien eta hauek sailkapena ikastea eguneroko dietan ezinbestekoak direla onartzea.

Gaia: Baratza

2,7

OINARRIZKO GAITASUNAK

JARDUERAK

3/4/5/7/8

5.4 7.3.4 9.6

3/4/7/8

4.1/4.2/4.3/4.4/4.5 8.1/8.2/8.3/8.4/8.5

3/4/7/8

5.1/5.2/5.3

5.2 5.3

3/4/7/8

9.3/9.4/9.5/9.6

9.4 9.5

Programazioa 6

EBALUAZIOA

5.4 9.6.1 9.6.2 9.6.3

4.2 4.5

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

5,7

Natura

3.g

Hezkuntza artistikoa

2.m

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

Natura

2.a/2.c/2.f 3.h

Hezkuntza artistikoa

2.f/2.m

2,7

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

5,12

Natura

2.f/7.h

6,7

Hezkuntza artistikoa

1.f/2.f/2.m

6,7

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/5.e

Natura

2.c/7.i

Hezkuntza artistikoa

2.m

2,7,9

Euskara Literatura

1.1.a/1.2.b 1.2.f/2.2.c 2.2.h/4.e/5.e

ARLOKO HELBURU OROKORRAK

ARLOAK

Nekazaritza ekologikoaren kontzeptua eta bertatik datozen produktu ekologikoen propietateak ikastea.

Landareen hazkuntza prozesua eta landarearen behatzea hazkuntzaren fase eta egitura desberdinak ezagutu eta bereiztea

Teknologia berriak lanerako aplika daitezkela ikustea eta hauen erabileran murgiltzea.

Testuak mota ezberdinak gai zientifikoei lotuta lantzea eta testu mota ezberdinak lantzea.

HELBURU DIDAKTIKOA

3/7/8

2.1/2.2/2.4/2.5 3.1/3.2/3.3 9.1

3.2 3.3

3/4/7/8

6.1/6.2/6.3/6.4 7.1/7.2.1/7.2.2/7.2.3 7.3.1/7.3.2/7.3.3/7.3.4 7.3.5/7.3.6/7.3.7/7.3.8 7.3.9/7.3.A/7.3.B/7.3.C 8.6 9.1

7.3.6 7.3.8

3/4/7/8

4.5 7.2.1/7.3.C 8.2/8.3 9.2

8.3 9.2

1/3/4/7/8

1.4 2.2/2.3 3.3 5.2 7.2.2/7.3.1/7.3.2/7.3.3 7.3.5/7.3.7/7.3.9/7.3.A 7.3.B/7.3.C 8.4 9.3

2.3 3.3 7.3.1/7.3.3/7.3.5 7.3.9/7.3.A 9.3

JARDUERAK

EBALUAZIOA

EDUKIAK OINARRIZKO * GAITASUNAK

* EDUKIAK: Zenbakia multzoa da eta letrak, multzo horren ordena jarraituz, hautatutako helburua adierazten du. Gaia: Baratza

Programazioa 7

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

BARATZAREN INGURUAN LANDUKO DITUGUN GAIEN ETA AZPIGAIEN ESKEMA

Gaia: Baratza

Programazioa 8

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

3- HELBURU DIDAKTIKOAK

1- Urak eta elikagaiek izaki bizidunengan duen garrantzia jakitea eta honekiko erabilera egokia izaten hastea eta zenbait tokitan dituzten zailtasunak aztertuz, daukaguna baloratzea. 2- Lurra lantzeko eta baratzean eragina duten beste faktore batzuk neurtzeko tresna ezberdinak identifikatzea eta ezagutzea. 3- Ureztatzeko teknika ezberdinak eta bakoitzarentzat erabilera eta aplikazioa jakitea. 4- Elikadura egokirako, elikagaien sailkapena ikastea eta hauek eguneroko dietan ezinbestekoak direla onartzea. 5- Nekazaritza ekologikoaren kontzeptua eta bertatik datozen produktu ekologikoen propietateak ikastea. 6- Landareen hazkuntza prozesua behatzea eta landarearen hazkuntzaren fase eta egitura desberdinak ezagutu eta bereiztea 7- Teknologia berriak lanerako aplika daitezkeela ikustea eta hauen erabileran murgiltzea. 8- Testuak mota ezberdinak gai zientifikoei lotuta lantzea eta testu mota ezberdinak lantzea.

Gaia: Baratza

Programazioa 9

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

4- ARLOKO HELBURU OROKORRAK NATURA, GIZARTE ETA KULTUR INGURUNEAREN EZAGUTZA 5. Taldeko jardueretan parte hartzea, portaera arduratsu, eraikitzaile eta solidarioa izanez eta funtzionamendu demokratikoaren oinarrizko printzipioak errespetatuz. 7. Gizakiek ingurunean egiten dituzten esku-hartzeetako batzuk aztertzea, horiei buruzko balorazio kritikoa egitea eta eguneroko bizitzan oreka ekologikoa defendatu eta berreskuratzeko eta kultur ondarea zaintzeko jokabidea izatea. 8. Denboraren joanari lotutako aldaketa eta eraldaketak ikustea naturaren, gizartearen eta kulturaren ingurunean, eta aldiberekotasunaren eta segidaren erlazio batzuk arakatzea, ezagutza horien bidez beste garai historiko batzuk ulertu ahal izateko. 11. Proiektu, gailu eta aparatu errazak planifikatu eta egitea, aldez aurretik ezarritako helburu batekin, material, gai eta objektu batzuen oinarrizko propietateen ezagutzaz baliatuta. 12. Eskolako liburutegia eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea informazioa lortzeko eta ikasteko nahiz ezagutzak partekatzeko tresna gisa. HEZKUNTZA ARTISTIKOA 1. Ahozkoaren zein idatzizkoaren ulermena eta mintzamena zein idazmena garatzea. Arloko berariazko hiztegia egoki eta zehatz erabiltzea, esanahia eratu eta gero. 6. Eskolako liburutegia eta informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea informazioa lortzeko eta ikasteko nahiz ezagutzak partekatzeko tresna gisa. 7. Ikus-entzunezko baliabideen eta irudia eta soinua duten informazio eta komunikaziorako teknologien aukera batzuk ezagutzea, eta norberak behaketarako eta bere ekoizpenerako baliabide gisa erabiltzea, dela modu autonomoan dela beste baliabide eta material batzuekin batera. 9. Arte ekoizpen pertsonalarekin auto-konfiantzazko erlazioa garatzea, eta norberaren eta besteen sormen lanak errespetatzea eta kritikak zein iritziak jasotzen eta adierazten jakitea.

Gaia: Baratza

Programazioa 10

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

EUSKARA ETA LITERATURA. D EREDUA (L1) 2. Gauzak ahoz adieraztea, hitz egitea eta hizketan jardutea, eta gauzak idatziz adieraztea, diskurtsoak eta testuak eginez esaldi erraz eta egokiekin, eguneroko bizitzaren testuinguru desberdinetan. 6. Komunikabideak eta informazioaren teknologiak erabiltzea eguneroko gaiei buruzko informazio orokorrak lortzeko, interpretatzeko eta baloratzeko eta gai horiei buruzko iritziak adierazteko. 7. Hizkuntza eskola jardueran eraginkortasunez eta kritikotasunez erabiltzea, bai informazioa aurkitu, bildu eta prozesatzeko, bai esparru akademikoak berezkoak dituen testuak idazteko. 9. Gaiaren eta konplexutasunaren ikuspuntutik egokiak diren genero desberdinetako testuak ulertzea eta sortzea, eta hizkuntza literarioaren berariazko konbentzioen ezagutzetan hastea.

Gaia: Baratza

Programazioa 11

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

5- ARLOKO EDUKIAK NATURA, GIZARTE ETA KULTUR INGURUNEAREN EZAGUTZA 1.multzoa: ingurunea eta ingurune hori zaintzea: d. Elementu klimatologikoak konbinatzea. Eguraldiaren eta klimaren arteko desberdintasuna. Eguraldia irudikapen desberdinetan irakurri eta interpretatzea. g. Ura naturan, uraren kutsadura aprobetxamendurako ekintzak.

eta

ura xahutzea. Uraren

2.multzoa: izaki bizidunen aniztasuna: a. Landareen egitura eta fisiologia. c. Izaki bizidunen bizitzari lotutako prozesuren bat behatu eta erregistratzea. Emaitzak ahoz eta idatziz jakinaraziz. f. Izaki bizidunei eta bere bizi baldintzei buruzko informazioa bilatzea. h. Laneko tresnen eta materialen erabilera eta segurtasunerako arauak errespetatzea. 3.multzoa: osasuna eta garapen pertsonala: f. Bizimodu osasungarria garatzea. Organo eta aparatuak zaindu eta mantentzeaz gogoeta egitea. g. Garapen osasungarria eta jokabide arduratsua bideratzen edo oztopatzen duten faktore eta ohitura sozialen aurrean jarrera kritikoa izatea. h. Nortasuna. Nork bere burua ezagutzea eta autoestimua. Autonomiaz jokatzea ekintzak eta zereginak planifikatu eta gauzatzen direnean. Erabakiak hartu behar direnean ekimena garatzea. 6.multzoa: materia eta energia: k. Laneko tresnen eta materialen kontserbaziorako arauak errespetatzea.

erabilera,

segurtasun

eta

7.multzoa: objektuak, makinak eta teknologiak. h. Sarean informazioa gidatuta bilatzea. i. Testu tratamendua geroz eta era autonomoagoan erabiltzea (orrialde egokitzea, ilustrazioak edo oharrak sartzea, etab)

Gaia: Baratza

Programazioa 12

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

HEZKUNTZA ARTISTIKOA 1.multzoa: behaketa plastikoa: f. Informazioaren eta komunikazioaren baliabide eta teknologietan irudiek duten komunikazio xedea aztertu eta baloratzea. 2.multzoa: sormen eta adierazpen plastikoa: f. Lanak teknika mistoak erabiliz egitea. m. Lanak egiteko prozesuan geroz eta konstantzia eta zorroztasun handiagoa izatea, konposizioan sormeneko estrategiak aplikatu, talde lanean ardurak hartuz, berrikuste uneak ezarriz, besteen ekarpenak errspetatuz eta desadostasunak argudioen bitartez konponduz. 3.multzoa: entzutea: h. Hots erasoak identifikatzea eta horiek murrizten eta pertsonen eta pertsona taldeen ongizatea lortzen aktiboki laguntzea.

EUSKARA ETA LITERATURA. D EREDUA (L1) 1. multzoa: Entzutea eta ulertzea, hitz egitea eta hizketan aritzea: 1.1hitz egitea eta entzutea: a. Ahozko testuak ulertzea ikasteko eta informatzeko xede didaktikoa dutenak bai egunero erabiltzen direnak, ez-formalak ( berdinen arteko eta lan taldeko hizketaldiak)eta formalizazio maila handiagokoak(gelako azalpenak, elkarrizketa â&#x20AC;Ś). 1.2hitz egitea eta hizketan aritzea: b. Ahozko testuak sortzea ikasteko eta informatzeko, bai xede didaktikoa dutenak bai egunero erabiltzen direnak, ez-formalak eta formalizazio maila handiagokoak. f. Ahozko elkarreraginari buruzko arauak baloratzea eta errespetatzea (hitz egiteko txandak errespetatzea, mintzakideari begiratzea, elkartrukean paper ezberdinak hartzea, ahots bolumena, jarrera eta keinu egokiak).

Gaia: Baratza

Programazioa 13

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

2. multzoa: Irakurtzea eta idaztea: 2.2 idatzizko testuak sortzea: c. Esparru akademikoarekin lotutako testuak sortzea, informazioa lortzeko, antolatzeko eta komunikatzeko (galdetegiak, inkestak, laburpenakâ&#x20AC;Ś) h. Testu idatziak zaintzeko eta behar bezala aurkezteko interesa, eta arau ortografikoak errespetatzea. 4. multzoa: Hizkuntzaren ezaguera: Trebetasunak eta estrategiak: e. Eskatzen den testu motaren egitura tipikoa errespetatzea, prozedura tipografikoen erabilera barne (zenbaketa,azpitituloakâ&#x20AC;Ś) kasua bada. 5. multzoa: Hizkuntzaren ikaskuntzari buruzko gogoeta: Trebetasunak eta estrategiak: e. Bikoteka eta lan taldeka eraginkortasunez lan egitea, ezagutzen ekarpena eginez eta gainerakoen ekarpenak errespetatuz.

Gaia: Baratza

Programazioa 14

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

6- OINARRIZKO GAITASUNAK 2006ko LOE legeak dioenez, Lehen Hezkuntzaren helburu orokorra haur guztiei garapen pertsonala eta ongizatea finkatzeko tresnak ematea da. Horretarako, ahozko adierazpenaren eta ahozkoaren ulermenaren, irakurketaren, idazketaren eta kalkuluaren inguruko oinarrizko kultura-trebetasunak eskuratzeko, eta gizarte-trebetasunak, lan-ohiturak eta ikasketa-ohiturak, sen artistikoa, sormena eta afektibitatea garatzeko aukera emango dien hezkuntza jasotzen dute. Beraz, hainbat gaitasun eta trebetasunen garapenean oinarritzen da hezkuntza formalaren etapa hau. Gainera, Estatuko hezkuntza legearen arabera arreta berezia jarri behar da ikasleen aniztasunean eta arreta indibidualean, baita ikasteko zailtasunen prebentzioan ere. Ahaztu gabe; irakurriaren ulermena, ahozko eta idatzizko adierazpena, ikusentzunezko komunikazioa, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak, eta balioetan oinarritutako hezkuntza arlo guztietan landuko dira, etaparen zenbait arlotan berariazko tratamendua emateko aukera aparte utzi gabe. Lege honen zehaztapena da Nafarroako Gobernuan finkatutako Curriculuma, LOEk Lehen Hezkuntzarako finkatutako helburuak oinarritzat harturik 8 oinarrizko gaitasunen eskurapenean oinarritzen du hezkuntza Curriculumak. Gaitasun hauek herritar aktiboa izan, helduaroan modu egokian sartu eta bizitza osoan zehar ikasten segitzeko bideak emango dizkiote. Curriculuma arlo edo irakasgai ezberdinetan antolaturik dago eta hauen bidez ikasleek hezkuntzaren helburuak eta 8 oinarrizko gaitasunak eskura ditzatela lortu nahi da. 8 gaitasunak ondokoak dira: 1- Hizkuntza bidez komunikatzeko gaitasuna. 2- Matematikarako gaitasuna. 3- Mundu fisikoa ezagutzeko eta harekin elkarreraginean aritzeko gaitasuna. 4- Informazioaren tratamendu eta gaitasun digitala. 5- Gaitasun soziala eta herritartasuna. 6- Arte eta kultur gaitasuna. 7- Ikasten ikasteko gaitasuna. 8- Autonomia eta ekimen pertsonala.

