Elektrik işlerinde iş sağlığı ve güvenliği by Yonetmen

Elektrik Nedir? • Elektrik enerjisini oluşturan, akımı sağlayan elektronlardır. • Elektrik akımı iletkenin atom yapısındaki elektronların hareketiyle meydana gelmektedir. • Bir maddeye elektrik uygulandığında elektronlar negatif (-) 'den pozitif (+) yönüne doğru hareket etmeye başlar. • Bu harekete "Elektrik Akımı" denir. Birimi ise "Amper" 'dir.

Elektrik Nedir? • Amper (sembolü A), elektrikte akım şiddeti birimidir.

• Bir iletkenden birim zamanda geçen elektrik yükü miktarına, elektrik akımının şiddeti denir.

• Bir iletkenin belli bir kesitinden saniyede bir Coulomb elektrik yükü geçerse, akım şiddeti 1 A olur.

Akım Şiddeti Akım, iki nokta arasındaki potansiyeli farkı nedeniyle oluşur ve şiddeti şeklinde hesaplanır;

V : Potansiyel farkı (Volt), R : Direnç (Ohm), I

: Akım şiddeti (Amper).

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR  Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri: Elektrik enerjisinin üretilmesini özelliğinin değiştirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, dağıtılmasını ve mekanik enerjiye, ışığa, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dönüştürülerek kullanılmasını sağlayan tesislerdir.

 Elektrik iç tesisleri: Yapıların içinde veya bu yapılara ek olarak kurulmuş tesisler dışındaki her türlü alçak gerilim tesisleri, evlere ait, bağ, bahçe tesisleri, sürekli tesislerin işletmeye açılmasına kadar kurulmuş geçici tesisler.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR  Santral: Elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir.  Ağ (Enterkonnekte) şebeke: Santrallerin birbiri ile bağlantısını sağlayan gözlü şebekedir.  İletim şebekesi: Yerel koşullar nedeniyle belli yerlerde üretilebilen ve ağ şebeke ile en üst düzeyde toplanan enerjiyi tüketicinin yakınına ileten kablo ve/veya hava hattı şebekeleridir.  Dağıtım şebekesi: İletilerek tüketilecek bölgeye taşınmış olan enerjiyi, tüketiciye kadar götüren şebekedir.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR  Ana indirici merkez: Enerjiyi seçilmiş dağıtım gerilimi seviyesine dönüştüren transformatör merkezleridir.  Ara indirici merkez: İki veya daha fazla yüksek gerilim seviyesi kullanılan şebekelerde enerjiyi bir yüksek gerilim seviyesinden diğerine dönüştüren transformatör merkezleridir.  Dağıtım transformatör merkezi: Yüksek gerilimli elektrik enerjisini alçak gerilimli elektrik enerjisine dönüştüren transformatör merkezleridir.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR  Hava hattı: Kuvvetli akım iletimini sağlayan mesnet noktaları, direkler ve bunların temelleri, yer üstünde çekilmiş iletkenler, iletken donanımları, izolatörler, izolatör bağlantı elemanları ve topraklamalardan oluşan tesisin tümüdür.  İletkenler: Gerilim altında olup olmamasına bağlı olmaksızın bir hava hattının mesnet noktaları arasındaki çıplak ya da yalıtılmış örgülü ya da tek tellerdir.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR  Yalıtılmış hava hattı kabloları: Yalıtılmış hava hattı kabloları, yalıtılmış faz iletkenleri ile yalıtılmış ya da yalıtılmamış nötr iletkeni birbirine yada taşıyıcı bir tele bükülerek sarılmış tek telli, sıkıştırılarak yuvarlatılmış çok telli ya da örgülü iletkenlerden oluşan kablolardır.  Demet iletkenler: Bir faz iletkeni yerine, iki ya da daha çok iletken kullanılan ve iletkenler arasında hat boyunca yaklaşık olarak aynı uzaklık bulunan düzendir.  Anma kesiti (Nominal kesit): İletkenlerin standartlarda belirtilen kesit değeridir.  Gerçek kesit: Örgülü iletkenlerin, yapım toleransları dikkate alınmaksızın, net kesit değerleridir.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR • İletken kopma kuvveti: İletkenlerin hesapla bulunan teorik kopma değerinin %95'i ya da kataloglarda "kopma yükü" olarak belirtilen değerdir. • En büyük çekme gerilmesi: -5ø C'da hesap için esas olan ek yükte ya da en küçük ortam sıcaklığında ek yüksüz yahut +5ø C'da rüzgar yükünde oluşan iletken gerilmelerinin en büyük yatay bileşenidir. • Yıllık ortalama çekme gerilmesi : Yıllık ortalama sıcaklıkta (genellikle + 15øC'da) rüzgarsız durumda oluşan, iletken çekme gerilmesinin yatay bileşenidir. • Salgı (sehim): İletken ile iletkenin iki askı noktasını birleştiren doğru arasındaki en büyük düşey uzaklıktır.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR • İletken donanımı: İletkenle doğrudan doğruya temasta olan ve iletkenlerin bağlanması, gerilmesi ve taşınmasına yarayan parçalardır. • İzolatör bağlantı elemanları: İzolatörleri mesnet noktalarına ve iletken donanımlarına, izolatör elemanlarını birbirine bağlamaya yarayan parçalardır. • Direğin yararlı tepe kuvveti: Direğe gelen rüzgar yükü dışında, tepeye indirgenmiş öteki kuvvetlerin izin verilen yatay bileşenidir.

