Ο πορθμός του Ελλήσποντου
Αλέξανδρος Καναβάκης
Όνομα • Ο Ελλήσποντος (< Έλλης πόντος=Θάλασσα της Έλλης) είναι το ιστορικό και αρχαιότερο όνομα του πορθμού. Ονομάστηκε έτσι από την Έλλη, θυγατέρα του βασιλιά του Ορχομενού Αθάμαντα. Καθώς ο Φρίξος και η Έλλη ταξίδευαν στη πλάτη του χρυσόμαλλου κριαριού, η Έλλη ζαλίστηκε και έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Β' 845) αναφέρει για τον Ελλήσποντο, ότι τον πέρασαν οι σύμμαχοι των Τρώων Θράκες, υπό τον Ακάμαντα και τον Πύρσο. • Το νεότερο όνομα «Δαρδανέλλια» οφείλεται στη αρχαία πόλη Δάρδανος που είχε κτισθεί στην ασιατική ακτή στο μέσο περίπου του πορθμού. Σήμερα είναι γνωστότερη με τη τούρκικη ονομασία Τσανάκκαλε, εξού και το όνομα των Στενών στα τουρκικά : Τσανάκκαλε βοαζή
Ιστορία • Ο γεωγραφικός αυτός χώρος υπήρξε από την πρώιμη αρχαιότητα σημαντικός επειδή ένωνε ως φυσική διάβαση την μια ήπειρο με την άλλη, αλλά και ως θαλάσσια λεωφόρος συνέδεε τους λαούς του Αιγαίου με τους λαούς του Εύξεινου Πόντου και της Μ. Ασίας. Τέτοιοι λαοί είναι οι Βιθυνοί, Φρύγες, Θράκες, Μυσοί κ.ά., που φέρουν συχνά ελληνικά ονόματα και θρησκεία ή έθιμα ίδια σχεδόν με των Ελλήνων της αρχαίας Ελλάδας. • Το στενό έχει παίξει στρατηγικό ρόλο στην Ιστορία για μακρό διάστημα.
Ελληνική ιστορία • Η αρχαία πόλη της Τροίας βρισκόταν κοντά στη νότια είσοδο του στενού και η ασιατική ακτή του ήταν το πεδίο του Τρωικού πολέμου. Τέτοιοι αρχαίοι μύθοι, όπως η Αργοναυτική Εκστρατεία και ο Τρωικός Πόλεμος, υποδηλώνουν μάλλον πως πολλοί θαλασσοπόροι της αρχαιότητας έχουν αναζητήσει τον φυσικό πλούτο στις περιοχές του Πόντου. • Το 608-606 π.Χ. οι Αθηναίοι κατανοώντας τη σημασία του Ελλήσποντου για την προμήθεια σίτου από τα μέρη του Πόντου έρχονται σε πόλεμο με τους Μυτιληναίους που είχαν προβεί στην οχύρωση του Ακρωτηρίου Σίγειο που έληξε με την συμβιβαστική παρέμβαση του Περίανδρου του Κορίνθιου. Έτσι τον 6ο π.Χ. αι. ο Ελλήσποντος βρίσκεται υπό την κυριαρχία της Μιλήτου με τις αποικίες της Άβυδος, Λάμψακος και Πάριος.
Βυζαντινή ιστορία • Ο Ελλήσποντος ήταν ζωτικής σημασίας για την άμυνα της Κωνσταντινούπολης κατά τη Βυζαντινή περίοδο. • Ο Ελλήσποντος αποτελούσε επίσης σημαντική πηγή εισοδήματος για τον ηγεμόνα της περιοχής. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης μια μαρμάρινη πλάκα περιέχει ένα νόμο του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Αναστάσιου Α´ (491 - 518 μ.Χ.), που καθόριζε τα τέλη διέλευσης από το τελωνείο του Ελλησπόντου. • "...Όποιος τολμήσει να παραβιάσει αυτούς τους κανονισμούς δεν θα θεωρείται πλέον φίλος και θα τιμωρηθεί. Ο διοικητής των Δαρδανελλίων είχε το δικαίωμα να λαμβάνει 50 λίτρα χρυσάφι, έτσι ώστε αυτοί οι κανόνες, που έκαναν από ευλάβεια, να μην παραβιαστούν ποτέ...
Νεότερη Ιστορία • Η συναφθείσα το 1920 Συνθήκη των Σεβρών αποστρατιωτικοποίησε τα στενά και τα κατέστησε διεθνές έδαφος υπό τον έλεγχο της Κοινωνίας των Εθνών. Αυτή τροποποιήθηκε μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1919-1922) το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάνης που ξανάδωσε τα στενά στην Τουρκία αλλά επέτρεψε σε όλα τα ξένα πολεμικά πλοία να τα διασχίζουν ελεύθερα. Η Τουρκία απέρριψε τους όρους αυτής της συνθήκης και στη συνέχεια στρατιωτικοποίησε την περιοχή. Η επαναφορά σε αυτό το παλαιό καθεστώς επισημοποιήθηκε με τη Συνθήκη του Μοντρέ του Ιουλίου 1936.
Ευχαριστώ