Gaia: Baratza

Programazioa 15

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

7- METODOLOGIA Aurreko puntuan azaldutako oinarrizko gaitasunak abiapuntu izanik eta hauek lantzeko helburuarekin sortu dugu “Baratzetik mundura” unitate didaktikoa. Dena dela, ez dago zuzeneko loturarik arlo edo irakasgai batzuen irakaskuntzaren eta gaitasun jakin batzuen garapenaren artean. Arlo bakoitzak gaitasun batzuk garatzeko aukera ematen duelarik. Beraz, aurreko hau kontutan hartuz garatu dugu gure “baratzetik-mundura” unitatea. Unitate didaktiko honek natura, gizarte eta kultur ingurunearen ezagutza, hezkuntza artistikoa eta hizkuntza arloak era integratzaile eta globalizatuan biltzen ditu eta hauen bitartez bultzatzen da aurretik aipatutako oinarrizko gaitasun hauek eskuratzeko prozesua. Horretarako helburu eta eduki zehatzak eta jarduera anitzak proposaturik. Unitate hau garatzean ikasleen aniztasuna inklusioaren ikuspegitik planteatu da. Horregatik, ezagutzak era ezberdinetan (metodo eta jarduera ezberdinak erabiliz) lantzea proposatzen da, ikasle guztiek garapen maximoa lortu dezaten, bai pertsonalki, baita sozialki, intelektualki eta emozionalki ere. Ikasleen arteko ezberdintasunak aberastasun moduan hartuz eta elkarlana bultzatuz, talde osoaren garapena lortzea helburu izan dugu unitate hau programatzean. Programazioa metodologia konstruktibistaren ikuspegitik burutzea izan dugu xede, ikaskuntza esanguratsua lortu nahirik betiere. Horretarako, lehenik eta behin ikasleei motibagarri gertatzen zaizkien eta beren garapenerako egokiak diren (ikasleek berezko ikaste gaitasunak kontuan hartuz) jarduerak proposatzen dira unitate honetan zehar. Ikaskuntza esanguratsu hau lortzeko, besteak beste honako irizpideak kontuan hartu dira: • Ikaslearen garapen mailatik abiatzea. • Ikasketak moldatu eta haien ezagutza egituretan kontzeptu eta ideia berriak txertatzeko baliabideak ematea: jardueretan gai, metodo eta tresna ezberdinak erabiltzeak ikasleei aurretik dituzten ezagutzekin bat egitea erraztuko die. • Haiek beraiek izatea hein handi batean ikasi beharrekoaren sortzaile eta antolatzaile. Bestalde, ulermenean oinarritutako prozesuak bultzatu nahi izan ditugu gure jardueren bidez; hau da, ikasleek jaso beharreko ikaskuntza berriak ulertzea bideratu nahi izan dugu eta ez soilik hauek entzun eta memorizatzea. Horretarako erabili dugun bidea metodologia aktiboa eta ikasle parte hartzailea bilatzearena izan da. Unitate honetan dauden jarduera gehientsuenetan ikasleak dira protagonistak, haiek eraiki, azaldu edo osatzen dituzte ekintza, era honetan haien bizipen propioez ikasi ahal izango dute eta ez era teorikoan jasotako ezagutzen bidez soilik. Beraz, jarduera gehientsu hauetan irakasleak gidari edo orientatzaile papera hartuko du.

Gaia: Baratza

Programazioa 16

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Horretaz gain, talde dinamika bultzatzea ere gure helburuetako bat izan da, hau lortzeko, ikas-unitatea osatzen duten jardueretako asko taldeetan egiteko proposatuak dira. Talde hauek bikoteak, laukoteak edo talde handia dira gehienetan. Talde txiki hauek osatzea irakaslearen esku egotea litzateke egokiena, eta ikasleen trebetasunetan oinarrituta taldekatzeak egitea. Konstruktibismoaren ideietan oinarrituz, ikastea banakakoaren jarduera delako baina lagunarekin batera hobeto ikasten delako. Dena dela, ikasleen autonomia eta ekimena ere lantzea gure metodologiaren parte denez, jarduera askotan ikasleen esku geratzen da lana nola antolatu, nola banatu â&#x20AC;Ś Beraz, atal honen aurreko puntuan LOE eta Nafarroako Curriculumaren printzipio eta helburuak lortzera bideratuta dagoen unitate honek, beste ezeren gainetik ikaslearen parte hartzea du helburu. Parte hartze honen bidez, argudiatzea eta ideien azalpena lantzeaz gain, proposatutakoarekiko jarrera kritikoa azaltzea ere espero eta bultzatuko da. Betiere ingurukoekiko errespetua izanez. Hori dela eta, talde lana askotan izanen da gure dinamikaren oinarri. Izan ere, ezin dugu ahaztu, derrigorrezko hezkuntza helduaroan sartzeko eta bizikidetasunerako arauak finkatzeko garaia dela eta horregatik uste dugu hezkuntza formalak gizartean eta taldean jarduteko oinarriak eman behar dizkigula, eta ideia hau ere gure metodologiaren parte izan da programazio honetan zehar. Konstruktibismoak dioen bezala, norbanakoa (aspektu kognitibo, gizarteko eta afektiboetan) ingurunearen eraginen eta barneko prestaketaren ondorio da; egunean egun moldatzen dena. moldaketa hauek eguneroko elkarreraginak (ingurunearekin, gainontzekoekin, geure ideiekinâ&#x20AC;Ś) ematen digun informazioak gure aurretiko eskemetan sortzen dituen aldaketak dira. Horregatik gure unitate honetan zehar, informazio argia ematen saiatzeaz gain, elkarreraginerako giro aproposa sortzen ahalegindu gara (hein handian irakaslearen eta taldearen esku dagoela kontuan izanik). Laburki esatearren, inklusioa eta kooperazioa dira gure oinarrizko metodologiaren ideiak. Zeinetan ikasle guztien parte hartzea eta murgiltzea bultzatzen den, izan ere gure ideien arabera ikasle guztiak dira beharrezkoak eta taldearen parte garrantzitsu. Horretarako elkarlana eta elkar -laguntzea beharrezkoak dira.

Gaia: Baratza

Programazioa 17

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

8- JARDUERAK 1- GAIAN MURGILTZEA Lehen saio honen helburua haurrei gaiaren aurkezpen erakargarria egitea da eta honekin batera haien motibazioa piztea. 1.1- 1.2 PUZZLEA ETA HIZKI ZOPA: klasea 6ko 4 taldetan antolatuko da. Irakasleak talde bakoitzari 6 puzzle irudi (ik.1.1 eta 1.2 eranskina), 6 kartulina 3 guraize eta 3 itsaskola banatuko dizkie. Buruztapena: ikasle bakoitzak bere argazkia kartulinan itsatsiko du, minutu batez lehor dadin itxoin eta puzzlearen irudikapen lerroetatik moztuko du. Moztu ondoren puzzlea osatzeko aukera izango du. Irudi honetan oinarrituz talde bakoitzak gairen izenburua asmatuko du â&#x20AC;&#x153;baratzaâ&#x20AC;? hitza bere baitan duena eta bere kuadernoan letra larriz idatziko du, honetaz gain orrialdea betetzeko gaiarekin erlazionatutako marrazkia egingo dute. Oharra: komenigarria da ikasle bakoitzak bere puzzlearen atzekaldean identifikazio markaren bat egitea edo piezetan bere izena idaztea ondoren haien artean arazorik suerta ez dadin). Puzzlean amaitatukoan banaka egiteko jarduera da hau. Irakasleak hizki zopa bana banatuko die ikasleei eta bertan 8 hitz aurkitu beharko dituzte. 20 minutu izango dituzte ikasleek lehenengo bi jarduera hauek eta haien marrazkia burutzeko. 1.3 GALDERA MOTZAK: ikasle bakoitzak 20 minutu izango ditu bere kuadernoan baratzarekin erlazioa duten galderei erantzuteko. Galdera hauek esperientzia eta ezagutza pertsonalarekin erlazionatuta egongo dira. Galdera hauen bidez, ikaslea gaian murgiltzea espero da eta bere bizipenak gogoratuz gaiarekiko interesa piztea. Bestalde, irakaslea galdera hauen erantzunetan oinarritu daiteke ikasleen aurre ezagutza eta iritziak ezagutzeko eta gaia egokien iruditzen zaion eran bideratzeko. Galdera hauek irakasleak idatzi ondoren haien koadernoan idatzi eta erantzungo dituzte. Gaiari sarrera emanez. (ik.1.3eranskina) Ondoren, ikasleek 15 minutu izango dituzte talde txikitan jarrita haien erantzunak gainontzekoei azaltzeko. Taldeak 4 pertsonakoak izango dira, era honetan denbora tartea motza bada ere guztiek izango dute zertxobait hitz egiteko aukera. 1.4 IPUINA: irakasleak 24 txarteltxo egingo ditu, bakoitzean hitz bat jarriz, hitz hauek era batean edo bestean baratza eta nekazaritzarekin erlazionatuta egongo dira (adibidez: tipula, lurzorua, belar txarrak, baserria, nekazaritza â&#x20AC;Ś). Ikasle bakoitzari txartel bat emango dio. Ikasleak borobilean eserita daudelarik haietako batek ipuin baten hasiera asmatuko du zeinetan bere hitza agertzen den, honen ondoan dagoen ikasleak istorioa jarraituko du haren hitza duen beste esaldi bat gehituz, ondoren ondokoak eta horrela jarraituko dute ikasle guztiek haien ipuin zatitxoa erantsiz.

Gaia: Baratza

Programazioa 18

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Ipuina sortzen hasi aurretik, irakasleak narrazio testuaren ezaugarriak gogoraraz diezaieke ikasleei, hau da; guztion artean narrazio testuaren atalak gogoratu … 10 minututan burutuko da jarduera. Ondorengo 15 minutuak narrazio testuez hitz egiteko erabili daiteke. Gogoratu unitate honek metodologia aktiboa eskatzen duela, beraz, irakasleak ikasleek haien ezagutzak adieraztea bilatu behar du eta taldearen artean narrazio testuen ezaugarriez gogoratzea. Hau bideratzeko galderak proposa ditzake ikasleek ozenki erantzuteko. Esate baterako: • • • • •

Narrazioa eta azalpena gauza bera dira? Zein da ezberdintasuna? Ze pertsonatan idazten dira narrazio testuak? Egitura zehatzik al dute narrazio testuek? Parrafo eta ideien artean loturarik ba al dago? Zeren bidez lotzen dira? Narrazio mota ezberdinak ezagutzen al dituzue?

Eranskineko 1.4 puntua 2- NEKAZARITZA EKOLOGIKOA: 2.1 HAUSNARKETA: ikasle bakoitzak “nekazaritza” eta “ekologikoa” kontzeptuen arteko erlazioaz gogoeta egingo du eta koadernoan idatziko dute, horretarako isiltasuna eta kontzentrazioa eskatuko ditu irakasleak eta ikasleak kontzeptuen harremanak burura dakarkiona idatziko du bere koadernoan. Gogoeta askea izango da, horregatik irakasleak aldez aurretik azaldu beharko du sormena baloratuko dela eta ez dutela haien pentsamendua mugatu behar eta. Gogoetatxo hau irakasleari baliagarria izan dakioke, ikasleek egiten duten kontzeptuen arteko erlazioa eta honen sakontasuna ikusteko eta bestetik ikasleen aurre ezagutzak ikusteko. 15 minutu aski izango dira jarduera hau burutzeko. 2.2 NEKAZARITZA EKOLOGIKOAREN DEFINIZIOA: Irakasleak proposatutako definizioetako bakoitza (ikusi 2.2 eranskina) kartulina handi batean idatzita eramango du (klase aurretik prestatuta izan beharko du material hau) eta klaseko paretetan itsatsiko ditu, elkarrengandik bereizirik eta ikasleek erraz irakurri ahal izateko moduan. Ikasleak zutitu eta definizio guztiak arretaz irakurriko dituzte, haientzat egokiena dela uste dutena aukeratuz. Hau egiteko irakasleak aldez aurretik esango die definizio guztiak egokiak direla eta ezberdintasun bakarra dela batzuetan ideia batzuk indartzen direla eta besteetan beste batzuk.10minutu izango dituzte definizio guztiak aztertzeko. 2.3 AHOZKO ARGUDIAKETA: Ikasle guztiek definizioen irakurketa eta aukeraketa egindakoan 4 pertsonako taldeetan kokatuko dira, haien iritziak eta aukeraketaren arrazoiak azalduko dizkiete gainontzeko taldekideei eta ondoren, kontzeptu guztiek amankomunean dituzten ideiak eztabaidatu haien koadernoetan idatziko dituzte. 15 minutu. 2.4 IRAKASLEAREN AZALPENA: jarduera honetarako talde osoa elkartuko da eta aurreko ariketan ikasleek nekazaritza ekologikoaren definizioetatik

Gaia: Baratza

Programazioa 19

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

ateratako kontzeptu edo ideiak entzun ondoren, kontzeptuaren azalpen osoa emango du irakasleak eta sortu daitezkeen zalantzak argitu.10 minutu. 2.5 KONTZEPTUA OSATZEA: 10 minututan ikasle bakoitzak bere koadernoan zerrendaturik dituen ideiak errepasatu eta zuzenduko ditu eta baten bat falta bazaio hau idatzi beharko du. 3- PRODUKTU EKOLOGIKOAK 3.1 EZAUGARRIAK: Dagoeneko haurrek badakite zer den nekazaritza ekologikoa, irakasleak nekazaritza ekologikotik lortutako produktuak, produktu ekologikoak deitzen direla esango die eta ondorioz beste produktuetatik (ekologikoak ez direnetatik) ezberdintzen dituzten ezaugarriak dituztela. Azalpen labur honen ondoren ikasleak seinakako taldetxoetan kokatuko dira. Irakasleak talde bakoitzari kutxatxo txiki bat emango die, kutxatxo honen barruan esaldi bana duten papertxoak egongo dira (sei esaldi kutxa bakoitzean). Papertxo hauetan idatzitako esaldietako batzuk produktu ekologikoen ezaugarriak dira eta beste batzuk ez. (ik. 3.1 eranskina). Esate baterako: 1.esaldia: produktu ekologikoak zaporetsuagoak dira. (zuzena da) 2.esaldia: produktu ekologikoak herrietan baino ez daude. (ez da zuzena) Ikasleek haien ezaugarriak eztabaidatu eta bi multzotan sailkatuko dituzte, produktu ekologikoen ezaugarri direnak eta ez direnak. Lau taldeek bukatu dutenean ariketa ozenki zuzenduko da. Horretarako taldeetako batek bere esaldiak bi zutabetan idatziko ditu arbelean (ikasle bakoitzak esaldi bat) eta zergatik kokatu dituzten hor azalduko dute. Zuzenak badira ikasle guztiek hauen koadernoan kopiatuko dituzte 6 esaldi horiek bi zutabeko egituran. Ondoren bigarren taldea aterako da bere esaldiak arbelean idatzi eta azaltzera, zuzen kokatu badituzte guztiek kopiatuko dituzte, bestela guztion artean zuzendu eta era egokian kopiatuko dituzte haien koadernoan. Ondoren hirugarren taldea eta laugarrena aterako dira. Bukatzean ikasle bakoitzak produktu ekologikoen ezaugarrien zerrenda izango du bere koadernoan eta haiek idatzi, kokatu eta argudiatu dituztenez dagoeneko ez dira guztiz ezezagunak izango. 40 minutu izango dituzte hau egiteko, eta azaldu bezala, txarteltxoak, ikasleen kuadernoak eta arbela erabiliko dira. Dena dela komenigarria da irakasleak ezaugarri horiek adibideekin osatzea. Esate baterako: â&#x20AC;&#x153;Produktu ekologikoak zaporetsuagoak diraâ&#x20AC;? ezaugarria ikasleek egia dela frogatzeko haiek bizi ahal izan dituzten egoerekin erlazionatzen saiatuko da irakaslea : probatu al du norbaitek behietatik zuzenean datorren esnea?... 10 minutu azalpena osatzeko.