ELEKTRİKLE İLGİLİ TANIMLAR • Direk açıklığı (menzil): İki komşu direk arasındaki yatay uzaklıktır. • Rüzgar açıklığı: ortalamasıdır.

Direğin

iki

yanındaki

açıklıkların

aritmetik

• Ağırlık açıklığı: Direğin iki yanındaki iletkenlerin yatay teğetli noktaları arasındaki yatay açıklıktır. • Küçük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık, çıplak iletkenler için 50 m'yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m'yi aşmayan hatlardır. • Büyük aralıklı hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasındaki açıklık, çıplak iletkenler için 50 m'yi, yalıtılmış iletkenler için 60 m'yi aşan hatlardır.

FAZ DEĞERLERİ  Tek fazlı sistemler: − Bir faz ve bir nötr (220 volt). − Günlük yaşamda evimizde kullandığımız tüm alıcıların voltaj değeridir.  Üç fazlı sistemler: − Nötr hattı ayrı kullanılır. − Faz-faz arası 380 volt ve buna bağlı olarak faz toprak arası 220 volttur.

Gerilim Ölçmek  Gerilim ölçmek için voltmetre kullanılır.  Voltmetre, gerilimi ölçülmek istenen elemana paralel bağlanır.

Gerilim Sınıfları Gerilim kademeleri aşağıdaki şekilde kabul edilmiştir.  Alçak Gerilim

: 1.000 Volt ve altına olan gerilim

 Yüksek Gerilim

: 1.000 Volt üzerinde olan gerilim

 Tehlikeli gerilim

: Alternatif akımda 50 Volt üzerinde olan gerilim Doğru akımda 120 Volt üzerinde olan gerilim.

 Küçük gerilim

: 50 Volt altında olan gerilim (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ve Maden Tüzüğünde 42 Volttur)

Akım Ölçmek  Akım ölçmek için ampermetre kullanılır.  Ampermetre ise devre kesilerek akımı ölçülmek istenen elemana seri olarak bağlanır.

Direnç Ölçümü  Direnç ölçümü için ohmmetre kullanılır.  Direnç ölçümü için elemanın devre ile bağlantısının kesilmesi gerekir.

İletken • Atomların dış (valans) yörüngelerindeki elektron sayısı dörtten az (1-2-3) olan elementlere iletken denir. Bu elementler elektrik akımını iyi iletirler. • Tüm metaller iletkendir. İnsan vücudu iyi bir iletkendir. İyonlara sahip sıvılar iyi bir iletkendir ve bunlara elektrolit adı verilmektedir. • Saf su yalıtkan, günlük hayatta kullandığımız içme suyu iletkendir. Toprak içerisinde su olduğu için iletkendir. • Gazlar genelde yalıtkandırlar; fakat iyonlarına ayrılmış gazlar iletkenlik kazanırlar.

Yarı İletken • Atomların dış yörüngelerindeki elektron sayısı 4 olan elementlere yarı iletken denir. • Silisyum, germanyum gibi maddeler örnek olarak verilebilir.

Yalıtkan • Atomların dış yörüngelerindeki elektron sayısı 8 olan tüm elementlere yalıtkan denir. • Yalıtkan gereçler elektriği iletmezler. Son yörüngelerindeki elektron sayısı 5,6,7 olan elementler ise bir noktaya kadar yalıtkandırlar. • Yalıtkan cisimlerde serbest elektronlar yok denecek kadar azdır. Cam, kauçuk, pamuk, yağ ve hava yalıtkan maddelere örnek olarak verilebilir.

