Ερευνητικη Εργασία τμήματος Αρχιτεκτονικής πανεπιστημίου Frederick by Yiota

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ από καρδιάς τον επιβλέπων Καθηγητή μου και πρόεδρο της Αρχιτεκτονικής σχολής του πανεπιστημίου Frederick, Παναγιώτη Τουλιάτο που με παρότρυνε να αναλάβω το συγκεκριμένο θέμα και να διερευνήσω έτσι την αρχιτεκτονική κληρονομιά, και ιδιαίτερα την ξύλινη ιστορική κατασκευή της περιοχής μου. Τον ευχαριστώ ιδιαιτέρως για την καθοδήγηση και υποστήριξη που μου προσέφερε καθ’όλη τη διάρκεια της διεκπεραίωσης της παρούσας ερευνητικής εργασίας και για τις εύστοχες επισημάνσεις του. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την καθηγήτρια μου Δρ. Νάσω Χρσοχού που με βοήθησε σημαντικά στην οργάνωση και συνέβαλε με τις συμβουλές της στη διαμόρφωση της εργασίας.

Εικόνα εξώφυλλου-‘Γειτονιά στην Μεσόγειο’-Donati P., ‘Legno, pietra, e terra. L’arte del costruire’ Φλωρεντία, 1990

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα ερευνητική εργασία ασχολήθηκε με τα θέματα

συντήρησης και αποκατάστασης των ιστορικών κατασκευών και ιδίως των ξύλινων, στην Ανατολική Μεσόγειο. Αναπτύχθηκε γενικώς η έννοια της διατήρησης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, όπως και οι συμβάσεις που διαφυλάσσουν τα μνημεία. Έπειτα, εξελίχθηκε συγκεκριμένα ο ρόλος της ξύλινης κατασκευής, από τις πρωταρχικές χρήσεις του ξύλου μέχρι τα κτίσματα που χρήζουν συντήρηση σήμερα. Για την κατανόηση της συμπεριφοράς και της λειτουργίας των κατασκευών αυτών, σαφώς υπάρχει η ανάγκη για μελέτη πρώτα των ιδιαιτεροτήτων και χαρακτηριστικών του υλικού δόμησής τους, του ξύλου, όπως και του συνολικού συστήματος της δομής. Η παθολογία και οι παράγοντες αλλοιώσεων, όπως περιγράφθηκαν στην εργασία, έχουν είδη μελετηθεί από επιστήμονες, ώστε σήμερα πλέον να υπάρχει η δυνατότητα κατηγοριοποίησης και πρότασης κατάλληλων μέσων αντιμετώπισης των βλαβών. Παρόλο που υπάρχουν συνταγμένοι τυπικοί τρόποι αποκατάστασης για κάθε περίπτωση είναι αναγκαία, πριν από κάθε ενέργεια επέμβασης, η αντίληψη πλήρως του συστήματος, ώστε να αποφθεχθούν λάθη και να διαφυλαχθεί η συνέχεια της ύπαρξης του. Τέλος, η έρευνα απάντησε στο ερώτημα της σημερινής αποφυγής για ευρεία χρήση του ξύλου και έλλειψη πληροφόρησης στην Ανατολική Μεσόγειο για την συντήρηση των ξύλινων ιστορικών κατασκευών.

ABSTRACT

The present thesis research dealt with the issues of

preservation and restoration of historic structures and especially wooden, at the Eastern Mediterranean area. Developed the general concept of conservation of architectural heritage, as well as, the contracts that preserve the monuments. Then, evolved specifically the role of wooden construction from the primary uses, up to the buildings that need maintenance today. For understanding the behavior and function of these structures, there is clearly a need to study first the specificities and characteristics of wood, as well as the overall system structure . The pathology and lesion factors, as described, are species studied by scientists, so now it’s possible to categorize them and propose appropriate remedies in the face of failures. Although there are formal ways of recovery for each case, is necessary before any action of intervention to understand the fsystem in order to avoid mistakes and preserve the continuity of existence. Finally, the survey answered the question for today's avoiding the use of wood and the lack of information in the Eastern Mediterranean about maintenance of wooden historic structures.

III

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦ.1 H Σημερινή άποψη και ανάγκη για την επιλογή, συντήρηση, διατήρηση και ανάδειξη μνημειακών και παραδοσιακών κατασκευών………………….....1-12

1.1 1.2 1.3

Οι συμβάσεις περί συντήρησης-αναστύλωσης………………………......4-6 Οι στόχοι της προσέγγισης ενός μνημείου σήμερα……………………....68 Η κατασκευαστική ανάλυση…………………………………………………9-12

ΚΕΦ.2

Οι χρήσεις του ξύλου στην ιστορία της δόμησης και των

κατασκευών…………………………………………………………………………….13-24 2.1 Τυπικές και βασικές περιοχές της παραδοσιακής κατασκευής όπου συνηθέστερα χρησιμοποιείται το ξύλο ως κύριο δομικό υλικό……………….22-24

ΚΕΦ.3 Η δομή του ξύλου και οι Ιδιαιτερότητές του ως δομικό υλικό………25–30 3.1

Χαρακτηριστικές ιδιότητες ξύλου……………………………………………28-30

ΚΕΦ.4 Παθολογία του ξύλου και αλλοιώσεις…………………………………..31-48 4.1.1 Η Βιολογική φθορά ξύλου………………………………………………..…32-34 4.1.2 Ξυλοφάγα έντομα………………………………………………………….....35-38 4.1.3 Ο καταστροφικός παράγοντας της φωτιάς…………………………….39-42 4.1.4 Κλιματικοί παράγοντες φθοράς…………………………………………….....42

4.1.5 Μηχανικοί παράγοντες φθοράς …………………………………………..43-44 4.1.6 Χημικοί παράγοντες φθοράς ………………………………….…………..44-46 4.2 Η παθολογία στην κατασκευή………………………………………………….46-49

ΚΕΦ.5 Μέθοδοι συντήρησης και αποκατάστασης του ξύλου……………...50-82 5.1 Η διαδικασία επέμβασης γενικά…………………………………………….…50-60 5.2 Η διαδικασία επέμβασης-αντιμετώπισης της ιδιαιτερότητας και πολυπλοκότητας μιας ιστορικής ξύλινης κατασκευής………………………....61-67

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

5.3 Πίνακες Τυπικών αστοχιών στην ξύλινη κατασκευή και ενέργειες αντιμετώπισης τους…………………………………………………………………..68-82

ΚΕΦ.6 Παραδείγματα μελετών συντήρησης ξύλινων παραδοσιακών κατασκευών…………………………………………………………………………..83-108

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Από την στιγμή της ύπαρξης του ανθρώπου στη γη, τα δέντρα διατέλεσαν σημαντικό ρόλο στην ζωή του. Τα πρώτα ιερά μνημεία που υπήρξαν ήταν απλές συστάδες από κλαδιά, μυστικά δάση και δέντρα σε περίοπτες θέσεις ή σημαντικές πλαγιές. Καθ’όλη την μακρινή ιστορία της ανθρωπότητας, το ξύλο και τα δέντρα εμφανίζονται συχνά σαν ιερά αντικείμενα. Ο ιερός αυτός χαρακτήρας αντλείται από την συμβολική σχέση την οποία φέρουν τα δέντρα ή την ιερότητα που τους προδίδεται. Άυλα όντα ως συνοδοί της θεάς Άρτεμης από την ελληνική μυθολογία, όπως και άλλα πνεύματα, προσέφεραν στους ανθρώπους τη βροχή και τη γονιμότητα, ενώ πιστευόταν ότι κατοικούσαν στα δέντρα, ταυτίζοντας το δέντρο και το πνεύμα σαν δύο αδιαχώριστες έννοιες. Γενικώς, τα δέντρα και το ξύλο είχαν διάφορους συμβολισμούς και προσφορές στη λατρεία θεών ανά περιοχή της γης. Συμμετείχαν σε τελετουργίες και είχαν πρωταρχική θέση στη ζωή του ανθρώπου σε διάφορες εποχές. Κατείχαν ιερές δυνάμεις και αρμοδιότητες μέσα σε αυτό το πολύπλοκο δίκτυο των πνευμάτων και των πεποιθήσεων που δένει τον άνθρωπο με το φυσικό του περιβάλλον.1 Από τα πρώτα υλικά που πρόσφερε σε αφθονία η φύση, το πολύτιμο ξύλο χρησιμοποιήθηκε με ποικίλους τρόπους και προσέφερε πολλά γενικώς στη επιβίωση και εξέλιξη του ανθρώπου. Φτάνοντας σήμερα στον 21ο αιώνα και μελετώντας την ιστορική πορεία της ευρείας χρήσης του, αντιλαμβανόμαστε την σημαντικότητα του και την ανεκτίμητη αξία του όπως και την ανάγκη για μελέτη συντήρησης και προστασίας των σημαντικών κατασκευών ώστε να κληρονομηθεί όλη η γνώση στις επόμενες γενιές.

Bramwell M. κ.α.-The international book of wood, United States, 1976,-σελ.220

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου σήμερα, σε αντίθεση με τους προηγούμενους αιώνες, υπάρχει η τάση να αποφεύγεται η χρήση του ξύλου στις κατασκευές, ενώ σε πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη κατέχει πρωταρχική θέση ως κατασκευαστικό υλικό. Στην περιοχή μας, συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται σύγχρονα υλικά, χωρίς συγκεκριμένους απωθητικούς παράγοντες προς το ξύλο. Έτσι δημιουργείται το ερώτημα αν αυτή η σύγχρονη νοοτροπία δικαιολογείται και αν όλη η γνώση των προηγούμενων εποχών που υπήρχε προς την δόμηση με ξύλο, έχει πλέον ξεχαστεί.

Εικόνα Δέντρο μεγάλης ηλικίας -https://sites.psu.edu/mubdimohamad/combining-words-and-images/

VII

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 1 Παραδοσιακή οικία στο Σαφράνμπολου-Τουρκία http://www.trekearth.com/gallery/Middle_East/Turkey/Black_Sea/Karabuk/Safranbolu/photo635435.htm

VIII

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το αντικείμενο μελέτης της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι η παρουσίαση και ανάλυση της σημερινής δεοντολογίας και τεχνογνωσίας για τις επεμβάσεις συντήρησης στις ιστορικές ξύλινες κατασκευές, κυρίως στην περιοχή της ανατολικής περιοχής της Μεσογείου. Απώτερος σκοπός της έρευνας είναι η συλλογή των στοιχείων που αφορούν τις επεμβάσεις στις ξύλινες παραδοσιακές κατασκευές της συγκεκριμένης περιοχής. Η άμεση και στοχευόμενη πληροφόρηση στο θέμα, θα ανατρέψει σταδιακά τις καταστροφικές μεθόδους συντήρησης προς όφελος της κοινής αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Για να αντιληφθούμε την σημασία αυτής, τα κεφάλαια εξελίσσονται αρχίζοντας με την άποψη που επικρατεί σήμερα για την ανάγκη, επιλογή, συντήρηση, διατήρηση και ανάδειξη των ιστορικών μνημειακών κατασκευών. Παρουσιάζεται η έννοια του μνημείου, οι συμβάσεις που διέπουν την προστασία των κατασκευών, όπως και η σημαντικότητα της κατασκευαστικής ανάλυσης και κατανόησης της δομής τους. Στο 2ο κεφάλαιο αναφέρονται οι χρήσεις του ξύλου στην ιστορία της δόμησης και καθορίζονται τα σημεία των κτιριακών κατασκευών που συναντούμε το υλικό. Στο 3ο κεφάλαιο αναλύεται η δομή ενός κορμού και οι χαρακτηριστικές ιδιότητες της ξυλείας, οι οποίες είναι άκρως σημαντικές ώστε να κατανοήσουμε τις ανάγκες και τις δυνατότητες της σε μια ενέργεια συντήρησης. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζεται η τυπική παθολογία του ξύλου και οι αλλοιώσεις που εμφανίζει. Επίσης, προβάλλονται οι τρόποι που αυτή μπορεί να προκληθεί. Στο 5ο κεφάλαιο αναπτύσσονται οι μέθοδοι συντήρησης και αποκατάστασης του, όπως και η μεθοδολογία που μπορεί να εφαρμοστεί. Παρουσιάζονται κάποιες πιθανές φθορές με τις ανάλογες αιτίες τους και οι τυπικές γι’αυτές μέθοδοι αποκατάστασης. Τέλος, το 6ο κεφάλαιο περιλαμβάνει συγκεκριμένα εφαρμοσμένα παραδείγματα πραγματικών μελετών συντήρησης σε τρία παραδοσιακά και ιστορικά κτίσματα από έμπειρους επιστήμονες – συντηρητές.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 2 Η Μονή Σταυρονικήτα, Άγιο Όρος http://www.panoramio.com/photo/51156011

-1-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΕΦ.1 H σημερινή άποψη και ανάγκη για την επιλογή, συντήρηση, διατήρηση και ανάδειξη μνημειακών και παραδοσιακών κατασκευών

Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να κληρονομήσουν τα πολιτιστικά αγαθά και αξίες από τους προγόνους τους και ταυτόχρονα την υποχρέωση να τα περάσουν στις μελλοντικές γενιές. Η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου και ενός

λαού,

ως

ένα

πολύτιμο

στοιχείο

της

πνευματικής-νοητικής

και

καλλιτεχνικής υπόστασης του ανθρώπου, μπορεί να γίνει το εργαλείο εξέλιξης της γενικότερης πορείας της ανθρωπότητας και ταυτόχρονα να διαμορφώσει την πολιτιστική ταυτότητα και κουλτούρα. Σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς καταλαμβάνουν τα κτίσματα και οι δομικές κατασκευές που αποτελούν μια αναντικατάστατη έκφραση του πλούτου και της ποικιλίας της κληρονομιάς αυτής, μια ανεκτίμητη μαρτυρία του παρελθόντος μας και ένα κοινό αγαθό. Με τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, εξασφαλίζεται και η διατήρηση της ιστορικής μνήμης κάθε λαού, ενώ ταυτόχρονα, με την ορθολογική της χρήση ενισχύεται η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, η ποιοτική εκπαίδευση, αλλά και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ο τομέας συντήρησης μνημείων είναι κλάδος που αφορά διάφορες ειδικότητες επιστημόνων. Το πεδίο δράσης του αρχιτέκτονα συμβάλλει καίρια στην επισήμανση και την κατανόηση των παραδοσιακών κτισμάτων. Η επιθυμία για ανάκτηση ηθικών αξιών διαμέσου της αναβίωσης των παραδοσιακών κτισμάτων, οδηγεί τον μελετητή - αρχιτέκτονα να ερευνά, να συνθέτει, να συνδιαλέγεται με τις αξίες και γνώσεις του χθες και να παίρνει από τη σοφία της τέχνης τους. Δανείζεται για τις παροντικές του συνθέσεις στοιχεία, ενώ παράλληλα αναλαμβάνει να οργανώσει τον τρόπο με τον οποίο θα αναδείξει και θα διατηρήσει αυτά τα στοιχεία στο παρόν και το μέλλον. Έτσι, η συντήρηση, αποκατάσταση και επανάχρηση των ιστορικών κατασκευών, πρέπει να προβάλλονται και να θεωρούνται ως «πράξεις σεβασμού». -2-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 3 Ναός Αγίας Σοφίας, Κωνσταντινούπολη, http://www.apocalypsejohn.com/2012/11/agia-sofia-mystrey.html

-3-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Η έννοια της περιλαμβάνει

ανάδειξης όχι

μόνο

μνημειακών μεμονωμένα

και παραδοσιακών κτήρια

εξαιρετικής

κατασκευών, ιστορικής,

αρχιτεκτονικής, αρχαιολογικής αξίας και το άμεσο περιβάλλον τους, αλλά και περιοχές ιστορικού ή πολιτιστικού ενδιαφέροντος ή αρχιτεκτονικά σύνολα κτηρίων. Η λέξη μνημείο πήγάζει από το ρήμα «μνάομαι , μιμνήσκω» και στα λατινικά «moneo – monere» σημαίνει θυμάμαι και συνδέεται με την ανάμνηση.2 Οι κυριότερες ιδιότητες που θα πρέπει να διαθέτει ένα έργο για να χαρακτηριστεί μνημείο από την Unesco3 είναι η πρωτοτυπία, η ιστορικότητα, η ποιότητα και ο συμβολισμός. Κάθε κτήριο είναι πάντοτε μνημείο, συγκεκριμένο κίνητρο για να ενεργοποιήσει ή για να παράγει την ιστορία, το ανέκδοτο, τους θρύλους ή τις αφηγήσεις της «θεμελίωσης» […] δεν υπάρχει, χωρίς αμφιβολία, μνήμη παρά μέσα από τους αρχιτεκτονικούς τόπους. 4

1.1 Οι συμβάσεις περί συντήρησης-αναστύλωσης Για το σκοπό της προστασίας των κατασκευών αυτών, μετά από καταστροφές ή ανθρώπινη αμέλεια, υπήρξε η ανάγκη να συνταχθούν από επιτροπές και συμβούλια διεθνείς χάρτες και συμβάσεις οι οποίες διέπουν τους νόμους και τους κανονισμούς συμπεριφοράς απέναντί τους. Οι συμφωνίες αυτές είναι μεταξύ άλλων:

Καραδέδος Γ. Ιστορία και Θεωρία της Αποκατάστασης, Θεσσαλονίκη,2009 Unesco είναι ο εξειδικευμένος διεθνής εκπαιδευτικός, επιστημονικός και πολιτιστικός οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών του οποίου τα αρχικά στην αγγλική γλώσσα αποτελούν και την διεθνή ονομασία UNESCO (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization). 4 Connerton P., How Societies Remember : Cambridge University Press, 1989 3

-4-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 4 Αποξήλωση θραυσμένου λίθου επιστυλίου της βόρειας πλευράς του Παρθενώνα

Εικόνα 5 Επεξεργασία ραβδώσεων κίονα

Εικόνα 6 Προσαρμογή συμπληρώματος από νέο μάρμαρο σε κιονόκρανο της βόρειας κιονοστοιχίας του Παρθενώνα

Εικόνες 4,5 & 6-Επεμβάσεις από την υπηρεσία συντήρησης της Ακρόπολης (http://www.ysma.gr/αναστήλωση-αρχές-και-μεθόδοι)

-5-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Σουηδικός νόμος (1666), Χάρτα των Αθηνών (1931), Χάρτα της Βενετίας (1964), Χάρτα της Βαρκελώνης (1964), Χάρτα της Washington (1987), Διακήρυξη του Άμστερνταμ (1975), Σύμβαση της Γρανάδας (1985), Διεθνής Χάρτα για την Προστασία των Ιστορικών Πόλεων (1987) κτλ. Οι συμφωνίες και οι νόμοι αυτοί, συντάχθηκαν από σχετικούς ακαδημαϊκούς και επιστήμονες οι οποίοι συμφώνησαν για την εκπόνηση των εκάστοτε συμβάσεων και κανονισμών που θα δημοσιεύονται στο κοινό για τη βέλτιστη διατήρηση των μνημείων. Επιγραμματικά, οι διακηρύξεις αυτές αναφέρουν ότι τα μνημεία πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ιστορική μαρτυρία και όχι μόνο ως έργα τέχνης.5 Κάθε προσπάθεια επέμβασης σε αυτά πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατό για την διάσωσή τους και να διαπνέεται από σεβασμό και τάση για διατήρηση της αυθεντικότητας τους. Πρέπει να διατηρούνται όλες οι οικοδομικές φάσεις των κτισμάτων όπως και το φυσικό και δομημένο περιβάλλον το οποίο αντιπροσωπεύουν

και

συνδέοντα

άρρηκτα.

αναστρεψιμότητα6

των

επεμβάσεων και η συμβατότητα7 των υλικών είναι βασικότατες αρχές, ενώ οποιαδήποτε χρήση σύγχρονων τεχνικών επιτρέπεται μόνο όταν εξακριβωθεί πως οι παραδοσιακές δεν επαρκούν. Νέες χρήσεις πρέπει να δίνονται με σεβασμό τόσο προς την υλικότητα όσο και προς τη σημασία και ιστορικότητα την οποία μεταφέρουν τα εκάστοτε μνημεία.

1.2 Οι στόχοι της προσέγγισης ενός μνημείου σήμερα Η ενασχόληση και μελέτη με κάθε παραδοσιακό και ιστορικό κτίσμα, αναφέρεται σε δύο παραμέτρους: α) την ιστορική, μορφολογική, λειτουργική και αισθητική αξία και β) την κατασκευαστική, στατική, οικοδομική υπόσταση αυτού και γενικότερα στην τεχνική εξέλιξη του.

Χάρτα της Βενετίας, Άρθρο 3 Με τον όρο αναστρεψιμότητα εννοείτε η δυνατότητα που δίνει η λύση της επέμβασης για

επαναφορά του κτίσματος στην αρχική του κατάσταση με δυνατότητα αντικατάστασης και βελτίωσης αυτής, όπου είναι δυνατό, από τον μελλοντικό μελετητή. 7

Η συμβατότητα αναφέρεται κυρίως στα υλικά που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ώστε να συνυπάρχουν και να συνεργάζονται αρμονικά με τα υπάρχοντα παραδοσιακά υλικά για να μην προκαλέσουν τα ίδια νέα ζημιά στο μνημείο.

-6-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 7 Πλατεία del Campo, Siena, Ιταλία

-7-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Βασική επιδίωξη στην ενέργεια για σωτηρία της κάθε προϋπάρχουσας κατασκευής είναι αρχικά η διατήρηση μιας υφιστάμενης ή και νέας χρήσης. Παράλληλα, επιδιώκεται στο μέγιστο η πρωτοτυπία και αυθεντικότητα της μορφολογίας και της λειτουργίας, των δομικών συστημάτων και πρωτότυπων τεχνικών και υλικών. Δηλαδή, ο σεβασμός της δομικής ιστορίας του παρελθόντος και της εν γένει ιστορικότητας τους. Ταυτόχρονα, η ενασχόληση με την μελέτη ενός μνημείου σήμερα οδηγεί στον προσδιορισμό του Ιστορικά και Τυπολογικά. Έτσι, η ανάλυση της τυπολογίας του σε βάθος, σχετικά με την εποχή κατασκευής του, οδηγεί σε μοναδικά συμπεράσματα,

μαρτυρίες

και

στοιχεία γεγονότων

και

γνώσεων

των

προηγούμενων αιώνων. Επίσης, πρωταρχικός στόχος του επιστήμονα - μελετητή θα πρέπει να είναι η επέμβαση συντήρησης να γίνεται μετά από την ανάλυση και κατανόηση της δομής του, προσδιορισμό του βαθμού και του είδους των βλαβών, όπως και προσδιορισμό της ικανότητας του για λειτουργία με ασφάλεια και αντίστοιχη αντίσταση στις φορτίσεις και καταπονήσεις. Η ενασχόληση με τα πιο πάνω θα διευρύνει το πεδίο γνώσεων και τεχνοτροπίας δόμησης ακόμη και για τους σύγχρονους δημιουργούς, ενώ ταυτόχρονα είναι μία πρόκληση το πώς ένα ιστορικό κτίσμα μπορεί κατάλληλα να διαμορφωθεί, με τις ανάλογες παρεμβάσεις, ώστε να εξυπηρετεί σύγχρονες λειτουργίες και ανάγκες.