Gaia: Baratza

Programazioa 20

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

3.2 ANTZERKITXOA: Seinakako taldeak mantenduz ikasleek 2 minutuko iraupena izango duen antzerkitxoa sortuko dute. Antzerki honetarako ez dute aparteko materialik erabiliko, sinplea eta sormenezkoa izango da eta bete beharreko baldintza izango da behintzat produktu ekologikoen 3 ezaugarri nabarmenki aipatuak izatea antzezpenean zehar. 5 minutu izango dituzte antzerkia prestatzeko eta klasean bertan egingo dute ( edo aukera izatekotan ikastetxeko gimnasioan edo antzezpen aretoan). Antzezpen bakoitzaren ondoren agertutako ezaugarriak errepasatuko dira, honek 30 minutuko tartea beharko du. Ikasleek egin beharrekoa ulertu ahal izateko, irakasleak ondoko istoriotxoaren adibidea jar dezake: Gizon bat fruta dendara doa eta saltzaileak bi patata mota ezberdin dituela ikusten du: -Gizona: zein da bi patata mota horien arteko diferentzia? -Saltzailea: hauek (kutxa bati seinalatuz) ekologikoak dira eta beste horiek (bigarren kutxari seinalatuz) ez. -Gizona: ekologikoak? Zer esan nahi du horrek? -Saltzailea: ba nekazaritza ekologikotik datozela, eta ondorioz produktu kimikorik ez da erabili haien tratamenduan. Gainera gainontzekoak baino zaporetsuagoak dira. -Gizona: a bai? Eta kalitatez onak al dira? -Saltzailea: bai noski! Askoz zaporetsuagoak dira eta gainera ez dute inolako pestizidarik. -Gizona: ongi da, konbentzitu nauzu, emaizkidazu 2 kg orduan! 3.3 AZALPEN TESTUA: jarduera honen helburua orain arte jasotako materialarekin nekazaritza ekologikoa eta produktu ekologikoak uztartzen dituen bakarkako testua sortzea da. Horretarako lehenik eta behin azalpen testuaren ezaugarriak errepasatuko dira talde handian, lehenik eta behin haiek dakitena birgogoratuz eta ondoren irakasleak ozenki azalpena osatuz. Azalpen testuaren birgogoratzearekin amaitzeko irakasleak taulatxoa emango dio ikasle bakoitzari (ik. 3.3 eranskina). Dagoeneko haiek egunkariko artikulu bat zein haien testuliburuetako testuak azalpenezkoak direla maiz, horregatik bi aukera horiek emango zaizkie, haiek nahi dutena sortzeko. Testuak gutxi gora behera orrialde bat izan beharko du eta marrazki edo laguntza irudiak erabil ditzaketela jakin behar dute. Jardueraren azalpena klasean egingo da eta astirik bada testua lantzen hasiko dira, bestela etxerako lana izango da, bi egun barru irakasleari entregatu beharko diote egindako lana. Irakasleak ongi dagoena eta hobetu beharrekoa azalduko dio ikasleari eta ikaslek hurrengo egunean entregatu beharko du zuzendutako testua. Lana egokia denean ikasketa material bezala gordeko du ikasleak. 50 minutu emango dira azalpen testua azaldu eta haien lanari ekiteko.

Gaia: Baratza

Programazioa 21

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

4- TRESNERIAREN INGURUKO JARDUERA 4.1- Hiztegia zabaltzen: Gaian sartzeko, baratza batean aurki ditzakegun tresna batzuk zerrendatu ditugu. Hasiera batean guztiak ez dira baratza batean erabiltzeko baina ikasleen pentsakeraren arabera, bilatzen al dute erabilera bereziren bat guri bururatzen ez zaiguna. Horregatik, erabileraren bat aurkitzen baldin badiote hurrengo tresnaren bati, ondoren dauzkagun lerroetan arrazoitu behar dute. Eranskineko 4.1 ariketa 4.2- Tresnen izenak eta erabilgarritasunak: Tresneriaren izenekin jarraitzeko eta lanabes ezberdinen izenak ikasteko, fitxa bat sortu dugu ikasleek bete dezaten. Ariketa pixka bat errazteko, fitxan aurkituko dituzten lanabes guztien izenak lehenengo ariketan dituzte. Beraz, ariketa horretatik soberan daudenak baztertu behar dituzte. Horretaz gain, tresna bakoitzaren izena ikasi eta bakoitzak zertarako erabiltzen den pentsatu behar dute. Behintzat aplikazio bat zehaztu behar dute lanabes horrekin egiteko. Eranskineko 4.2 ariketa

4.3- Tresnak erabiltzen: Hurrengo ariketa pentsatuta dago haiek ikasi berri dituzten aparailu ezberdinekin lan egiteko modu ezberdinak pentsatzeko. Zenbait jarduera planteatu dizkiegu eta guztietan ezinbestekoa da lanabes bat baino gehiago erabiltzea. Beraz, jarduera bakoitza betetzeko zein lanabes eta zein pauso beteko lituzkeen adierazi behar dute. Gauza da, adibidez esaten diegula baratza batean egiten den jarduera bat, esaterako tipulak landatu. Hori egiteko zein den lehenengo pausoa pentsatu behar dute, ondoren bigarrena eta horrela bakoitzak landatzeko prozesua bete arte. Horretarako lanabes ezberdinak erabiliko dituzte. Helburua da, haiek pentsatzea baratzan jarduera bat egiteko pauso eta lanabes ezberdinen ordena aurrera eramateko. Bukatzen dutenean amankomunean komentatuko dugu klase osoaren aurrean, pentsakera edo lan egiteko modu ezberdinak daudela ikusteko. Eranskineko 4.3 ariketa 4.4- Arriskuak saihesten: Bukatzeko, amankomunean lanabes hauen arriskuei buruz hitz egingo dugu. Hurrengo galderak erabiliko ditugu guztien arteko elkarrizketa bideratzeko. Aparailuen arriskuen ideia bat egitea da helburua, beti erabilera egokia sustatzeko. Eranskineko 4.4 puntuko galderak. 4.5- Tresneriaren errepasoa diapositibekin: Ikasi ditugun aurreko tresnen inguruko errepaso bat egiteko, diapositiba batzuk sortuko ditugu. Haurrek prestatuko dizkiegun diapositibak kololoreztatuko dituzte margo bereziekin. Diapositiben neurriak errespetatuz, hurrengo orrialdean zenbait tresnen marrazkiak ditugu. Hauek, diapositiben neurrien barruan kokaturik daude, beraz azetatozko orrialdeak erabiliz, edozein inprimagailuan sartuz gero,

Gaia: Baratza

Programazioa 22

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

lortuko ditugu. Behin irudiak inprimatuta, moztuko ditugu eta ikasle bakoitzari irudi bana emango diogu margo bereziekin koloreztatzeko. Guztiak lehortzen direnean, proyektorean sartuko ditugu eta guztion artean lanabes bakoitzaren izena eta erabilgarritasunak komentatuko ditugu. Beste orri bat sortu dugu diapositibak benetazko irudiekin konparatzeko eta horren inguruan hitz egiteko. MATERIALA Behar dugun materiala hurrengo irudietan daukagu: Diapositibak ikusteko proyektorea.

Diapositibak marrazteko orri berezia. Azetato materiala da eta A4 formatuan erosiko dugu. Horrela, edozein inpresoran inprimatu ahal izango dugu.

Hauek dira gutxi gorabehera, diapositiba baten neurriak, beraz azetatozko orrian laukitxo batzuk egingo ditugu marrazkiak eremu horietatik ez ateratzeko eta proyektatzen dugunean goitik-behera marrazki osoa ikusteko. Haurrek barruko marrazkiak koloreztatuko beharrezkoak diren margoak erabiliz.

dute

Hurrengo orrialdean, lauki ezberdinak daude. Lauki handiaren tamaina diapositiban sartzeko modukoa izan behar du, dena den, zertxobait handiagoa edo txikiagoa bada ere, erabili ahal izango dugu. Kontu handiz ibili behar dira barruko laukiarekin, hori izango baita proyektatuko den irudia eta ongi ikusi beharko dena.

Gaia: Baratza

Programazioa 23

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

5- UREZTAKETA 5.1- Teknika ezberdinen azalpena: Haurrei, ureztaketa ezberdinen azalpen teoriko bat emango diegu. (30 min) Bertan, ureztaketa mota ezberdinak eta bakoitzaren ezaugarriak argi eta garbi irakatsiko dizkiegu. Horretarako, irudi ezberdinak erabiliko ditugu. Teoria guztiaren ezaugarriak eranskineko 5.1. puntuan daude, baita erabiliko ditugun irudi ezberdinak ere. 5.2- Ezaugarriak ikasten: Fitxa bete: Azalpen teorikoa jaso ondoren. Ikasle bakoitzak hurrengo fitxa beteko du. Ezaugarri bakoitza, dagokion ureztaketa motaren azpian jarri behar du. Banaka egiten hasiko dira eta oso zaila egiten bazaie, binaka edo taldeka jarriko ditugu. (25 min) Fitxa hau beteko dute. Hasiera batean banaka egiten hasiko dira eta arazorik baldin badaukate, bikoteka edo taldeka jarriko ditugu. Eranskineko 5.2 ariketa 5.3- Ezaugarriak ureztaketa motaren azpian jartzen: Bukatzeko, ezaugarri bakoitza, orritxoetan jarriko dituzte ikasleen artean eta bukaeran dagozkien ureztaketa motaren azpian itsatsiko dute. Horretarako, ureztaketa motaren izena eta irudiarekin kartulina bana sortuko dugu eta tik bat jarriko dugu ezaugarri bakoitzeko. Guztien artean zuzenduko dugu eta gero bakoitzak bere fitxan gaizki egin duena aldatuko du. (25 min): 5.4- Uraren erabilera egokiaren kontzientziazioa: Uraren erabileraren arazoari buruz ikasleekin hitz egiten hasiko gara. Zenbait galdera egingo dizkiegu eta haien proposamenak ura aurrezteko entzungo ditugu. 6- ONGARRIKETA 6.1- Ongarriketaren azalpena. Ongarriketa motak. Ongarriketaren inguruko azalpen teoriko arin bat bideratuko dugu. Ongarriketa 3 motak azalduko ditugu: Hondoko ongarriketa, mantentzeko ongarriketa eta ekoizpen ongarriketa. Bakoitzaren ezaugarri nagusiak zeintzuk diren irakatsiko diegu eta noiz edo zertarako erabiltzen den bata edo bestea ikasiko dugu. Zizareek lurrean daukaten garrantzia irakatsiko diegu, zer egiten duten eta zergatik lurrarentzat onak dira. Baten bat klaseratu dezakegu, haiek nolakoak diren ikusteko, beti animaliaren zainketa goraipatuz eta sustatuz. Azalpenaren teoria eranskineko 6.1 puntuan dago. 6.2- Ongarriketaren elementu garrantzitsuenak. Ongarriketan ze sustantziak diren garrantzitsuak ikasiko ditugu, 3 elementu dira garrantzitsuenak: Nitrogenoa, fosforoa eta potasioa. Elementu bakoitzak landareari ematen diona ikasiko dugu, gero sustatzi horren faltaren sintomak zeintzuk diren antzematen saiatuko gara, bakoitzak sintoma ezberdinak ditu, eta bukatzeko egoera horri konponbideak bilatuko dizkiegu. Eranskineko 6.2 puntuan dago teoria.

Gaia: Baratza

Programazioa 24

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

6.3- Ongarriketaren inguruko fitxa. Aurreko guztia behin landuz gero, eranskineko 6.3 puntuan aurkituko dugu fitxa betetzen hasiko gara. Bertan landare batzuen argazkiak ikusten dira eta landare bakoitzari, haurreko elementuren bat falta zaio. Sintomak antzematen ikasi dugunez, saiatuko gara taula betetzen, horretarako banaka edo taldeka oso zaila egiten bazaie egin dezakegu. Behin elementuaren falta antzeman ondoren, konponbidea bilatuko diote eta hori guztia taulan sartuko dute. 6.4- Etxeko ongarria sortzen. Produktu kimikoekin egiten den ongarriketa, askotan ez da oso ekonomikoa ezta osasungarria ere. Naturarentzat hoberena da natura bera bizitza sortzeaz eta mantentzeaz arduratzea, horregatik etxean bertan sortutako ongarria erabiltzea oso gomendagarria da. Eranskineko 6.4 puntuan behar dugun materiala aurkituko dugu. Hurrengo pausoetan ikasiko dugu gure ongarri propioa sortzen, horretarako behar dugu: â&#x20AC;˘ Hurrengo pausoa: - Aurreko material guztia lurperatu eta oso ongi eztali. - Animalien hondakinak ez sartu, koipekiak eta hezurrak bezala, horrela animaliak ez dira gerturatuko. - Oso garrantzitsua da sortuko dugun montoi honek hezetasuna gordetzea. Horretarako, maiztasunez dena nahastu behar da eta aireatu behar da. Aitzur, eskuare edo pala bat erabil daiteke pauso hau egiteko. - Ongarria prest egoteko, 2 eta 4 hilabete arteko denbora beharko du, horregatik, udazkenean prestatzen hastea gomendagarria da udaberrirako prest egoteko. - Gure ongarria prest dagoela jakiteko, marroi ilun kolore antzeko bat izan behar du, belaki heze eta zimur tankerako ehundura izan behar du eta usaina, lur usaina bezalakoa izan behar du.

Gaia: Baratza

Programazioa 25

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

7- LANDAREAK 7.1 LANDAREAREN IDENTIFIKAZIOA: Lehenik eta behin ikasle bakoitzak bere orri batean baratzeko landare bat marraztu du eta hau bukatutakoan landarean ezagutzen dituzten atalak identifikatzeko gezitxo batez aldamenean izena idatziko dute, baita landarearen izena ere. Ikasle bakoitzak bere landarea paretan itsatsiko du eta gainontzekoen lanak arretaz begiratzeko eskatuko du irakasleak. Jarduera honekin emango dio hasiera irakasleak unitate didaktiko honen bigarren azpiatalari, landareak. Ikasleen marrazkiei begiratuz, irakasleak haurrek baratzeko landareekiko dituzten aurreiritziak ikusiko ditu( guztiak berdeak dira, gehienetan txikiak dira, hostoak baino ez dituzte etb.) Baratzean hamaika landare ezberdin daudela konturatuko dira klasekideen marrazkiak partetan zintzilik ikustean eta hala ez bada irakasleak esango die baratzean landare aniztasun handia ematen dela. 20 minutu izango dituzte marrazkiak egin eta gainontzekoenak ikusteko. Erabiliko den materiala arkatza, folio txuri birziklatua (balore ekologikoekin koherente izateko) eta irakasleak banatuko dituen zerazko margoak edo koloretako arkatzak izango dira.