Elektrik Devresi • Elektrik akımını meydana getiren elektronlar, elektrik devresinden geçerek alıcıda başka bir enerjiye dönüşür. • Elektrik alıcılarının çalışması için sürekli elektrik akımı geçmelidir. • Bu akım alıcının devresine bağlanan elektrik enerji kaynağı ile temin edilir. • Enerji kaynağının bir ucundan çıkan elektronlar iletken - alıcı - iletken yolunu takip ederek diğer ucuna ulaşır.

Açık Devre • Elektrik devresindeki anahtarın açık durumda olduğu, devreden akımın geçmediği ve alıcının çalışmadığı devredir. • İletkenlerin kopması, sigortanın atması, ek yerlerinin temas etmemesi de açık devreyi oluşturur.

Kapalı Devre • Elektrik devresinde, anahtar kapalı ve devre akımının normal olarak geçtiği, alıcının çalıştığı devredir.

Alternatif Akım • Zamana bağlı olarak periyodik bir şekilde yön ve şiddet değiştiren akıma “Alternatif Akım (AC)” denir. Alternatif akımın şiddeti kaynağın gücüne bağlıdır. • Alternatif akım büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Evlerimizdeki elektrik alternatif akım sınıfına girer.

Doğru Akım • Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım denir. İngilizce “Direct Current” kelimelerinin kısaltılması “DC” ile gösterilir. • Doğru akım genelde elektronik devrelerde kullanılır. En sabit doğru akım kaynakları da pillerdir.

Kısa Devre • Elektrik devresinde, devre akımının alıcıdan geçmeden kısa yoldan devresini tamamlamasıdır. Bu istenmeyen bir devre şekli olup üretece ve elektrik tesislerine zarar verebilir. • Elektrik akımı devresini direnci en küçük olan yerden tamamladığından, kısa devre durumunda devreden büyük değerde akım geçerek sigortanın açmasına neden olur.

Kısa Devreye Yol Açan Etkenler İÇ ETKENLER İletkeni saran yalıtkanın delinmesine neden olan aşağıdaki elektriksel nedenlerdir. • İletkenin aşırı yüklenmesi (fazla akım çekmesi) sonucu aşırı ısınmaya başlaması yalıtkanın bozulmasına ve dolayısı ile ark meydana gelmesine neden olur. • Yıldırım düşmesi ve açma kapama sırasında meydana gelen iç aşırı yada dış aşırı gerilimlerde yalıtkanın delinmesine neden olur. • Yalıtkan malzemenin eskimesi ve kusurlu olması da kısa devreye neden olur.

Kısa devreye yol açan etkenler DIŞ ETKENLER Genelde gerek dağıtım hatları gerekse de şalt merkezlerimiz dışarıda olduğundan hava hattına; • Ağaçların düşmesi, • Uzun kanatlı kuşların iletken aralarına girmesi, • Çok sayıda kuş sürüsünün faz iletkenleri arasına girerek uçması, • İletkenlerin buz yüküne girip traverslerin bükülmesi, kopması, devrilmesine neden olmaları, • İletkenlerde oluşan buzun düşmesi sonucu meydana gelen çırpmalar, • Kamçılamalar vs gibi etkenler iletkenleri ya birbirlerine yada toprakla temas ettirerek kısa devreye neden olurlar.

Kısa devreye yol açan etkenler DIŞ ETKENLER Yer altı kablolarında ise; • Kazma darbesi, • Ağır iş makinelerinin yaptıkları çalışmalar yalıtkan kılıfın zedelenmesine, • Hava hatlarında avcıların, çocukların, çobanların bilerek yada bilemeyerek izolatörleri kırmasından meydana gelen delinme ile baş gösteren atlamalar, Yetkili yada yetkisiz kişilerin yapmış olduğu yanlış manevralar sonucu örneğin yük altında ayırıcı açılıp kapatılması, yanlış bağlama ile fazlar birbirleriyle karşılaşır bu da kısa devreye neden olur.

Kısa Devre • Bu durumda kısa devre akımı, sigortadan geçmediği için, sigorta atmaz ve batarya zarar görür.

Kısa Devre • Bu durumda alıcı kısa devre olmuştur ve sigorta devreyi açar.

Kısa Devre • Bu durumda kısa devre, sigortadan sonra oluştuğu için sigorta devreyi açar ve batarya zarar görmez.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri

“Elektrik Çarpması” nedir? 