-8-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 8 Χαρακτηριστική γωνιακή λεπτομέρεια οικιών Λευκάδας

Εικόνα 9 Γενική λεπτομέρεια πατώματος ξυλόπηκτου τοίχου, στέγης και λιθοδομής τυπικού ιστορικού κτιρίου της Λευκάδας

Εικόνες 8&9-Κατασκευαστική ανάλυση κτιρίων Λευκάδας (Μελέτη Αποτίμησης και σύνταξης συστάσεων για τις επεμβάσεις στα κτίρια του ιστορικού οικισμού της ΛευκάδαςΟργανισμός αντισεισμικού σχεδιασμού και προστασίας, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Π.Τουλιάτος κ.α.)

-9-

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

1.3 Η κατασκευαστική ανάλυση Όπως στον ιατρικό τομέα δεν μπορεί να υπάρξει θεραπεία χωρίς προηγούμενη εξέταση, έτσι και στην αρχιτεκτονική, δεν μπορεί να υπάρξει επέμβαση συντήρησης, χωρίς την ανάλογη κατασκευαστική ανάλυση. Κάθε τοπικό ιστορικό δομικό σύστημα, χρησιμοποιεί συγκεκριμένα υλικά, τρόπους κατασκευής και λεπτομέρειες συχνά με πρωτότυπους και μοναδικούς τρόπους. Για να καταστεί δυνατό για τον σύγχρονο μελετητή να προτείνει οποιεσδήποτε ενέργειες επισκευής, ενίσχυσης, ανακατασκευής, τροποποίησης, προσθήκης, ανακαίνισης, αποκατάστασης κτλ., μιας τέτοιας κατασκευής και ιδιαιτέρως ξύλινης, πρέπει πρώτα να είναι σε θέση να την κατανοήσει πλήρως και να την αναλύσει ως προς το κατασκευαστικό μέρος, όπως και να αποτιμήσει τις ικανότητές της σε φορτίσεις και καταπονήσεις. Δυστυχώς, για αιώνες οι άνθρωποι ασχολούνταν και ανέλυαν τα κτίσματα υπό ιστορική,

τυπολογική

και

μορφολογική

άποψη,

ενώ

πολύ

λιγότερο

ασχολούνταν με δομική ανάλυση και αποτίμηση της συμπεριφοράς του μνημείου. Προσέγγιζαν δηλαδή το μνημείο επιφανειακά χωρίς όμως να εντοπίζουν τις πηγές των φθορών εσωτερικά που αποτελούσαν και τις κύριες αιτίες για τη παρακμή του. Αυτό επέφερε καταστροφικά αποτελέσματα για τις ιστορικές, και συχνά, μοναδικές κατασκευές. "ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ"8 Η καρκινική αυτή επιγραφή ανεγράφετο στη κρύνη του προαύλιου του ναού της Αγίας Σοφίας στη Κωνσταντινούπολη και σημαίνει:’ ξέπλυνε τις αμαρτίες σου και όχι μόνο το πρόσωπό σου’. Δηλαδή, προτείνει να μην ασχολούμαστε μόνο με τη βελτίωση της επιφανειακής όψης των πραγμάτων, αλλά να προσπαθούμε και για την εξυγίανση βαθύτερων ελαττωμάτων και βλαβών που ίσως ευθύνονται για την κατάστασή μας. Διαβάζοντάς την ανάποδα αποδίδει το ίδιο νόημα με τις ίδιες λέξεις.

Αγία Σοφία (Κωνσταντινούπολη) Διαδίκτυο- http://sainia.gr/index.php/2011-10-08-20-4310/838-i-agia-sofia-ena-aristoyrgima-tis-arxitektonikis, 4/11/2013, 12:30

- 10 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 10 Τυπικό σύστημα αποθηκευτικού κτιρίου Καρύταινας Η πρόσοψη, τα διαχωριστικά τοιχώματα, το δάπεδο και η οροφή είναι κατασκευασμένα με ξύλινο δομικό σύστημα.

Κατασκευαστική ανάλυση κτιρίων Καρύταινας (Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο-Τουλιάτος Π., Μετινίδου Π., Μοδινού Ε.)

- 11 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Η αναγνώριση και σωστή εκτίμηση είναι πάντα δύσκολη σε αυτές τις υπάρχουσες κατασκευές που πιθανώς να είναι γερασμένες και εξασθενημένες. Επιπλέον, τα δομικά συστήματα προηγούμενων αιώνων δεν είναι οικεία πλέον στους σύγχρονους επιστήμονες και κατασκευαστές και δεν καλύπτονται από σχετικούς κανονισμούς και τεχνικές οδηγίες αφού δεν χρησιμοποιούνται σήμερα. Για μια ήπια και συμβατή επέμβαση λοιπόν, είναι απαραίτητη η ανάλυση, κατανόηση και τεκμηρίωση της αρχικής δομής όπως και η αναζήτηση, η πλήρης αντίληψη και αποτίμηση των βλαβών και βαθμού εξασθένησης της κατασκευής. Επίσης, η μελέτη και κατανόηση της δομής σε βάθος θα συμβάλει σε απλούστερες, οικονομικότερες και ασφαλέστερες προτάσεις επισκευών. Επομένως, ο μελετητής οφείλει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και σχολαστικός στην έρευνα, καταγραφή και σχεδιασμό των παραδοσιακών κατασκευών ώστε να μην οδηγηθεί σε λάθος συμπεράσματα. Αυτά, μπορούν να προκαλέσουν λανθασμένες αποφάσεις επεμβάσεων και να στοιχήσουν ακόμη και την ύπαρξη και μοναδικότητα του κτίσματος.

- 12 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 11 Κατεργασία ξύλου με καμπύλο σκεπάρνι, σε ερυθρόμορφο αγγείο του 5ουαιώνα π.Χ.-Βρετανικό Μουσείο

Εικόνα 12 Παράσταση τεχνίτη με ματσόλα και σκαρπέλο σε πήλινο ανάγλυφο ρωμαϊκής εποχής –Βρετανικό Μουσείο

Εικόνα 13 Ο Έρωτας πριονίζει με σύνθετο πριόνι σε τοιχογραφία της Πομπηίας – Κακαράς Ι. - Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

- 13 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΕΦ.2 Οι χρήσεις του ξύλου στην ιστορία της δόμησης και των κατασκευών

Στον ανθρώπινο κατασκευαστικό τομέα παγκόσμια, για πολλούς αιώνες και χιλιετηρίδες, το ξύλο ήταν το κύριο υλικό για δημιουργία εργαλείων, μηχανισμών και κατασκευών. Μέσω αναφορών του Θεόφραστου, του Βιτρούβιου και του Πλίνιου μας γίνεται γνωστό ότι οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν ποικιλία ξύλων για οικοδομικούς σκοπούς και είχαν αρκετή γνώση για το υλικό. Γνώριζαν ότι τα διάφορα είδη ξύλου διέφεραν ως προς τη σκληρότητα, τη διάρκεια, τις μηχανικές ιδιότητες, την υγροσκοπικότητα ή την ξηρασία, καθώς και την διαφορετική αξία ανάλογα με την ηλικία των δένδρων από τα οποία προέρχονται, την εποχή του έτους που υλοτομήθηκαν και την περιοχή προέλευσής τους. 9 Οι αρχαίοι Έλληνες και αργότερα οι Λατίνοι ταύτιζαν την έννοια ‘υλικό’ με την έννοια του ξύλου γι’αυτό και τα παράγωγα ύλη, υλοτόμος, όπως αντίστοιχα και material, matter, για την λέξη mattera στα λατινικά. Οι Έλληνες επίσης, αναφέρονταν στο ξύλο ως «οικοδομική ύλη» ή ως «ερέψιμον ύλη» δηλαδή προς κατασκευή ορόφων ή στεγών.10 Στην αρχαία εποχή της Ελλάδας, κάθε τεχνίτης11 που κατεργαζόταν σκληρά ύλικά, ονομαζόταν τέκτων, ως κατεξοχήν όμως τεχνίτης του ξύλου. Ο Όμηρος τέκτονες

″τέκτων″

θεωρούνταν ο

χαρακτηρίζει τους ναυπηγούς, αλλά

και τους οικοδόμους13. Ο Ευριπίδης14 χαρακτηριστικά αναφέρει ″τέκτων γαρ

Θεόφραστος: ¨Περί Φυτών Ιστορίαι¨ V, 4.5, Βιτρούβιος: ¨Περί Αρχιτεκτονικής¨, τόμος ΙΙ, 9, 13, Πλίνιος, Nat. Hist. XIX,9, εντός Κακαράς Ι, ‘Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα’ 10 Κακαράς Ιωάννης, ‘Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα’-Η εργασία που αποτελεί μέρος του υπό έκδοση βιβλίου του εισηγητή με τίτλο: Τεχνολογία ξύλινων κατασκευών (1οςτόμος κεφ. 2.) σελ.5 11 Ησύχιος ¨τέκτων πάς τεχνίτης¨, Σουϊδας ¨τέκτων κοινώς τεχνίτης ο λιθοξόος, και των ξυλίνων ειδήμων¨, εντός Κακαράς Ι, όπως πιο πάνω 12 Ομήρου Ιλιάδα Ε59 13 Ομήρου Ιλιάδα Ζ315/316 14

Ευρυπίδης απόσπασμα 988

- 14 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 14

Παράσταση ξύλινων κιόνων

στοάς σε ερυθρόμορφο Αθηναϊκό αγγείοΜητροπολιτικό μουσείο Ν. Υόρκης

Εικόνα 15 Λίθινος δωρικός θριγκός και το ξύλινο

πρότυπο

του-

Κακαράς

Ι.

Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Εικόνα 16 Σχεδιαστική αναπαράσταση καλύβας

στην

Terra

Amata,

http://architessica.tumblr.com/post/165242153 25/terra-amata-france-prehistoric-hut-ca-400000 6/11/2013, 21:30

- 15 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ών έπρασσες ου ξυλουργικά″. Ο Πλάτων15 ορίζει ως ″τεκτονικήν την τέχνην των πριζόντων και τρυπόντων

και ξεόντων και τορνευόντων″ και γενικά

τέκτονα εννοεί τον ξυλουργό και δίνει τον ορισμό,

″τεκτονική, χρήσις και

εργασία περί το ξύλο″16. Τέκτων θεωρείτο επίσης στην Ελληνιστική περίοδο ο κατασκευαστής στεγών. Από επιγραφές,17 πληροφορούμαστε ότι για την κατασκευή της στέγης και της εσωτερικής οροφής του Ερεχθείου, αναφέρονται ταυτόχρονα ″τέκτονες″ και ″ξυλουργοί″ και ″πρίσται″ ( οι τεχνίτες χειριστές πριονιών για παραγωγή της πριστής ξυλείας). Κατά τον Γρηγόριο Νύσση18 (4ο αι. μ.Χ.), τέκτονες ονομάζονταν και οι ξυλογλύπτες, ″και τέκτων εις ζώων φαντασίαν το ξύλον εμόρφωσε″. Οι πρώτες πληροφορίες όμως, ανθρώπινων κτισμάτων, αναφέρονται στην προϊστορική εποχή (300 000 π.Χ.) όπου οι ανασκαφές στην Terra Amata, NiceΓαλλία, αποκάλυψαν την χρήση της ξυλείας για κατασκευή της πρώτης καλύβας για κατοικία.19 Αργότερα εμφανίζεται η χρήση ξύλινων ενισχύσεων εντός της λίθινης τοιχοποιίας των κτισμάτων κατά την νεολιθική εποχή (7000-3500 π.Χ.). Στην περιοχή της Χοιροκοιτίας της Κύπρου, από ανασκαφές τεκμηριώθηκε ξύλινος σκελετός για τη κατασκευή της στέγης των κυκλικών λίθινων κτισμάτων.20 Κατά τους αρχαϊκούς αλλά και τους κλασσικούς χρόνους, ναοί, στοές και οικίες κατασκευάζονταν εξολοκλήρου ή εν μέρει από ξύλο. Ακόμη και όταν τα κτίσματα ήταν πλίθινα ή λίθινα το ξύλο χρησιμοποιούταν σε ορισμένα μέρη

Θεάγης124b, εντός Κακαράς Ι, όπως πιο πάνω Πλάτων, Πολιτεία Δ 428b,c, εντός Κακαράς Ι, όπως πιο πάνω 17 Επιγραφή: IG I² 33927, 373 65.245, εντός Κακαράς Ι, όπως πιο πάνω 18 Μigne, Eλ. Πατρολογία46, στ. 737b, εντός Κακαράς Ι, όπως πιο πάνω 16

Touliatos P., Soikkeli A., Bertolini C.-‘European Timber Constructions’, University of Oulu, Department of Architecture, 2000, σελ.2 20 Παπαδόπουλος Ε., ‘‘Πολιτισμικά τοπία – Χωρική ανάλυση -Οργάνωση και χρήση του χώρου στο προϊστορικό Αιγαίο’ σελ.23, Τεχνολογικό εκπαιδευτικό ίδρυμα Καβαλάς Τμήμα αρχιτεκτονικής τοπιού-Δράμα 2012

- 16 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 17 Το κιονόκρανο ανασηκώνεται από τους λατόμους με ισχυρούς ξύλινους μοχλούς-Κορρές Μ. 1993

Εικόνα 18 Φόρτωση μεγάλου όγκου στην άμαξα με δύο ισχυρές δοκούς και μερικά κυλινδρικά τεμάχια σκληρού ξύλου μεγάλης διαμέτρου-Κορρές Μ. 1993

Εικόνα 19Ισχυρά ξύλινα φέροντα συστήματα στις οικίες του Ακρωτηρίου Σαντορίνης-Παλυβού Κλαίρη 1999

- 17 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

όπως στις θεμελιώσεις, στις ξυλοδεσιές, τα πατώματα, τα κουφώματα, τις οροφές, τις στέγες κτλ. Για την ανάπτυξη της αρχαίας Κλασσικής Ελληνικής Αρχιτεκτονικής, η ξύλινη κατασκευή προετοίμασε και στήριξε την τέχνη της δόμησης από μάρμαρο. Για παράδειγμα, στην κατασκευή του Παρθενώνα η συμβολή των ξύλινων κατασκευών ήταν τεράστια. Μοχλοί, σχάρες, γερανοί, τροχαλίες, πάσσαλοι, έλκηθρα και φάλαγγες από ξύλο ήταν απαραίτητα για την υποστήριξη και την μετατόπιση των βαριών μαρμάρων. Ο Βιτρούβιος αναφέρει και περιγράφει τις ανυψωτικές αρχαίες μηχανές που αναλάμβαναν μεγάλα φορτία. Επιπλέον, η στέγαση του ναού, αποτελείτο από οριζόντια οροφή επί της οποίας επικαθόταν δικλινής στέγη. Ξύλο χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα ελληνικά αρχαία μνημεία, για την σύνδεση των λίθων μεταξύ τους και για ενίσχυση σε οριζόντιο και κατακόρυφο επίπεδο. Ένα

από

τα

πιο

ενδιαφέρον

παραδείγματα

ξύλινης

κατασκευής

της

προϊστορίας και μάλιστα σε σεισμογενή περιοχή αποτελούν οι οικίες στο Ακρωτήρι στο νησί της Σαντορίνης. Γύρω στο 1650 π.Χ., η έκρηξη ηφαιστείου κάλυψε μεγάλος μέρος του νησιού με ηφαιστιογενή σκόνη. Οι πρόσφατες ανασκαφές αποκάλυψαν ότι τα βασικά δομικά υλικά, ήταν η πέτρα, το ξύλο και η λάσπη. Ο ρόλος του ξύλου στην αντίσταση έναντι των σεισμικών δυνάμεων είναι εκπληκτικά σημαντικός. Για να βελτιωθεί η ικανότητα παραλαβής φορτίου του πέτρινου τοίχου, ξύλινο πλέγμα ενσωματώνεται σε αυτόν μαζί με πρόσθετη στήριξη ξύλινων κατακόρυφων ορθοστατών σε ορισμένες περιπτώσεις. Διαπιστώθηκε επίσης ότι οι Μινωίτες κατασκεύαζαν πριν από χιλιάδες χρόνια αντισεισμικά πολυώροφα κτίρια με πολλαπλά και τεράστια ανοίγματα, με ψηλές και μεγάλες αίθουσες, ένα δομικό σύστημα το οποίο παραπέμπει στους πρόσφατους αιώνες. Είχαν την δυνατότητα να δημιουργούν ανοιγόμενους φεγγίτες, να ενοποιούν ή να απομονώνουν χώρους και να δημιουργούν δομικά συστήματα με αντίσταση στον σεισμό. Οι Μινωίτες έχτιζαν τα ανάκτορά

- 18 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 20 Τα ξύλινα δοκάρια στο παλάτι της Κνωσού (αναπαράσταση) www.ancientgreekcivilization.wordpress.com

Εικόνα 22 Ο Δρόμωνας http://egpaid.blogspot.com/2008/12/blog-post_18.html

Εικόνα 21 Η Τριήρης - http://blogs.sch.gr

- 19 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

τους, τις επαύλεις και τις οικίες τους με ασφαλή και καλαίσθητο τρόπο, πάντα με την χρήση του ξύλου ως βασικό δομικό στοιχείο.21 Ακόμη και στα λατομεία ασβεστόλιθου και μαρμάρου γινόταν η εξόρυξη με την απόσπαση των ογκόλιθων, σχίζοντας τους με σφήνες από ξύλο που διογκωνόταν με νερό. Με την πρόκληση των τεράστιων δυνάμεων από την διόγκωση του υγραμένου ξύλου, διασπούσαν τον βράχο.22 Επιπλέον, το ξύλο προήγαγε την κατασκευή των πρώτων σκαφών τα οποία συνεισέφεραν σε μεγάλο βαθμό στην εξέλιξη του ανθρώπου. Πρόκειται για το ταχύτατο πολεμικό πλοίο της Τριήρους, στον αρχαίο Ελλαδικό κόσμο και αργότερα τον Δρόμωνα για το Βυζαντινό πολεμικό ναυτικό. Η ξύλινη κατασκευή υποστήριξε επίσης τους μηχανισμούς για τις αρχαίες πολιορκητικές μηχανές, μηχανές μετακίνησης και μεταφοράς, ανεμόμυλους, νερόμυλους και νεροπρίονα στην περιοχή του Αιγαίου μέχρι τις αρχές του 20 ου αιώνα. Τα κτίσματα και κυρίως οι οικίες από τον Μεσαίωνα μέχρι τον 20 ο αιώνα που σώζονται μέχρι και σήμερα, αναπτυχτήκαν διαμορφώνοντας ένα χαρακτήρα σε κάθε περιοχή, έχοντας όμως αρκετά κοινά στις περιοχές της ανατολικής σεισμικής Μεσογείου. Παρά τις αποστάσεις των τοποθεσιών, υπάρχουν αρκετές ομοιότητες από την άποψη της κατασκευαστικής τεχνικής. Σε όλες τις περιπτώσεις οι τοιχοποιία είναι κατασκευασμένη από λίθο ή τούβλο, ενώ τα υπόλοιπα μέρη από ξύλο. Ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων είναι η καλή γνώση των κατασκευαστών και η μαεστρία στην τεχνική, σε μια γεωμετρική οργάνωση του χώρου.23

Παλυβού Κ., ‘Ακρωτήρι Θήρας’, Η οικοδομική τέχνη 1999 Κακαράς Ι., ‘Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα’-Η εργασία που αποτελεί μέρος του υπό έκδοση βιβλίου του εισηγητή με τίτλο: Τεχνολογία ξύλινων κατασκευών (1οςτόμος κεφ. 2.) 23 Donati P.- ‘Legno, pietra e terra. L’arte del costruire’, σελ.16-63 & Dolby C., Hammer A., Jeppsson K., ‘Rural constractions in timber’, Swedish university of archicultural sciences 1988, σελ.37-55 & Touliatos P., Soikkeli A., Bertolini C.-‘European Timber Constructions’, University of Oulu, Department of Architecture 2000, σελ.4-7 22

- 20 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 23 Παραδοσιακό σπίτι στην πόλη Safranbolu, Τουρκία-Φωτογράφος Uğur Başak, http://en.wikipedia.org/wiki/Ottoman_architecture

Εικόνα 24 Μεσαιωνική κατοικία στην Bologna- Ιταλία, http://www.guidobarbi.it/blog/2010/05/01/

- 21 -

Εικόνα 25 Μεσαιωνική κατοικία στην Bologna- Ιταλία, http://reporterpercaso.com/2012/12/18/sottoi-portici-di-bologna , 12/11/13 12:00

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

2.1 Τυπικές και βασικές περιοχές της παραδοσιακής κατασκευής όπου συνηθέστερα χρησιμοποιείται το ξύλο ως κύριο δομικό υλικό Το ξύλο εντοπίζεται σε διάφορα μέρη των κατασκευών με διαφορετική λειτουργία και χρήση κάθε φορά ανάλογα με την τοπική τεχνογνωσία και τεχνοτροπία της κάθε εποχής, αλλά και την ανάγκη της χρήσης του. Οι τυπικές κατηγορίες χρήσης, στα αρχιτεκτονήματα, που κατατάσσονται τα ξύλινα στοιχεία είναι: 1.Ολοκληρωμένα δομικά συστήματα με τη χρήση ξύλου τόσο στον φέροντα οργανισμό όσο και στα μη φέροντα συμπληρωτικά μέλη της κατασκευής. Αυτά μπορεί να είναι κτίρια ή και ολόκληροι όροφοι με φέρουσα ξύλινη κατασκευή στηριγμένοι σε λιθοδομή. Ενδιαφέροντα και γνωστά τέτοια παραδείγματα συναντώνται σε πολλές περιοχές όπως Μ. Ασία, Λευκάδα Ελλάδας, στο Πήλιο, στην Καστοριά, στα Βαλκάνια και γενικά όπου υπάρχει σεισμός και ανάγκη μεγάλων κατασκευών. 2.Βασικά φέροντα και μη φέροντα μέλη του κτιρίου. Δηλαδή ξύλινες στέγες, πατώματα, χαγιάτια, εσωτερικά χωρίσματα. 3.Ξύλινα στοιχεία ως βασική ενίσχυση της τοιχοποιίας όπως οι ξυλοδεσιές και οι ιμαντώσεις. Οι ξυλοδεσιές, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μεσογείου, αναλάμβαναν να ενώσουν την ανομοιογενή κατασκευή των λίθινων τοίχων που προκύπτει από τη δόμηση σε δύο πρόσωπα και καθιστά απαραίτητη την ένωση τους. Ο ρόλος των ξύλινων περιμετρικών αυτών στοιχείων είναι η ενίσχυση της συνοχής της τοιχοποιίας καθώς και η αντοχή σε κάμψη και εφελκυσμό. Ταυτόχρονα, διανεμημένα ομοιόμορφα τα στοιχεία αυτά συνενώνουν και ενισχύουν την συνεργασία και την ομοιόμορφη συμπεριφορά των μελών του κτιρίου σε δυναμικές φορτίσεις24.