7.2 LANDAREEN ATALAK 7.2.1 Talde handian antolatuta landare guztien oinarrizko atalak aipatuko dira: sustraiak, zurtoina, hostoak, fruitua, hazia eta lorea. Ondoren, ikasleak 4ko 6 taldetan jarriko dira eta talde bakoitzari landarearen atal bat egokituko zaio. Ikasle bakoitzak ze atal dagokion argi daukanean irakasleak hurrengo jarduera azalduko die: ikasle guztiak informatika gelara joango dira eta tokatu zaien atalari buruzko informazioa bilatuko dute banaka. Talde bakoitzean atalaren inguruko informazio minimoa bildu beharko dute: • Ze funtzio du? • Atal ezberdinak ditu? • Landare guztietan berdinak al dira? Ezberdinak badaude aipatu 2 motatakoak behintzat. • Irudiak • Non hazten dira lur azpian ala lur gainean? • Zer beste atali lotuta daude? Ikasle guztiek informazio guztia bila dezakete edo haien artean lortu beharrekoa banatu, hori taldearen araberakoa izango da, baina autonomia lantzea jarduera honen helburuetako bat denez irakasleak ikasleen esku utziko du. Jasotako informazioa word dokumentu batean idatziko dute eta irakasleak bakoitzak egindakoa inprimatu eta banatuko die. Gehienez orrialde bateko luzera izan dezake ikasle bakoitzaren dokumentuak, sintesi gaitasuna bultzatzeko, orrialde murriztapen honek informazioa banatzera eraman ditzake ikasleak. Gaia: Baratza

Programazioa 26

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

50 minutu emango da landarearen atalak talde bakoitzari egokitu eta informazioa bilatzeko. Ikasleek eskola orduetatik kanpo osatu beharko dute falta zaien informazioa eta horretaz gain informazio gehigarria, egokitutako landareen atalakâ&#x20AC;Ś ekarri beharko dituzte. 7.2.2 Ikasleak taldetan antolatuko dira. Talde bakoitzari bi kartulina handi, pare bat guraize, bi itsaskola eta koloretako margoak banatuko zaizkie. Ikasleek 50 minutu izango dute daukaten materiala eta informazioa erabiliz mural bat osatzeko. Ezinbestekoa izango da muralean landarearen atala letra larriz agertzea, baita honen irudia eta azpiatalak eta funtzioa ere. Gainerakoan ikasleek nahi duten aparteko informazioa eta apaingarriekin osatu dezakete haien murala. Horretaz gain saio honetan zehar interneten jasotako informazioa antolatu beharko dute gainontzeko ikasleen aurrean azaldu ahal izateko. Irakasleak ondorengo saioetan haien ikaskideei egokitu zaien landarearen atala azaldu beharko dietela eta azalpena txukuna izan beharko dela esango die ikasleei. 7.2.3- 20 minututan guztiek landarearen atalak presente izan ditzaten, gorputz adierazpeneko jarduera bat burutuko dute. Horretarako lur klasean espazio zabala beharko dute baina ez da umeen parte hartzeaz gain inolako materialik behar. Sustraiak diren 4 ikasleak lurrean etzango dira eguzki baten moduko irudia osatuz oinak barrualderantz dituztelarik eta lurretik elikagaiak hartzen duten keinua egingo dute eskuekin. Bigarrenik, enborra diren ikasleak sustraiek osatzen duten zirkuluaren barne aldean kokatuko dira elkarri besarkatuta egitura tinko eta zurruna osatuz, landarearen eite nagusia (gorputza) baitira. Enborra osatzen duten ikasleek besoak kanpoalderantz luzatuko dituzte adarrak balira bezala eta hostoen taldeak besoak luzatuz adarretara helduko dira enborretik ahalik eta distantzia handienera, kanporantz zabaltzen diren hostoak irudikatuz (hostoak diren taldekideak ere zutik egongo dira). Loreak eta fruituak bikoteka jarriko dira (lore bakoitza fruitu batekin). Loreak hostoetara itsatsita kokatuko dira (zutik zein eserita) eta haien besoekin fruituak besarkatuko dituzte, haien babesean sortzen ariko balira bezala eta fruituek hazi bana besarkatuko dute. Irakasleak bideratu beharko ditu ikasleak irudi hau sortzeko eta bukatzerakoan, haizea balitz bezala egingo du irakasleak. Haizea mugitzean adarrak piskatxo bat mugituko dira, hostoak haizearen erritmoan mugituko dira firin-faran eta loreak eta fruituak hostoekin batera. Denbora bukatutakoan txalo zaparrada egingo dute ikasleek irakaslearekin batera haien lana bukatu dela eta atsegina izan dela adierazteko. 7.3 ATALEN AURKEZPENA Ondorengo saioetan zehar ikasleek haien aurkezpena egingo dute sortutako muralaz baliatuz. Horretarako erabiliko duten murala arbelaren gainean itsatsiko dute eta amaitzean klasea edo tokirik ez bada pasabidea apaintzeko erabiliko dute. Ikasleak gaiaren aurkezpena egiten ari diren bitartean gainontzekoek oharrak jaso ditzakete ondoren egin beharreko ariketetan

Gaia: Baratza

Programazioa 27

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

lagungarri izateko. (ikasle eta irakasleak egindako aurkezpenetan azaldu beharreko kontzeptuak eranskinean agertzen dira). 7.3.1 Sustraiak: sustraiak atala duten ikasleak klasearen aurrean jarriko dira eta haien aurkezpena egingo dute. Jakina denez, ezaugarri minimoak azaldu beharko dituzte (azpiatalak, funtzioak,mota ezberdinakâ&#x20AC;Ś). Ondoren, gainontzeko ikasleek galderak egiteko aukera izango dute eta ikasleek erantzunak ematen ez badakite irakasleak erantzungo ditu. 15 minutu emango dira jarduera honetan 7.3.2 Irakasleak fitxa bat banatuko dio ikasle bakoitzari honetan bi ariketatxo agertuko dira, lehenengoa osatu beharreko kontzeptu mapa bat izango da, landutako kontzeptu eta ideiak agertuko direnak eta bigarrena sustraiaren irudia honen atalen izenak idazteko (ikusi 7.3.2eranskina) azkenik, oharrak izeneko tartea izango du fitxak, honetan ikasleak bere gogoetak, datu interesgarrienak, bururatutako ideiak, gogoratu nahiko iruditxoak edo adierazpenak â&#x20AC;Ś idatzi ahalko dituzte. 15 minutu izango dituzte ariketatxo hauek betetzeko. 7.3.3 Zurtoina: sustraiekin egin bezala zurtoina landu duten lau ikasleek klasearen aurrean zurtoinaren aurkezpena egingo dute, aurkezpenak 10 minutu inguru izango ditu eta beste 5 minutu emango dira aurkezpena hau osatzeko (zalantzak argituz eta datu gehigarriak emanez) baita astirik izanez gero ikasleen esperientziaren bat entzuteko. beraz, 15 minutu. Zurtoinaren ikaskuntza banatzeko kasu honetan aurrekoaren alderantzizko prozesua burutuko da. Irakasleak azalpen testu bat banatuko die ikasleei, testu honetaz baliatuz kontzeptu mapa bat osatu beharko dute ikasleek aurreko jarduerakoa eredutzat dutelarik. 20 minutu izango dituzte kontzeptu mapa osatzeko, bukatzen ez badute etxean egin beharko dute. Irakasleak hurrengo egunean jasoko ditu ikasleen lanaren zuzenketa egiteko. .

7.3.4 Esperimentu zientifikoa: Landareen hazkuntzarako ura eta eguzki argia beharreko dutela ikasi dute eta badakite sustraia behe alderantz hazten dela eta zurtoina eta hostoak berriz kanpoalderantz, eguzkia bilatuz. Hau frogatzeko eta era berean landareen hazkuntza bizi ahal izateko, haziak ereingo ditugu. Jarduera hau bikoteka egingo da, bikote bakoitzak dilista hazi bat, kotoia eta kristalezko potetxoa (sustraiaren hazkuntza ikusi ahal izateko komenigarria da kristalezkoa izatea) izango ditu. Bikoteetako bakoitzak bi kotoi zatitxoren artean kokatuko du bere hazia. Potearen behealdea kotoiaz tapatuko dute, ondoren bi kotoien artean bildutako hazia sartuko dute eta azkenik kotoi apur bat gehiago kokatuko dute gainaldean. Dena dela, kotoi zatien kokapena kontuan hartu behar da landaretxoak hazteko aukera izan dezan. Bukatzeko, ureztatu eta leiho ondoan edo argiak ematen dion toki batean utziko dituzte poteak (ongi dago poteei pegatinatxo batez taldekideen izena jartzea nahasterik egon ez dadin. Jarduera honekin landareen beharrak errepasatuko dira, ikasleek ozenki erantzuteko galderak planteatuz:

Gaia: Baratza

Programazioa 28

Zikloko Didaktika â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Unitate Didaktikoa

Zergatik kokatu dugu landarea pote ondoan? Sustraia al da landatu dugun zatia? Aspertsio bidez ureztatu al dugu?

Bukatzeko, testu etenak lantzeko taula beteko dute bikoteka (ikusi 7.3.4eranskina). 40 minututan burutzeko jarduera da hau. 7.3.5 Hostoa: ondorengo 15 minutuetan hostoa atala duen taldeak bere aurkezpena burutuko du eta agertzen diren zalantzak argituko ditu irakasleak. Aurrekoetan bezala lau ikasleak gainontzekoen aurrera aterako dira haiek landutako murala ondoan dutelarik. Gainontzeko ikasleak isiltasunean eta adi egongo dira eta azalpena egiten ari diren bitartean ez dute moztuko (ezta irakasleak ere). 7.3.6 Ikasleak binaka jarriko dira eta 5 galdera sortuko dagoeneko landutako zuhaitzen atalen inguruan. 5 galdera edo ariketa hauetatik 3k hostoaren ingurukoak izan behar dira, 1 sustraiei buruzkoa eta azkena zurtoinaren ingurukoa. Galderek aurreko egunetan jasotako informazioarekin erantzuteko modukoak izan behar dira eta kontzeptu ezberdinen erlazioak, arrazoiketak â&#x20AC;Ś agertu daitezke. 15 minutu izango dituzte galderak sortzeko, dena dela hauek sortzen doazen heinean irakasleak gainbegiratzea komeni da ea ulergarriak diren eta egoki formulatuta dauden frogatzeko. Ikasle guztiek bukatu dituztenean ondoko bikoteari pasako dizkiete, era honetan bikote bakoitzak bereak ez diren 5 galdera erantzun beharko ditu. Ondorengo 15 minutuetan galdera hauek ahalik eta zehatzen eta informazio gehien erabiliz erantzungo dituzte. Irakasleak berriz jasoko ditu galdera eta erantzunak dituzten orriak eta aurreko bien ezberdina den bikote bati. Hirugarren bikote honek erantzunak zuzendu eta osatuko ditu. 15 minututan egingo dute zuzenketa. Komenigarria da orrietako bakoitzean galderak sortzen dituen bikotearen izena jartzea, baita erantzun eta zuzentzen dutenena ere. Azkenik irakasleak jasoko ditu gainbegiraketa egiteko. Azken 5 minutuetan zehar galderak sortu eta erantzutean izan dituzten arazoez mintzatuko dira ikasleak talde handian. 7.3.7 Lorea: aurrekoetan bezala, lorearen atala landu duen taldeak bere aurkezpena egingo du, honetan ere beharrezkoa izango da 4 taldekideek parte hartzea eta 15 minutuko tartea hartuko da haien azalpena entzun eta zalantzak argitzeko. 7.3.8 Lorearen atalek nahasteak dakartzate askotan ikasleen artean izenak arrotzak zaizkielako, beraz, hauek lantzeko hiztegi ariketatxoa egitea komeni da. Irakasleak ikasleetako bakoitzari lore baten irudia emango die, irudiaren azpialdean lorearen atalak zerrendaturik egongo dira. Ikasleen eginbeharra izenak irudian kokatzea izango da eta ondoren haien esanahia hiztegian bilatzea eta hitzen ondoan kopiatzea. Hiztegian aurkitutako definizioa izenen kokapena zuzentzeko ere erabiliko dute. ikasleek bakarka egingo dute jarduera

Gaia: Baratza

Programazioa 29

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

hau eta bakoitzak bere ariketa orria eta hiztegia erabiliko ditu horretarako. 30 minutu izango dituzte ariketa honetarako. (ik.7.3.8eranskina). 7.3.9 Fruitua: azkenaurreko aurkezpena dugu hau, beste 15 minutuko iraupena izango duena eta aurrekoak egindako era berean egingo dena. 7.3.A Hazia:azken aurkezpen taldeak haien esposaketa egingo du eta irakasleak fruitua eta haziaren arteko erlazioan indartuko du. 15 minutu. 7.3.B: Ikasleek haien haziaren hazkuntzaren jarraipenari ekingo diote fitxa bat betez. Horretarako, haziaren izaeraren deskribapena egingo dute. lehenik eta behin irakasleak arbelean deskribapen testuaren ezaugarriak idatzi eta haiek kuadernoan kopiatuko dituzte. Ondoren, ezaugarri horiek kontuan harturi bikote bakoitzak bere potetxoa hartu eta 10 lerrotan deskribatuko du. Deskribapenean behintzat ondoko puntuak agertu beharko dira: tamaina, ikusgai diren atalak, kolorea, jarrera (okertuta dago, zuzen dago). Jarduera honetarako beraz, idazteko materialaz gain, haien lorea eta hau neurtzeko erregelatxo bat beharko dute (neurketa gutxi gora beherakoa izango da). Hau egiten ari diren bitartean ikasleak banan bana bikoteei argazki kamera digitala utziko die haien landareari argazkia atera diezaioten. 30 minutu emango dituzte jarduera honetan. 7.3.C: Ordenagailu gelan bikoteka eseriko dira ikasleak ordenagailu bakoitzean eta irakasleak haien landarearen argazkia word dokumentu batean itsatsiko die. Dokumentu horretan, deskribapenean jarri dituzten datuak testu eten moduan azalduko dituzte taulatxo bat osatuz. Denborarik ez galtzeko ikasle bakoitzak iritsi orduko bere ordenagailuan bete beharreko taula izango du eta hau osatzen joango dira irakasleak taldez talde argazkia pasatzen doan bitartean.(ikusi taula 7.3.C eranskinean). dokumentu hau irakasleak inprimatu eta esperimentu zientifikoaren egunean egindakoarekin batera txostentxo bat osatzen joango dira. 20 minutu. 8- METEOROLOGIA 8.1- Gaian sartzeko galderak:Baratzaren funtzionamendurako ezinbestekoa den beste faktore bat meteorologia izango da. Eguraldiaren arabera, baratzako uzta mota batekoa edo bestekoa izango da. Beraz saiatuko gara gai honetan pixka bat sartzen eta kontzeptu ezberdinak ikasten. Gaian sartzeko galdera batzuk egingo ditugu guztien parte-hartzea ziurtatuz. (15 min) Eranskineko 8.1 puntuko galderak. 8.2- Interneten informazioa bilatzen. Fitxa osatu: Ordenagailu gelara abiatuko gara eta teknologia berriekin lan egingo dugu. Hurrengo fitxa

Gaia: Baratza

Programazioa 30

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

emango diegu aparailu bakoitza beraien ustez zer den idazteko. Beraz, ezker aldeko hitzak irudiekin lotuko dituzte. Ondoren, hitz bakoitzaren inguruko informazioa bilatuko dute. Horretarako modu ezberdinak azalduko dizkiegu. Informatikan erabiltzen diren bilatzaile nagusiak zer diren irakatsiko diegu eta ondoren nola erabiltzen diren erakutsiko diegu. Beraz honekin hasteko argazki batzuk erakutsiko dizkiegu ea noizbait ikusi duten galdetzeko eta hala balitz zer dakiten horren inguruan galdetzeko: (15 min) Eranskineko 8.2 puntuko taula. 8.3- Irudien tratamendua: Behin bilatzaileak nola erabiltzen diren irakatsi ondoren, hurrengo taula banatuko diegu informazioa bilatzeko. Lehenik eta behin, taula eskutara emango diegu, gailu bakoitzak zer neurtzen duen bilatzen dutenean dagokion tokian apuntatzeko. Baina gero irudiekin lan egin behar dute. Irudiak editatzen eta maneiatzen ikasiko dute. Horretarako ordenagailu baten aurrean daudenean irudiekin garrantzitsuenak diren komandoak irakatsiko dizkiegu: â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Edizioa + Moztu Edizioa + Kopiatu Edizioa + Itsatsi.