Elektrik akımının vücuttan geçecek şekilde kişinin bir elektrik kaynağı ile teması sonucu yaralanması veya ölümüdür.



Etkileyen faktörler  Elektrik devresinin tamamlanıp tamamlanmadığı  Akımın gerilimi (Voltaj)  Akımın cinsi (AC, DC)  Akımın şiddeti (Amper)  Akımın geçtiği yol  Akımın dokulardan geçtiği süre  Vücut dokularının direnci

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri Elektrik akımı insan üzerinden yolunu tamamlar. Çarpmanın ciddiyeti; • Akımın vücut içinde geçtiği yola, • Akımın büyüklüğüne, • Geçen süreye bağlıdır. Düşük gerilim tehlikenin az olması anlamına gelmez.

TEMAS GERİLİMİ  İnsan vücudunun direnci ortalama 1200 ohm,  Tehlike akım sınırı 55 mA.  Temas gerilimi, U = 1.200 x 0,055 = 65 Volt tur.

Uluslar arası kabul edilen IEC 364.4.41 ve VDE 0100.410 da 50 V.

İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde : 311 42 V.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri Elektriğin yol açabileceği 3 tür yaralanma vardır:  Çarpılma,  Yanıklar,  Düşmeden doğan kırılma ve burkulmalar.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri Aralarında gerilim farkı olan iki tele dokunulursa akım yüksek gerilimden düşük gerilime gitmek isteyeceğinden insan çarpılır. O halde çarpılmanın gerçekleşmesi için; • Dokunulan iki nokta arasında gerilim farkı olması ve • Akımın devreyi insan üzerinden tamamlaması gerekir.

ELEKTRİK AKIMININ İNSAN ÜZERİNE ETKİSİ Kalbin, çarpma akımının yolu üzerinde bulunması halinde, vücudun diğer adaleleri gibi, kalp adaleleri de kasılırlar ve kalbin kumanda sistemi bozulur. Kalp her ne kadar yine atmaya devam etse de bu artık düzenli değildir. Kalbin bu şartlar altındaki anlamsız atışlarına “fibrilasyon” denir. Fibrilasyon halinde kalp artık normal çalışamaz ve kan pompalama görevini yapamaz. En tehlikeli durum, akımın sol elden girip göğüsten çıkmasıdır.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri  Yüksek gerilimlerde vücuda uygulanan elektriksel alan şiddetinin daha fazla olması nedeniyle dolaşım sistemi dışındaki bir çok organ da iletken hale gelir.

 Özellikle iletim yolunda bulunan deri dokusunun direnç etkisi nedeniyle oluşan aşırı ısı doku yanmasına neden olur.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri Yanıklar; En yaygın yaralanmalardır.  İyi yalıtılmamış tel veya cihazlara dokunma sonucu oluşur.  Genellikle ellerde olur.  Hemen müdahale gerektiren ciddi yaralanmalardır.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri Genellikle alçak gerilime maruz kalan vücutta şok, yüksek gerilime maruz kalan vücutta ise ağır yanıklar meydana gelir.

Elektrik Akımının İnsan Vücudu Üzerindeki Etkileri Düşmeler; Elektrik çarpmasının ikincil bir sonucu olan yaralanmalardır. Merdiven üstünde ya da yüksek elektrik direklerinde vs. çalışan işçilerin çok karşılaştığı ve ciddi sonuçlar doğurabilen bir durumdur.

Elektrik Çarpması Durumunda Ne Yapılmalıdır?  Ana sigortayı kapatılmalıdır. Eğer bu mümkün değilse elektrik çarpmasına neden olan cihaz fişten çıkartılmalıdır.  Eğer elektrik kesilemiyorsa çarpılan kişiye dokunmadan elektrik akımından uzaklaştırılmalıdır.  Kişinin nefes alıp almadığı ve nabzı kontrol edilmelidir. Gerekiyorsa ve eğer bu konuda bilgili iseniz suni teneffüs ve/veya kalp masajı uygulayın.  Yardım çağırılmalıdır.  Elektrik çarpması sırasında oluşmuş olabilecek kırılma ya da yaralanma durumları ile ilgilenilmelidir.  Çarpılmadan dolayı bilinç kaybı olabilir, çapılan kişiyi gözlem altında tutulmalı ve her durumda doktora başvurulmalıdır.