Καρύδης Ν.-‘ Παραδοσιακή Αντισεισμική δόµηση στο Ανατολικό Αιγαίο: Η Περίπτωση της Ερεσού και της Περγάµου’ σελ.7

- 22 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 27Ξύλινοι κλειστοί εξώστες στο Κάιρο, Αίγυπτος - http://www.allposters.com/-sp/WoodenBalconies-Moucharabieh-in-Cairo-EgyptPosters_i7348404_.htm, 12/11/2013 12:00

Εικόνα 28 Οικία στην Καστοριά Μακεδονίας, Ελλάδα, http://fineartamerica.com/featured/traditionalhouse-at-kastoria-makedonia-greece-soultanakoleska.html

Εικόνα 29 Παραδοσιακή οικία ΛευκωσίαΚύπρος, Αρχείο Δήμου Λευκωσίας

- 23 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Παραδείγματα συναντούμε στην Μινωική αρχιτεκτονική, στο Βυζάντιο και στους Μεταβυζαντινούς χρόνους, στην Τουρκοκρατία, στον 20 ο αιώνα και στην Εκκλησιαστική ορθόδοξη ναοδομία. 4.Κατασκευή ξύλινων κουφωμάτων (θύρες, παράθυρα, φωταγωγοί) σε συνδυασμό με άλλα υλικά και σκάλες. 5.Τελειώματα, σταθερή επίπλωση, επικαλύψεις και δάπεδα.

- 24 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 30 Εγκάρσια τομή και μέρη κορμού ξύλου, Τουλιάτος Π.

- 25 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΕΦ.3 Η δομή του ξύλου και οι ιδιαιτερότητές του ως δομικό υλικό

Για να καταστεί δυνατή μία επιτυχημένη επέμβαση σε ξύλινη παραδοσιακή κατασκευή, πρέπει πρώτα να γίνει πλήρως κατανοητό το συγκεκριμένο υλικό με τις ιδιαιτερότητες και τις δυνατότητές του. Το ξύλο ως εξελισσόμενο ζωντανό φυσικό στοιχείο κατέχει συγκεκριμένη δομή και σύσταση. Σε εγκάρσια τομή κορμού ενός δέντρου, μπορούμε να διακρίνουμε

τον

εξωτερικό

φλοιό,

τον

οποίο

αποτελούν

σκληρά

αποφελλωμένα κύτταρα. Στη συνέχεια, ο εσωτερικός φλοιός αποτελείται από ζωντανά χυμώδη κύτταρα και πιο μέσα το κάμβιο που είναι ο ζωντανός μεριστικός ιστός του κορμού ο οποίος παράγει ξύλο και φλοιό με τη διαίρεση των κυττάρων του και έτσι εμφανίζονται οι ετήσιοι αυξητικοί δακτύλιοι. Ακολουθεί το σομφό ξύλο με ανοιχτότερη απόχρωση, πορώδες και με περισσότερη υγρασία, αποτελούμενο από ενεργά και ζωντανά κύτταρα. Το εγκαρδιόξυλο βρίσκεται στην κεντρική περιοχή, με πιο σκούρα απόχρωση, ελαφρώς πορώδες και ανθεκτικότερο από το σομφό. Η εντεριώνη, βρίσκεται στο κέντρο του κορμού και αποτελείται από ξυλώδη περεγχυματικό ιστό και είναι λιγότερο σκληρή. Η χημική σύσταση του ξύλου είναι αρκετά απλή με κύρια συστατικά την κυτταρίνη, τις ημικυτταρίνες, τη λιγνίνη και διάφορα εκχυλίσματα. Με το πολυμερισμό αυτών των στοιχείων δημιουργείται μια τρισδιάστατη ένωση η οποία ενισχύει την ανθεκτικότητα και σκληραίνει τα κυτταρικά τοιχώματα του κορμού. Έτσι τα κύτταρα αποκτούν μεγάλη αντοχή σε εφελκυστηκές και θλιπτικές τάσεις αφού μειώνεται η ελαστικότητά τους. Ουσιαστικά, αυτά τα χημικά συστατικά που αποτελούν το ξύλο επηρεάζουν και τις ιδιότητες που

- 26 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 31 Μικροσκοπικά χαρακτηριστικά του ξύλου, Τουλιάτος Π.

- 27 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

παρουσιάζει αλλά και τη χρήση του.25

3.1 Χαρακτηριστικές ιδιότητες ξύλου Η χρήση του ξύλου σε διάφορους τομείς από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, στηρίζεται στα θετικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζει, τις ιδιότητες του, την αισθητική του αξία όπως και τη δυνατότητα να μην ρυπαίνει το περιβάλλον διότι αποσυντίθεται και είναι ανανεώσιμη πρώτη ύλη. Επιπλέον, κατεργάζεται με ευκολία και με μικρή κατανάλωση ενέργειας. Οι κύριες ιδιότητες του ξύλου είναι : Η πυκνότητα, η οποία σχετίζεται και με άλλες τεχνικές του ιδιότητες, είναι το μέτρο της μάζας σε συγκεκριμένο όγκο ξύλου και λειτουργεί ως δείκτης ποιότητάς του. Επηρεάζεται από τη δομή, την υγρασία, τα εκχυλίσματα και τη χημική σύσταση του ξύλου. Διαφορές όμως στη κυτταρική συγκρότηση ή την περιεκτικότητα εκχυλισμάτων σε ίδιας πυκνότητας ξύλα, μπορούν να δώσουν άλλες ιδιότητες στο κάθε ένα. Η υγροσκοπικότητα, η ιδιότητα δηλαδή του ξύλου να προσλαμβάνει υγρασία από το περιβάλλον, η οποία υπάρχει στο ξύλο είτε ως υγρό νερό στα κυτταρικά τοιχώματα και το εσωτερικό των κυτταρικών ινών, είτε ως μορφή υδρατμών στις κυτταρικές κοιλότητες. Αυτή η περιεκτικότητα σε υγρασία εξαρτάται από τις ατμοσφαιρικές συνθήκες στις οποίες βρίσκεται το ξύλινο στοιχείο. Η ρίκνωση, όταν δηλαδή οι διαστάσεις του ξύλου μειώνονται κάθετα στην διεύθυνση των ινών μαζί με την μείωση της υγρασίας και η διόγκωση όταν συμβαίνει το αντίθετο. Η δράση των δύο αυτών ιδιοτήτων εξαρτάται από την πυκνότητα του ξύλου λόγω της ιδιότητας αυτού να συγκρατεί λιγότερη ή περισσότερη υγρασία στα κυτταρικά τοιχώματα αντίστοιχα. Η χαρακτηριστική

Π.Τουλιάτος κ.α.-Θέματα Οικοδομικής-Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτονικής, τομέας συνθέσεων τεχνολογικής αιχμής, οικοδομική. Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 1999, σελ.184

- 28 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 32 Οι ιδιότητες του ξύλου-Τουλιάτος Π.

- 29 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ιδιότητα του ξύλου να συστολοδιαστέλεται με πολύ ισχυρές τάσεις καθέτως στις ίνες του προσφέρει, όπως προαναφέρθηκε, τη δυνατότητα, από την αρχαιότητα, για απόσπαση γρανιτών και μαρμάρων στα λατομεία μέσω διόγκωσης ξύλινων σφηνών. Οι θερμικές ιδιότητες του ξύλου χαρακτηρίζονται από την μικρή θερμική αγωγιμότητα, την μεγάλη θερμοχωρητικότητα, και την βραδύτητα καύσης. Το ξύλο ως κυτταρικής σύστασης υλικό είναι φτωχός αγωγός θερμότητας λόγω της μικρής ποσότητας ελεύθερων ηλεκτρονίων που τυπικά μεταδίδουν την ενέργεια και της πορώδους δομής του. Η ηλεκτρική ιδιότητα χαρακτηρίζεται με την αντίσταση στη μετάδοση συνεχούς ηλεκτρικού

ρεύματος

και

τη

διηλεκτρική

ιδιότητα

στην

επίδραση

εναλλασσόμενου ρεύματος υψηλής συχνότητας. Οι μεγάλες ακουστικές ιδιότητες του ξύλου προσφέρουν την παραγωγή ήχου με άμεση κρούση του και αντίσταση σε ήχους που παράγονται από άλλες πηγές και μεταφέρονται μέσω του αέρα. Η ανισοτροπία του ξύλου είναι χαρακτηριστική του ιδιότητα. Παρουσιάζει δηλαδή διαφορετική δομή, διαφορετικές αντοχές και συμπεριφορές στις διάφορες διευθύνσεις της μάζας του. Εμφανίζει άλλες ιδιότητες για παράλληλα ή κάθετα στη διεύθυνση των ινών του, που κατά κανόνα ακολουθούν τον άξονα του κορμού ή του κλαδιού. Οι μηχανικές ιδιότητες είναι το μέτρο μηχανικής αντοχής, η αντίσταση δηλαδή σε παραμορφώσεις του υλικού από εξωτερικούς παράγοντες. Η αντίσταση αυτή εξαρτάται από το μέγεθος της δύναμης και τον τρόπο φόρτισής του. Ακόμη, εξαρτάται και από τη διεύθυνση εφαρμογής της όποιας φόρτισης. Λόγω της ανισοτροπίας του ξύλου οι περισσότερες και καλύτερες μηχανικές του αποδόσεις εμφανίζονται σε φορτίσεις παράλληλες προς τη διεύθυνση των ινών του.

Η μηχανική αντοχή διακρίνεται σε εφελκυσμό, θλίψη, διάτμηση,

κάμψη, σχίση, κρούση κ.α.26

Τεχνικό επιμελητήριο Ελλάδος-Οδηγός δομικών υλικών, Το ξύλο ως δομικό υλικό

- 30 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 33 Η παθολογία του ξύλου σύμφωνα με τον Laner Franco, ‘Il restauro delle strutture di legno’

& Τουλιάτος Π. κ.α.-‘Θέματα Οικοδομικής’-Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτονικής, τομέας συνθέσεων τεχνολογικής αιχμής, οικοδομική. Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 1999, σελ.189193 & Τσακανίκα Ε., Κοντέας Ζ., ΕΝ1995-1-1, ‘Ευρωκώδικας 5, Σχεδιασμός ξύλινων κατασκευών, Μέρος1 – 1, Γενικοί κανόνες και κανόνες για κτήρια’, ΤΕΕ - Εκπαιδευτικά σεμινάρια ευρωκώδικων, Αθήνα 2010, σελ. 25-43

- 31 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΕΦ.4 Παθολογία του ξύλου και αλλοιώσεις

Το ξύλο δεν εξασθενεί, η αντοχή και οι ιδιότητες του δεν αλλάζουν αν δεν είναι εκτεθειμένο στην επίδραση του περιβάλλοντος. Η ανθεκτικότητά του στον χρόνο είναι σχεδόν απεριόριστη και δεν καταστρέφεται με την πάροδο του χρόνου. Όμως, ενέχει την πιθανότητα να καταναλωθεί ως τροφή ή να συντηρήσει την φωτιά ως καύσιμη ύλη.

4.1.1 Η Βιολογική φθορά ξύλου H ξυλεία είναι φτιαγμένη για να συνυπάρχει με την υγρασία (χυμοί, νερό, υδρατμοί) και το γεγονός αυτό δεν προκαλεί κανένα πρόβλημα, φτάνει να μην ξεπεραστεί το όριο. Υπάρχει όμως η τρωτότητα, όπου, υπό ευνοϊκές συνθήκες μπορεί να προσβληθεί από μύκητες σήψης οι οποίοι είναι φυτικοί οργανισμοί, συναντώνται σε διάφορα μεγέθη και τρέφονται από ξυλώδεις ιστούς. Αυτό συμβαίνει στο ξύλο μόνο όταν αναπτυχθεί η απαραίτητη ύπαρξη υγρασίας, θερμοκρασίας και οξυγόνου. Η συστηματική διαβροχή των ξύλινων στοιχείων ή η παραμονή τους σε περιβάλλον υψηλής περιεκτικότητας υδρατμών για μακρύ χρονικό διάστημα με συνέπεια να υπάρχει ποσοστό περιεχόμενης υγρασίας πέραν του 18% ευνοεί την ανάπτυξή τους. Εάν όμως, σε κάποια στιγμή δεν υπάρχει συνεχής και επαρκής ποσότητα υγρασίας ή οξυγόνου, το ξύλο παραμένει απρόσβλητο με τα σπόρια των μυκήτων να παραμένουν και να δραστηριοποιούνται, μόνο όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Για την ανάπτυξη των μυκήτων η ποσότητα οξυγόνου δεν μπορεί να είναι μεγάλη, και αυτό μόνο σε ειδικές συνθήκες μπορεί να συμβεί, αφού το οξυγόνο προσφέρεται σε αφθονία από το περιβάλλον. Η θερμοκρασία που επιτρέπει την ανάπτυξη τους είναι 10-35 Cº. Σε χαμηλότερες θερμοκρασίες η δράση τους αποτρέπεται και παραμένουν αδρανείς, ενώ σε

- 32 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 34 Δράση σηπτικών μυκήτων - Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Οδηγός δομικών υλικών-Το ξύλο ως δομικό υλικό, Τουλιάτος Π.

Εικόνα 35Τυπική εμφάνιση καστανής σήψης ξύλου- Μαντάνης Γεώργιος, Δομή και ιδιότητες του ξύλου, Μέρος ΙΙ, Διδακτικές σημειώσεις

- 33 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

υψηλότερες προκαλείται καταστροφή των σπορίων και αποστείρωση, όπως γίνεται και για την αποξήρανση του ξύλου στους κλιβάνους.27 Είδη μυκήτων Ανάλογα με το μέρος του ξυλώδους ιστού που καταναλώνεται, οι μύκητες διακρίνονται σε σηπτικούς και χρωστικούς. Οι σηπτικοί μύκητες τρέφονται με κυτταρίνη, καταστρέφοντας τη δομή του ξύλου. Έτσι προκαλείται μηχανική υποβάθμιση του υλικού που ανάλογα με τον βαθμό προσβολής μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη αχρήστευση του. Η σήψη αυτή διακρίνεται σε λευκή, καστανή και μαλακή. Στην λευκή σήψη οι μύκητες τρέφονται από κυτταρίνη και λιγνίνη. Η σκληρή ξυλεία είναι πιο επιρρεπής στη λευκή σήψη απ’ότι η μαλακή. Όταν η σήψη είναι σε προχωρημένο στάδιο, τα ξύλινα στοιχεία παίρνουν λευκό χρώμα σε σημεία. Στην καστανή σήψη, οι μύκητες τρέφονται από κυτταρίνη και ημικυτταρίνη. Προσδίδει καστανό χρώμα, κυβοειδή σκασίματα

στο ξύλο και εύκολο

θρυμματισμό του. Λόγω της ικανότητας του υλικού να εκκρίνει σταγόνες νερού, μεταδίδεται με ευκολία και στα υγιή μέρη του ξύλου. Κατά την μαλακή σήψη οι μύκητες προσβάλλουν το ξύλο όταν αυτό βρίσκεται σε υγρές περιοχές, όπως σε επαφή με το έδαφος και σε μεταλλεία. Αποσυνθέτουν και καταναλώνουν κυρίως τη κυτταρίνη και τις ημικυτταρίνες και λιγότερο την λιγνίνη. Αυτή η σήψη προσβάλλει περισσότερα είδη ξύλου από ότι η καστανή και λευκή, και ειδικά τα πλατύφυλλα είδη. Το αρχικό σχήμα του

Κλίβανος= Είναι ο φούρνος που χρησιμοποιείται για την σκλήρυνση και ξηρασία υλικών. Οι

κλίβανοι χρησιμοποιούνται για την ξήρανση ξύλων έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν αμέσως. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να προστατεύσουμε την ξυλεία από προσβολές μυκήτων, από προσβολές ξυλοφάγων εντόμων και άλλων μικροοργανισμών. Οι σύγχρονοι κλίβανοι ξυλείας ελαττώνουν επίσης την πίεση για να επιταχύνουν τη διαδικασία ξήρανσης και να μειώσουν την παραγωγή καυσίμων.

- 34 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 36 Προσβολή ξύλου από χρωστικούς μύκητες-κυάνωση, Τουλιάτος Π.

Εικόνα 37 Στοές εντόμων σε τομή ξύλουAndrea Bernasconi I corsi- Protezione del legno -Promo legno,

Εικόνα 38 Λύκτος-παρκεντοέντομο σε (α) τέλειο έντομο & (β) προνύμφη -Μαντάνης Γεώργιος, Δομή και ιδιότητες του ξύλου, Μέρος ΙΙ, Διδακτικές σημειώσεις

- 35 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ξύλου διατηρείται, αλλά επιφανειακά είναι σκούρο και μαλακό ενώ στην εξέλιξη της προσβολής διαβρώνεται. Οι χρωστικοί μύκητες προσβάλλουν κυρίως το σομφό και δεν προκαλούν μείωση των μηχανικών ιδιοτήτων αφού δεν καταναλώνουν ξυλώδη ιστό. Προκαλούν όμως αύξηση της διαπερατότητας του ξύλου, προβλήματα στη συγκόλληση και χρωματικές αλλοιώσεις. Αυτές, μπορούν να προχωρήσουν και σε βάθος, οπότε ο επιφανειακός καθαρισμός να μην είναι επαρκής. Η πιο γνωστή και σοβαρή χρωματική αλλοίωση ξύλου είναι η κυάνωση ή η κυανή σήψη κωνοφόρων. Προσβάλλεται μετά την υλοτομία και ο χρωματισμός επεκτείνεται στη περιοχή του σομφού ή σε ακανόνιστες θέσεις.

Η αλλαγή

χρώματος είναι σε βάθος αλλά η μηχανική ιδιότητα δεν μειώνεται παρά μόνο η αντοχή σε καύση. Η προστασία από τους μύκητες μπορεί να προνοηθεί με τον εμποτισμό28 του ξύλου με κατάλληλες βιοκτόνες ουσίες, πριν την κατασκευή, κατά προτίμηση, αλλά και κατά την διάρκεια λειτουργίας της. Προστασία, επίσης, από τους μύκητες προσφέρει ο σωστός αρχιτεκτονικός σχεδιασμός των ξύλινων κατασκευών ο οποίος δεν επιτρέπει την ανάπτυξη της υγρασίας στα ξύλινα στοιχεία πέραν του ορισμένου από τους κανονισμούς ποσό του 18%.

4.1.2 Ξυλοφάγα έντομα Το ξύλο μπορεί να προσβληθεί από μερικές εκατοντάδες είδη εντόμων, τα ξυλοφάγα ή ξυλοτρητικά. Τα διάφορα είδη αυτών των εντόμων, προσβάλλουν κυρίως το ξυρό ξύλο διανοίγοντας οπές και στοές, ενώ σταδιακά μετατρέπουν σε σκόνη το εσωτερικό αφήνοντας μια λεπτή εξωτερική στρώση. Οι οπές και τα τρίμματα από το ξύλο μπορεί να είναι ορατές και να αποτελούν ένδειξη ύπαρξης των εντόμων, όπως ακόμη και ο χαρακτηριστικός ήχος όταν το ξύλο τρώγεται. Κάποια από τα έντομα μπορεί να είναι και φορείς σηπτικών μυκήτων. Η διαφορά των εντόμων από τους μύκητες είναι ότι δεν αποδυναμώνουν τις μηχανικές ιδιότητες του υλικού αλλά μειώνουν την διατομή του.

Με εμποτισμό του ξύλου με κατάλληλες εμποτιστικές ουσίες αποτρέπεται η προσβολή μυκήτων και περιορίζεται ο ρυθμός απόξεσης των επιφανειακών ινών του ξύλου 28

- 36 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 39 Προνύμφη εντόμου και καταστροφή ξύλου από αυτό Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Οδηγός δομικών υλικών-Το ξύλο ως δομικό υλικό

Εικόνα 40 Προσβολή ξύλου από τερμίτες, Τουλιάτος Π.

Εικόνα 41 Προσβολή ξύλου από θαλάσσιο μικροοργανισμόΜαντάνης Γεώργιος, Δομή και ιδιότητες του ξύλου, Μέρος ΙΙ, Διδακτικές σημειώσεις

- 37 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Τα στάδια ζωής των εντόμων είναι τέσσερα. Αυγά, προνύμφες, νύμφες και πλήρη ανεπτυγμένα έντομα. Αρχικά, τα αυγά τοποθετούνται στις σχισμές του ξύλου, μετά η προνύμφη διανοίγει οπές και στοές στο ξύλινο στοιχείο, μεταβάλλεται σε νύμφη κοντά στην επιφάνεια του ξύλου και τέλος το τέλειο έντομο πετώντας βρίσκει το ζευγάρι του για να επαναληφτεί η διαδικασία. Η δράση τους ευνοείται από τις υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλές υγρασίες. Η παρουσία τους ποικίλει από περιοχή σε περιοχή, για παράδειγμα συναντούνται περισσότερο σε αγροτικές περιοχές παρά σε αστικές και διαφέρουν σε είδος και πλήθος. Τα πιο συχνά στη περιοχή μας είναι κάποια κολεόπτερα, ο υλότρυπος που προσβάλει τη δομική ξυλεία, τα ανόβια (σαράκι) που προσβάλει έπιπλα και ο λύκτος

(παρκετοέντομο)

που

προσβάλει

κυρίως

ξύλινα

δάπεδα

από

πλατύφυλλα. Τα ισόπτερα (τερμίτες) ζουν μέσα στο έδαφος σε οργανωμένα σύνολα και τρέφονται από ξύλο και υπολείμματα δέντρου. Αποφεύγουν το ηλιακό φως γι’αυτό και η δράση τους είναι στο εσωτερικό του ξύλου και η προσβολή δεν είναι ορατή, μπορεί όμως να είναι ολοσχερής, αφήνοντας ένα λεπτό εξωτερικό στρώμα. Οι θαλάσσιοι ξυλοφάγοι μικροοργανισμοί προσβάλουν ξύλα που βρίσκονται στη θάλασσα (πάσσαλοι προβλητών, ναυάγια) και βοηθούνται από την ύπαρξη μυκήτων και βακτηρίων. Την έκταση τους ενισχύει η θερμοκρασία, η ποσότητα αλατιού στο νερό, το είδος του ξύλου και του οργανισμού. Συνήθως διατρυπούν το ξύλο αναζητώντας καταφύγιο και όχι τροφή, γι’αυτό και δεν αποτελούν πρόβλημα στις κατασκευές του χερσαίου περιβάλλοντος.29

Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος-Οδηγός δομικών υλικών, Το ξύλο ως δομικό υλικό & Μαντάνης Γ.-‘Δομή και ιδιότητες του ξύλου, Μέρος ΙΙ’, Διδακτικές σημειώσεις, ΤΕΙ Λάρισσας & Bernasconi A.-‘Protezione del legno’-I corsi promo_Legno-2009

- 38 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 42 Οι τρεις παράγοντες της φωτιάς, Piazza M.-‘Il legno e il fuoco’- I corsi promo_Legno- Universita degli studi di Trento

Εικόνα 43 Ξύλινο σύστημα στέγης που ο φορέας του εξακολουθεί να λειτουργεί και μετά την πυρκαγιά, Τουλιάτος Π.