Hurrengo taula, formatu informatikoan ere emango diegu, dena erdialdean ordenaturik eta horrela haiek irudi bat lortzen dutenean, kopiatuko dute eta dagokion tokian itsatsiko dute. Honekin batera, irudia manipulatzeko hainbat irizpide emango dizkiegu: IRUDIA HANDITU / TXIKITU

IRUDIA BIRATU

Irudia handitzea edo txikitzea, erpin batean kurtsorean jarriz eta arrastratuz lortuko dugu, eta irudia biratzeko, kurtsorea borobil berdean klikatuz eta arrastratuz lortuko dugu. Irudi ezberdinekin hainbat proba egin ondoren, bukaerako fitxa hau beteko dute garbi garbira informazioa pasatuz. Hemen haiek lortutako informazioa sartuko dute pixkanaka eta irudi bakoitza egokitzea eta bere tokian ipintzea lortuko dute. Eranskineko 8.2 puntuko taula. Guztien artean zuzenduko dugu fitxa eta gailu bakoitzak zertarako balio duen komentatuko dugu:

Gaia: Baratza

Programazioa 31

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

8.4 Meteorologi sumatzeak. Taula bete: Aparailu guztiak zertarako balio duten ikasi ondoren, gehien erabiltzen direnekin, termometroa eta barometroarekin, ikasle talde ezberdinak fitxa handi bat sortuko dute hurrengoa bezala. Horrela, helburua izango da eguraldia eta aparailuen datuak kontrastatzea eta ondorioak ateratzea. Eguraldi aldaketak nabarmenak direnean apuntatuko dituzte soilik. Beraz, lau ikasle taldeak egingo ditugu eta bakoitzari hurrengo fitxa sortzeko materiala emango diegu; kartulina handiak, errotulagailuak, margoak... Taula sortzen duen taldeak, meteorologi sumatzeak jarraituko ditu eta taldean adostuz eta informazioa bilatuz, urtean zehar joango dira datuak jasotzen. Eguraldi aldaketa bortitzekin alderaketa nabarmenagoak ikusiko dira, beraz hauei lehentasuna emango diegu eta irakasleak bideratuko ditu, hau da, egiten duen eguraldiaren arabera, erabakiko du merezi duen edo ez egun horretako datuak apuntatzea. Eranskineko 8.4 puntuko taula. 8.5- Termometroak sortzen. (Eranskineko 8.5 puntua) ESPERIMENTUA: Hurrengo ariketekin, bi termometro mota sortuko ditugu. Lehengoa, tenperaturak adierazteko soilik erabiliko dugu eta bigarrenean, bere funtzionamendua pixka bat ulertzen saiatuko gara. Taldea osoa talde txikietan banatuko dugu eta mahaiak batera jarriz, bosteko taldeetan adibidez, pausoz pauso esperimentuak garatzen hasiko dira. Irakasleak uneoro bideratuko ditu bi esperimentuak eta ikasleek behar duten material guztia eskainiko die; errotulagailuak, guraizeak, kartoiak, hariak, erregela bat neurtzeko, eta beharrezkoa den beste edozein materiala. Plantilla bat utzi dugu ezkerraldean horren fotokopiak egiteko eta ikasleei banatzeko. Bigarren termometroa egiteko pausoak beherago daude baina aldez aurretik irakasleak laguntza eskaini behar diela badakigu. Batez ere estalkian zuloa egiteko momentuan. Iltze bero batekin egin daiteke baina baliteke ziurragoa eta errezagoa izatea zulagailu bat erabiliz. 8.6- Landareak argiaren bila. ESPERIMENTUA: Landareen atalen 7.3.4. puntuan egin dugun esperimentuarekin, bigarren esperimentu bat egingo dugu. Bere helburua landareek argia behar dutela baieztatzea da eta ikasleek ikustea nola landareek bizi ahal izateko, argia behar duten eta nola hau bilatzen duten. Jarduera hau, 7.3.4. jarduera bezalaxe, bikoteka egingo dugu eta bikote berak izango dira. Hasiera eman dietena lehenengo esperimentuarekin, bukaera emango diote azken honekin. Bukatzen dutenean, ondorio batzuk pentsatuko dituzte eta bukaerako galderei erantzungo diegu guztien artean. 8.6.1- Ondorioak atera. Ondorio batzuk ateratzeko denbora emango diegu ikasleei. Horretarako eranskineko 8.6.1 puntuan agertzen diren galderak erabiliko ditugu. Helburua da ikasleek pentsatzea zergatik eguzkia eta

Gaia: Baratza

Programazioa 32

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

ureztaketa garrantzitsua den landareentzat eta esperimentuaren ondorio eta balorazioa bat sortzea. 9- ELIKADURA Baratzetik zer jan? Ikasitakoaren errepasoa: 9.1- Sustraietatik- fruituetara: Ikasleek etxetik ekarri beharko dute baratzeko jatorrizkoa den produktu bana. Ikasleak talde handian eserita (borobilean edo guztiek elkar ikusteko moduan) gainontzekoen aurrean erakutsiko dute haien produktua eta landarearen zer zati den azalduko dute. atal ezberdinak agertzen doazen heinean haien ezaugarriak errepasatuko dira. 25 minutu inguru. Jardueraren bigarren atala produktuak aztertzea da. Bikote bakoitzak bi produktu izango ditu, posible bada, landarearen atal ezberdinak direnak. Ikasle bakoitzak bere kuadernoan bi produktu hauen inguruan ahalik eta datu gehien jasoko ditu: landarearen ze atal den,ze azpiatal dituen, ze neurri dituen, kolorea … jarduera hau burutzeko egokia izango litzateke laborategira joatea, era honetan, ikasleek haien produktuak aztertzeko moztu/ireki … ditzakete. Ikasleek era antolatuan fitxa bat osatuko dute produktu bakoitzaren datuak eta deskribapen laburra jasoz. 25minutu inguru emango dituzte jarduera honetan. 9.2 Baratzeko produktuak eta elikadura: Informatika gelan burutuko da jarduera hau. Ikasle bakoitzak aurreko saioan ikusitako produktu baten inguruko informazioa bilatuko du. Horretarako aldez aurretik erabiltzen ikasitako bilatzaileez baliatuz. Baina informazio hau ez da produktuaren itxuraren ingurukoa izango baizik eta bere ustiatze sasoia eta zonaldearen ingurukoa. Esate baterako, ikasleetako batek patata aukeratuz gero, patata noiz erein eta biltzen den bilatuko du eta ze klima edo lurralde den egokiena horretarako. Ondoren, interneten bere produktua agertzen den errezeta bat bilatu beharko du. Informazio guzti honekin aurreko saioetan ere egin duten moduan orrialde bateko luzera duen word dokumentu bat osatuko dute eta irakasleari bidaliko diote honek inprima dezan. 20minutu. 9.3 Errezeten ezaugarriak: Errezetak aginduzko testuak dira eta ezaugarri propioak dituzte. Lehenik eta behin binaka aztertuko dituzte aurreko egunean aurkitutako errezetak eta ondoko ezaugarriei erreparatuko diete (15minutu): • Aditz mota. • Testuaren egitura. • Esaldien luzera. • Irudirik ba duen edo ez.

Gaia: Baratza

Programazioa 33

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Talde handian errezetek dituzten ezaugarriez mintzatuko dira. Horretarako bakoitzak aurreko jardueran egindako azterketaz baliatuko dira. Ikasleek ezaugarriak argi ez badituzte irakasleak bideratuko du azalpena, ezaugarriak argituz. (ik.9.3 eranskina). Ikasleetako batek ezaugarriak arbelean idatziko ditu eta gainontzekoek haien koadernoetan kopiatu.15minutu. Ezaugarri horiei jarraituz, ikasle bakoitza ezagutzen duen errezeta sinple bat idatziko du eta irakasleak guztiak jaso eta liburuxka moduko bat jasoko du ondoren. 20 minutu. 9.4- Elikadura piramidea: Zer jaten dugu gure egunerokoan? Produktu ekologikoak kontsumitzen ditugu? Eta janari azkarra? Osasungarria al da gure elikadura? Guzti hau aztertzen saiatuko gara eta honekin batera gogoeta bultzatzen. Jarduera hau burutzeko ikasleek aurreko eguneko otordu bakoitzean jan dutena zerrendatuta ekarri beharko dute. Ikasleak launakako taldeetan bilduko dira haien zerrendak eskuartean dituztelarik. Irakasleak talde bakoitzari elikaduraren piramidea banatuko dio eta esanen die hori dela egunerokoan mantendu behar dugun elikagaien proportzio egokia (ik.9.4 eranskina). Hau ongi ulertzeko talde bakoitzean ze elikagai sartzen diren errepasatuko dute ozenki. 15minutu. Ikasleek haien zerrendako elikagaiak piramideak adierazten dituen 5 multzoetan sailkatuko dituzte (4 ikasleen artean zerrenda 1). Eta zerrenda hau piramideak adierazten duenarekin alderatuz 5 ondorio atera beharko dituzte. Esate baterako: â&#x20AC;˘ Jaten dugun fruta kantitatea egokia baino txikiagoa da. â&#x20AC;˘ Goxoki gehiago jaten ditugu piramideak adierazten duena baino. â&#x20AC;˘ Jaten dugun barazki kopurua oso altua da. â&#x20AC;˘ Haragi gehiago jaten dugu arraina baino. 25 minutu emango dituzte piramidea aztertzen, haien elikagaiekin alderatzen eta 5 ondorioak ateratzen. Ondorio hauek ozenki irakurriko dituzte eta talde handian eztabaidatuko dituzte. Talde ezberdinen arteko ondorioak alderatuz. 10minutu emango dituzte honetan. Erabiliko duten materiala haiek ekarritako otorduen zerrenda eta piramidea azaltzen den fitxa izango dira. 9.5- Menua sortzen: Klasekide guztiek eta baita irakasleak ere etxetik hainbat aldizkari ekarriko dituzte zeinetan elikagaiak agertzen diren. Supermerkatuetako eskaintza aldizkariak dira egokienak. Jarduera hau egiteko ikasleak binaka jarriko dira. Lehenbizi, elika kateak adierazten duena kontuan hartuz egun oso bateko otorduak programatuko dituzte. Beraz, kontuan hartu beharko dute elikagaien talde bakoitzetik zenbat jan behar ditugun egun bakoitzean eta 5 otordu egin behar direla. Diseinatutako menua irakasleak ontzat ematen duenean kartulina batean antolatuko dute, otordu bakoitzean zer jango den adieraziz eta aldizkarietatik

Gaia: Baratza

Programazioa 34

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

moztutako produktuen irudiekin apainduz. Irudirik ez topatzekotan marrazkiak egin ditzakete. Sortutako mural hauek pasabidean itsatsiko dituzte ikastetxeko gainontzeko ikasle eta irakasleek hauek ikusteko aukera izan dezaten. 50 minutu emango dituzte hau egiten. 9.6- Gosea munduan: 9.6.1- Lehenik eta behin, irakasleak galdera hauek proposatuko ditu ikasleek bakarka haien koadernoan erantzuteko. 15 minutu izango dituzte galdera hauei erantzuteko: • Zer da zuretzat gosea? • Zer egiten duzu gose zarenean? • Etxean zaudelarik produktu zehatz bat jateko gogoa duzu baina bukatu egin da. Zer gertatzen da orduan? • Amak platera janariz bete dizu eta erdia baino ez duzu jan, zer gertatzen da gainontzekoarekin? • mundu guztiak al du egoki bizitzeko adina janari?zergatik ote? Ondoren irakasleak 7 diferentziak topatzeko bi argazkiak arbelean jarriko ditu guztiek ikusteko tamainan eta talde handian arituko dira ezberdintasunak ateratzen. 15 minutu emango dituzte honetan.(9.6.1 eranskina) 9.6.2- Munduan haur asko hiltzen dira gosez. • Lehenik eta behin haurrei munduko 9 herrialdetako haurren argazkiak aurkeztuko zaizkie. Argazki hauetako bakoitza 10x10 laukitxotan zatituta dago. Aldamenean herrialde bakoitzean proportzionalki zenbatekoa den gaizki elikatutako haurren kopurua azaltzen duen zenbakia dago. Irudiak ezkerretik eskuinera hasita India, Kongo, Vietnam, Txina, Afganistan, Maroko,Peru, Alemania eta Estatu Batuetakoak dira. Ikasleetako bakoitzak 9 argazkiak izango ditu eta bakoitzean dagozkion kuadrotxoak koloreztatuko ditu. Irakasleak arbelean mapa jarriko du, lurralde hauek guztien artean kokatuko dituzte eta hauen egoerari buruz dakitenaz hitz egingo dute. 30minutu. (9.6.2 eranskina) •

•

Gaia: Baratza

Irakasleak unicefek 2005ean emandako datuetatik abiatutako testu bana banatuko die irakasleak ikasleei. Lehenik eta behin ikasleek bakarka irakurriko dute eta ideia nagusiak azpimarratuko dituzte. Ondoren irakurketa ozena egingo da eta ideia nagusi horien inguruan mintzatu.30 minutu. (9.6.2 eranskina) ikasle bakoitzak testu labur batean haren gogoeta idatziko du galdera hauei erantzunez. 30minutu. o Nola lortuko dugu goserik gabeko haurrak izatea? Guk zerbait egin dezakegu? o Eta Europan zer gertatzen da? Ez al dago gaizki elikatutako haurrik? “Gosearen inguruko hainbat mito” testua (9.6.4 eranskina) banatuko zaio ikasle bakoitzari. Hauek folioa erditik tolestuko dute Programazioa 35

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

(goitik behera taularen erdiko marratik) era honetan mitoak bakarrik irakurri ahal izango dituzte. Talde handian banan bana mitoek diotena ozenki irakurri eta egia edo gezurra direla uste duten azalduko dute ikasleek. Esate baterako: Lehenbizi ikasle batek ozenki irakurriko du â&#x20AC;&#x153;gosea dago elikagai gutxi daudelakoâ&#x20AC;?. Ondoren ikasleek esaldi hau egia edo gezurra den esango dute eta bere arrazoia. Adibidez: egia da. Pertsona asko garelako munduan eta ezinezkoa da guztiendako janaria sortzea. Edo gezurra da, batzuk gehiegi jaten dugu eta horregatik ez dago denontzat. Prozesu hau enuntziatu guztiekin burutuko da eta bukatzean, orria zabaldu eta egiazko datuak irakurriko dituzte, haien iritziak konfirmatu edo deuseztatzeko. 30minutu.

Gaia: Baratza

Programazioa 36

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

9- EBALUAZIOA HELBURU DIDAKTIKOAK EBALUATZEKO LOEk zehazten du etapa honetan ebaluaketa jarraitua eta globala izango dela (20.art.). Honek esan nahi du, ikaskuntza prozesu osoa hartuko dela kontuan eta arlo guztietan, komunean, ematen diren aurrerapausoak hartuko dira kontuan. Beraz, gure programazio honen ebaluaketa ere era honetan burutuko dugu. Ebaluazioan hasieran proposatutako helburu didaktikoak lortu diren edo ez aztertu behar dugu. Horretarako irizpide zehatz batzuk zehaztuko ditugu ikasleek helburuak lortu dituzten edo ez aztertzeko. 1. Urak eta elikagaiek izaki bizidunengan duen garrantzia jakitea eta honekiko erabilera egokia izaten hastea eta zenbait tokitan dituzten zailtasunak aztertuz, daukaguna baloratzea. a) b) c) d)

Ura aurrezteko 3 aholku gutxienez ematen jakitea. Uraren garrantziaren 3 adibide emateko gai izatea. Irudietako haur gehienak baino pribilegiatuagoak garela adieraztea. Janariaren banaketa munduan ez dela homogeneoa arrazoitzen jakitea. e) Elikagai falta heriotzaren kausa dela jakitea.