TEHLİKELİ DURUMLAR Elektrik Tesisatının Yetersizliği  Kabloların taşıma kapasitesinden yüksek akımlar taşıması  Örneğin uzatma kablosu ile elektrik sobası veya anlık su ısıtıcılarının çalıştırılması,  Genellikle kullanılan sigortalar uzatma kablolarının dayanma sınırının üstünde akımlara izin verir.  Kabloların aşınmış ve ekli olması da tehlikeli durumlara yol açar.

TEHLİKELİ DURUMLAR Aşırı Yüklenme  Aynı prizden çok fazla elektrikli aletin beslenmesi tellerin ısınmasına, erimesine ve yangına sebep olabilir.  Duvarların içinden geçen teller bile aşırı yüklenme durumunda yanabilir.

ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK

Genel Güvenlik  Elektrik Tesisatı cins ve büyüklüğüne göre ehliyetli elektrikçiler tarafından tesis edilerek bakım ve işletmesi sağlanmalıdır.  Bu hususta «Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik» hükümlerine uyulmalıdır.

Bu Yönetmelik;  1. inci Grup: En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler.  2. inci Grup: En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler.  3. üncü Grup: En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’ nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar. (Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev Ve Sorumlulukları Hak. Yönetmelik Madde:3)

Yetkiler Elektrik İç tesisi plan, proje hazırlanması ve imzalanması işleri

50 KW

Elektrik iç tesisi yapım işleri

İşletme ve bakım işleri

150 KW

1500 KW

400 V

35KV

125 KW

1000 KW

400 V

35 KV

75 KW

500 KW

400 V

Grup

30 KW

Grup

16 KW

Grup

Muayene ve kabul işleri

Kendileri tarafından yapılan tesislerin bakım, muayene, bağlantı ve kabulü için gerekli işlerin tamamlanması.

Güvenlik mesafeleri Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yerlere olan en küçük düşey uzaklıklar

Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi (kV)

İletkenlerin üzerinden geçtiği yer

0-1 (1 dahil)

1-17,5

72,5

170

420

En küçük düşey uzaklıklar (m)

Üzerinde trafik olmayan sular (suların en kabarık yüzeyine göre) Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb.

4,5*

8,5

9,5

Araç geçmesine elverişli köy ve şehir içi yolları

5,5*

Şehirlerarası karayolları

Ağaçlar

1,5

2,5

Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı yapılar

2,5

3,5

8,7

Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik damlı yapılar

3,5

8,7

Elektrik hatları

2,5

4,5

Petrol ve doğal gaz boru hatları

Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu uzaklıklar suların en 4,5 kabarık düzeyinden geçebilmeli taşıtların en yüksek noktasından ölçülmelidir.)

4,5

İletişim (haberleşme) hatları

2,5

3,5

4,5

Elektriksiz demiryolları (ray demirinden ölçülmelidir)

10,5

Otoyollar

Hava hattı iletkenlerinin ağaçlara olan en küçük yatay uzaklıkları Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi KV 0-1

(1 dahil)

1 - 170

(170 hariç)

170 170 - 420

Yatay uzaklık m

1 2,5 3,0

(420 dahil)

4,5

Hava hattı iletkenlerinin en büyük salınımlı durumda yapılara olan en küçük yatay uzaklıkları Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme gerilimi KV

Yatay uzaklık m

0-1

(1 dahil)

1-36

(36 dahil)

36-72,5

(72,5 dahil)

72,5-170

(170 dahil)

170-420

(420 dahil)

Gerilim altındaki iletkenlere mutlak yaklaşma mesafesi; Volt

Volt

Santimetre (cm.)

650

1.500

50.000

150.000

120

150.000

250.000

200

250.000

420.000

350

Genel Güvenlik Önlemleri • Yeterli elektrik bilgisi olmayan kişiler elektrikle ilgili işlem yapmaya çalışmamalıdır. • SONUÇ; ÖLÜM olabilir!

İnsanın elektrik akımından korunmasında temel prensip Elektrik akımının insan vücudundan geçişini önlemekte iki temel ilke vardır.  İnsan üzerinde önlem  Sistem üzerinde önlem

İnsan Üzerinde Önlem  İstenmeyen elektrik akımının insan vücudu üzerinden devresini tamamlamaması için, insan vücudunun olası elektrik akımı girebilecek kısımlarının yalıtkan hale getirilmesi prensibine dayanmaktadır.

 Elektrik akımı ihtimali bulunan iletken cisimlerle temas etmesi söz konusu olan kişilerin ellerine gerilim gücüne uygun yalıtkan eldiven giymeleri, akımın vücuda girişini engelleyecektir.