- 39 -

Εικόνα 44 Μέλη ξυλείας μετά από πυρκαγιά. Παρατηρείται μόνο επιφανειακή απανθράκωση , Τουλιάτος Π.

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

4.1.3 Ο καταστροφικός παράγοντας της φωτιάς Το ξύλο, όπως αναφέρθηκε, είναι κακός αγωγός της θερμότητας. Η κυτταρίνη όμως είναι από τη φύση της σχεδιασμένη ώστε να συντηρεί τη φωτιά γι’αυτό και το ξύλο είναι καύσιμο υλικό. Η συμπεριφορά της ξύλινης κατασκευής σε μια φωτιά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως το είδος της ξυλείας, η πυκνότητα, η περιεκτικότητα υγρασίας, το μέγεθος, το σχήμα και η σχέση επιφάνειας-όγκου. Κατά τη διάρκεια της καύσης η θερμοκρασία του ξύλου παραμένει αμετάβλητη ακριβώς κάτω από την καιγόμενη επιφάνεια, η οποία περιορίζει την περιοχή που επηρεάζεται από την καύση. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί ένα μέλος της κατασκευής να φλέγεται χωρίς η θερμότητα να μεταδίδεται σε όλη τη μάζα. Σημαντικό είναι ότι η ενέργεια καύσης περιορίζεται επιφανειακά και η θερμότητα μεταδίδεται με αργό ρυθμό σε μερικά χιλιοστά εσωτερικά. Η ευφλεκτότητα του ξύλου, λόγω της σχετικής προβλεπτικότητας, είναι γνωστή για την βραδύτητα διάδοσης του φαινομένου καύσης. Η ταχύτητα της είναι υπολογιζόμενη και σταθερή, με μέγιστη δυνατή τα 0,67mm ξύλου, ανά λεπτό. Δηλαδή για να αντιληφθούμε ευκολότερα το χρόνο καταστροφής, σε μισή ώρα πυρκαγιάς ενός ξύλινου στοιχείου θα χαθεί, το πολύ, 20mm περίπου της διατομής του. Τα μηχανικά χαρακτηριστικά του ξύλου παραμένουν πρακτικά αμετάβλητα ακόμη και σε απανθρακωμένο εξωτερικά στοιχείο. Ξύλα μεγάλων διαστάσεων παρουσιάζουν αντίσταση στην εξάπλωση της φωτιάς ακόμη και παύση της, εκτός και εάν επιδράσει πρόσθετη θερμότητα. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε επιφανειακή απανθράκωση του ξύλου, η οποία δρα ως μονωτικό και συντελεί στο να μην υποχωρούν αλλά ούτε να εξασθενούν, τα σημαντικά φέροντα στοιχεία σε ξύλινες κατασκευές, ενώ αντίθετα τα μεταλλικά υποχωρούν μόλις φτάσουν στο όριο της κατάλληλης θερμοκρασίας, δηλαδή πάνω από 520 ºC.

- 40 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 45 Η μεταβυζαντινή οικία της οικογένειας Μπενιζέλων στην πλάκα Αθηνών , η οποία παρέμεινε εκτεθειμένη στις καιρικές συνθήκες για αρκετά χρόνια, Τσακανίκα Ε. κ.α.

Εικόνα 46 Εξασθενημένη ξύλινη ένωση ‘ιμάντωσης’, Τουλιάτος Π.

- 41 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Η αντοχή του ξύλου σε φωτιά αυξάνεται με τον εμποτισμό του με κατάλληλες χημικές ουσίες που επιβραδύνουν την καύση.30

4.1.4 Κλιματικοί παράγοντες φθοράς Το ξύλο υφίσταται την επίδραση των κλιματικών παραγόντων (θερμοκρασία, σχετική υγρασία, βροχή, χιόνι, αέρας, φως) όταν είναι εκτεθειμένο για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εξωτερικό περιβάλλον. Προκαλείται αλλοίωση, με την μορφή γήρανσης του ξύλου, η οποία σε μακροσκοπική παρατήρηση περιλαμβάνει

μεταβολή

του

χρώματος,

ραβδώσεις,

στρεβλώσεις

και

επιφανειακή διάβρωση. Η επανάληψη συστολο-διαστολών του ξύλου προκαλεί στην επιφάνεια αποκόλληση των αυξητικών δακτυλίων και ραγαδώσεις των κυτταρικών τοιχωμάτων. Το ηλιακό φως και η υπεριώδης ακτινοβολία προκαλεί μικροραγάδες στα κυτταρικά

τοιχώματα,

καταστροφή

στις

μεμβράνες

των

δευτερογενών

τοιχωμάτων και χημικές μεταβολές με αργό ρυθμό. Ακόμη, η δράση του νερού μαζί με υψηλή θερμοκρασία συμβάλουν στην αλλοίωση ενισχύοντας τη ρίκνωση και διόγκωση του επιφανειακού ξύλου. Ο άνεμος επίσης, μπορεί να προκαλέσει επιφανειακή διάβρωση και να απομακρύνει επιφανειακές ίνες ξύλου. Στην μακροχρόνια ζωή του ξύλου, όλα τα στοιχεία μαζί, εξαρτώμενα από τις καιρικές συνθήκες της κάθε περιοχής, απομακρύνουν συνεχώς επιφανειακά στρώματα ξύλου και οδηγούν σε γήρανσή του με αργό ρυθμό. Προφανώς η εξωτερική επιφάνεια δέχεται μεγαλύτερη αλλοίωση από τους κλιματικούς παράγοντες σε σχέση με την εσωτερική.

Τεχνικό επιμελητήριο Ελλάδος-Οδηγός δομικών υλικών, Το ξύλο ως δομικό υλικό & Μαντάνης Γ., -Δομή και ιδιότητες του ξύλου, Μέρος ΙΙ, Διδακτικές σημειώσεις, ΤΕΙ Λάρισας & Συνέντευξη Καθηγητή Τουλιάτου Π., 31/10/2013 & Τουλιάτος Π., κ.α.-‘Θέματα Οικοδομικής’-Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτονικής, τομέας συνθέσεων τεχνολογικής αιχμής, οικοδομική. Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 1999, σελ.194198

- 42 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 47 Τυπική και συνήθως, μη φαινόμενη, φθορά ξύλινων φορέων της στέγης εντός της διαβρεχόμενης τοιχοποιίας, που επιτρέπει την μετατροπή των αμοίβοντων ώστε να ωθούν τους τοίχους προς τα έξω, Οικία της οικογένειας Μπενιζέλων στην πλάκα Αθηνών, Τσακανίκα Ε. κ.α.

Εικόνα 48 Διακοπή συνέχειας του ξύλινου στοιχείου λόγω αδυναμίας παραλαβής του εφελκυστικού φορτίου της ξύλινης στέγης σε συνδυασμό με βιολογικούς παράγοντες, Άγιος Σέργιος και Βάκχος ΚαλοπαναγιώτηΦοιτητική εργασία Πανεπιστημίου Frederick

- 43 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

4.1.5 Μηχανικοί παράγοντες φθοράς Το ξύλο, όταν δέχεται μηχανικές φορτίσεις σε κατασκευές, υφίσταται σταδιακή αλλοίωση η οποία εξαρτάται από το είδος και το μέγεθος της φόρτισης, από το είδος του ξύλου και την περιεκτικότητά του σε υγρασία. Σε γέφυρες και πατώματα η αλλοίωση προκαλείται από δυνάμεις τριβής, που προέρχονται από την κίνηση οχημάτων και ανθρώπων πάνω τους. Η δράση αυτή μπορεί να ενισχυθεί και από σηπτικούς μύκητες.31

4.1.6 Χημικοί παράγοντες φθοράς Το ξύλο παρουσιάζει

σημαντική αντοχή σε χημικά διαλύματα μικρής

πυκνότητας και χαμηλής θερμοκρασίας. Αντίθετα ισχυρά οξέα και αλκάλια μπορούν να προκαλέσουν σημαντική αλλοίωση στο ξύλο. Παρατεταμένη έκθεση του ξύλου σε αλκάλια διαλύει τις ημικυτταρίνες και τη λιγνίνη και οδηγεί σε αποσύνθεση του ξύλου. Γενικώς, αντέχει σε αραιά διαλύματα οξέων περισσότερο από τον χάλυβα. Με την επίδραση όμως των χημικών ουσιών, είναι δυνατό να παρατηρηθεί μείωση της μηχανικής αντοχής του ξύλου. Με την επίδραση αλκαλίων ελαττώνεται το μέτρο ελαστικότητας, η αντοχή σε κάμψη και η εγκάρσια θλίψη. Ξύλα τα οποία περιέχουν τανίνες είναι δυνατό να υποστούν μεταχρωματισμό σε σημεία κατά τη χρήση καρφιών, κοχλιών και άλλων μεταλλικών αντικειμένων σε διάφορες κατασκευές και σε συνθήκες υγρασίας. Τέτοια ξύλα είναι η δρυς, η καστανιά, η ψευδοτσούγκα κ.α. Γι’αυτό και πρέπει τα μεταλλικά αντικείμενα που

Υπάρχουν ορισμένα είδη ξύλου που αντέχουν σε δυνάμεις τριβής και ενδείκνυται η εφαρμογή

τους σε τέτοιες κατασκευές. Τέλος υπάρχει και τεχνολογία συμπίεσης του ξύλου και αύξησης της πυκνότητάς του και της αντοχής του σε τριβή, για ειδικές εφαρμογές.

- 44 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 49 Υγρασία από την οροφή μεταφέρεται στην τοιχοποιία και την ξύλινη ‘περίζωση’, Τουλιάτος Π.

Εικόνα 50 Φθορά της ξύλινης στέγης, Οικία της οικογένειας Μπενιζέλων στην πλάκα Αθηνών, Τσακανίκα Ε. κ.α.

- 45 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

χρησιμοποιούνται σε άμεση επαφή με το ξύλο σε εξωτερικές και υγρές περιοχές, να είναι γαλβανισμένα-επιψευδαργυρωμένα.32 33

4.2 Η παθολογία στην κατασκευή Αν το ξύλο δεν βρίσκεται εκτεθειμένο στο περιβάλλον, η αντοχή του είναι σχεδόν απεριόριστη, αφού δεν φθείρεται με το πέρασμα του χρόνου αλλά με την δράση εξωτερικών παραγόντων. Το ξύλινο στοιχείο, ανάλογα με τη λειτουργία του στη κατασκευή, κατέχει διαφορετικές αιτίες φθοράς κάθε φορά. Το πόσο είναι εκτεθειμένο στους παράγοντες φθοράς εξαρτάται από τη θέση του, τον τρόπο σύνδεσης ξύλινων στοιχείων μεταξύ τους και με τα υπόλοιπα υλικά, αλλά και τον τρόπο σχεδιασμού και πρόνοιας για προστασία του. Η ταχύτητα λοιπόν της φθοράς εξαρτάται από όλους αυτούς τους παράγοντες και επηρεάζει φυσικά το ποσοστό των μηχανικών ιδιοτήτων του στοιχείου. Για παράδειγμα, ξύλινο δοκάρι στην εσωτερική παρειά του τοίχου είναι σαφώς πιο προστατευμένο από ένα στην εξωτερική το οποίο βρίσκεται εκτεθειμένο σε όλες τις καιρικές συνθήκες, με το μόνο θετικό το ότι προσλαμβάνει αέρα από την ατμόσφαιρα και δεν κατακρατεί υγρασία. Στοιχείο όμως εντός του τοίχου, δηλαδή στο κέντρο μιας λιθοδομής, ενώ είναι προστατευμένο από αρκετούς παράγοντες φθοράς, αν εισχωρήσει η υγρασία η σήψη θα επιταχυνθεί με ευκολία.

Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση ψευδάργυρου. Είναι η διαδικασία που ακολουθείται για να

παρέχει αντιδιαβρωτική προστασία των μεταλλικών στοιχείων, πολλαπλασιάζοντας έτσι τον χρόνο αντοχής τους. 33 Τεχνικό επιμελητήριο Ελλάδος-Οδηγός δομικών υλικών, Το ξύλο ως δομικό υλικό & Μαντάνης Γ., -Δομή και ιδιότητες του ξύλου, Μέρος ΙΙ, Διδακτικές σημειώσεις, ΤΕΙ Λάρισας

- 46 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 51 Αστοχία της κύριας δοκού της στέγης στο σημείο της φυσικής αδυναμίας του ξύλου (ρόζος), Οικία της οικογένειας Μπενιζέλων στην Πλάκα Αθηνών, Τσακανίκα Ε. κ.α.

Εικόνα 52 Φθορά ξύλινης στέγης σε εγκαταλελειμμένο κτίριο στην εντός των τειχών Λευκωσία

- 47 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Επίσης, όπως είναι φυσικό, ένα στοιχείο κοντά στο έδαφος μπορεί να προσβληθεί ευκολότερα από ανερχόμενη υγρασία καθώς και έντομα ή μύκητες του εδάφους. Εκτός από τις περιβαλλοντικές επιρροές, η ζωή του ξύλινου στοιχείου θα εξαρτηθεί και από τα άλλα υλικά με τα οποία βρίσκεται σε επαφή στην κατασκευή. Η υγρομόνωση της κατασκευής, τα ποσοστά υγρασίας στα λιθοσώματα και κονιάματα είναι καθοριστικά για το ξύλο. Τα σημεία σύνδεσης είναι, επίσης, συχνά ευπαθή καθώς ένα καρφί, μετά από καταπόνηση της κατασκευής και σχισμού του ξύλου, χάνει την εφελκυστική ικανότητα της λοξότμητης σύνδεσης, όπως και όταν με τον καιρό αυτό οξειδωθεί. Μόνιμες στατικές καταπονήσεις σε ξύλα πατώματος ή προβόλου, μπορούν να έχουν σαν αποτέλεσμα χαλάρωση, παραμόρφωση ή καταστροφή των συνδέσεων μεταξύ τους. Επιπλέον, τα στοιχεία στέγης τα οποία εδράζονται σε ξυλοδεσιά μεταφέροντας πλάγιες ωθήσεις, μπορούν να προκαλέσουν παραμορφώσεις

και

υποχωρήσεις.

Παραμορφώσεις

μπορούν

να

παρατηρηθούν και σε μεγάλα ανοίγματα στα οποία οι ξύλινες διατομές είναι ανεπαρκείς. Σε περιπτώσεις, τέλος, μεγάλων εντάσεων φόρτισης όπως ένας σεισμός, παρατηρούνται θραύσεις στοιχείων, παραμορφώσεις, σχίσματα και μεγάλης έκτασης αποδιοργάνωση του συστήματος. Έμμεση φθορά των στοιχείων μπορεί να προκαλέσει ακόμα και κακή συντήρηση, από λάθος επιλογές τεχνοτροπίας της επέμβασης, εγκατάλειψη και ανθρώπινη αμέλεια προς τις συνθήκες ύπαρξης τους. Ολοκληρώνοντας την έρευνα, τον εντοπισμό και καταγραφή των βλαβών του φορέα, έχουμε μια πλήρη εικόνα για το σύστημα. Αυτό θα συμβάλει ώστε να εξαγάγουμε τεκμηριωμένα συμπεράσματα και να προτείνουμε ολοκληρωμένες και ασφαλείς προτάσεις επισκευών.

- 48 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 53 Παραδοσιακό κτίσμα, Μεταξάδες Βορείου Ελλάδος, Τουλιάτος Π.

- 49 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΕΦ.5 Μέθοδοι συντήρησης και αποκατάστασης του ξύλου

Όπως για κάθε υλικό, έτσι και για το ξύλο, υπάρχουν οι τυπικοί τρόποι επέμβασης συντήρησης όπως και η ανάλογη μεθοδολογία που ακολουθείται. Οι ενέργειες, το βάθος και η γνώση για αποκατάσταση τείνουν να διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, ενώ παίρνουν πλέον κοινωνική διάσταση, αφού εξαρτώνται από την αφοσίωση, την νοοτροπία και την κρίση της κοινωνίας.

5.1 Η διαδικασία επέμβασης γενικά Η μέθοδος, η έκταση και τα σημεία των επεμβάσεων επισκευής, ενίσχυσης και αποκατάστασης μιας ιστορικής κατασκευής καθορίζονται κυρίως από τέσσερις παράγοντες : Α. Την καλή κατανόηση και διάγνωση του δομικού συστήματος, τον τύπο, το μέγεθος των βλαβών και τρωτότητας Β. Την διαθέσιμη τοπική και σύγχρονη τεχνογνωσία Γ. Την ύπαρξη και το επίπεδο/περιεχόμενο των κανονισμών προστασίας και επεμβάσεων Η διαδικασία επέμβασης και αποκατάστασης ενός μνημείου ακολουθεί κάποια στάδια ενεργειών τα οποία δεν πρέπει να παραλείπονται και η σειρά αλληλοδιαδοχής τους πρέπει να τηρείται πιστά. Τα στάδια αυτά ακολουθούν την γνωστή τριλογία εννοιών για την επέμβαση θεραπείας των ζώντων και πασχόντων ανθρώπινων οργανισμών.

- 50 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 54 Η διάρκεια της κατασκευής στον χρόνο

- 51 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Τα στάδια είναι: Α. Εξέταση της κατάστασης του οργανισμού Β. Διάγνωση τυχόν ανωμαλίας ή παθολογίας Γ. Θεραπεία με τους εκάστοτε κατάλληλους τρόπους34 Εξαιρετικά επικίνδυνη μπορεί να καταστεί η απόφαση για τον τρόπο θεραπείας χωρίς προηγούμενη διάγνωση του προβλήματος και επομένως εξίσου άτυπο είναι να εκφραστεί διάγνωση χωρίς εξαντλητική εξέταση. Η ίδια διαδικασία εφαρμόζεται και στην μελέτη αποκατάστασης ιστορικών κατασκευών.

Τουλιάτος Π.-‘Η ανάγκη της κατανόησης και διάσωσης της ιστορικής και παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονομίας’

- 52 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 56

Εικόνα 55

Εικόνα 57 Εικόνες 55,56& 57 Μέτρηση περιεχόμενης υγρασίας στα ξύλινα στοιχεία με ειδικό όργανο, ώστε να διασφαλιστεί ότι βρίσκονται κάτω από το αποδεκτό όριο, Οικία της οικογένειας Μπενιζέλων στην πλάκα Αθηνών, Τσακανίκα Ε. κ.α.

- 53 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΕΞΕΤΑΣΗ Σε

κάθε

επέμβαση

διαπιστώνεται

απόλυτη

ανάγκη

της

τήρησης

της

μεθοδολογίας και φιλοσοφίας ως προς τον τρόπο επεμβάσεων, για τους πιο κάτω λόγους. Σε αντίθεση με τις συνήθεις συνθήκες των σύγχρονων κατασκευών όπου το σύστημα είναι γνωστό, αναλυμένο και τυποποιημένο, στους ιστορικούς χρόνους εφαρμοζόταν μεγαλύτερη ποικιλία και ελευθερία σύνθεσης δομικών κατασκευών ως προς τους φορείς που χρησιμοποιούντων, τα δομικά υλικά και τις λεπτομέρειες. Επιπλέον, μια ιστορική κατασκευή έχει διανύσει ένα χρονικό διάστημα λειτουργίας, έχει υποστεί σειρά καταπονήσεων που προκάλεσαν συγκεκριμένες βλάβες και αστοχίες, και πιθανόν να έχει υποφέρει αλλαγές και προσθήκες.

Έτσι

διαμορφώνει

ένα

εντελώς

προσωπικό

χαρακτήρα

παθολογίας και τρωτότητας μεταξύ ομοειδών κτισμάτων. Επομένως, απαιτείται μεγαλύτερη και εξαντλητική εξέταση και ανάλυση του κάθε ιστορικού κτίσματος ώστε να κατανοηθεί πλήρως από τους σύγχρονους μελετητές. ΔΙΑΓΝΩΣΗ παθολογίας Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα εξεταζόμενα μνημειακά και ιστορικά κτίρια έχουν συνήθως υποστεί φθορές, βλάβες, ασύμβατες επεμβάσεις και παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία αστοχιών. Οι αστοχίες αυτές έχουν άμεση σχέση με τις εκάστοτε αιτίες που τις προκάλεσαν αλλά και με το τυχόν δομικό σύστημα, τα δομικά υλικά, την παλαιότητα, τις στατικές και δυναμικές φορτίσεις, το είδος της χρήσης, την εγκατάλειψη κτλ. Είναι προφανές ότι κατά την διαγνωστική διαδικασία είναι απαραίτητο μαζί με την επισήμανση και την περιγραφή τυχόν αστοχίας, να αναζητείται από τον ερευνητή, επί τόπου αν είναι δυνατόν, και η αιτία πρόκλησης αυτής, διότι αν δεν γίνει γνωστή και δεν αναιρεθεί το αίτιο της βλάβης, αυτή θα ξαναπαρουσιαστεί έστω και αν τύχει επισκευής.

- 54 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εξελιγμένο ιστορικό αντισεισμικό δομικό σύστημα στη σεισμογενή νήσο Λευκάδα του Ιονίου Πελάγους. Ο ξύλινος φέρων οργανισμός του ορόφου στηρίζεται και στη λιθοδομή του ισογείου και ανεξάρτητα στα θεμέλια μέσω υποστυλωμάτων. Πιθανή αστοχία του ενός εκ των δύο κατακόρυφων φερόντων στοιχείων δεν συνεπάγεται κατάρρευση του κτιρίου και επισκευάζεται εύκολα. Αυτή η μοναδικότητα του συστήματος απαιτεί έρευνα και εξέταση από τον μελετητή για την κατανόηση και την εξαγωγή ορθών συμπερασμάτων. (Αποτίμηση και σύνταξη συστάσεων για τις επεμβάσεις στα κτίρια του ιστορικού οικισμού της ΛευκάδαςΟργανισμός αντισεισμικού σχεδιασμού και προστασίας, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τουλιάτος Π. κ.α.)