JARDUERAK 5.4 - Uraren erabilera egokiaren kontzientziazioa: 9.6.1eko lehenengo eta bosgarren galderak, 9.6.2ko solasaldia. 9.6.3ko bakarkako gogoeta. 2. Lurra lantzeko eta baratzean eragina duten beste faktore batzuk neurtzeko tresna ezberdinak identifikatzea eta ezagutzea. a) Baratzean erabiltzen diren tresnen artean, 8 izen gutxienez ikastea eta horietatik gutxienez 3 lurra lantzearekin zerikusia dutenak izatea. b) Meteorologiako tresnen artean, gutxienez 3 izen ikastea, bakoitzak neurtzen duen magnitudearekin batera. c) Ikasi ditugun tresna guztiei, aplikazio praktiko bat bilatzen jakitea. JARDUERAK 4.2- Tresnen izenak eta erabilgarritasunak 4.5- Tresneriaren errepasoa diapositibekin

Gaia: Baratza

Programazioa 37

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

3. Ureztatzeko teknika ezberdinak eta bakoitzarentzat erabilera eta aplikazioa jakitea. a) Gutxienez 2 ureztaketa motaren izenak jakitea. b) Ureztaketa mota bakoitzaren 3 ezaugarri bereizteko gai izatea. c) Ureztaketa mota ezberdinen argazki ezberdinak identifikatzen jakitea. JARDUERAK 5.2- Ezaugarriak ikasten: Fitxa bete 5.3- Ezaugarriak ureztaketa motaren azpian jartzen 4. Elikadura egokirako, elikagaien sailkapena ikastea eta hauek eguneroko dietan ezinbestekoak direla onartzea. a) b) c) d)

Talde guztietako produktuak agertzea. Jakitea aukeratutako produktu bakoitza ze talderi dagokion. Gai izatea talde bakoitzetik 3 produktu baino gehiago aipatzeko. Multzo bakoitzetik jan beharrekoa errespetatzea eta proportzioak mantentzea. e) Egunean zehar 5 otordu daudela adieraztea eta bakoitzean zentzuzko janari kopurua jartzea. JARDUERAK 9.4 Ikasleen ondorioak. 9.5 menua.

5. Nekazaritza ekologikoaren kontzeptua eta bertatik datozen produktu ekologikoen propietateak ikastea. a) Produktu ekologikoen hiru ezaugarri baino gehiago azaltzea. b) Nekazaritza ekologikoaren definizio zuzena ematen dute, behintzat hiru ezaugarri aipatuz. c) Mekazaritza eta produktu ekologikoen arteko lotura bi ideia edo gehiagoren bidez egiten dute. d) Ideiak erlazionatzen dituzte kausa-ondorio erlazioen bidez. e) Azaldutakoa zuzena eta ulergarria izatea. JARDUERAK 3.2 antzerkitxoa 3.3 azalpen testua

Gaia: Baratza

Programazioa 38

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

6. Landareen hazkuntza prozesua behatzea eta landarearen hazkuntzaren fase eta egitura desberdinak ezagutu eta bereiztea . a) Egindako galderak landutakoaren ingurukoak eta zentzuzkoak izatea. b) Galderak anitzak izatea eta atalen aspektu ezberdinak agertzea: funtzioak, ezaugarriak, azpiatalakâ&#x20AC;Ś c) Erantzunetan kontzeptu (funtzio, atal, ezaugarri) ezberdinen arteko lotura egitea. d) Egitura bakoitzari dagozkion ideiak egokitzea eta atalen artean nahasketarik ez egitea. e) Gai izatea atal bakoitzaren funtzioa, azpiatalak eta deskribapena egiteko. f) Hostoak, ferituak eta sustraiek bizidunaren (landarearen) hazkuntza prozesuan betetzen duten papera azaltzeko gai izatea. g) Zuzenketa egitean erantzunak klasean landutako ideia gehiagorekin osatzea; zuzen ez zeunden erantzunetaz ohartzea eta hauek ongi azaltzen jakitea. h) Lorearen atalak haien izenekin lotzen jakitea. JARDUERAK 7.3.6. 7.3.8. 7. Teknologia berriak lanerako aplika daitezkela ikustea eta hauen erabileran murgiltzea. a) Informazio bilaketan 2 bilatzaile erabiltzeko gai izatea. b) Testu etenak (taulak) osatzen jakitea. c) Word dokumentuak sortzen jakitea: i. Informazio ezberdinak kopiatu eta itsastea. d) Irudi bat gutxienez, handitzen eta biratzen jakitea. e) Irudi bat moztu, kopiatu eta itsasteko behar diren komandoak bereizten jakitea. JARDUERAK 8.3- Irudien tratamendua 9.2 Baratzeko produktuak eta elikadura

Gaia: Baratza

Programazioa 39

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

8. Testuak mota ezberdinak gai zientifikoei lotuta lantzea eta testu mota ezberdinak lantzea. JARDUERAK 2.3 argudiaketa 3.3 azalpen idatzia 7.3.1, 7.3.3, 7.3.5, 7.3.9, 7.3.A: ahozko azalpena 9.3: aginduzko testua a) Aukeratutako definiziotik deigarri egin zaizkien 2 ezaugarri ahoz aipatzen jakitea. b) Behintzat bi argudio ezberdin ematea bere aukeraketaren alde. c) Gainerakoen ideiei zentzuz eta errezpetuz argudio egokiez erantzutea.

a) b) c) d)

Ideiak parrafoetan antolatzea. Azalpenean ideien arteko loturak (kausa-ondorio erlazioak) egitea. Kohesio elementuak erabiltzea. Azalpenak eskatutako maila zientifikoa izatea eta horretarako landutako kontzeptu berriak erabiltzea.

a) b) c) d)

Azalpenean ideiak ongi antolatuta eta kohesionatuta egotea. Gaiari lotutako hiztegi zientifikoa erabiltzea. Azaldutako ideien zergati eta ondorioak ematea. Jardueran eskatutako datu minimoak azalpenean agertzea.

a) b) c) d)

Esaldi zuzenak eta laburrak izatea. Jarraitu beharreko pausoak orden argian agertzea. Irudiak laguntza baliabide bezala erabiltzea. Aginduzko aditz forma egoki erabiltzea,

Gaia: Baratza

Programazioa 40

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

10- GEHIGARRIA 1- GAIA MURGILTZEA 1.1- Puzzlea

1.2-

Hizki zopa

Emaitzak

Gaia: Baratza

Programazioa 41

Zikloko Didaktika 1.3-

Unitate Didaktikoa

Galdera motzak

Galderak era honetakoak izango dira: • • • • •

1.4-

Zer datorkizu burura baratza hitza entzutean? Ba al dago baratzik zure etxe inguruan? Egon al zara inoiz baratza batean? Parte hartu al duzu bertako ekintzetan? Ba al duzu landarerik etxean? Zaintzen al duzu zuk? Ezagutzen al duzu baratzetik datorren jakirik? Zeintzuk? Gustuko dituzu? Ipuina

NARRAZIOA ZER DA?

Denbora tarte batean gertatzen diren ekintzen kontaketa. Kontaketa (erreala) edo narrazioa (fikziozkoa)

EGITURA

Sarrera, Gertaera eta Bukaera

MORFOSINTAXIA

Denborazko konektoreak garrantzi handia daukate Orden kronologikoa. Atalak. Narratzaile modu diferenteak KONTAKETA: biografia, autobiografia, berria, erreportaia, komikia,… NARRAZIOA: Ipuina, nobela, kondaira, txistea, pelikula,…

TESTUALIZAZIOA

TESTUAK

Gaia: Baratza

Programazioa 42

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

2- NEKAZARITZA EKOLOGIKOA 2.12.2-

Hausnarketa Nekazaritza ekologikoaren definizioak

3- Nekazaritza ekologikoa era naturalean egindako produktuak lortzeko helburua duen jarduera bat da. Produktu horiek ez datoz aldaketa genetikoetatik eta ez dute inolako ongarri edo pestizida kimiko edo artifizialik. Produktu hauek ohikoak baino pixka bat garestiagoak dira, baina zalantzarik gabe abantailak dituzte kalitate eta zaporean, eta gainera ez dute inolako presiorik sortzen ingurunean. 4- Nekazaritza ekologikoa, natur baliabideek (ura, espazioa eta argia) ahalik eta etekin handiena eman dezaten lortu nahi duen nekazal jarduera da, nolanahi ere natur ingurunea errespetatzen duten teknikak baliatuz.

5- Nekazaritza ekologikoa kontsumitzaileari elikagai fresko, zaporetsu eta bertakoak eskaintzen dizkion ekoizpen sistema bat da. Betiere sistema naturalen ziklo guztiak errespetatuz. 6- â&#x20AC;&#x153;Nekazaritza ekologikoaâ&#x20AC;? da elikagai begetalak zein animalia-elikagaiak ekoizten dituen nekazaritzako jarduera. Elikagai freskoak edo eraldatuak izan daitezke, baina haiek lortzeko ez da gai kimikorik erabiltzen. Hortaz, ingurumena errespetatzen da eta lurraren emankortasunagorde, baliabide naturalen erabilera optimizatu egiten baita. Nahi izatekotan irakasleak beste definio batzuk erabil ditzake.

2.3- Ahozko argudiaketa 2.4- Irakaslearen azalpena 2.5- Kontzeptua osatzea

Gaia: Baratza

Programazioa 43

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

3- PRODUKTU EKOLOGIKOAK 3.1-

Ezaugarriak

Ezaugarri zuzenak

Ez dira ezaugarri

Osasungarriak dira

Gure osagunarentzat p.ekologikoak eta gainontzekoak berdinak dira.

Ingurunearentzat jasangarriak dira

Agureentzat bakarrik dira onak

Ez dira transgenikoak (genetikoki eraldatuak)

Ezin dugu jakin nondik datozen

Ez dute pestizidarik (gai kimikoak dira pestizidak)

Produktu kimikoen bidez tratatzen dituzte

Ez dute antibiotikorik (gai kimikoak dira antibiotikoak)

Epe luzera kaltegarriak izan daitezke guretzat

Kalitate maila gorena dute

Kalitatea ez da oso ona

Zaporetsuagoak dira

Hauen zaporea gainontzekoen berdin berdina da

Naturareriko errespetua dute

Diferentzia bakarra haien etiketa berezia da.

Animalien ongizatearekiko errespetua

Osagaien jatorria edozein izan daiteke

Bere osagaiak nekazaritza ekologikotik datoz

Haien ekoizte prozesua oso kutsagarria da

Etiketa berezia darama: Ez dute produktuen ziklo naturala errespetatzen urteko sasoiaren arabera

euskadin

Europan

Toki askotan aurki ditzakegu: supermerkatu, auzoko dendaâ&#x20AC;Ś

Baserrietan bakarrik daude

Mota askotakoak daude: ogia, esnea, fruta, haragia, ardoaâ&#x20AC;Ś

Esnea eta esnekiak dira proktu ekologiko bakarrak

Hauek dira irakasleak txarteltxoetan jarri beharreko ezaugarriak. Dena dela, taldean sortutako zalantza eta ezagutzen arabera moldatu daitezke.

Gaia: Baratza

Programazioa 44

Zikloko Didaktika 3.23.3-

Unitate Didaktikoa

Antzerkitxoa Azalpen testua

AZALPEN TESTUA ZER DA?

EGITURA MORFOSINTAXIA

Edozein gaiari buruz, zerbait edo ezer ez dakien hartzaile batentzat, gertakizun edo fenomeno baten azalpen objetiboa egiten duen testua Sarrera, Azalpenaren garapena, Ondorioa. Kausa ondorioen arteko loturak, ezaugarrien arteko erlazioak

TESTUALIZAZIO

Antolaketa logikoa. Grafiko, eskema, marrazkien erabilpena

TESTUAK

Oharra, gonbidapena, dokumentala, katalogoa, gida turistikoa, mapak, definizioak, artikuluakâ&#x20AC;Ś

Gaia: Baratza

Programazioa 45

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

4- TRESNERIA 4.1â&#x20AC;˘

Hiztegia zabaltzen

Hurrengo tresnen artean, pentsatu behar duzue zeintzuk erabiltzen diren baratza batean eta zeintzuk ez: (15 min) Aitzurra Hormigoi-ontzia Botikina Eskularruak Sardea Esku-gurdia Lainoztagailua Koilara Ureztodia

Bihurkina Mailua Motozerra Kordela,soka Pala Motokultorea Eskuarea Jorrai Zesta

Arrazoitu zure erantzuna baiezkoetan adibide bat jarriz: .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... ..........................................................................................................

Gaia: Baratza

Programazioa 46

Zikloko Didaktika 4.2-

Unitate Didaktikoa

Tresnen izenak eta erabilgarritasunak Izena: Aitzur Zertarako erabiltzen da?

Izena: Eskorga, esku-gurdi

Zertarako erabiltzen da?

Izena: Sardea Zertarako erabiltzen da?

Izena: Motoaitzur, motokultore Zertarako balio du?

Izena:Langargailu, lainoztagailu Zertarako balio du?

Gaia: Baratza

Programazioa 47

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Izena: Pala Zertarako erabiltzen da?

Izena: Eskuare

Zertarako erabiltzen da?

Izena: Koilara, zali Zertarako erabiltzen da?

Izena: Jorrai, jorra-aitzur Zertarako balio du?

Izena: tutu, hodi, ureztodi Zertarako balio du?

Gaia: Baratza

Programazioa 48

Zikloko Didaktika 4.3•

Unitate Didaktikoa

Tresnak erabiltzen.

Hurrengo ariketak edo lanak zer nolako lanabesarekin egingo zenituzke eta zer nolako urratsak jarraituko zenituzke? Pausoka adierazi. (10 min) * Ubide edo zanga bat ahalik eta zuzenen egin. 12* Landare bat landatu. 12* Lurra landu. 12* Beharrezkoa ez den belarramoztu eta pilatu. 12* Fruituak jaso. 12-

4.4-

Arriskuak saihesten.

AMANKOMUNEAN EGITEKO GALDERAK: (10 min) •

Zure ustez, zein da gailurik arriskutsuena? Zergatik?

………………………………………………………………………………... •

Zer egingo zenuke arriskurik ez izateko?

…………………………………………...………...……...…………………

Gaia: Baratza

Programazioa 49

Zikloko Didaktika 4.5-

Tresneriaren errepasoa diapositibekin

AITZUR TXIKIA

JORRAI

ESKUAREA

AITZURKULA

Gaia: Baratza

Unitate Didaktikoa

PALA

AITZURRA

SARDEA

MOTOKULTORE

Programazioa 50

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

DIAPOSITIBAK ATERATZEKO ORRIA: KONPARATZEKO.

AITZUR TXIKIA

LAINOZTAGAILU

ESKUAREA

AITZURKULA

Gaia: Baratza

UREZTODIA

AITZURRA

SARDEA

MOTOKULTORE

Programazioa 51

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

5- UREZTAKETA 5.1- Teknika ezberdinen azalpena Lurzoruaren ezaugarriak eta honek hezetasuna mantentzeko duen gaitasuna kontutan hartzen baditugu, argi geratzen da ezin dela aholkurik eman baratzaren etekin onerako behar den ur-kantitateaz. Ezin dugu ahaztu baratzeko landare bakoitzaren beharrak oso desberdinak direla, eta bateri on egiten dion tratamenduak beste bati kalte egin diezaioke. Gaur egun ureztatzeko erabiltzen diren sistemak hauek dira: Ureztatze teknika tradizionala, superfizie ureztaketa da. Hau 3 motetan bereiz daiteke: SUPERFIZIE UREZTAKETA: -

UHOLDEA Arrozaren hazkuntzarako batez ere. Lurra gehien bat horizontala izan behar da eta dike txikiez inguratuta. Ura filtratzen edo lurruntzen da. Ur asko behar da.