İnsan Üzerinde Önlem  Vücudun kontrol dışı elektrik tertibatlarına temas riski bulunduğunda, izole önlük veya elbise giyilmelidir.  Başın elektrik hatlarına veya tertibatlarına temas etme riskine karşı İzole baret giyilmelidir.  İnsan vücuduna giren akımın devreyi tamamlamasına engel olan başka bir yöntem de izole çizme veya izole ayakkabı uygulamasıdır

Sistem Üzerinden Önlem  Küçük gerilim kullanma  İzole etme  Koruyucu hat iletkeni ile koruma (Topraklama, Sıfırlama)  Kaçak akım ile önleme  Mesafeyi arttırma  Çift izolasyon

KÜÇÜK GERİLİM KULLANMAK 50 Voltun altındaki gerilimler emniyetli gerilimlerdir. Elektriğe temas ihtimalinin çok olduğu veya çok iletken ortamlarda küçük gerilim kullanmak uygun bir emniyet tedbiridir. Örnek:  Seyyar lambalarda  Kazan içi gibi çok iletken ortamlarda

KORUYUCU YALITMA (İZOLASYON)  Elektrik bulunan yüzeylerin üzerinin yalıtkan malzeme ile kaplanmasıdır. Veya  Üzerinde durulan yerin yalıtkan ile kaplanmasıdır. Veya  Temas noktasında kullanılmasıdır.

yalıtkan

malzeme

(Eldiven)

AŞIRI AKIMLARDAN KORUNMAK Tesislerdeki elektrik donanımlarının aşırı akımlara karşı korunması SİGORTALAR

VEYA

RÖLELERİ ile yapılır.

genel olarak

KAÇAK

AKIM

SİGORTALAR Sigorta aşırı akım geçmesi durumunda devreyi keser. • Sigorta telinin erimesi veya • Devre kesicinin mekanik olarak devreyi açması ile akım kesilir. • Devre kesiciler cihazları korur.

KAÇAK AKIM RÖLESİ Kaçak Akım Rölesi insanları korumak için geliştirilmiştir.

• Devreye giren akımla çıkan arasında fark olması durumunda devreyi keser.

• Akımların farklı olması herhangi bir elemanda bir kaçağın olması demektir ve toprak hatası adını alır.

Kaçak Akım Rölesi • Elektrikli el aletleri üzerinde meydana gelebilecek kaçakların tehlikeli gerilim seviyesine gelmeden önce alete gelen elektrik devresini keser

• İnsanları kaçak akıma karşı korur.

• Hata Açması: 30 mili amper ve 0,2 sn.

• Aylık test yapılmalı.

Topraklama • Elektrik akımının “direnci en düşük olan yolu tercih etmesi” özelliğinden faydalanarak, insan vücudunun direncinden daha düşük bir hat oluşturarak bu hattı toprakla irtibatlandırmak topraklamadır. • Elektrikli cihazların iletken kısımlarına bazen kaçak akım ulaşabilir. Bu cihaza dokunan kişinin vücut direncinden daha düşük bir dirence sahip toprak hattı yoksa, elektrik akımı bu kişinin üzerinden devresini tamamlayarak toprağa geçtiğinde elektrik kazası meydana gelir. • Toprak hattı bu kaçak akımı kendi üzerinden toprağa ileterek insanı korur. 71

Topraklama • Elektrikle çalışan tüm iş ekipmanlarının teorik olarak metal aksamlarında kaçak akım riski bulunmaktadır. • Hatalı bağlantı, • İzolasyon hatası, • Yanlış temas, gibi nedenlerle iş ekipmanlarının metal aksamında kaçak elektrik akımı bulunabilir • Bu durumun her zaman kontrol altına alınması çok zordur. • İş ekipmanlarında kaçak akıma karşı güvenilir önlemlerden bir tanesi topraklamadır. • Metal aksamı bulunan iş ekipmanlarında yapılması gereken topraklama, metal gövde üzerinden ayrı bir topraklama hattının çekilmesidir. 72

Topraklamanın amaca göre sınıflandırılması Topraklama başlıca üç maksatla yapılmaktadır. 1. Koruma topraklaması İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme araçlarının aktif olmayan kısımlarının topraklanması.

2. İşletme topraklaması İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanması.