- 55 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Οι ξεπερασμένες συνήθως τακτικές, τεχνικές και υλικά που συναντούμε στο εκάστοτε εξεταζόμενο ιστορικό κτίσμα δημιουργούν

σοβαρή δυσκολία

αποτίμησης της παθολογίας. Η δυσκολία αυτή αυξάνεται από την εκάστοτε ιδιαιτερότητα της κατασκευής ως μονάδα με την προσωπική ιστορικότητά της που πρέπει να επισημανθεί, κατανοηθεί και αποτιμηθεί ως προς τις βλάβες. Τα αποτελέσματα και συμπεράσματα αυτής της φάσης αποτελούν το υπόβαθρο για

το

επόμενο

στάδιο.

Επομένως,

απαιτείται

συνεργασία

διάφορων

ειδικοτήτων για ολοκληρωμένη μελέτη και κατασκευαστική και στατική ανάλυση του κτίσματος. Αποτίμηση παθολογίας Κατά την καταγραφή των βλαβών και της παθολογίας των ξύλινων μερών της κατασκευής γίνεται έλεγχος της αντοχής τους με όργανα ή χωρίς. Αρχικά τα στοιχεία εξετάζονται με γυμνό μάτι, με μεγεθυντικό φακό, καθώς και με την ακουστική μέθοδο όπου χτυπιόνται για να παρατηρηθεί τυχόν διαφοροποίηση ήχου που θα προδώσει την κατάσταση της διατομής στο βάθος της μάζας τους. Μια καταστροφική μέθοδος, σε μικρό βαθμό, είναι η λήψη λεπτών κυλίνδρων από το στοιχείο για φυσικό και χημικό έλεγχο. Η εξέταση θα γίνει ως προς την υγρασία, την καταστροφή από φυσικοχημικά αίτια αλλά και τα μηχανικά χαρακτηριστικά του ξύλου. Αντίστοιχα συμπεράσματα θα εξαχθούν και με το όργανο, τον λεγόμενο Ρεζιστογράφο, ο οποίος διαθέτει μια βελόνα που θα εισχωρήσει στο ξύλο. Ο βαθμός αντίστασης της διατομής σ’αυτήν την διείσδυση μεταφέρεται ηλεκτρονικά κα εκφράζεται με γράφημα επί ταινίας χαρτιού καταδεικνύοντας την σύσταση της μάζας του ξύλου, τα τυχόν κενά κτλ. Μια άλλη μέθοδος διαφορετικού είδους είναι το ενδοσκόπιο. Εισάγεται στο ξύλο με το άνοιγμα οπών διαμέτρου 6mm και φωτογραφίζει κατά μήκος του άξονα, υπό γωνία 45° ή σε κάθετη διεύθυνση προς τον άξονα του. Επίσης δίνει τα αποτελέσματα και σε μορφή ταινίας.

- 56 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 59

Εικόνα 58

Εικόνα 60

Εικόνες 58,59,60 & 61- Έλεγχος πυκνότητας της μάζας και πιθανών κενών εντός των ξύλινων στοιχείων με την βοήθεια του Ρεζιστογράφου και της αποτύπωσης του αποτελέσματος σε ειδική ταινία, Οικία της οικογένειας

Μπενιζέλων στην πλάκα Αθηνών, Τσακανίκα Ε. κ.α.

Εικόνα 61 Ρεζιστογράφου και της αποτύπωσης του αποτελέσματος σε ειδική ταινία

- 57 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Επίσης υπάρχει και η μέθοδος με υπέρηχους όπου η ταχύτητα ενός ηχητικού παλμού εξαρτάται από την πυκνότητα και τις ελαστικές ιδιότητες του ξύλου, δηλαδή με την ποιότητα, πυκνότητα και αντοχή σε κάθε σημείο της εξεταζόμενης διατομής του. Τέλος, υπάρχει η μέθοδος με ακτινοβολία ακτινών Χ, όπου οι περιοχές που το ξύλινο στοιχείο έχει σαπίσει θα εμφανιστούν στα αποτελέσματα με διαφορετικό χρώμα από τις υγιείς περιοχές. 35 ΘΕΡΑΠΕΙΑ Επέμβαση Βασική αρχή των επεμβάσεων, συχνά επαναλαμβανόμενη και τονιζόμενη, είναι η προσπάθεια επίτευξης όσο το δυνατό μεγαλύτερης συμβατότητας και αντιστρεψιμότητας κατά την θεραπεία. Μετά την κατασκευαστική ανάλυση και την αποτίμηση που θα τύχει, βάσει των δεδομένων που προκύπτουν από αυτήν, συντάσσονται οι προτάσεις ενίσχυσης και αποκατάστασης. Αυτές μπορεί να είναι προτάσεις άμεσων, προσωρινών, τοπικών σωστικών επεμβάσεων των βλαμμένων σημείων οι οποίες μπορούν να επιβραδύνουν την επιδείνωση της κατάστασης και να προλάβουν μια κατάρρευση. Γι’αυτό και οι κατασκευές υποστήριξης ή αντιστήριξης πρέπει να γίνονται με μεγάλη προσοχή διότι επιπόλαιες ή λανθασμένες κινήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε κατάρρευση του κτίσματος ή εξάπλωση της βλάβης. Ακολούθως θα δοθούν οι οριστικές προτάσεις ενίσχυσης, πλήρους αποκατάστασης και συντήρησης για την εξασφάλιση της ύπαρξης του κτιρίου. Σύμφωνα με τη ‘Χάρτα της Βενετίας’, η διαδικασία της αποκατάστασης είναι μια επέμβαση υψηλής εξειδικεύσεως και έχει ως στόχο να διατηρήσει και να αποκαλύψει τις αισθητικές και ιστορικές αξίες του μνημείου βασιζόμενη στο σεβασμό προς την αρχική του υπόσταση και τα αυθεντικά στοιχεία. Αυτή σταματάει στο σημείο όπου αρχίζουν να υπάρχουν υποθέσεις. 35

Μαραγκάκης Ε., Ορεστίδης Γ., Διάλεξη: ‘Ξύλινες ενισχύσεις σε τοιχοποιίες από λιθοδομήΕπεμβάσεις’, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο

- 58 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 62 Παράδειγμα άμεσης σωστικής επέμβασης της στέγης του ναού Αγ. Παρασκευής Χαλκίδας (Π.Τουλιάτος, Cl. Bertolini Cestari, Αν.Μιλτιάδου, Ν.Δεληνικόλα -Υπ. Παιδείας και Πολιτισμού Ελλάδος, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Politecnico di Torino). Επειδή από τη προηγηθείσα Μελέτη κατασκευαστικής ανάλυσης και αποτίμηση παθολογίας του συγκεκριμένου μνημείου απεδείχθη σοβαρή εξασθένηση των φορέων στο σημείο στήριξης των επί και εντός της λιθοδομής στοιχείων, προτάθηκαν και εφαρμόστηκαν Άμεσα Προσωρινά Σωστικά Μέσα στήριξης. Γίνεται σύνδεση αμείβοντα με ελκυστήρα με ειδική μεταλλική κατασκευή (α) και ενίσχυση της μεταφοράς κατακόρυφων φορτίων (V1+V2) από τον αμείβοντα στον ελκυστήρα μέσω συγκρατούμενης ξύλινης σφήνας με το μεταλλικό στοιχείο (β). Η παραλαβή οριζόντιων δυνάμεων (Η1-Η2) του αμείβοντα γίνεται μέσω των μεταλλικού ελκυστήρα (δ) που αγκυρώνεται στη μεταλλική βάση (α) και στη θέση (γ) παραλαμβάνονται τα φορτία που καταπονούν τον ξύλινο ελκυστήρα) Η σύνδεση και συγκράτηση των απέναντι διαμήκων τοίχων επιτυγχάνεται μέσω του μεταλλικού ελκυστήρα (δ) που αγκυρώνεται σε κατάλληλη εξωτερική μεταλλική κατασκευή (ε) και παραλαμβάνει φορτία που εξαρτώνται από τις υποκείμενες τοιχοποιίες που καλείται να συγκρατήσει. Επιπλέον πάνω στη μεταλλική βάση (ε) υπάρχουν αναμονές για πιθανή σύνδεση μεταλλικής εξωτερικής περίδεσης του κτιρίου. Τέλος, η μεταλλική βάση στηρίζεται στην τοιχοποιία με διαμπερή βλήτρα στις θέσεις (η).

- 59 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Πέρα από αυτό, οποιαδήποτε εργασία που ενδεχομένως θα θεωρηθεί απαραίτητη για αισθητικούς ή τεχνικούς λόγους, θα πρέπει να διαχωρίζεται από την αρχική αρχιτεκτονική σύνθεση και να φέρει τη σφραγίδα της εποχής που γίνεται.36 Ο απλούστερος, οικονομικότερος αλλά και πιο ασφαλής τρόπος σήμερα είναι να επαναληφθεί, να αποκατασταθεί και να συμπληρωθεί, η διαπιστωθείσα από τις προηγούμενες ενέργειες, μέθοδος κατασκευής και χρήσης των αυθεντικών δομικών υλικών και τεχνικών. Ακολουθώντας την τεχνοτροπία, σοφία και υλικά

του ιστορικού αρχικού τρόπου δόμησης, υπάρχουν

περισσότερες πιθανότητες επιτυχούς επέμβασης. Ασφαλώς, όπου θεωρείται αναγκαίο προστίθεται με προσοχή και ευαισθησία κάτι καινούργιο στην προϋπάρχουσα δομή υπό την έννοια της ενίσχυσης.

Μέρος από το άρθρο 9-Χάρτα της Βενετίας 1964

- 60 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 63

Εικόνες 63&64-Λεπτομέρεια κεντρικής ξύλινης ενίσχυσης από τον βόρειο οχυρωματικό τοίχο της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου του Αγίου όρους, η οποία έγινε εμφανής μετά από καταστροφή αποτύπωση Τσουρά Β.

Εικόνα 64

- 61 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

5.2 Η διαδικασία επέμβασης-αντιμετώπισης της ιδιαιτερότητας και πολυπλοκότητας μιας ιστορικής ξύλινης κατασκευής Παρόλο που το ξύλο έχει μεγάλες αντοχές στις φορτίσεις και ανθεκτικότητα στο χρόνο, όταν περιοχές του προσβληθούν και καταστραφούν, σε κάποιο βαθμό, χρειάζεται

φυσικά

να

εφαρμοστούν

οι

ενέργειες

επέμβασης

και

αποκατάστασης. Κάθε μέρος του κτίσματος που αποτελείται από ξύλινα στοιχεία πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αναπόσπαστο μέρος του συνόλου του αυθεντικού και ιστορικού κατασκευαστικού δομικού συστήματος. Μια δυσκολία που αντιμετωπίζεται συχνά στην ενέργεια για συντήρηση, είναι η αδυναμία προσβασιμότητας σε κάποια ξύλινα στοιχεία ώστε να εντοπιστεί, να καταγραφεί η θέση τους και να αποτιμηθεί η κατάσταση φθοράς τους όταν δεν είναι εμφανή εξωτερικά. Η πολυπλοκότητα και ιδιαιτερότητα κάθε ιστορικής και μνημειακής κατασκευής, που προκύπτει τόσο από την ίδια την χαρακτηριστική δομή της όσο και από το ιστορικό της παθολογίας της, κάνει πιο δύσκολη την τυποποίηση της αντιμετώπισης της παθολογίας της και των μεθόδων θεραπείας. Ιδιαίτερα στην περίπτωση της εσωτερικής ξύλινης ενίσχυσης της τοιχοποιίας (ιμάντωση) που δεν

υπάρχει

πρόσβαση, είναι

εξαιρετικά δύσκολη η

προσπάθεια για πλήρη εντοπισμό και καταγραφής, τόσο του ξύλινου στοιχείου, όσο και του επιπέδου φθοράς του. Πόσο μάλλον για πρόταση επισκευής και συντήρησής του.

- 62 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 65 Σχέδιο πρότασης για αντικατάσταση ξύλινου πατώματος-Τουλιάτος Π.

- 63 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Παρ’όλ’αυτά, υπάρχουν κοινές συνιστώσες στις ενέργειες αποτίμησης των βλαβών των ιστορικών κατασκευών καθώς και τρόποι γενικής αντιμετώπισης τους. Ενδείκνυται να συντάσσονται γενικές οδηγίες επέμβασης επισκευών σε αντιστοιχία με χαρακτηριστικές βλάβες που αναφέρονται: Α. Σε συγκεκριμένο δομικό υλικό Β. Σε συγκεκριμένο δομικό σύστημα Στην ξύλινη κατασκευή ισχύουν όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω. Επιπλέον, πιο κάτω υπάρχουν από προηγούμενες μελέτες επιστημόνων οργανωμένοι πίνακες με ορισμένους: Α. Τρόπους κατάταξης τυπικών βλαβών και αναφοράς σχετικών αιτιών Β. Μεθόδους οπτικούς και ενόργανους, για διάγνωση και αποτίμηση των βλαβών Γ.

Μεθόδους

και

τρόπους

επέμβασης,

επισκευής,

ενίσχυσης

και

αποκατάστασης Είναι πάντοτε απαραίτητο να τονίζεται ότι παρά την περιεχόμενη συγκεκριμένη οδηγία, η τελική απόφαση παρέμβασης, με οποιοδήποτε αποτέλεσμα, εναπόκειται στην κρίση του εκάστοτε μελετητή. Τα τυπικά παραδείγματα συντήρησης ξύλινων στοιχείων που περιγράφονται ακολούθως αποτελούν μέρος των σημειώσεων του Καθηγητή Παναγιώτη Τουλιάτου για το μάθημα αποκατάστασης μνημείων αλλά και της μελέτης για επέμβαση συντήρησης στα κτίρια του ιστορικού οικισμού της Λευκάδας37. Αφορούν κυρίως δομικά συστήματα παραδοσιακών ξύλινων κατασκευών που παρουσιάζονται στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Μπορούν να εφαρμοστούν ως οδηγός για επεμβάσεις σε παρόμοια κτίρια με τις ανάλογες προσαρμογές και παραλλαγές που χρειάζεται στην εκάστοτε περίπτωση.

Τουλιάτος Π. κ.α.-‘Αποτίμηση και σύνταξη συστάσεων για τις επεμβάσεις στα κτίρια του ιστορικού οικισμού της Λευκάδας’, Οργανισμός αντισεισμικού σχεδιασμού και προστασίας, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα-Μάρτιος 2004

- 64 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 66 Παράδειγμα πλήρους και μόνιμης αποκατάστασης σημείων της ξύλινης στέγης με συμπλήρωση αυθεντικού υλικού και τεχνοτροπίας ,Οικία Μπενιζέλων, Τσακανίκα Ε., κ.α.

Εικόνα 67 Χαλύβδινος οπλισμός σύνδεσης προϋπάρχοντος με νέο ξύλινο δομικό στοιχείο αποκατάσταση Οικίας Μπενιζέλων, Τσακανίκα Ε.κ.α.

- 65 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Γενικές τυπικές ενέργειες συντήρησης μελών ξύλινου φορέα : Οι παρακάτω προτάσεις ισχύουν για τα πλείστα παραδείγματα της ξύλινης κατασκευής που περιγράφονται στους ακόλουθους πίνακες και χρήζουν συντήρησης

λόγω

παθολογικών

αιτιών

όπως

βιολογικής

φθοράς

καταστροφής από φωτιά. a) Εξυγίανση της φθαρμένης περιοχής του ξύλου με την αφαίρεση και απομάκρυνση μολυσμένων και καταστραμμένων περιοχών. Πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στις περιοχές αυτές για πιθανότητα εναποθέτησης αυγών εκκόλαψης εντόμων ή εισχώρησης σπόρων μυκήτων. β) Καταπολέμηση, συνήθως με χημικά σκευάσματα, μυκήτων και εντόμων στις τυχόν μη καταστραμμένες αλλά μολυσμένες περιοχές του ξύλου. γ) Αντικατάσταση της καταστραφείσας και ενδεχομένως αφαιρεθείσας περιοχής του ξύλινου στοιχείου με νέο τμήμα από φυσική ή επεξεργασμένη ξυλεία (plywood, glulam,CLT) κατάλληλα διαμορφωμένου ώστε συνδεδεμένο με το υφιστάμενο να μεταφέρει με ασφάλεια τα φορτία, ή υποκατάσταση του αφαιρεθέντος τμήματος με διαφορετικό υλικό όπως ο χάλυβας ή ρητίνες αναμιγμένες με μόρια κυτταρίνης. Συχνά τοποθετείται οπλισμός, χαλύβδινος ή συνθετικός, για να συνδέσει το προϋπάρχον με το νέο ξύλινο στοιχείο. Επίσης, μπορούν να προστεθούν εξωτερικές ενισχύσεις με ξύλινα ή και χαλύβδινα στοιχεία στον επιδιορθωμένο ξύλινο φορέα.

- 66 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 68 Ξυλόπηκτη τοιχοποιία όπου διακρίνεται η δικτύωση αποτελούμενη από δύο διαγώνιες ράβδους κάτω από το κεντρικό παράθυρο, και από περισσότερα διαγώνια στοιχεία στα υπόλοιπα-Κάππος Ι. Α., Κουρής Σ. Λ. Α., ‘Προσομοίωση Παραδοσιακών Κατασκευών από Ξυλόπηκτη Τοιχοποιία’

- 67 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

5.3 Πίνακες Τυπικών αστοχιών στην ξύλινη κατασκευή και ενέργειες αντιμετώπισης τους Στις μελέτες συντηρήσεων και αποκαταστάσεων αρχιτεκτονικών κατασκευών, συνηθίζεται να συντάσσονται πίνακες από τους μελετητές, με τις φθορές και τις προτάσεις επισκευών, πριν αυτές πραγματοποιηθούν. Οι ακόλουθοι πίνακες που παρατίθενται στο τεύχος, επεξηγούν τυπικές αστοχίες σε συγκεκριμένα ξύλινα δομικά μέλη των ιστορικών κτισμάτων με τους πιθανούς

λόγους

εμφάνισης

και

προτείνουν

τις αντίστοιχες

ενέργειες

συντήρησης που μπορούν να εφαρμοστούν ανάλογα με τη θέση που βρίσκονται.

- 68 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α: ΠΑΤΩΜΑΤΑ - ΦΕΡΟΝΤΑ ΔΟΚΑΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ Α.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

Φθορά στους δοκούς πατώματος.

Συνηθέστερη τυπική αιτία βλάβης είναι η αποσύνθεση από βιολογικά αίτια, πιθανότατα από μύκητες ή και ξυλοφάγα έντομα. Προϋπόθεση για την εμφάνιση και ανάπτυξη μυκήτων είναι η υψηλή περιεχόμενη υγρασία στα ξύλινα στοιχεία. Επομένως έμμεση αιτία είναι και η έλλειψη ή η καταστροφή της στεγάνωσης από τα όμβρια στην περιοχή που εμφανίστηκε η σήψη. Αίτιο μπορεί να είναι και μία πυρκαγιά.

Εικόνα 69 Φθορά δοκών πατώματος μπαλκονιού σε παραδοσιακή οικία, οδός Ονασαγόρου-εντός των τειχών Λευκωσία

- 69 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Εάν υπάρχει σοβαρός λόγος (π.χ. ιστορικός, καλλιτεχνικός κτλ), διατήρησης του προσβεβλημένου φορέα σε όσο ποσοστό αυτός είναι ακόμη υγιής, τότε είναι δυνατή η αφαίρεση του πάσχοντος τμήματος και η αντικατάσταση του με ένα άλλο υγιές κατά προτίμηση ξύλο ή εν ανάγκη και από άλλο υλικό (π.χ. εποξειδικές ρητίνες). Κατά αυτή την διαδικασία πρέπει να εξεταστεί και να εξακριβωθεί προσεκτικά η πραγματική, και όχι μόνο η φαινομενική, έκταση της βιολογικής προσβολής, διότι νύμφες και αυγά εντόμων μπορεί να αποθηκεύονται βαθειά μέσα στο ξύλο. Εάν όμως εκτιμηθεί ότι ολόκληρο το προσβεβλημένο ξύλινο μέλος μπορεί να αντικατασταθεί, τότε αυτό πρέπει να γίνεται με τρόπο, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η λειτουργία και παραλαβή φορτίων έχει αποκατασταθεί πλήρως. Κάθε νέο ξύλινο στοιχείο πρέπει να προστατεύεται κατά του βιολογικού κινδύνου μέσω σωστού σχεδιασμού για προφύλαξη ή χημικών εμποτιστικών μέσων.

- 70 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α: ΠΑΤΩΜΑΤΑ-ΦΕΡΟΝΤΑ ΔΟΚΑΡΙΑ-ΠΙΝΑΚΑΣ Α.2

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

Μεγάλο και συνήθως μόνιμο βέλος κάμψεως των δοκών του πατώματος με την ανάλογη επίπτωση και σε τυχόν διαχωριστικούς τοίχους που στηρίζονται επ’αυτών.

Ο ερπυσμός των ξύλινων δοκών. Τα μόνιμα βέλη των δοκών αποδίδονται στην μακρόχρονη εφαρμογή μόνιμων φορτίων υπό την σύγχρονη επίδραση υψηλού βαθμού περιεχόμενης υγρασίας, όταν η διατομή των δοκών είναι εξ αρχής μικρών διαστάσεων. Είναι όμως πιθανή η μείωση της διατομής του φέροντος στοιχείου από βιολογική φθορά.

Εικόνα 70 Ερπυσμός ξύλινης δοκού πατώματος εξώστη λόγω φορτίουΟδός Ονασαγόρου, Λευκωσία

- 71 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Η απλούστερη μέθοδος είναι η υποδιαίρεση του αρχικού ανοίγματος των δοκών του πατώματος σε μικρότερα τμήματα. Αυτό συνήθως γίνεται με μια κατάλληλου διατομής δοκό (ξύλινη ή χαλύβδινη) η οποία τοποθετείται καθέτως προς τις δοκούς του πατώματος, κάτω από αυτές και περί το μέσο του ανοίγματος τους. Η δοκός αυτή γνωστή ως ‘ταμπάνι’ ή ‘καρίνα’, στηρίζεται στα δύο άκρα της είτε στη λιθοδομή, είτε, καλύτερα σε ξύλινα υποστυλώματα πλησίον αυτής και σε θέση που η διαμόρφωση της κάτοψης του χώρου το επιτρέπει. Τα δύο σημεία σε αυτή την διαδικασία που απαιτούν προσοχή είναι : α. Κατά την τοποθέτηση της καρίνας να ανυψωθεί κατάλληλα το παραμορφωμένο πάτωμα στην αρχική οριζόντια θέση του. β. Μεταξύ καρίνας και δοκών πατώματος πιθανόν να χρειαστούν παρεμβολές σφηνών, ώστε να εξασφαλιστεί η επαφή των διαφορετικής διατομής πελεκητών δοκών με αυτήν.