FAJAK Muino oso txikietan erabiltzen da. Hemen oso zaila da lursail horizontalak lortzea. Fajek pendientearen zentzua jarraitzen dute. Ura ondo banatzeko, nahiko uniformea izan behar du. Zelaietan erabiltzeko. Eskulan handia behar da.

Gaia: Baratza

Programazioa 52

Zikloko Didaktika -

Unitate Didaktikoa

ILDASKAK Lurra lantzen den momentu berean sortzen dira. Malda uniformea izaten saiatu behar da.

ASPERTSIOZKO UREZTAKETA -

Gauean egiten bada, ur gutxiago behar da. Euri tantak bezalako ureztaketa. Gainazal ez erregularrak ureztatzeko. Ur bolumenaren % 80 aprobetxatzen da. Beste funtzio batzuk eskaintzen ditu: ongarritzea, herbizida, parasito kontrakoa, desinfektagarria. ASPERTSIOZKO UREZTAKETA

TANTAKO UREZTAKETA -

Israelgo basamortuetan jatorria. Sistema ekonomikoa. Etengabeko ur kantitate txikien horniketa da. Lurreko kutsadura ekiditeko.

Gaia: Baratza

Programazioa 53

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

ZIRKUITOA HODIA LANDAREEN ARTEAN

HODIA ETA TANTA

LUR AZPIKO UREZTAKETA -

Gutxi erabilia oso garestia delako. Bizi luzeko hazkuntzetan. Area txikietarako. Lur azpitik joaten dira hodi filtratzaileak

LUR AZPIKO UREZTAKETA

Gaia: Baratza

Programazioa 54

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

5.2- Ezaugarriak ikasten: Fitxa bete. Ezaugarri bakoitza dagokion ureztaketa motaren azpian kokatu: EZAUGARRIAK

ILDASKAK

FAJAK

UHOLDEAK

ASPERTSIOZKO UREZTAKETA

TANTAKO UREZTAKETA

Ekonomikoa da. Ur bolumenaren %80 aprobetxatu Gainazal ez erregularrak Hodisareak Beste funtzio batzuk: herbizida, ongarritu... Etengabeko ur kantitateen horniketa Lurrezko kutsadura ekiditeko Israelgo basamortuetan jatorria. Arrozaren hankuntzarako Lurra horizontala Eskulan handia Zelaietan erabiltzeko Lurra lantze den momentu berean egin Malda uniformea

Gaia: Baratza

Programazioa 55

Zikloko Didaktika

5.3-

Unitate Didaktikoa

Ezaugarriak ureztaketa motaren azpian paratzen.

UHOLDE UREZTAKETA

FAJAK UREZTAKETA

ASPERTSIOZKO UREZTAKETA

ILDASKAK UREZTAKETA

TANTAKO UREZTAKETA

Gaia: Baratza

LUR AZPIKO UREZTAKETA

Programazioa 56

Zikloko Didaktika

5.4-

Unitate Didaktikoa

Uraren erabilera egokiaren kontzientziazioa. -

Zergatik aurreztu behar dugu ura?

Zein da uraren arazo nagusia?

Zer uste duzue egin daitekeela ura aurrezteko?

Ikasleen proposamenak entzungo ditugu eta guk beste batzuk esango dizkiegu: -

Txorrota ireki behar denean bakarrik.

Txorrota irekirik ez dela gelditzen konprobatu komunetik atera baino lehen.

Komunak bi botoi baldin baditu, txikia erabili txiza egiten denean eta bestea beste egoeretan.

Komunera bakarri paper higienikoa bota, ez beste motatako paperik. (Txiklerik eta plastikorik ez).

Beharrezkoa den paper kopurua erabili. Ez erabili paper asko.

Aholku bakoitzarekin marrazki bat egingo dugu eta gure komunean itsatsiko dugu. 6- ONGARRIKETA 6.1- Ongarriketaren azalpena. Ongarriketa motak. Baratza ongarritzeko era edo modua aldatu egiten da lantzen den barazkiaren betebeharren arabera, lurzoruaren beharrak, eta klimaren arabera. Hala ere, orokorrean hiru ongarritze mota egiten dira: Hondoko ongarriketa Lehen aldiz (edo denbora askoz landu beharreko lurrak) landu behar diren lurrak ongarritzea du helburutzat. Simaurra eta konplexu potasikofosforatuak erabiltzen dira.

Gaia: Baratza

Programazioa 57

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Mantentzezko ongarriketa Lurzoruaren emankortasuna mantentzea du helburutzat. Uraren garbiketaren eraginez edo landareen ekintza propiogatik galdutako gaiak itzultzen dira. Landaketa ziklo bakoitzaren hasieran egiten da. Ekoizpen-ongarriketa Helburu gisa, sasoi produktiboaren hasieran eta bere ekoizpenean zehar barazki bakoitzaren hazkuntza mantentzea eta estimulatzea du. Ezin dugu ahaztu aipatzea lurzoruaren emankortasunean garrantzi handia duela lurreko mikrofaunak, bertan bizi diren zomorroak: â&#x20AC;&#x153; Lur zizareak ongarri ezin hobeak dira, lurzorua arindu eta materia organikoaz aberasten dutelako. Baratzeko lurra prestatzeko edo lurrustela geruza delakoa ekoizteko bere ugalketa edo kanpo ekarpena erraztea gomendagarria daâ&#x20AC;?. Dena dela landareak ezin dira hazi urik ez badute, horregatik baratzean ahaztu ezin zaigun lana da ureztatzea. Landareen ustiaketarako elikagai kimiko edo organikoak. 6.2- Ongarriketaren elementu garrantzitsuenak. Landareak hazteko ezinbesteko elementuak eguzki argia, lurzoruko mineralak eta ura dira. Landarea sendo hazteko nagusiki hiru elementu behar ditu: fosforoa, potasioa eta nitrogenoa. Hauek lurzorutik hartzen ditu. Gizakiok lurzorua ongarrituz, elementu hauen kantitatea handitu dezakegu eta lurzoru aberatsagoa lortuko dugu. Elementu hauen gabeziak nola eragiten dio landareari? Irudi bat begiratuz ea badakizun zer falta zaion landareari eta nola konpondu dezakegun: NITROGENO (N) Nitrogenoak landareari sendotasuna eta hosto oparotasuna ematen dio. NITROGENO FALTAREN SINTOMAK - Hosto zaharrenetatik hasten da. - Hosto berde argiagoak ikusten dira, kolore hitsakoak (palidoak) eta horixkan bihurtzen hasten da.

Gaia: Baratza

Programazioa 58

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

- Hala jarraitzen bada, azpiko hostoak erortzen dira. - Landarea ez da hazten, itxura errakitikoa eta horixka du.

ETXEKO ONGARRIEKIN IRTENBIDEA: Ongarri organikoak erabiltzea, adibidez gorotza, simaurra, composta. Hauek nitrogenoa ematen diete landareei deskonposatzen diren heinean. FOSFORO (P) Fosforoaren paper biltegiratzea da.

garrantzitsuena,

energiaren

garraioa

eta

FOSFORO FALTAREN SINTOMAK: - Nomalean azpiko hostoetan hasten da, hauek zaharragoak direlako. - Hostoek berde ilun kolorea daukate, eta gero kolore gorrixka edo purpura jasotzen hasten dira. - Kimu berrien sorrera txikiagotzen da eta zurtoin fin, motz eta hosto txikiekin sortzen dira. - Loraldi gutxiago.

IRTENBIDEA: Fosforoan aberatsa den ongarri bat erabiltzea eta pixka bat lurperatzea, sustraietatik gertu egoteko, lurrean mugikortasun txikia duelako.

Gaia: Baratza

Programazioa 59

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

POTASIOA (K) Potasioak, landarearen erresistentzia.

gaixotasunei,

lehorteei

eta

hotzari

POTASIO FALTAREN SINTOMAK - Lehenengo sintomak orri zaharrenetan ikusten dira, gabeziaren eragina suabea denean baina handia denean, kimu berrietan antzematen da. - Hostoaren hertzak eta erpinak horitzen hasten dira. - Hertzetan kokatzen dira gehiago.

IRTENBIDEA Potasioan aberatsak diren ongarriak erabiltzea.

Gaia: Baratza

Programazioa 60

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

6.3- Ongarriketaren inguruko fitxa.

LANDAREAK

Gaia: Baratza

ZER FALTA ZAIO?

NOLA KONPONDU?

Potasioa

Potasioan aberatsak diren ongarri bereziak erabiltzea.

Fosforoa

Fosforoan aberatsa den ongarria erabili eta pixka bat lurperatu, sustraietik gertu egoteko, zaila baita lurretik fosforoa garraiatzea.

Potasioa

Potasioan aberatsak diren ongarri bereziak erabiltzea.

Nitrogenoa

Gorotza, simaurra eta composta bezalako ongarriak erabiliz.

Fosforoa

Fosforoan aberatsa den ongarria erabili eta pixka bat lurperatu, sustraietatik gertu egoteko, zaila baita lurretik fosforoa garraiatzea.

Nitrogenoa

Gorotza, simaurra eta composta bezalako ongarriak erabiliz.

Programazioa 61

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

6.4- Etxeko ongarria sortzen. MATERIA PRIMOA LORTU: o Hurrengo materialak erabiliko ditugu: - Moztutako soropila edo zespeda. - Arrautzen edo bananen oskolak. - Sagarren bihotzak eta zurtoinak. - Landareen hondarrak. - Animalien gorotza eta usteldutako produktuak.

Gaia: Baratza

Programazioa 62

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

7- LANDAREAK 7.1-

Landareen identifikazioa.

7.2-

Landarearen atalak

Ezagutza hauek irakaslearentzat:

irakaslearentzat

gida

modukoak

izan

daitezke

Landare guztiek, gizkien gorputzak bezala, bere atalak oso definituta daude eta haietako bakoitzak funtzio jakin eta zehatz bat betetzen du. Sustraiaren atalak • • •

Lepoa, lurraren mailan dago atal hau, zurtoina eta sustraia bereizten ditu. Sustrai nagusia , Lurpeko sustraia, bertaik sortzen dira bigarren mailako sustriak. Ile xurgatzaileak: Bertatik ura eta gatza minelaralak xurgatzen dira, landarea elikatzearren. Zertarako diren sustraiak: : Landarea sostengatzeko eta balio du, baina bere betebehar nagusia lurretik elikagaiak sortzeko baliagarriak diren gai mineralak xurgatzea da. Zertarako dira gizakiontzat baliagarriak sustraiak: Sustrai asko baliagarriak dira eta guretzako elikagaiak dira, Erremolatxa esate baterako eta beste batzuk botikan erabiltzen dira. Zurtoina: Sustraiaren kontrako norabidean hazitzen da., behetik gorantz, zurtoinetik hostoak sostengatzen dira. Zurtoinen funtzioak dira: 1. Landarearen organo guztiak 2. sustraietatik hostoetaraino izerdi lodia eramateko.

sostengatzeko.

Zurtoinaren atalak: • • •

lepoa: sustraiak zurtoinari eusten dion lekutik. Korapiloak: hostoak eta adarrak lelkarrekin lotzen direneko lekuak ernamuinak: Lepokoen adarrak sortzen dituztenak

Zurtoinen erabilera.: Elikagaiak dira, kipula bezala,..., botikan kanela edo kina bezala eta industriarako, azukre-kanabera esate batarako edo lino. Zuhaitzetatik altzariak edo papera egiteko egurra ateratzen da eta era berean kautxo egiteko erretxina erauzten da. Gaia: Baratza

Programazioa 63

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Hostoa: Landareek arnasa hartzeko erabitzen duten atala da, eta bertan fotosintesia gertatzen da. Hostoak zurtoinetan eta adarretan sortzen dira eta berdeak dira kaxu gutxi batzuk kenduta.

Hostoen parteak: • • •

Linboa: hostoaren atal laua da eta bi alde ditu: goikaldea eta atzealdea. Pezioloa: Harizpi bat da, eta horren bidez hostoa adarrekin eta zurtoinarekin lotzen da. Baina: pezioloaren zabalgunea da, kimua babesten duena

Hostoen funtzioak. •

• •

Arnasa hartzea: hostoak landareen birikiak dira, beraien bidez harnasa hartzen baitute. arnasketa eguratsatik oxigenoa hartzea eta egoratsara karboniko anhidridoa botatzea da. Hauxe gauez egiten da nagusikia. Transpirazioa. Hostoen soberako ura kanporatzea da, ur lurrunez,estometatik. Fotosintesia: Karboniko anhidridoa airetik zurgatzea da eta eguzkiaren energiaren bidez, hauxe deskonposatzen da eta oxigenoa askatzen da. Funtzio hau oso garrantzitsua da, honi esker landareek beren elikagaiak lortzen baitituzte.

Hostoen erabilera:. Elikagaiak dira, uhaza, espinakak... Botikak, eukaliptusa adibidez. Industrian erabiltzen dira, tabakoa… Lorea: Ugalketa aparatua da Atalak: • • •

Gaia: Baratza

Kaliza: Hosto berde txiki batzuetaz konposatuta dago. Korola: Hosto koloredun batzuetaz konposatuta dago, hosto loredunak petaloak dira. Lorezilak: Makilatxo txiki batzuk dira lorearen erdialdea oinarri eta hauts hori bat daukate. Lorezila lorearen ugalketa aparatu arra da. Honetan bi atal bereizten dira: o Harizpia: Oso hari fina da, antera sostengatzeko balio duena. o Antera: Bertan polena dago. Poltsatxo txiki bat da eta harizpiaren puntan dago sostengaturik.

Programazioa 64

Zikloko Didaktika â&#x20AC;˘

Unitate Didaktikoa

Pistiloa: : Lorearen ugalketa aparatu emea da. Botila itxurakoa da ohikoena.atalak: o Estigma: Bertatik polena pistiloan sartzen da. o Estiloa:Pistiloaren lepoa da. o Obulutegia: Beratan Obuluak sortzen dira eta bertan ere ernaltzen dira.

Fruitua: Obulutegia ernalduta eta heldua da.. Obulua behin ernalduta, hauxe hazi bilakatzen da eta hazitzen doan heinean fruitua sortzen da. Fruitu motak: â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Mamitsuak: Oso probetsugarriak dira, oso elikagai onuragarriak dituztelako, tomatea, laranja, mangoa eta sagarra adibide batzuk dira. Lehorrak: Arroza, Garia, artoa, eta beste batzuk ditugu.

7.3-

Gaia: Baratza

Atalen aurkezpena. 7.3.1- Klase aurreko aurkezpena 7.3.2- Sustraiak lantzen:

Programazioa 65

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

7.3.3 Zurtoina 7.3.4 Esperimentu zientifikoa: Haziaren landaketa: • • • • • •

Erabilitako materiala eta tresnak:

Esperientziaren iraupena (minututan):

Prozesua:

1. 2. 3. 4. 5. …

Emaitza (lortutakoa):

Balorapena:

Desatsegina Atsegina nolanahikoa Izugarri polita Oharra: ………………………............................ …………………………………………… …………………………………………… …………………………………………… ……………………………………………

Egileak:

Gaia: Baratza

Programazioa 66

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

7.3.5 7.3.6 7.3.7 7.3.8- lorea lantzen:

1.petaloa, 2. Sepaloa, 3. Harizpia, 4.antera, 5.estigma, 6.estiloa, 7.obulutegia, 8. Obuluak, 9.kaliza, 10.pedunkuloa 7.3.9 7.3.A 7.3.B: deskribapen testua

DESKRIBAPENA ZER DA?