3. Fonksiyon topraklaması Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklama. Yıldırım etkilerine karşı koruma, raylı sistem topraklaması, zayıf akım cihazlarının topraklanması. 73

KORUMA TOPRAKLAMASI  Bu açıklamadan sonra topraklama; gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme bağlanmasıdır şeklinde tanımlanır.  Canlıların emniyetini sağlamak amacı ile tesisatın akım devresine ait olmayan kısımlarının (elektrikli cihazların metal gövdeleri gibi) topraklanmasına Koruma Topraklaması denir.  İşletme akım devresine ait bir noktanın (trafoların veya alternatörlerin yıldız noktaları gibi) topraklanmasına ise İşletme Topraklaması denir.

TOPRAKLAMA Pratik nedenlerle, insanlar ve hayvanlar için tehlike bulunan yerlerde her bir toprak elektrodu sisteminin toprağa geçiş direncinin en çok 10 ohm değerinde olması istenir. Ancak bu değerin ne kadar altına inile bilinirse o kadar avantaj sağlanır. Bu değerin altına inilemeyen zeminlerde (kum, çakıl, kuruluk vs) iletkenliği artırıcı tedbirler alınabilir. (tuz kullanımı, nemlendirme vs)

TOPRAKLAMA Binanın toprak tesisatı ile paratoner topraklamasının eş potansiyelde olması sağlanmalı ve her ikisi birbirine irtibatlandırılmalıdır. Eğer binanın genel topraklama tesisatına bilgisayar gibi hassas cihazlar bağlanmış ise; bu takdirde iki topraklamanın bağımsız olması düşünülebilir. İki topraklama tesisatının birbirinden tam anlamıyla izole edilmesi için aralarındaki uzaklık en az 10 m olmalıdır.

Topraklama kontrolü  Elektrik üretim, iletim ve dağıtım tesislerinin topraklama tesisatı, hatlar hariç 2 yılda bir,  Enerji nakil ve dağıtım hatlarının topraklamaları ise en geç 5 yılda bir muayene, ölçme ve denetlemeye tabi tutulmalı, ölçüm sonuçları kaydedilmelidir.  İşletmelerde topraklamalar en geç yılda bir sefer ölçüm ve test edilmelidir.  Seyyar iletkenler 6 ayda bir kontrol edilmelidir.

TOPRAKLAMALAR • Topraklama direnci uygun olmalı,

• En büyük kaçağı iletecek kapasitede olmalı,

• Topraklama iletkeni kimyasal ve mekanik etkilerden korunmalıdır,

• Kolay kontrol edilebilir olmalıdır.

SIFIRLAMA • Elektrikli aygıtların metal bölümleriyle nötr iletkeninin birbirine bağlanmasına sıfırlama denir. • Topraklamaya göre daha kolay ve ucuz olan sıfırlama yönteminde, elektrikli aygıtta herhangi bir kaçak olduğunda kısa devre oluşur ve sigorta atarak cihazın enerjisini keser.

SIFIRLAMA Sıfırlamanın sakıncaları şunlardır:  I. Binayı besleyen ana kolon hattının kopması sonucu yeniden bağlantı yapılırken nötr ve faz uçları yer değiştirebilir. Bu durumda sıfırlamayla korunan aygıtın gövdesine faz gider, sigorta atmaz.  II. Sıfırlamayla korunan aygıtın besleme kablosunda nötr hattı koptuğunda faz alıcının gövdesine gider, sigorta atmaz.

EMNİYET MESAFELERİ KOYMAK Yüksek gerilim taşıyan elektrik hatlarında, temas olmazsa bile, belli bir mesafeye kadar yaklaşıldığı durumda elektrik atlaması ve çarpılmalar meydana gelebilmektedir.

ENERJİ NAKİL HATTINA DİKKAT !..

Bu tür kazaların önüne geçilebilmesi için EMNİYET MESAFELERİ bırakılmaktadır. ENERJİ NAKİL HATTINA DİKKAT !..

ÇİFT İZOLASYON YAPMAK

Bazı seyyar makinelerin veya ev eşyalarının topraklama yapılmasındaki zorluklar nedeniyle ve daha emniyetli olması için ÇİFT İZOLASYON YAPILMAKTADIR. Bu tür makinelerin gövde topraklaması yapılmadan emniyetli şekilde kullanılması mümkün olmaktadır. Özellikle seyyar elektrikli el aletlerinde aktif bölümlerin yalıtımından başka pasif bölümlerin de koruyucu bir kılıfla kapatılarak tamamen yalıtımıdır. • Uluslar arası sembolü iç içe geçmiş iki karede veya (UL) olarak gösterilir.