- 72 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α: ΠΑΤΩΜΑΤΑ-ΠΕΤΣΩΜΑ ΠΑΤΩΜΑΤΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ Α.3

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

Βιολογική φθορά, συνηθέστερα στις

Η αποσύνθεση των μαδεριών του

περιοχές με αυξημένη υγρασία,

πατώματος συνήθως οφείλεται σε

δηλαδή πλησίον της τοιχοποιίας και

βιολογικούς παράγοντες και παράλληλα

στους χώρους κουζίνας και λουτρών. Καμπύλωση και υποχώρηση της επιφάνειας του πατώματος.

στη χρήση. Εμφάνιση τοπικών υγρασιών ευνοεί την εξέλιξη σήψης, καθώς και των παραμορφώσεων.

- 73 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Τα μαδέρια που παρουσιάζουν επικίνδυνη βιολογική προσβολή μπορούν να αντικαθίστανται εν μέρει ή όλα. Πρέπει επίσης να αναιρούνται οι τυχόν αιτίες πρόκλησης της υγρασίας. Σωστό είναι στις περιοχές που δεν είναι βέβαιη η εξάλειψη υγρασίας ή όπου είναι πιθανόν να εμφανιστεί, να χρησιμοποιούνται γαλβανισμένα καρφιά ή και ανοξείδωτα για την σύνδεση μεταξύ πετσώματος και δοκών πατώματος. Ως προς την απόκλιση του επιπέδου του πατώματος από την οριζόντιο μπορεί να γίνει η ακόλουθη εργασία: Νέο καδρονιάρισμα επάνω από το υφιστάμενο πέτσωμα με την ανάλογη χρήση σφηνών, μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο, σε λίγο ψηλότερο επίπεδο και πλήρως οριζόντιο πάτωμα. Τα καδρόνια έχουν συνήθως διατομή 50x50 χιλιοστά και τοποθετούνται καθέτως προς τις φέρουσες δοκούς. Το δημιουργούμενο κενό δίνει την δυνατότητα για θερμομόνωση ή και ηχομόνωση ανάλογα με την περίπτωση. Είναι προφανές ότι με την μέθοδο αυτή η στάθμη του νέου δαπέδου είναι υψηλότερη του παλαιού κατά 50-80 χιλιοστά πράγμα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ως προς τον σχεδιασμό, το καθαρό άνοιγμα ορόφου, τις κλίμακες και το ύψος των θυρών. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι αναιρείται η διαμπερότητα των αρμών του πατώματος από όροφο σε όροφο. Δηλαδή, τα μαδέρια του πατώματος με την φυσική συστολο-διαστολή του ξύλου κάθετα προς την κατεύθυνση των ινών του, κάποια στιγμή παρουσιάζουν μεταξύ τους έναν αρμό. Αυτοί οι αρμοί επιτρέπουν την μεταφορά, από όροφο σε όροφο, ήχου, σκόνης, φωτός κτλ. Αυτό μπορεί να λυθεί και με μια άλλη μέθοδο, με την κατασκευή οροφής ή με την χρήση αρμοκάλυπτων. Δηλαδή ψευδοροφή, πιθανότατα του τύπου που ήδη παραδοσιακά χρησιμοποιείται κάτω από τις στέγες, θα μείωνε ή θα εξαφάνιζε την ελαττωματική συμπεριφορά του πατώματος.

- 74 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β: ΞΥΛΙΝΟΣ ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΞΥΛΟΠΗΚΤΟΙ ΦΕΡΟΝΤΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΤΟΙΧΟΙ-ΠΙΝΑΚΑΣ Β1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

Βλάβες και γενικά αστοχίες από στον

Κύρια αίτια βλαβών είναι αρχικά η

φέροντα οργανισμό των ξυλόπηκτων

βιολογική φθορά από μύκητες και έντομα.

τοίχων που κυρίως συναντούνται στα

Στην περίπτωση της σήψης η προφανής

κατώτερα μέρη, δηλαδή σε επαφή με

αιτία είναι η μακρόχρονη διαβροχή της

τη στέψη της λιθοδομής, όπως και

τοιχοποιίας και ανάπτυξη περιεχόμενης

στα ανώτατα τμήματα δηλαδή την

υγρασίας πάνω από το ανεκτό όριο.

περιοχή των γείσων.

Συνήθως μετά και από έναν ισχυρό σεισμό μπορεί να παρατηρηθούν αστοχίες σε στοιχεία του φέροντα οργανισμού, πάντοτε με σύγχρονη παρουσία προχωρημένης βιολογικής φθοράς.

Εικόνα 71 Ξυλόπηκτος τοίχος μεγάλης έκτασης, επιμερίζεται σε μικρότερα με πρόσθετα στοιχεία, ‘Αποτίμηση και σύνταξη συστάσεων για τις επεμβάσεις στα κτίρια του ιστορικού οικισμού της Λευκάδας’, Π.Τουλιάτος κ.α.

- 75 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Μετά την αποκάλυψη του φέροντος οργανισμού από εξωτερικές και εσωτερικές επενδύσεις, είναι δυνατή η εξέταση της κατάστασης των ξύλινων στοιχείων του από άποψη βιολογικών προσβολών. Μετά την επισήμανση των κρίσιμων και μη αναστρέψιμων βλαβών, αποφασίζεται ποια από τα στοιχεία πρέπει να αντικατασταθούν. Κατά την διαδικασία αποκατάστασης ακολουθούνται οι πιο κάτω ενέργειες: Α. Επισήμανση κάθε προσβεβλημένου από βιολογική φθορά στοιχείου, όπως και τυχόν αστοχήσαντος. Β. Αφαίρεση αυτού του στοιχείου και αντικατάσταση του με νέο, ισότιμο, ομοιογενές και υγιές, αφού πρώτα αφαιρεθεί η τοιχοπλήρωση που στηρίζεται πάνω σε αυτό. Γ. Επιδιώκεται η συνδεσμολογία στο υπό αντικατάσταση μέλος να ακολουθεί τους τυπικούς κανόνες της εκάστοτε περιοχής και συγκεκριμένου κτίσματος. Τυχόν εγκοπές στήριξης, μισοχάρακτες ενώσεις, φουρούσια κτλ, συνίσταται να επαναλαμβάνονται ώστε να αποκαθίσταται πλήρως η λειτουργία της περίδεσης και η δυνατότητα παραλαβής εφελκυστηκών τάσεων. Δ. Εάν δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα παραδοσιακά συνδετήρια μέσα, πρέπει να επιλέγονται νέα ώστε να εξασφαλίζουν την δυνατότητα παραλαβής των φορτίων, αλλά να έχουν ίση συμπεριφορά με τα προηγούμενα. Ε. Ακόμη και στα σημεία που δεν πρόκειται να αντικατασταθούν πρέπει να μελετηθούν οι συνδέσεις, κυρίως η κατάσταση των σιδηρών συνδετήρων αλλά και πιθανές ή και εμφανές ρηγμάτωσεις του ξύλου. ΣΤ. Στις επεμβάσεις ξυλόπηκτων τοίχων περιλαμβάνεται και η ενίσχυση τους. Εάν κατά την μελέτη του φέροντος οργανισμού παρατηρηθεί ότι η δυσκαμψία ενός τέτοιου τοίχου δεν είναι επαρκής, μπορεί να προβλεφθεί η τοποθέτηση πρόσθετων φουρουσιών ή μπρατσωλιών στις ανάλογες θέσεις. Επίσης εάν κριθεί ότι η υποδιαίρεση ενός ξυλόπηκτου τοίχου, μέσω των ίδιων των ξύλινων στοιχείων, οδηγεί σε μεγάλες διαστάσεις πλήρωσης, τότε είναι αναγκαίος ο περαιτέρω επιμερισμός με την προσθήκη και διαμόρφωση κατάλληλων ξύλινων στοιχείων. Ζ. Όλα τα προϋπάρχοντα ξύλινα στοιχεία μπορούν να προστατευτούν από τυχόν βιολογική φθορά με τα γνωστά εμποτιστικά σκευάσματα, πάντοτε μετά την ολοκλήρωση της διαμόρφωσης τους. Τα νέα επίσης ξύλινα στοιχεία θα πρέπει να προστατευτούν εντός κλιβάνου ή με επιφανειακό ή πλήρη εμποτισμό. Η. Είναι δυνατή η αύξηση της δυσκαμψίας του ξύλινου σκελετού με την κατάλληλη επικάλυψη της μιας παρειάς του είτε με φύλλα δομικής αντεπικολλητής ξυλείας (Structural wood, Κόντρα Πλακέ-πάχος 1cm), είτε με πέτσωμα διατεταγμένο διαγώνια με περίπου 45º κλίση. Αυτή η τεχνική επέμβασης και η επιρροή της στη σεισμική συμπεριφορά, πρέπει να τεκμηριώνεται κάθε φορά. - 76 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β: ΞΥΛΙΝΟΣ ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΞΥΛΟΠΗΚΤΟΙ ΦΕΡΟΝΤΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΤΟΧΟΙ-ΠΙΝΑΚΑΣ Β2

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ Αντίστοιχα με εκείνα των εξωτερικών τοίχων.

Συνήθως οι βλάβες είναι παρόμοιου τύπου με αυτές της εξωτερικής

Αντίστοιχα με εκείνα των εξωτερικών τοίχων.

τοιχοποιίας αυτόείναι λόγω του ότι ο Συνήθως οι και βλάβες παρόμοιου τρόπος είναι αντίστοιχος τύπου μεκατασκευής αυτές της εξωτερικής και στις δύο και περιπτώσεις, μόνη τοιχοποιίας αυτό λόγωμετου ότι ο διαφορά στους εσωτερικούς τοίχους, τρόπος κατασκευής είναι αντίστοιχος οι πλευρές επιχρίονται. καιαμφότερες στις δύο περιπτώσεις, με μόνη διαφορά στους εσωτερικούς τοίχους, οι αμφότερες πλευρές επιχρίονται

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β: ΞΥΛΙΝΟΣ ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΞΥΛΟΠΗΚΤΟΙ ΦΕΡΟΝΤΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΤΟΧΟΙ-ΠΙΝΑΚΑΣ Β2

Εικόνα 72 Τυπικό παράδειγμα αποδιοργάνωσης ξυλόπηκτου διαχωριστικού τοίχου σε οικία στην Οδό Ονασαγόρου στην εντός των τειχών Λευκωσίας

- 77 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Οι μέθοδοι επισκευής και αποκατάστασης είναι επίσης αντίστοιχες με αυτές των εξωτερικών τοίχων. Στην περίπτωση των εσωτερικών όμως, οι επιφάνειες αντί για επίχρισμα, μπορούν να επενδυθούν με γυψοσανίδα αυξάνοντας έτσι την πυρασφάλεια της κατασκευής.

- 78 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β: ΞΥΛΙΝΟΣ ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΞΥΛΙΝΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣΠΙΝΑΚΑΣ Β3

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Β: ΞΥΛΙΝΟΣ ΦΕΡΩΝστην ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΞΥΛΙΝΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣΌταν οι ενισχύσεις βρίσκονται Βιολογική φθορά από μύκητες και έντομα, ΠΙΝΑΚΑΣ Β3τοιχοποιίας με την παρειά της λόγω υψηλής περιεκτικότητας υγρασίας και δυναμική φόρτιση από πιθανό σεισμό.

εξωτερική τους πλευρά εμφανή, έστω και πίσω από το επίχρισμα η αντικατάσταση είναι εφικτή. Όταν όμως, οι ενισχύσεις βρίσκονται εγκλωβισμένες μέσα στο σώμα της τοιχοποιίας, τότε η επισήμανση της θέσης τους, η αποτίμηση της φθοράς και η επέμβαση είναι δύσκολη με ανεπαρκή ως τώρα διερεύνηση. Πάντοτε όμως αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως αναπόσπαστο μέρος του αρχικού και ιστορικά καταξιωμένου δομικού συστήματος, να συντηρούνται, να αντικαθίστανται ή, έστω, να υποκαθίστανται .

- 79 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Η διάτρηση και ενδοσκόπηση δίδουν ακριβέστερα αποτελέσματα από τις ηλεκτροθερμο-ηχητικές μεθόδους. Η μεγαλύτερη δυσκολία όμως είναι η αντικατάσταση του φθαρμένου ξύλινου στοιχείου με ένα αντίστοιχο υγιές. Τα παραδοσιακά ξύλινα στοιχεία ήταν πελεκητά σε φυσικό σχήμα κορμού ή κλαδιού με ακανόνιστο γεωμετρικό σύνολο. Αυτό βοηθούσε στη πρόσφυση του στοιχείου στο σώμα της τοιχοποιίας και λειτουργούσε θετικά στις διατμητικές τάσεις. Έτσι όμως καθίσταται αδύνατη η επαναεισαγωγή του νέου στοιχείου, στην καθαρισμένη οπή του καταστρεμμένου ξύλου, ενός νέου και ταυτόσχημου μέλους. Η έλλειψη σχετικών ερευνών στο ζήτημα, δεν παρέχει επιλογές λύσεων. Η συνηθέστερη όμως προσπάθεια γίνεται με την έγχυση, υπό πίεση, συμβατού προς την τοιχοποιία κονιάματος και πλήρωση του κενού, αφού φυσικά έχει καθαριστεί πρώτα. Με την μέθοδο αυτή των ενεμάτων επιτυγχάνεται η πλήρωση του κενού, η αποκατάσταση της ομαλής ροής των θλιπτικών φορτίων και η αδιατάραχη συνέχεια στη μεταφορά των φορτίων στα θεμέλια. Η ξύλινη όμως ενίσχυση προσέφερε παραλαβή των, εντός του επιπέδου των τοίχων, τυχόν εμφανιζόμενων εφελκυστικών δράσεων εξασφαλίζοντας έτσι την περίσφιξη του συνόλου και αντίσταση επίσης στις επιβαλλόμενες εκτός επιπέδου πιθανές καμπτικές φορτίσεις αυτού. Για να εξασφαλιστούν και αυτές οι παράμετροι, χρησιμοποιούνται πρόσθετα μέσα όπως αντηρίδες, σιδεροί οπλισμοί και εξωτερικές περιδέσεις, όπως και ανάμειξη στο εισαγόμενο κονίαμα ινών κυτταρίνης ή ινών υάλου. Καταφεύγουμε λοιπόν σε παράπλευρες συμπληρωματικές λύσεις και όχι, προς το παρόν, στην εισαγωγή οπλισμού στα δημιουργούμενα κενά η οποία θα μπορούσε να βελτιώσει πολύ την προσπάθεια υποκατάστασης της λειτουργίας της ξυλοδεσιάς.

- 80 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Γ: ΣΤΕΓΕΣ- ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΕΓΗΣ - ΠΙΝΑΚΑΣ Γ1

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΙΤΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΣΤΟΧΙΩΝ Γ: ΣΤΕΓΕΣ- ΦΕΡΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΕΓΗΣ - ΠΙΝΑΚΑΣ Γ1

Ο κύριος λόγος φθορών από βιολογικά

Αστοχία ζευκτού της ξύλινης στέγης.

αίτια των φορέων της στέγασης είναι η

Βιολογική φθορά των στοιχείων του

διαβροχή τους από τα όμβρια ύδατα. Αυτό

φέροντος οργανισμού της στέγης.

γίνεται διότι η διάστρωση των

Μεγάλη παραμόρφωση των

παραδοσιακών κεραμιδιών μετακινείται

αμειβόντων συνήθως, αλλά και

εύκολα από τον άνεμο, από μια

ολόκληρων των φορέων της στέγασης. Βιολογική αποσύνθεση των στοιχείων της στέγης που ευρίσκονται

καταρρακτώδη βροχή ή από σεισμό. Έτσι η παρουσία υγρασίας στην στέγη είναι πολύ πιθανή. Λόγω της εξασθένησης από τοπική

στην περιοχή του γείσου.

σήψη, οι φορείς παραμορφώνονται κάτω Σ’αυτό το σημείο, χρειάζεται ειδική

από την δράση του βάρους των

γνώση, προσεκτικός έλεγχος και

κεραμιδιών, επιτρέποντας ακόμη

έρευνα για να διαπιστωθεί ακριβώς το

μεγαλύτερη εισροή υγρασίας.

είδος βλάβης το οποίο φυσικά σχετίζεται με τον τρόπο κατασκευής της κάθε στέγης.

Επίσης, υγρασία μπορεί να προκληθεί και λόγω του ότι ξύλινα στοιχεία της στέγης βρίσκονται ενσωματωμένα εντός της τοιχοποιίας και δεν αερίζονται επαρκώς. Επίσης η υγρασία συγκεντρώνεται στις διάφορες εντορμίες όπως η εσοχή στον ελκυστήρα του ζευκτού όπου εισάγεται η αντίστοιχη προεξοχή του αμοίβοντα ή του ορθοστάτη εντός του πάχους του τοίχου.

- 81 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Επειδή ενέχεται η πιθανότητα ο ξύλινος φορέας να βρίσκεται σε οριακή κατάσταση αντοχών και ισορροπίας είναι σωστό προσωρινά να υποστηρίζεται πριν να επιχειρηθούν ενέργειες αποκατάστασης. Επιπλέον αυτή την στιγμή μπορούν να εφαρμοστούν οι πιο κάτω μη καταστροφικοί ή ελάχιστο καταστροφικοί μέθοδοι ελέγχου: Α) Ηχητικός έλεγχος με ειδικό σφυρί Β) Έλεγχος με ρεζιστόμετρο Γ) Έλεγχος περιεχόμενης υγρασίας με υγρόμετρο Πρέπει να εξεταστεί και ακολούθως να αφαιρεθεί κάθε προσβεβλημένο τμήμα τόσο του σκελετού όσο και του πετσώματος της στέγης. Μπορεί να γίνει αντικατάσταση ολόκληρων μελών των ζευκτών ή και τμημάτων αυτών χωρίς να αχρηστευθεί, αλλά ούτε να μετακινηθεί ολόκληρος ο φορέας. Κατά την επισκευή της στέγης πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να διατηρηθεί ή και να αναβαθμιστεί κάθε στοιχείο που συνεισφέρει στην δυσκαμψία όπως τα διαγώνια μέλη. Βεβαίως σημαντικό είναι τα νέα αλλά και τα υφιστάμενα δομικά στοιχεία να τύχουν ισχυρής προστασίας έναντι του βιολογικού κινδύνου. Επίσης προσοχή πρέπει να δοθεί και στις συνδέσεις των φορέων της στέγης κυρίως στο σημείο όπου ο αμείβων συναντά τον ελκυστήρα. Εάν τα παλιά καρφιά έχουν οξειδωθεί ή αστοχήσει πρέπει να αντικατασταθούν ή υποκατασταθούν με άλλα σε παραπλήσιες θέσεις. Ακόμη όμως, αν τα υφιστάμενα καρφιά είναι ακόμη σε λειτουργία θα ήταν καλό να γίνει μια ενίσχυση με γαλβανισμένους ή και ανοξείδωτους μεταλλικούς συνδετήρες. Πρόσθετη δυσκαμψία στην στέγη μπορούν να προσφέρουν διαγώνια ξύλινα ή χαλύβδινα στοιχεία επί των κεκλιμένων επιφανειών της. Επίσης, αν χρειάζεται, να θεραπευτεί και το σημείο της στέγης από το οποίο εισρέουν τα όμβρια ύδατα

- 82 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 73 Ναός Αγίας Παρασκευής-Βόρεια όψη, τοπογραφικό και φωτ. εσωτερικού

- 83 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΚΕΦ.6 Παραδείγματα μελετών συντήρησης ξύλινων παραδοσιακών κατασκευών

Παράδειγμα Α: ‘Η ξύλινη στέγη της Βασιλικής Αγίας Παρασκευής στη Χαλκίδα, Ελλάδας. Μεθοδολογία προσέγγισης για κατανόηση της κατασκευαστικής συμπεριφοράς. Ανάλυση και διάγνωση.’ Μελέτη από την ομάδα επιστημόνων Clara Bertolini Cestari, Παναγιώτης Τουλιάτος, Ανδρονίκη Μιλτιάδου, Νίκος Δελινικόλας, Claudio Menichelli, Alan Crivellaro, Tanja Marzi, Ελευθερία Τσακανίκα, Olivia Pignatelli, Gianoreste Biglione.38 Το συγκεκριμένο παράδειγμα αναφέρεται στη διερεύνηση τόσο της κατάστασης και όσο και του τρόπου συντήρησης της ξύλινης στέγης της Παλαιοχριστιανικής – Μεσοβυζαντινής Βασιλικής εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής Χαλκίδας. Συγκεκριμένα την εκτίμηση, με μη καταστρεπτικές μεθόδους, των χαρακτηριστικών αντοχής των ξύλινων ζευκτών, την αποτίμηση της τρωτότητας της στέγασης έναντι βιολογικών κινδύνων και πυρκαγιάς, τη διαμόρφωση προτάσεων επισκευής της, καθώς και τον προσδιορισμό των ιδιομορφιών που παρουσιάζει ο Ναός. Όλα τα πιο πάνω με την προμήθεια και χρήση περιορισμένου αριθμού οργάνων παρακολούθησης της εξέλιξης των σημαντικότερων φθορών και συμπεριφοράς του μνημείου. Σκοπός του προγράμματος σε πρώτη φάση ήταν η ανάπτυξη μεθοδολογίας για αποτίμηση της κατάστασης των παλαιών ξύλινων κατασκευών με εφαρμογή μη καταστρεπτικών μεθόδων εξέτασης. Επιπλέον πρόθεση ήταν και η αναγνώριση και καταγραφή του Δομικού Συστήματος της στέγασης με τις σχετικές απαραίτητες αποτυπώσεις και εξετάσεις των δομικών υλικών όπως και ο προσδιορισμός του είδους της ξυλείας και των ιδιαιτέρων μηχανικών της χαρακτηριστικών. Σε δεύτερη φάση σκοπός ήταν να γίνει έλεγχος της φέρουσας ικανότητος των φορέων της στέγης και να διαμορφωθούν οι προτάσεις επέμβασης όπως και η χρήση οργάνων παρακολούθησης της εξέλιξης των σημαντικότερων ρωγμών του μνημείου, μετρήσεις μικροδονήσεων για τον προσδιορισμό της κατάστασης των θεμελιωδών και των ανώτερων χαρακτηριστικών του Ναού.

Όλες οι πληροφορίες και το υλικό έχουν δοθεί από το ερευνητικό πρόγραμμα για τον ναό της Αγίας Παρασκευής Χαλκίδας που έγινε από το Εργαστήριο Οικοδομικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και από το Πολυτεχνείο του Τορίνο σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Τεχνικών Ερευνών Αναστήλωσης του ΥΠ.ΠΟ και την 1 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

- 84 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 74 Εξωτερική όψη Ναού Αγ. Παρασκευής

Εικόνα 75 Κατά μήκος τομή Ναού Αγ. Παρασκευής

- 85 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Κατά την αποκατάσταση των ιστορικών ξύλινων κατασκευών ένα σημαντικό πρόβλημα που συναντάται συχνά είναι ή παρουσία σήψης στα ξύλινα μέλη που είτε διαβρέχονται συνεχώς λόγω αστοχίας της επικεράμωσης, είτε βρίσκονται εγκιβωτισμένα σε περιοχές όπου εγκλωβίζεται η υγρασία. Γι’ αυτό όταν πρόκειται να προσδιοριστεί η φέρουσα ικανότητα και η δυσκαμψία των ιστορικών ξύλινων φερόντων μελών μέσω των συγκεκριμένων προδιαγραφών, είναι απαραίτητο να αξιολογούνται οι βασικές ιδιότητες του ξύλου, τόσο οι μηχανικές όσο και οι φυσικές, όπως και ο βαθμός σήψης του. Σημαντικό προληπτικό ρόλο παίζει η διαγνωστική διαδικασία ελέγχου και αποτίμησης της παθολογίας και η εμπειρία των μελών της ερευνητικής ομάδας. Οι έλεγχοι στο συγκεκριμένο μνημείο αφορούσαν τα ξύλινα μέλη και το σύνολο των συνδέσεων αμείβοντα - ελκυστήρα του φορέα, ενώ εξετάστηκαν ενδεικτικά και κάποιες συνδέσεις αμείβοντα με αμείβοντα στη κορυφή των ζευκτών. Στο πλαίσιο της παραπάνω μελέτης εντοπίστηκαν σοβαρότατες βλάβες σε σημαντικό αριθμό φορέων της στέγης και για το λόγο αυτό διαμορφώθηκαν προτάσεις για τη λήψη άμεσων σωστικών μέτρων. Τον τεύχος που παρουσιάζεται, περιλαμβάνει ουσιαστικά τις προτάσεις για τα άμεσα μέτρα μαζί φυσικά και με μια σύντομη παρουσίαση ενδεικτικών αποτελεσμάτων, ώστε να γίνει κατανοητή η ανάγκη άμεσης επέμβασης και εφαρμογής τους. Περιγραφή ναού Πρόκειται για εκκλησία, τρίκλιτη βασιλική του 13ου αιώνα. Το κεντρικό κλίτος βρίσκεται σε ένα επίπεδο και καταλήγει στο ιερό και πλευρικές νησίδες με παρεκκλήσια. Στον χώρο τον οποίο είναι κτισμένη προϋπήρχε Βυζαντινή εκκλησία κατά τα τέλη 5ου ή στις αρχές του 6ου αιώνα. Στο χρονικό διάστημα μεταξύ της αρχικής κατασκευής και της τροποποίησής του 13 ου αιώνα, πιθανώς να υπήρξαν κι’άλλες αλλαγές. Οι ανακατασκευές αφορούν τροποποιήσεις και προσθήκες στην κάτοψη και την στέγαση. Κάποια από τα υποστυλώματα διατηρήθηκαν επί τόπου και ενσωματώθηκαν στο σύγχρονο δάπεδο. Η δυτική πρόσοψη και ο νότιος τοίχος κατασκευάστηκαν εκ νέου τον 14ο ή 15ο αιώνα. Η δυτική όψη ανακατασκευάστηκε πάλι μετά από τον σεισμό του 1853 .

- 86 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 76 Ναός Αγ. Παρασκευής -Το σύστημα οροφής του κεντρικού κλίτους με τα τρία στοιχεία του δικτυώματος

- 87 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Μετά το 1853, ξύλινο υπερώο προστέθηκε στο δυτικό άκρο, το οποίο υποστηρίζεται από δύο χτιστούς πεσσούς. Το είδος της κατασκευής πάνω από τα ελαφρώς οξυκόρυφα τόξα είναι ένα πρώιμο παράδειγμα ανάμειξης δυτικών και βυζαντινών μορφών και τεχνικών. Η κεντρική αψίδα είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του ναού, χάρη στον εξαιρετικά πλούσιο γλυπτό διάκοσμο . Εξωτερικά, η βασιλική ενισχύεται από τέσσερις αντηρίδες, δύο στη νότια οι οποίες ανήκουν στον 14ο ή 15ο αιώνα και δύο στη βόρεια. Περιγραφή στέγης Τα κλίτη καλύπτονται με στέγες που όπως ανακαλύφθηκε ανοικοδομήθηκαν και αντικαταστήθηκαν σε διάφορες φάσεις, κατά τον 14ο, 19ο και 20ο αιώνα. Τα ζευκτά της κεντρικής στέγης είναι εξαιρετικά δείγματα βενετσιάνικης τέχνης και που πιθανώς να μεταφέρθηκαν στη Χαλκίδα από την Βενετία. Αντίστοιχα ξύλινα φουρούσια, που η μορφή τους χρονολογείται τον14ο αιώνα, βρέθηκαν σε κτίρια στη Βενετία. Τα φουρούσια είναι διακοσμημένα με γεωμετρικά, φυτικά μοτίβα, φτερωτούς δράκους και θηρία. Η οροφή του κεντρικού κλίτους αποτελείτο αρχικά από ένα σύστημα 21 ζευκτών, 17 από τα οποία υπάρχουν μέχρι σήμερα με περίπου 8,50 m άνοιγμα. Η κατασκευή αυτή στηρίζει δευτερεύουσες ξύλινους δοκούς, πολλές από τις οποίες φαίνεται να έχουν αντικατασταθεί. Πάνω από αυτές υπάρχουν ξύλινες σανίδες για την κάλυψη της στέγης και πιο πάνω, κεραμίδια βυζαντινού τύπου. Τα δικτυώματα στηρίζονται στους τοίχους της λιθοδομής Βόρεια και Νότια του κεντρικού κλίτους του ναού . Κάθε ένα από τα ζευκτά αποτελείται μόνο από τρία στοιχεία, με μία οριζόντια δοκό να συνδέεται με δύο αμείβοντες μέσω μιας άμεσης ένωσης. Όλα τα ξύλινα στοιχεία ενώνονται με τένοντες και σχηματίζουν οξυκόρυφη γωνία στην κορυφή. Κάποια από αυτά στο μέσον του ανοίγματος φέρουν τους πολυελαίους της εκκλησίας. Η αρχιτεκτονική έρευνα Σημαντικό μέρος της έρευνας ήταν η συστηματική κατασκευαστική ανάλυση του κάθε σημείου που θα μπορούσε να επιτευχθεί. Αξονομετρικά κυρίως σκίτσα και σχέδια χρησιμοποιήθηκαν για την καταγραφή των αρχικών κατασκευαστικών λεπτομερειών, τον εντοπισμό παθολογίας και σε πολλές περιπτώσεις τις προηγούμενες παρεμβάσεις .

- 88 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 77 Ναός Αγ.Παρασκευής-Τομή στο σημείο στήριξης των τρίξυλων

Εικόνα 78 Ναός Αγ.ΠαρασκευήςΛεπτομέρεια ξύλινου γείσου

- 89 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Η έρευνα αυτή υποστηρίχτηκε από τον ακριβή έλεγχο ρεζιστογράφου, που επέτρεψε όχι μόνο να ελεγχτεί η κατάσταση διατήρησης του υλικού, αλλά και επιβεβαίωσε τα χαρακτηριστικά των ενώσεων, επιτρέποντας να δοθούν οι διαστάσεις των τενόντων και των εντορμιών όπου υπάρχουν. Ο συνδυασμός των παρατηρήσεων και των δοκιμών, προσδιόρισε την λειτουργικότητα των συνδέσεων, των μεταβολών τους λόγω φθορών και τις προηγούμενες παρεμβάσεις με στόχο τον καθορισμό της πραγματικής απόδοσης του συστήματος. Σε όλα τα δικτυώματα, οι συνδέσεις ανάμεσα στις δοκούς στην κορυφή της στέγης έχουν εξεταστεί οπτικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έγιναν πυκνομετρικές δοκιμές για να καθοριστούν τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά της άρθρωσης. Σε πολύ λίγες και επιλεγμένες περιοχές απομακρύνθηκε τμήμα της τοιχοποιίας, που κάλυπτε τα ξύλινα στοιχεία, προκειμένου να επαληθευθεί οπτικά τα αποτελέσματα του ρεζιστογράφου. Αυτές οι περιπτώσεις έπρεπε να ήταν περιορισμένες, επειδή η τοιχοποιία υποστηρίζει την οροφή, έτσι δεν θα ήταν καλό να διαταραχθεί ειδικά σε μια σεισμογενή περιοχή όπως η Χαλκίδα, χωρίς να ληφθούν τα ανάλογα μέτρα για την εξασφάλιση της ευστάθειάς της. Η διαγνωστική έρευνα Στην ξύλινη στέγη της Αγίας Παρασκευής, τόσο η μεθοδολογία επιθεώρησης όσο και ταξινόμησης, πραγματοποιήθηκαν βάση του ιταλικού πρότυπου UNI11119:200439 για τις φέροντες κατασκευές και τους επιτόπιους έλεγχους διάγνωσης στα ξύλινα στοιχεία. Αυτό το πρότυπο καθορίζει τους στόχους, τις διαδικασίες και τις απαιτήσεις για την διάγνωση της κατάστασης διατήρησης και την αντοχή και ανθεκτικότητα των αξιολογούμενων μελών ξυλείας στον φέροντα οργανισμό μέσω επί τόπου ελέγχων και χρήσης μη καταστρεπτικών τεχνικών και μεθόδων. Ο έλεγχος διεξάχθηκε προκειμένου να ληφθούν πληροφορίες σχετικά με : 1. Τα είδη ξύλου που συνθέτουν τη δομή. Μέσω της αναγνώρισης του ξύλου και των μηχανικών ιδιοτήτων έγιναν κατανοητά τα ακριβής είδη ξυλείας που συνθέτουν την συνολική δομή. 2. Την εκτίμηση της περιεκτικότητας σε υγρασία του ξύλου. Η γνώση της είναι σημαντική, διότι είναι ένας περιοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη των

Cultural Heritage –Wooden Artefacts-Load-bearing structures-On site inspections for the diagnosis of timber members

- 90 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 79Ναός Αγ.Παρασκευής- Πλήρης κατaστροφή της ανατολικής πλευράς του ελκυστήρα από σήψη

Εικόνα 80 Ναός Αγ.Παρασκευής Μετατόπιση φουρουσιού

- 91 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

μυκήτων που βλάπτουν το ξύλο. Η περιεκτικότητα υγρασίας εκτιμήθηκε με ειδικό μετρητή. 3. Την κατάταξη των βιολογικών φθορών των μελών της ξυλείας. Προκειμένου να καθοριστούν οι κατηγορίες των βιολογικών κινδύνων επίθεσης, ακολουθήθηκε το πρότυπο UNI EN 335:2006. 4. Την γεωμετρία και μορφολογία των ξύλινων μελών δείχνοντας τη θέση και επέκταση των κύριων ελαττωμάτων, φθορών ή πιθανών αστοχιών. 5. Την θέση, το σχήμα και τις διαστάσεις μιας κρίσιμης ζώνης ή τμήματος. Κρίσιμο τμήμα ορίζεται η διατομή η οποία είναι αντιπροσωπευτική από άποψη ελαττωμάτων, ανωμαλιών , μετατροπών , βλαβών και άλλων χαρακτηριστικών που έχουν κάποια επίδραση στην αντοχή του στοιχείου. 6. Την ταξινόμηση σε αντοχή του ξύλινου στοιχείο στο σύνολό του ή και σε τοπικές κρίσιμες ζώνες. Ο έλεγχος αντοχής διεξήχθη για κάθε διαρθρωτικό ξύλινο στοιχείο, λόγω της χαρακτηριστικής ανισοτροπίας του υλικού. Στην περίπτωση αλλοιώσεων που δεν ήταν ορατές στην επιφάνεια του μέλους ξυλείας, αλλά υποτίθεται ότι υπάρχουν στο εσωτερικό, η έρευνα προχώρησε στην εκτέλεση μη καταστροφικών δοκιμών . Χρησιμοποιήθηκε δυναμομετρικό τρυπάνι που έχει την ιδιότητα διάγνωσης ελαττωμάτων και ζημιών του ξύλου που δεν είναι εμφανή εξωτερικά. Τα αποτελέσματα καταγράφθηκαν άμεσα σε εκτυπωμένη ταινία. Το ξύλο πρέπει να τραυματιστεί στο ελάχιστο, διότι η οπή της διάτρησης θα παραμείνει. Τα άμεσα σωστικά μέτρα ασφαλείας Σημαντικό αποτέλεσμα από την ανωτέρα ανάλυση και αξιολόγηση της ξυλείας της στέγης ήταν η ανάγκη για άμεσα, μη μόνιμα, μέτρα ασφαλείας στην περιοχή έδρασης της στους τοίχους. Τα άμεσα μέτρα ασφαλείας σχεδιαστήκαν, προτάθηκαν και έγιναν αποδεκτά από το Υπουργείο Πολιτισμού. Πρόκειται για ένα παθητικό σύστημα , που θα λειτουργήσει στην σύνδεση της δοκού με τον αμείβοντα για να μην μεταφερθούν οι οριζόντιες δυνάμεις στους τοίχους έτσι ώστε η κατάσταση να είναι ακίνδυνη για την ακεραιότητα, ιδίως σε σεισμογενή περιοχή. Γι’αυτό τοποθετείται ένας μεταλλικός ιμάντας μέσα στον τοίχο, ώστε να προλάβει την ολίσθηση της δοκού και την μεταφορά των οριζόντιων δυνάμεων στους νέους χαλύβδινους ελκυστήρες. Μια σφήνα ξυλείας που συνδέεται με την χαλύβδινη ταινία θα μεταφέρει τις κατακόρυφες δυνάμεις.

- 92 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 81 Άμεσα σωστικά μέσα με ειδική μεταλλική κατασκευή να υποστηρίζει την ξύλινη

Εικόνα 82 Πίνακες προτάσεων για επεμβάσεις στις περιοχές των φθορών και αστοχιών της στέγης

- 93 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Το ανωτέρω σύστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς να προκαλεί οποιαδήποτε ζημιά στα ξύλινα στοιχεία και χωρίς την αφαίρεση της επικάλυψης της στέγης ή της περιβάλλουσας τοιχοποιίας στην περιοχή της έδρασης. Η μεταλλική κατασκευή έχει την δυνατότητα να συνδέει και τα περιμετρικά τοιχώματα, να τα περιδένει, προκειμένου να βοηθήσει το κτίριο σε ένα ισχυρό σεισμικό συμβάν μέχρι την ολοκληρωτική μελέτη για την αναστήλωσή του. Κριτήρια και επιλογές τεχνικών επέμβασης Οι προτεινόμενες τεχνικές παρέμβασης είναι ουσιαστικά τοπικές ανακατασκευές με αντικατάσταση των ξύλινων σάπιων μερών. Αυτές οι αντικαταστάσεις των διατομών συναρμολογούνται με το σύστημα κολλήματος με ίνες ρητίνης σε συνδυασμό με ένα μηχανικό σύστημα σύνδεσης, που αποτελείται από ανοξείδωτες βίδες 6 ή 8 cm μήκος, ανάλογα με το μέγεθος των στοιχείων που πρόκειται να συνδεθούν. Επίσης για την διάσωση του μνημείου, είναι σημαντικός ακόμη ένας παράγοντας. Η βιολογική αποσύνθεση του ξύλου από παράγοντες μυκητών και εντόμων συμβαίνει όταν η υγρασία του ξύλου υπερβαίνει το όριο. Επομένως, σημαντικό είναι να παρέχεται φυσικός αερισμός του χώρου των ξύλινων κατασκευών. Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε για τη διερεύνηση της ξύλινης στέγης της Αγίας Παρασκευής απέδειξε για άλλη μια φορά τον μεγάλο ρόλο της προληπτικής διάγνωσης. Στην πραγματικότητα μια ακριβής διάγνωση δίνει τη δυνατότητα να αποφεύγονται οι περιττές, άσκοπες και δαπανηρές παρεμβάσεις. Σε περιπτώσεις που τα κτίσματα ανήκουν στην πολιτιστική μας κληρονομιά η προληπτική διάγνωση είναι ακόμη πιο σημαντική και απολύτως αναγκαία για να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή παρέμβαση που λαμβάνει υπόψη τόσο τις απαιτήσεις ασφαλείας όσο και όλους τους άλλους παράγοντες για κάθε ιστορικό στοιχείο. Αποδεικνύεται ότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η απώλεια των παραδοσιακών ξύλινων κατασκευών αλλά και όλων των άλλων μνημείων. Η ιδιαιτερότητα αυτής της μελέτης είναι εμφανής από την διεθνή έκταση που παίρνει μέσω της σύνταξης αποτελεσμάτων διαφορετικών εθνικοτήτων επιστημόνων, που κατάφεραν να επικοινωνήσουν σε μια κοινή «γλώσσα» τόσο στην φάση της διάγνωσης, όσο και στην πρόταση επέμβασης.

- 94 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 83 Τρισδιάστατη άποψη του σταθμού Porta Nuova-Torino http://elenamassimello.blogspot.com/p/3d.html

Εικόνα 84 Ο σταθμός Porta Nuova κατά το 1920 https://www.facebook.com/photo.php?fbid=557418734333999&set=pb.361909960551545.2207520000.1388696080.&type=3&theater

- 95 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Παράδειγμα Β : ‘Μελέτη συντήρησης της ξύλινης οροφής σιδηροδρομικού σταθμού Porta Nuova στο Τορίνο Ιταλίας’ Από την ομάδα επιστημόνων Clara Bertolini Cestari, Stefano Invernizzi, Tanja Marzi και Steni Rolla – Ερευνητική συνεργασία Politecnico di Torino και Grandi Stazioni Engineering. 40 Ο σιδηροδρομικός σταθμός στο Τορίνο σχεδιάστηκε το1860 από τον μηχανικό A. Mazzuccheti σε συνεργασία με τους πιο εξέχοντες επιστήμονες της εποχής. Η κατασκευή αποτελείται από φέρουσα τοιχοποιία, μεταλλικό θόλο για στέγαση του χώρου αποβίβασης και επιβίβασης, και ξύλινες στέγες επικαλυμμένες με πέτρινες πλάκες για τους υπόλοιπους πλαϊνούς χώρους. Ο σταθμός, κατά τη διάρκεια του χρόνου, έχει δεχθεί διάφορες επεμβάσεις περιλαμβανομένου συντήρησης, καταστροφής μέρους, αλλαγή χρήσης χώρων κτλ. Η

κατασκευή

της

οροφής

σήμερα,

χρειάζεται

σημαντική

επέμβαση

συντήρησης λόγω της διαρροής νερού η οποία καταστρέφει σταδιακά την ξύλινη κατασκευή στέγης. Η πιο κάτω μελέτη προτείνει την ορθή και βιώσιμη προσέγγιση της δομικής ανάλυσης, αποκατάστασης και συντήρησης για την διατήρηση του σπουδαίου αυτού κτίσματος πολιτιστικής κληρονομιάς. Το αυθεντικό ξύλινο σύστημα των πλαϊνών κτισμάτων του σταθμού, αποτελείται από μεγάλες ξύλινες κατασκευές με διαφορετικές τυπολογίες δικτυωμάτων. Οι στέγες αυτές επικαλύπτονται με πέτρινες πλάκες διαστάσεων 1mx1m στηριζόμενες στη ξύλινη κατασκευή μέσω μεταλλικών στοιχείων. Η μελέτη συντήρησης, διεξήχθη βάση της αρχικής γεωμετρικής έρευνας και αποτύπωσης

που

έγινε

μελετώντας

κάθε

ξύλινο

στοιχείο

ξεχωριστά,

ταξινομώντας και αξιολογώντας την θέση και τη λειτουργία του στο όλο σύστημα.

Όλες οι πληροφορίες και το υλικό έχουν δωθεί από την καθηγήτρια Clara Bertolini Cestari

- 96 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 85 Porta Nuova-Κάτοψη μέρους της οροφής

Εικόνα 86 Porta Nuova -Λεπτομέρειες τυπικού δικτυώματος

- 97 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Η μεθοδολογία που υιοθετήθηκε είναι αυτή που προβλέπεται από το πρότυπο UNI 11 119.41 Ο οπτικός έλεγχος που πραγματοποιήθηκε ενισχύθηκε με τη χρήση ρεζιστογράφου. Σε όλα τα εξεταζόμενα ξύλινα στοιχεία ο δακτύλιος ανάπτυξης του δέντρου ήταν εμφανής με γυμνό μάτι, ενώ ο τύπος ξυλείας ήταν βελανιδιά. Η κλιματική κατάσταση στη στέγη του σταθμού παίζει σημαντικό ρόλο στην προσβολή από βιολογικούς οργανισμούς. Η θερμοκρασία την περίοδο της μελέτης ήταν 3-5 C° και 80% η σχετική υγρασία του αέρα. Σ’αυτό το περιβάλλον η υποθετική υγρασία του ξύλου είναι περίπου 16%. Επιπλέον, η υψηλή περιεκτικότητα υγρασίας στο περιβάλλον πρέπει να συνδέεται με τη διαρροή νερού εντός της στέγης που εντοπίζεται με εμφανή ίχνη και κηλίδες σε ορισμένα σημεία των ξύλινων στοιχείων. Η συνολική κατάσταση της συντήρησης της στέγης είναι σχετικώς καλή, εκτός από ορισμένους μύκητες και έντομα σε κάποια τμήματα των ξύλινων στοιχείων, που όμως έχουν τελειώσει τη δράση τους εδώ και καιρό. Γενικώς οι αμείβοντες της κατασκευής είναι πιο φθαρμένοι και σάπιοι απ’ ότι τα οριζόντια δοκάρια και αυτό πιθανόν λόγω του υλικού (κεραμίδια, τούβλα) που γεμίζει τον χώρο μεταξύ των βάσεων, των δικτυωμάτων και της τοιχοποιίας.

Cultural Heritage –Wooden Artefacts-Load-bearing structures-On site inspections for the diagnosis of timber members

- 98 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 87 Porta Nuova-Εσωτερικές απόψεις της στέγης

- 99 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Το κύριο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η αποκατάσταση του συστήματος της οροφής στα τμήματα που έχουν φθαρεί, χωρίς να τροποποιηθεί το αρχικό κατασκευαστικό σύστημα. Κατά τους μελετητές, είναι εφικτή η παρέμβαση με πρόσθεση νέου ξύλου ή τοπικού εμποτισμού. Δεύτερο κρίσιμο σημείο είναι να επανέλθουν οι θερμικές και υγρασιακές συνθήκες του ξύλου κάτω από τα ευνοϊκά όρια για τους μικροοργανισμούς. Για το σκοπό αυτό, προτείνεται να διευκολυνθεί η κυκλοφορία του αέρα γύρω από τα ξύλινα μέρη έτσι ώστε να είναι καλύτερα τα επίπεδα υγρασίας. Σκόπιμο είναι επίσης να πραγματοποιηθεί

καθαρισμός

των

οριζόντιων

στοιχείων

ξυλείας

για

απομάκρυνση σκόνης και διάφορων καταθέσεων από έντομα. Οι ενέργειες που γενικώς ακολουθούνται έχουν ως στόχο τη διατήρηση και αποκατάσταση της δομής της ξύλινης οροφής, υιοθετώντας τεχνικές που είναι ελάχιστα επεμβατικές και κατάλληλες να δώσουν πίσω τη δομική συνοχή του συστήματος, χωρίς να χαθούν τα σημαντικά χαρακτηριστικά του κτιρίου. Οι μελετητές

προτείνουν

ότι

για

την

έκταση

και

το

είδος

της

στέγης,

συμπεριλαμβανομένου και της θολωτής διόδου με την κεντρική αψίδα, θα άξιζε τον κόπο να προωθηθεί ένα είδος ανοικτής διαδρομής και να επιτρέψει ξεναγήσεις επισκεπτών ως ένα είδος έκθεσης των τεχνικών κατασκευής και αποκατάστασης ξύλινων κατασκευών.

- 100 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 88 Άποψη του συγκροτήματος του Ναού Αγ. Ευσέβιου

Εικόνα 89 Μέρος της ξύλινης κατασκευής πάνω από την αψίδα του Ναού Αγ. Ευσέβιου

- 101 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Παράδειγμα Γ: ‘Αποκατάσταση ξύλινης στέγης του καθεδρικού του Αγίου Ευσέβιου του Vercelli’, Piemonte, Ιταλία Η έρευνα ολοκληρώθηκε με την συνεργασία αρχιτεκτόνων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Κληρονομιάς της Επισκοπής Vercelli, που είναι υπεύθυνο για τη διαδικασία αποκατάστασης και λειτουργεί ως εμπειρογνώμονας στον τομέα των ξύλινων κατασκευών. Ομάδα επιστημόνων: Clara Bertolini Cestari, Gianoreste Biglione, Luciana Cestari, Germana Corradino, Alan Crivellaro, Daniele De Luca, Tanja Marzi, Pia Panosch, Riccardo Pasquino.42 Ο καθεδρικός ναός του Αγίου Ευσέβιου του Vercelli βρίσκεται στο Piemonte Ιταλίας και η σπουδαία κατασκευή του προσέφερε μια εξαιρετική ευκαιρία γνώσεων για την επιστήμη της συντήρησης. Η μελέτη προχωρά πέρα από τη διαγνωστική αξιολόγηση, δίνοντας μια γενική εικόνα για τις

παρεμβάσεις

εξυγίανσης που σέβονται τη διατήρηση της δομής του ξύλου. Ο σημερινός καθεδρικός ναός του Vercelli ξαναχτίστηκε μετά το 1570 και έχει ένα συμμετρικό σχήμα λατινικού σταυρού. Το ισόγειο έχει μέγεθος 3634 τ.μ . Αποτελείται από 3 κλίτη ,από τα οποία το μεγαλύτερο είναι το μεσαίο. Ο ναός καλύπτεται από έναν εξαιρετικά υψηλό θόλο, περιέχει μικρότερα παρεκκλήσια, ενώ δύο εγκάρσια τμήματα τέμνουν τον κύριο διάδρομο και καλύπτονται είτε από θόλους είτε από μικρότερους τρούλους από ξύλινες κατασκευές. Η στέγη είναι το μέρος το οποίο έχει διατηρηθεί σχεδόν αμετάβλητο κατά τη διάρκεια του χρόνου, τόσο σε τεχνική όσο και δομική μορφή. Πίσω από κεκλιμένες στέγες, βρίσκεται μια πρωτογενής δομή από δικτυώματα και δοκάρια. Σε μερικές περιπτώσεις,

παρουσιάζονται

διαφορετικές

τεχνικές

επεξεργασίας

και

τοποθέτησης των ξύλων, ένδειξη ότι στοιχεία έχουν αντικατασταθεί ή προστεθεί σε μεταγενέστερες περιόδους.

Όλες οι πληροφορίες και το υλικό έχουν δωθεί από την καθηγήτρια Clara Bertolini Cestari

- 102 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 90 Κάτοψη με την στέγη του Ναού Αγ. Ευσέβιου

- 103 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Στα μέσα του 20ου αιώνα, ο καθεδρικός ναός παρουσίασε μεγάλα προβλήματα υγρασίας και διαρροή όμβριων υδάτων, έτσι ξεκίνησαν διάφορες εργασίες συντήρησης στην ξύλινη στέγη . Τα έργα ολοκληρώθηκαν το 1960. Τα αυξανόμενα προβλήματα τα τελευταία χρόνια , κυρίως λόγω της αύξησης της υγρασίας και της εξάπλωσης των όμβριων υδάτων, οδήγησαν σε μια γενική κατάσταση αποσύνθεσης και ανάγκη άμεσης επέμβασης. Η μεγάλη κατασκευή της ξύλινης στέγης του ναού, παρουσιάζει διαφορετικές τυπολογίες μεταξύ χώρων πρεσβυτέριου, χορωδίας, κεντρικό κλίτος, πλευρικά κλίτη και εγκάρσιο κλίτος. Σε γενικές γραμμές, τα δικτυώματα εξετάστηκαν για τη λειτουργία που εξυπηρετούν στην οροφή του Ναού, η οποία αποτελείται από δοκάρια συνδεδεμένα σε ένα κεντρικό μέλος. Κάθε μεμονωμένο στοιχείο της σύνθεσης προέρχεται από έναν ενιαίο κορμό που όπως φαίνεται πελεκήθηκε με τσεκούρι. Το κύριο μέλος εκ των υστέρων και τα δοκάρια συνδέονται με δύο αντηρίδες. Το άνοιγμα μεταξύ των τοιχοποιιών το οποίο καλύπτουν τα δικτυώματα είναι περίπου 15,50 μ. Κάθε μεμονωμένο στοιχείο της δομής του ξύλου ερευνήθηκε, καταγράφηκαν οι διαστάσεις του, ταξινομήθηκε και αξιολογήθηκε στην συνολική δομή. Η έρευνα συνεπώς παρουσιάζεται σε σχέδια και λεπτομέρειες τμημάτων για κάθε δικτύωμα. Η αποτύπωση αυτή για ορθότερα αποτελέσματα, υποστηρίχθηκε και από την έρευνα με "σαρωτή λέιζερ". Έτσι επιτράπηκε η σωστή τοποθέτηση των στοιχείων στην αποτύπωση, χωρίς πιθανότητα λάθους, ή τουλάχιστο λάθους ουσιαστικής σημασίας. Στη συνέχεια, η μελέτη ολοκληρώθηκε με την διαγνωστική έρευνα για την κύρια δομή της οροφής. Αναλύθηκε η φέρουσα ικανότητα του δικτυώματος υποθέτοντας

την

βέλτιστη

κατάσταση

του

κάθε

ξύλινου

στοιχείου.

Μελετήθηκαν επίσης τα άκρα των στοιχείων που συνδέονται στις αρθρώσεις και αναφέρονται ως κόμβοι. Οι εξωτερικές δυνάμεις και οι αντιδράσεις για τις δυνάμεις αυτές, θεωρούνται ότι ενεργούν μόνο στους κόμβους με αποτέλεσμα να μετατρέπονται σε δυνάμεις εφελκυσμού ή θλίψης για τα ξύλινα στοιχεία. Οι

- 104 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 91 Δομικά μοντέλα παρουσίασης διασπάσεων και ελαττωμάτων των ζευκτών

- 105 -

Εικόνα 92 Σχέδια και τρισδιάστατα προσομοίωσης για την πρόταση επέμβασης

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

περιπτώσεις φορτίου που έχουν υπολογιστεί είναι: το ίδιο στατικό μόνιμο φορτίο και οι δυναμικές φορτίσεις όπως ο άνεμος και το χιόνι. Η οπτική επιθεώρηση ενισχύθηκε με την ενόργανη επιθεώρηση ρεζιστογράφου για την αξιολόγηση της κατάστασης των στοιχείων που περικλείονται μέσα στην τοιχοποιία. Μετά έγινε η ταυτοποίηση των ξύλινων ειδών, όλα τα κομμάτια των δικτυωμάτων που εξετάστηκαν παρουσίασαν τα ακόλουθα σημαντικά στοιχεία για το ξύλο: - Όλα τα στοιχεία που των δικτυωμάτων είναι από βαρύ ξύλο δρυός - Η ανάπτυξη δακτύλιων εύκολα διακριτή με γυμνό μάτι - Το χρώμα του εγκάρδιου ξύλου είναι καφέ και διαφέρει από το χρώμα του σομφού ξύλου - Οι πόροι της ξυλείας είναι ιδιαίτερα μεγάλοι και παρουσιάζουν πορώδη παραμόρφωση Το ξύλο προϋποθέτει διαφορετική υγρασία ισορροπίας σύμφωνα με τις διάφορες συνθήκες. Μερικές συνθήκες είναι ευνοϊκές για τη βιολογική αποσύνθεση του ξύλου. Για να είναι σε θέση να καθορίσει τις κατηγορίες κινδύνου της βιολογικής προσβολής, το πρότυπο UNI EN 33543 προσδιορίζει 5 κατηγορίες που ορίζουν την κατάσταση των συνθηκών υγρασίας του ξύλου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του καθεδρικού ναού του Vercelli, η θερμοκρασία κατά τη διάρκεια των ημερών της έρευνας ήταν 3-5 °C και η σχετική υγρασία του αέρα ήταν 80%. Έτσι υπολογίζεται το ξύλο να αναλαμβάνει υγρασία περίπου στο 16%. Επιπλέον, σημειώνεται και η διαρροή όμβριων υδάτων όπως και η παρατήρηση ίχνους και κηλίδων, ορατών σε ορισμένα στοιχεία.

Cultural Heritage - Wooden Artefacts - Load-bearing structures - On site inspections for the diagnosis of timber members

- 106 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 93 Ναός Άγ. Ευσέβιου-Μέρος από τους πίνακες καταγραφής της παθολογίας

- 107 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Παρατηρήθηκαν ορισμένοι μύκητες και έντομα περιορισμένα σε τμήματα του σομφού ξύλου σε κάποια από τα στοιχεία. Επιπλέον, καποιες από τις μεταλλικές συνδέσεις δεν λειτουργούν πλέον. Κάποια από τα ξύλινα στοιχεία δεν ήταν πλήρη ορατά και γι’αυτό καταγράφθηκαν μόνο από τις τρεις πλευρές. Η ανάγκη επέμβασης όμως σε ορισμένα δοκάρια ορίστηκε κρίσιμης σημασίας για την ακεραιότητα του ναού. Στόχος είναι να επιστρέψουν οι κλιματικές συνθήκες κάτω από το όριο που είναι ευνοϊκό για την επίθεση μικροοργανισμών και να διευκολυνθεί η κυκλοφορία και εναλλαγή του αέρα γύρω από τα ξύλινα μέρη στο εσωτερικό της τοιχοποιίας. Είναι επίσης σκόπιμος ο σχολαστικός καθαρισμός των στοιχείων ξυλείας με την απομάκρυνση της σκόνης και διαφόρων άλλων υπολειμμάτων από οργανισμούς. Η μεγάλη ξύλινη στέγη του καθεδρικού ναού αποτελεί το πρώτο μέλημα των εργασιών αποκατάστασης ολόκληρου του αρχιτεκτονικού συγκροτήματος. Στόχος του Πολιτιστικού Ιδρύματος Κληρονομιάς της Επισκοπής Vercelli είναι στα έργα διατήρησης και αποκατάστασης της οροφής που θα γίνουν να υιοθετήσουν τεχνικές που να είναι στο ελάχιστο επεμβατικές, αρκετά συμβατές και κατάλληλες ώστε να δώσουν πίσω την αρχική μορφή και κατάσταση της στέγης, χωρίς να χαθούν σημαντικά χαρακτηριστικά του κτιρίου όπως η εντυπωσιακή δομή του. Η παρέμβαση προβλέπει την αποκατάσταση ορισμένων μεγάλων ζευκτών και μέρους των πλακιδίων εξωτερικής επικάλυψης.

- 108 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Εικόνα 94 Παραδοσιακή οικία στο Σαφράνμπολου, Τουρκία, http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Safranbolu_traditional_houses-2.jpg

- 109 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συντήρηση των παραδοσιακών και ιστορικών κατασκευών πρέπει να αποτελεί καίριο μέλημα των επιστημόνων κάθε εποχής. Ταυτόχρονα οι ξύλινες κατασκευές χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και πρέπει να προηγείται η πλήρης κατανόηση και έρευνα τόσο του δομικού υλικού όσο και ολόκληρου του δομικού συστήματος. Τα παραδοσιακά κτίσματα της Ανατολικής Μεσογείου, με τα ανάλογα κοινά τοπικά χαρακτηριστικά της δόμησής τους χρήζουν και της ανάλογης κατανόησης και ειδικευμένης ανάλυσης για την λειτουργία και το ρόλο των ξύλινων στοιχείων σε αυτά. Μέσα από αυτή την ερευνητική εργασία αναλύθηκε η δομή και οι χαρακτηριστικές ιδιότητες του ξύλου, όπως και οι τρόποι συντήρησης και αντιμετώπισης των φθορών στα κτίσματα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Εκτός από τις τυπικές αρχές και τρόπους συντήρησης, κάθε απόφαση επέμβασης εξαρτάται τελικώς από την κρίσης του μελετητή όπως και από την ατομική γνώση και εμπειρία αυτού. Επιπλέον, μέσα από αυτή την μελέτη έχουν παρουσιαστεί οι δυνατότητες της ξυλείας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και η σπουδαία τεχνογνωσία που κατείχαν οι κοινωνίες κατά τους προηγούμενους αιώνες. Η αποφυγή σήμερα της ευρείας χρήσης του στις κατασκευές, ίσως να οφείλεται στην σύγχρονη νοοτροπία για μαζική και τυποποιημένη δόμηση, διότι το ξύλο απαιτεί ιδιαίτερη γνώση και μελέτη για την κατασκευή, γεγονός που ίσως να λειτουργεί ως απωθητικό στοιχείο για τους σύγχρονους μελετητές και κατασκευαστές. Επίσης προϋποθέτει κατάλληλη προστασία από τον σχεδιασμό ώστε να αποφευχθούν οι καταστροφικοί παράγοντες που το απειλούν, δηλαδή η φωτιά και οι μικροοργανισμοί. Δυστυχώς, για αρκετά θέματα, ιδίως όσο αφορά την χαρακτηριστική παραδοσιακή δόμηση με ξύλο στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν υπάρχει επαρκής έρευνα και ανάλυση στα διάφορα επιστημονικά κέντρα της περιοχής. Παρόλη την μεγάλη ανάγκη για διατήρηση των σπουδαίων αυτών κατασκευών, δεν γίνονται ακόμη σημαντικές προσπάθειες συγκεκριμένης έρευνας. Οι αρχές επέμβασης που αναφέρθηκαν, έχουν συνταχθεί βάση της σημερινής τεχνογνωσίας στο θέμα της συντήρησης ξύλου. Νέες μελέτες στο θέμα θα μπορούσαν να προσφέρουν καινοτόμες λύσεις στην διαδικασία συντήρησης, αφού πρώτα αυτές τεκμηριωθούν βάσει της συμβατότητας, της αντιστρεψιμότητας και του σεβασμού προς τα μνημεία.

- 110 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Βιτρούβιος I-V, «Περί Αρχιτεκτονικής», Μετάφραση: Λέφας Παύλος, 1997, Εκδόσεις Πλέθρον - Γαμβρουλά Μ., 2012, «Πολιτιστική Κληρονομιά και διδακτική αξιοποίηση στο Δημοτικό σχολείο: η περίπτωση του Δήμου Άργους-Μυκηνών», Διπλωματική Εργασία, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας - Θεόφραστος, 4ος αι. π.Χ., «Περί Φυτών Ιστορίαι», 1998, Εκδόσεις Κάκτος - Παπαδόπουλος Ε., 2012, «Πολιτισμικά τοπία – Χωρική ανάλυση -Οργάνωση

και χρήση του χώρου στο προϊστορικό Αιγαίο», Τεχνολογικό εκπαιδευτικό ίδρυμα Καβαλάς-Τμήμα αρχιτεκτονικής τοπιού-Δράμα - Κακαράς Ι., «Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», Μέρος του υπό έκδοση βιβλίου του εισηγητή με τίτλο: Τεχνολογία ξύλινων κατασκευών (1ος τόμος κεφ. 2.) - Κάππος Ι. Α., Κουρής Σ. Λ. Α., 2008, «Προσομοίωση Παραδοσιακών Κατασκευών από Ξυλόπηκτη Τοιχοποιία», 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής και Τεχνικής Σεισμολογίας 5–7 Νοεμ., 2008: Αθήνα, Άρθρο 2013 - Καραδέδος Γ., 2009, «Ιστορία και Θεωρία της Αποκατάστασης», Εκδόσεις Μέθεξις - Καρύδης Ν., 2008 «Παραδοσιακή Αντισεισμική Δόµηση στο Ανατολικό Αιγαίο: Η Περίπτωση της Ερεσού και της Περγάµου», 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αντισεισμικής Μηχανικής και Τεχνικής Σεισμολογίας, 5-7 Νοεμ. , Αθήνα -Λαδά Θ. Ν., 2009, «Εφαρμογές ξύλου σε κατασκευές με Αρχαιολογική Αξία», Πτυχιακή Εργασία, Τ.Ε.Ι. Λάρισας, Καρδίτσα, Τμήμα Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου-Επίπλου

- Μαντάνης Γ., 2003, «Δομή& ιδιότητες ξύλου», Μέρος ιι. Ιδιότητες, Τ.Ε.Ι. Λάρισας, Καρδίτσα - Μαντάνης Γ., «Θερμικές ιδιότητες του ξύλου», Εργαστήριο Επιστήμης του ξύλου, Τ.Ε.Ι. Λάρισας, Καρδίτσα, Τμήμα Σχεδιασμού & Τεχνολογίας ΞύλουΕπίπλου

- 111 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

-Μαραγκάκης Ε., Ορεστίδης Γ., 2002, Διάλεξη: ‘Ξύλινες ενισχύσεις σε τοιχοποιίες από λιθοδομή-Επεμβάσεις’, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Όμηρος, 8ος αι. π.Χ., «Ιλιάδα», Ομηρικά έπη, Μετάφραση: Πολυλάς Ιάκωβος - Παλυβού Κ., 1999, Ακρωτήρι Θήρας- Η Οικοδομική Τέχνη, Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία - Τουλιάτος Π., Βιντζηλαίου Ε., Ζερής Χ., Ρεπάπης Κ., Αδαμή Χ., Ζαγκότσης Α., Λεονάρδος Ε., Πελιεράκη Β., 2004, «Αποτίμηση και Σύνταξη συστάσεων για τις επεμβάσεις στα κτίρια του Ιστορικού οικισμού της Λευκάδας», Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας & Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο - Τουλιάτος Π., κ.α., 1999, «Θέματα Οικοδομικής», Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτονικής, Τομέας συνθέσεων τεχνολογικής αιχμής-οικοδομική, Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα - Τουλιάτος Π., Κατσαραγάκη Ε., Τσακανίκα Ε., Κρεστενίτη Ρ., Οδηγός Δομικών Υλικών, Το ξύλο ως δομικό υλικό, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος - Τσακανίκα Ε., Κοντέας Ζ., 2010, «ΕΝ1995-1-1, Ευρωκώδικας 5, Σχεδιασμός ξύλινων κατασκευών», Μέρος1 – 1, Γενικοί κανόνες και κανόνες για κτήρια, ΤΕΕ Εκπαιδευτικά σεμινάρια Ευρωκώδικων, Αθήνα - Χατζηνώτα Δ. Αι., 2009, «Προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς», Θ΄ Κύκλος σεµιναρίων µικρής διάρκειας Σεπτέµβριος - Οκτώβριος 2009, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, Τμημα Κεντρικης Μακεδονίας - Bernasconi A., 2009, «Protezione del legno», I corsi promo_Legno, Universita degli studi di Trento - Bramwell M., 1976, «The international book of wood», Εκδόσεις Simon & Schuster, United States - Connerton P., 1989, «How Societies Remember», Cambridge University Press - Donati P., 1990, «Legno, pietra e terra- L’arte del costruire», Εκδόσεις Giunti Firenze - Dolby C., Hammer A., Jeppsson K.,1988, «Rural constractions in timber», Swedish university of Archicultural Sciences - 112 -

ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΞΥΛΙΝΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

- Laner F., 2011, «Il restauro delle strutture di legno», Palermo, Εκδόσεις Grafill - Piazza M., 2009, «Il legno e il fuoco», I corsi promo_Legno, Universita degli studi di Trento - Soikkeli A., Touliatos P., Bertolini Cestari C., 2000, «European Timber Constructions», University of Oulu Department of Architecture

Νομοθεσία -Εγχειρίδιο για Διατηρητέες Οικοδομές-Κύπρος - Χάρτα της Βενετίας, 1964, Διεθνής Χάρτης για την Συντήρηση και Αποκατάσταση των Μνημείων και Τοποθεσιών

Ιστοσελίδες - http://sainia.gr/index.php/2011-10-08-20-43-10/838-i-agia-sofia-ena-aristoyrgima-tis-

arxitektonikis , Η Αγία Σοφία-ένα αριστούργημα της αρχιτεκτονικής, 4/11/2013,

- http://www.zoosphere.com/client-sites/aaasandblasting/sites/default/files/imagecache/medium/burned-beams-1-before.jpg , 28/12/2013 - http://elenamassimello.blogspot.com/p/3d.html 16/11/2013

Εικόνες Εικόνες 7, 52, 69, 70, 72 Ανδρέου Παναγιώτα Εικόνες 11,12,13,14,15 Οπτικό υλικό Κακαρά Ιωάννη, «Εφαρμογές του ξύλου στην Ελλάδα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα»

- 113 -