Gizaki, gauza, prozesu edo fenomeno baten ezaugarri fisiko, psikologiko nahiz bestelakoak agertu, erakutsi, adierazi edo zehazten dituena.

EGITURA

Behaketa, Ezaugarrien hautaketa, Ordena, Ekintzak,… Narrazioetan, azalpenetan edo gutunetan agertu daiteke

MORFOSINTAXIA

Adjektibo kalifikatzaileak, aditz trinkoak, konparazio perpausak, lokuzioak, adberbioak… Espazioan ordenaturik. Zehaztasun lexikoa: izenak Olentzero eskaera, gutuna, korreo elektronikoa, postala, argazki onak, hormirudiak,…

TESTUALIZAZIOA TESTUAK

Gaia: Baratza

Programazioa 67

Zikloko Didaktika 7.3.C testu etena: Landaretxoa: sustraia

enborra

Hostoak:

Unitate Didaktikoa

Luzera: Hazkuntzaren norabidea: Kolorea: Luzera: Posizio eta okermendua: Kolorea: Baditu/ez ditu: Bat/bi: Kolorea: Kokapena:

Bestelako obserbazioak:

Balorapena:

Gaia: Baratza

Programazioa 68

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

8- METEOROLOGIA 8.1-

Gaian sartzeko galderak.

- Entzun al duzuen noizbait meteorologia hitza? .......................................................................................................... - Zein fenomeno atmosferiko ezagutzen dituzue? .......................................................................................................... - Ezagutzen al duzue meteorologian erabiltzen den aparailuren bat? .......................................................................................................... Lehenik eta behin, lot itzazu zure ustez hitz bakoitza irudi batekin:

Plubiometroa Anemometroa Termometroa Barometroa Haize-orratza Higrometroa

Gaia: Baratza

Programazioa 69

Zikloko Didaktika

8.2-

Unitate Didaktikoa

Interneten informazioa bilatzen. Fitxa osatu.

Zer dira bilatzaileak?

Zer dira aurreko irudiak?

----------------------------------------------------------------------------------------

Zertarako balio dute?

----------------------------------------------------------------------------------------

Nola erabiltzen dira?

----------------------------------------------------------------------------------------

INTERNETEN HURRENGO FITXA BETETZEKO INFORMAZIOA BILATUKO DUZUE, ETA HONEKIN AURREKO ARIKETA ZUZENDUKO DUGU: APARATUA

ZER NEURTZEN DU?

BILATU IRUDI BAT

Plubiometroa

Anemometroa

Termometroa

Barometroa

Haize-orratza

Higrometroa

Gaia: Baratza

Programazioa 70

Zikloko Didaktika 8.3-

Unitate Didaktikoa

Irudien tratamendua. • • •

Edizioa + Moztu Edizioa + Kopiatu Edizioa + Itsatsi

IRUDIA HANDITU / TXIKITU

IRUDIA BIRATU

Gaia: Baratza

Programazioa 71

Zikloko Didaktika

8.4-

Unitate Didaktikoa

Meteorologi sumatzeak. Taula bete. METEOROLOGI SOMATZEAK

DATA

TENPERATURA

Gaia: Baratza

PRESIOA

ZERUA

HAIZEA

ZAPARRADAK

Programazioa 72

Zikloko Didaktika

8.5-

Unitate Didaktikoa

Termometroak sortzen. 8.5-1. Tenperatura adierazteko termometroa. 1- Hurrengo irudia moztu eta kartoi lodi batean itsatsi. Bi puntu beltzak zulatu eta bi puntu hauen arteko distantzia neurtu.

TXANTILIOIA

PLANOA

2- Bi artila zati moztu, bat gorria eta bestea txuria. Zati bakoitzaren neurria, bi puntu beltzen arteko distantzia baino 5 zm handiagoa izan behar da. Bi zati hauek lotu.

3- Hari gorria beheko zulotik eta hari txuria goiko zulotik pasa eta atzeko aldean bi hariak lotu.

Gaia: Baratza

Programazioa 73

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

4- Hari gora eta behera mugitzerakoan, tenperatura ezberdinen interpretazioa egin daiteke, beti hari gorria behe aldean egongo da. 5- Hari gorriak merkurioa adieraziko du.

8.5-2. Neurtzeko termometroa. MATERIALA: • • • • •

Beirazko botila bat eta roskadun plastikozko estalki batekin. Pajita bat. Ura. Iltze bat. Plastilina.

PROZEDURA •

Gaia: Baratza

Plastikozko estalkian, zulo bat egingo dugu pajita hortik sartzeko. Zulo bat egiteko iltzea berotu dezakegu edo beste gailuren batekin egin. Arriskutsua baldin bada, guk egingo dizkiegu zuloak hortik aurrera haiek esperimentua sortzen jarraitzeko.

Programazioa 74

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa • • •

Ura botilan sartuko dugu, erdia baino pixka bat gutxiago. Estalkia jarriko diogu. Estalkia plastilinaz estaliko dugu pajitaren arteko zulotik airerik ez sartu edo ateratzeko. Benetan ongi estalita dagoela ikusteko, botilari buelta ematen ahal zaio eta urik ateratzen ez bada, dena ongi egina dago.

FUNTZIONAMENDUA: Botilak, airea barruan dauka. Botilaren paretak berotzen direnean, bero hori barrukaldera ere transmititzen dute eta barrukaldeko airea ere berotzen da. Botilaren airea berotzen denean, airen hori zabaldu edo hedatzen da, leku edo espazio handiagoa hartzen du eta ura pajitatik gora bultzatzen hasten da, bere nibela igoz. ESKALAK MARRAZTEKO: Botila sartu ura izotzarekin duen edozein ontzian. Ura pajitan heltzen den lekuan, gutxi gorabehera 0 ºC izango ditugu. Ura irakiten ari den ontziren batean sartzen badugu, urak markatuko duen tenperatura, 100 ºC ingurukoa izango da. Hortik aurrera, erdialdean 50 ºC izango ditugu eta eskala zatitzeko modu ezberdinak adostuko ditugu. 8.6-

Landareak argiaren bila.

Landareak argirantz hazten direla baieztatzeko esperimentua: 1go pausoa: Kartoizko kutxa zabal batean finkatu aurreko jardueran hazten ikusi duzun landaretxoa (dagoen potetik atera gabe). 2 pausoa: Egiozu zulotxo bat kutxari zeinetatik argia sartuko zaion eta estali ezazu gainontzekoa. (bigarren zulo bat eginbeharko duzu landaretxoa ureztatzeko baina ureztatu ondoren itxi beharko duzu)

3. pausoa: Ez ireki kutxa landarea zulotik atera arte. Gaia: Baratza

Programazioa 75

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

8.6-1. Ondorioak atera.

Esperimentutik ondorio batzuk atera: - Zenbat egun kostatu zaio zulotik ateratzea? ------------------------------------------------------------------------------- Zergatik ateratzen da zulotik? ------------------------------------------------------------------------------- Zer gertatuko litzateke ureztatuko ez bagenu? -------------------------------------------------------------------------------

ONDORIOA: Zure ustez, nola zaindu behar dira landareak? ------------------------------------------------------------------------------9.ELIKADURA 9.1 sustraietatik fruituetara. 9.2 baratzeko produktuak eta elikadura. 9.3 errezeten ezaugarriak (aginduzko testuak) EZAUGARRIAK EGINKIZUNA EREDUAK EDUKIA

FORMATUA

GRAMATIKA

IRAKURTZEKO PROZEDURAK

Gaia: Baratza

Helburu bat lortu. Instrukzioak. Errezetak. Ataza nola egin behar den zehatzmehatz azaldu. Grafikoak eta irudiak agertzen dira edukia argitzeko. Prosan idatzitako testua, hainbat ataletan banatuta (adibidez, osagaiak, instrukzioak...) Ordena eta eskemak erabiltzen dira. Esaldi motzak eta zehatzak. Lexikoa gaiari lotua. Denborazko esaldiak erabiltzen dira akzioen sekuentzia markatzeko. Etapak identifikatzea (zein den aurrenekoa, ondorengoa...) Ekintza adierazten duten aditzak identifikatzea. Testu kontsultatzea, ataza egin bitartean. Irudiak eta grafikoak erabiltzea, ulermenean laguntzeko.

Programazioa 76

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

9.4 elikadura piramidea:

Elikagaien artean 4 talde egin ditzakegu. Elikagai talde bakoitzak modu desberdinean laguntzen dio gure gorputzari. Batzuk lagunekin jolasteko energia ematen digute eta beste batzuk hezurrak sendotzeko eta ikusmena hobetzeko bitamina eta mineralez beterik daude. Elikagaien piramide honetan 5 talde hoiek agertzen dira lau ataletan banaturik. Behetik gora hasita ona hemen piramidean agertzen zaiguna: 1. Karbohidrato, bitamina eta fibrak (ogia, arroza, pasta, artoa eta zereal). Egunean jan beharrekoa: 6 portziotik 11 portziora. 2. Bitamina, proteina, fibra eta gatz mineralak (fruta, barazki eta lekale). Egunean jan beharrekoa: fruta: 2 portziotik 4 portziora, barazkiak: 3portziotik 5portziora. 3. Proteina, kaltzio, koipe, berungaia (esnea, esnekiak, haragia, arrautzak eta arraina). Egunean jan beharrekoa: esnekiak: 2-3portzio. haragia, arraina, fruitu lehorrak: 2-3portzio. 4. Koipe eta olioa (gozokiak, litxarreriak, tartak...). Gutxi jan behar dira. 5. 9.5 menua sortzen

Gaia: Baratza

Programazioa 77

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

9.6 gosea munduan 9.6.1 zer da gosea?

Lehenengo argazkian gure hirietako txirrindulari afizionatu bat ageri da. Taberna batean indarberritzen ari da ogitarteko "txiki" horren bidez. Latinoamerikako adiskide bati baino gehiagori ez zaio txikigarri hori egokia iruditu. Bigarrenean, aita familiako bat ageri da tsunamiak hondatu zion etxearen arrastoen aurrean. Gizona eta hiru haurrak laguntzak noiz iritsiko diren zain daude, hondamenditik suspertzen hasteko. Proposamen ludikoaren arabera, desberdintasunak aurkitu behar dira. Egia esan, desberdintasunak hain dira nabarmenak, hain dira ikaragarriak, ezen ironia iduri luke, baina ariketa egokia izango da. Hauek izan daitezke ezberdintasunetako batzuk, azken finean era batean edo bestean gosearekin erlazionatzen direnak: Janaria soberan dute..... ez dakite bihar zer jango duten Aulkiak plastikozkoak dira, lantegian eginak.... aulkiak zurezkoak dira eta eskuz eginak daude. • Hirietan bizi dira...... landa eremuan bizi dira. • Seme-alaba gutxi dituzte..... seme-alaba asko dituzte. • Bizikleta eta ekipoa eros ditzakete kirola egiteko.... Etxerik ere ez dute, • Zerbitzu publikoek dena garbitu eta txukuntzen dute... Dena txukundu behar dute, sekulako ahalegina egin behar dute dena garbitu eta txukuntzeko. • Indarrean daude adinez aurrera joan arte.... Laster zahartzen dira, lan handiaren eraginez. • Diru asko dute bizitzeko....behartsuak dira eta beharbeharrezkoena ere ez dute bizitzeko.

Gaia: Baratza

Programazioa 78

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

9.6.2 Haurrak eta gosea

9.6.3- Ohikoa baino pisu txikiagoa duten 5 urtetik beherako haurren ehunekoa 2003an Haurren elikadura okerra eragile nabarmena da haur heriotzen erditik gorako kasuetan. Elikagairik ezak sortzen du heriotza eta, horrez gain, gaixotasun infekziosoek eta zainketarik ezak eragiten duten ahuldadeak ere bai. Geldoak izan dira haurren elikadura okerraren murrizpenean izandako aurrerapenak. Garapen bidean dagoen munduan, ohikoa baino pisu txikiagoa dute 5 urtetik beherako 150 milioi haurrek baino gehiagok, eta horien artean Hego Asiako ia haurren kopuru erdia dago. Sahara azpiko Afrikan, 29tik 37 milioira igo zen ohikoa baino pisu txikiagoa duten haurren kopurua 1990etik 2003ra. Ekialdeko Asian aurrerapenak lortu ziren, oker elikatutako haurren kopurua murriztu baitzen, bai 24tik 10 milioira murriztu ere. Gaia: Baratza

Programazioa 79

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

Haurren elikadura okerrari aurre egiteko estrategien artean hauexek daude: amaren bularra hartzea jaio eta aurreneko sei hilabeteetan, bitamina eta mineral gehiago hartzea, gaixotasun infekziosoak murriztea eta, azkenik, edateko ura nahiz saneamendu zerbitzuak eskurago izatea. 9.6.4- Gosearen inguruko hainbat mito: .

Hau esaten da...

Bainaâ&#x20AC;Ś

Gosea dago, elikagai gutxi daudelako.

Munduan ekoizten den zereal-kantitatea kontuan hartuta, behar adina elikagai daude munduan, pertsona guztiei egunero behar adina proteina eta 3.000 kaloria baino gehiago emateko behar beste.

Gosea hondamendi naturalen (lehorteak, uholdeak, lurrikarakâ&#x20AC;Ś) ondorio da.

Goseteak ez dira hondamendi naturalak, giza ekintzen ondorio diren ezbehar sozialak baizik. Herrialde pobreetan gertatu edo herrialde aberatsetan gertatu, eragin desberdina dute hondamendi naturalek (adibidez, Japoniako lurrikarak).

Gosea gainpopulazioaren ondorio da

Gosearen kausa nagusia lurraren jabetzasistema da. Beharrezkoa da nekazariek lurra kontrolatzea.

Gosea dago, lur gutxi dagoelako.

Labora daitekeen lurraren %44 soilik laboratzen da. Kontua da lur gehienak esportatzeko laboreak landatzeko erabiltzen direla.

Gaia: Baratza

Programazioa 80

Zikloko Didaktika

Unitate Didaktikoa

11- BIBLIOGRAFIA http://www.zientziahezkuntza.net/file.php/7/Unitate_Didaktikoa_LANDAREAK.pdf http://www.goimen.org/word/baratzgintza.pdf: http://www.ciudadredonda.org/spip/IMG/pdf/LH_5-6.pdf http://www.busdelmilenio.org/mat_educativos/pobreziaetaheriotza.pdf http://www.debagoiena.com/Garapen_Agentzia/modern/Ekimenak/Etorkizunekoa k/Nekazaritzaeko.pdf http://revista.consumer.es/web/eu/19990501/medioambiente/ http://www.pnte.cfnavarra.es/eibz/ikas/0607_a_eredua/testuen_lanketa_A_eredu an.pdf http://www.hikhasi.com/artikulua/1662 BOE (2006): Ley Orgánica 2/2006 de 7 de diciembre por el que se establecen las enseñanzas mínimas de la Educación Primaria. Nafarroako Gobernua (2007): Lehen hezkuntzako curriculuma 1go liburukia. Nafarroako Gobernua (2007): Lehen hezkuntzako curriculuma 2. liburukia.

Gaia: Baratza

Programazioa 81