YANGINA KARŞI TEDBİR • Yangınların başlamasında en önemli sebeplerden bir tanesi elektriktir. • Bu sebeple elektrik tesisatı, aşırı ısınmaya sebep olmayacak, • Hassas bölgelerde kıvılcıma sebep olmayacak şekilde tesis edilmeli, emniyet tedbirleri alınmalı, periyodik kontrol ve bakımlar yapılmalıdır.

Statik Elektrik • Statik Elektrik Oluşumu ; İki farklı yükteki malzeme birbirine değdiği zaman bir elektron transferi meydana gelir. Bunun sonucu bir malzemede negatif yük fazlalığı öteki malzemede pozitif yük fazlalığı gözlenir ve iki malzeme birbirinden ayrılırsa, her birinde artık yükler kalır. Bu olaya elektrostatik yüklenme denir. • Statik elektrik meydana geldikten sonra, uygun topraklama yapılmadığı veya başka bir yöntemle boşaltılmadığı taktirde biriktiği yalıtkan yüzeyde bekler. • Karşıt yüklerin birbirini çekmesi ile statik elektrik birikimi atlama, ark veya kıvılcım şeklinde boşalır.

Statik Elektriğe Karşı Önlemler • Statik elektrik çıkardığı ark veya kıvılcım nedeniyle yangın ve patlamaya neden olduğundan; • Statik elektrik oluşumu ve birikimi ihtimali bulunan sistemler belirlenerek, statik elektrik oluşturan işlemler gerekli değilse önlenmelidir. • Bu işlem gerekli ise statik elektriği boşaltacak önlemler alınmalıdır.

Parlayıcı Sıvı Dolumunda Statik Elektrik Önlemleri

Doğalgaz Tankında Statik Elektrik Önlemleri

Boya İmalatında Statik Elektrik Önlemleri

Yıldırımlıklar (Paratönerler) • Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği, işlendiği ve depolandığı yerler, yağ, boya veya diğer parlayıcı sıvıların bulunduğu binalar, yüksek bacalar, yüksek binalar ile üzerinde direk veya sivri çıkıntılar yahut su depoları gibi yüksek yerler bulunan binalar, yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü sistemlerle donatılmalıdır. • Hava hatları ise uygun kapasitedeki parafudrlar ile korunmalıdır.

Yıldırımlıklar (Paratönerler) • Tamamen çelik konstrüksiyon binalarla saç ve borulardan imal edilmiş tank ve benzeri çelik depoların yeterli bir topraklamaya tabi tutulması bu hususun yetkili teknik eleman tarafından kontrol edilerek yeterliliğinin belgelendirilmesi zorunludur. • Paratonerler ve yıldırıma karşı alınan diğer koruyucu tertibat en az yılda 1 defa ehliyetli elektrikçiye kontrol ettirilmeli, düzenlenen belge işyerinde bulundurulmalıdır.

PARLAYICI - PATLAYICI ORTAMLAR

ALEVSIZDIRMAZ TEÇHİZAT • Parlayıcı maddelerin bulunduğu işyerlerindeki elektrik motorları alev sızdırmaz tam kapalı tipten olmalıdır • Parlayıcı gaz veya buharların havaya karışması ile patlama tehlikesi bulunan yerlerdeki elektrik alet ve teçhizatı tehlikeli alanın dışına kurulmalı veya bu alet ve teçhizat alev sızdırmaz tipte olmalıdır.

ALEVSIZDIRMAZ TEÇHİZAT • Alev geçirmez cihazların kullanılmasından önce imalatçı ve satıcı müesseselerden bu cihazların gerektiği gibi olduklarına dair belgeler alınmalıdır. Alev geçirmez cihazların üzerinde yapılacak herhangi bir onarım veya değişiklik bu cihazların ilk güvenlik durumlarını bozmayacak veya azaltmayacak şekilde yapılmalıdır. • Alev geçirmez cihazlar için kullanılacak iletkenler eksiz borular içinde bulunmalı veya madeni kılıflı, zırhlı yahut mineral tecritli kablolar kullanılmalıdır. Bu gibi aletlere iletkenlerin bağlantısı, tesisatın alev geçirmez özelliğini bozmayacak şekilde yapılmalıdır. • Tehlikeli bir ortama giren elektrik tesisat boruları tehlike alanına girdikleri noktada alev sızdırmaz buatlarla donatılmalıdır.

İLGİLİ MEVZUAT • Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği • Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği • Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği • Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik • İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik • İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği