ERGONOMİ
AMAÇ : Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramları bilmelerini ve işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır.
2
Öğrenme hedefleri : Bu dersin sonunda katılımcılar;
Ergonomiyi ve temel kavramlarını tanımlar.
Ergonomik risklerin etkilerini belirler.
Ergonomik risklerin etkilerinin önlenmesi konusunda yapılacak çalışmaları açıklar.
3
Ergonomi konusunun alt başlıkları
Çalışma yaşamı ve ergonomi
İş fizyolojisi
Antropometri ve çalışma ortamı tasarımı
Bilgi teknolojisine dayalı ergonomik düzenlemeler
Güvenlik tekniğine dayalı ergonomik düzenlemeler
Ofis ergonomisi
İlgili mevzuat 4
ERGONOMİ Ergonomi, Yunanca iş anlamına gelen ergon ile prensipler, kanunlar anlamına gelen nomos adlı iki kelimenin birleşiminden oluşmuştur ve iş bilimi anlamına gelmektedir.
ERGONOMİ NEDİR ? İnsan, araç - gereç, çevre koşullarının etkileşimini inceleyen ve bu etkileşmeyle ortaya çıkan fiziksel ve psikososyal sorunların azaltılması ve engellenmesi için çalışan bir bilim dalıdır.
ERGONOMİ NEDİR ? İnsanların anatomik özelliklerini, antropometrik karakteristiklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önünde tutarak, endüstriyel iş ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile oluşabilecek, fiziksel ve psikososyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve “ İnsan – makine-çevre ” uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan çok disiplinli bir araştırma ve geliştirme alanıdır.
ERGONOMİNİN AMACI Ergonomi esas itibariyle işyerinin çalışana uydurulmasıdır. Ne Ergonomi esas itibariyle işyerinin çalışana uydurulmasıdır. Ne kadar çok uyum sağlanırsa o kadar çok güvenlik ve çalışanın etkinliği sağlanır. Başka bir deyişle maksimum performansı (verimlilik vb.) minimum insani maliyet (stres, kazalar vb.) ile elde etmektedir. Ergonomi, insan kabiliyet ve kapasitesine uygun iş çevresi düzenlemekle, dolayısıyla işçi sağlığının sağlanması ve iş kazalarının minimizasyonu sağlanmış olmaktadır.
8
ERGONOMİNİN YAKLAŞIMI Ergonominin Yaklaşımı
Hayatın insanileştirilmesi (insanlaştırılması), İnsan kullanımı için tasarım, Çalışma ve yaşam koşullarının insanla uyumlu hale getirilmesi, İnsanla ilgili şeylerin tasarımında bilginin uygulanması. “iş yeri ve bütün elemanlarının çalışanla uyumu” gibi ifadeler, günümüze kadar Ergonomiyi nitelemek için hazırlanan tanımların en kısaları olarak verilebilir. Çalışanın refahını, güvenliğini, performansını ve aynı zamanda da iş verimini artırmaya yönelen Ergonomi, “işin insana uygun hale getirilmesi” nde disiplinler arası bir yaklaşımı tercih eder. 9
Oturulan sandalyenin rahat olması için yüksekliği ne olmalıdır ?
Çalışılan yerin sıcaklığı ve nemi ne olmalıdır ki, çalışan rahat ve verimli çalışılabilsin ?
Yorgunluğun en az düzeye indirilebilmesi için dinlenme araları nasıl düzenlenmelidir ? Benzeri soruların hemen hepsi Ergonomi biliminin uğraş alanlarının yalnızca bir kaçına işaret eder.
10
ERGONOMİ Bir üründen söz edilirken kullanılan “güzel” veya “kullanışlı” gibi ifadeler, aslında ürünün ergonomikliğini yansıtmaktadır Günümüzde rekabetin ön plana çıktığı piyasa koşullarında (AB standartlarında “CE” işareti ile gösterilen) ergonomik normlara uygunluk, üretici açısından kaçınılmaz bir zorunluluk halini almıştır.
11
ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEMEDE ERGONOMİ Çalışma sisteminin Ergonomik olması şartları: 1.
Yapılabilirlik (işin biyolojik yetenek sınırları içinde olması),
2.
Katlanılabilirlik (işin sürdürülebilir iş başarımı –performanssınırları içinde olması),
3.
Kabul edilebilirlik (işin sosyal sınırlar içinde bulunması),
4.
Hoşlanılabilirlik (işin psikolojik beklentilere uygun olması)
5.
Kendini gerçekleştirebilirlik (bireysel olarak tüm yeteneklerin tatmin edilmesi) 12
ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEMEDE ERGONOMİ İşin insana uyumunu sağlama çabalarında temel öğe olan “Ergonomik Çalışma Yeri Düzenleme”, beş ana başlık altında incelenir: 1.
Antropometrik açıdan çalışma yeri düzenleme,
2.
Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenleme,
3.
Psikolojik açıdan çalışma yeri düzenleme,
4.
Enformasyon tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme,
5.
Güvenlik tekniğine (İSG) dayalı çalışma yeri düzenleme. 13
Biyomekanik Biyomekanik, insan dokularının özellikleri ve mekanik streslere dokuların yanıtı ne olacaktır sorusuyla ilgilenen alandır. İş makinesinde çalışan kişilerin olası zararlardan korunması için kask, eldiven, maske vb kişisel koruyucu ekipman üretimi biyomekanik desteği alınarak sağlanır. En iyi tanımlamalarından biri 1974 de Herbert Hetze tarafından dile getirilmiştir; “Biyomekanik, biyolojik sistemlerin biçim ve işlevlerinin mühendislik yöntemleri kullanılarak incelenmesidir”
14
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Antropometri Nedir? Her türlü araç ve gereç kullanıcılarının (yaş ve cinsiyetlerine göre değişiklik gösteren) boyut farklılıklarını gözeterek (insan-çevre için ara kesit) tasarımları yapmak için Antropometri biliminden yararlanılır. Yunanca antropos (insan) ve metikos (ölçü) sözcüklerinden oluşan Antropometri, insan vücut ölçülerinin belirlenmesi ve uygulanması ile uğraşan bir bilim dalıdır. “Vücut ölçüleri bilimi” olarak da adlandırılan antropometri, çalışma (veya dinlenme) yeri dizaynın temelini oluşturmaktadır. 15
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Bir alet, ABD’li erkek nüfusun %90'ına uygun tasarlanmışsa, bu alet kabaca %90 oranında Alman'a, %80 oranında Fransız'a, %65 oranında İtalyan'a, %45 oranında Japon'a, %25 oranında Tayland’ lıya ve %10 oranında Vietnamlı’ ya uygundur. Bir ürünün toplumdaki insanların tümüne uygun olacak boyutlarda üretilmesi pratik olmadığı gibi çok da pahalıdır. Bu sebeple ürünler kullanıcıların büyük bir bölümüne uygun olacak şekilde kütlesel olarak üretilmektedir.
16
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Antropometrik çalışma yerinden söz edilebilmesi için, amaca göre belirlenmiş bir ölçü aralığında, yani alt ve üst sınırlar arasında kalan ölçülere sahip kişilerin rahatça çalışabileceği şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu ölçü aralığının farklı bir amacının bulunmadığı durumlarda, % 5 ve % 95 sınırları arasında kalan ölçüleri kapsaması, diğer bir ifadeyle antropometrik ölçülerin alındığı bireylerin en azından % 90’ını içine alan ölçüleri kapsayacak şekilde çalışma yeri düzenlemenin yeterli olabileceği düşünülmektedir. Bu % 90, en küçük % 5 ile en büyük % 5’i içermez 17
Tasar覺mlarda %90 l覺k dilim dikkate al覺n覺r
%90
%5
%5
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Şekil. Çalışma alanları ve ekipmanı adına bir dizi tavsiyeler için temel olarak kullanılan “ortalama” bir erkek figürü
19
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Sonuçta, ergonomik iş istasyonu tasarımı doğrultusunda toplanan antropometrik veriler değerlendirilirken, hangi yüzde sınırının (oranının) kullanılacağına işletme politikası çerçevesinde karar verilir. Çünkü dizayn (tasarım) aralığı arttığı zaman maliyette buna bağlı olarak artar. Örneğin % 1-99 arası verilere göre yapılan dizaynın maliyeti % 595 arasına oranla çok daha fazladır.
21
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Şekil. Direksiyon kullanımında ortak rahatlık alanı 22
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Statik (Yapısal) Antropometrik Veriler Bunlar bireyin statik (sabit) pozisyonlarda vücut boyutlarının ölçülmesi ile elde edilen verilerdir. Ölçümler ya tam olarak belirli bir anatomik yapıdan bir diğer anatomik yapıya, ya da uzayda sabit bir noktaya göre yapılmaktadır. Statik antropometrik verilerin yararlanıldığı bazı alanlara örnek olarak, mobilya boyutlarının belirlenmesi ve giysi bedenlerinin alt ve üst sınırlarının ayarlanması sayılabilir.
23
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Dinamik (Fonksiyonel) Antropometrik Veriler Bu veriler sabit bir referans noktasına göre vücudun bir bölümünün hareketlerini tanımlayan verilerdir. Dinamik antropometri ile, örneğin ayakta duran bir kişinin ileriye doğru ulaşabileceği maksimum mesafenin verileri elde edilebilir. İş alanı hacmi, bir operatörün etrafındaki kolay veya zor (maksimum) ulaşılabilen alandır. Dinamik antropometride elin hareketiyle taranabilen “iş alanı hacmi” (diğer ismiyle kullanıcı denetimli hacim) tanımlanarak, panel tasarımında kontrol düğmelerinin optimum yerleşimi sağlanabilir. 24
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Şekil. Yatay düzeyde uzanma mesafeleri ve çalışma alan ölçüleri (cm) 25
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Kuvvetsel Antropometrik Veriler Bu veriler insan vücudu üzerindeki yüklerin mekanik analizini yapmada kullanılır. Vücut, uzunluğu ve kütlesi bilinen, birbirine bağlı bölümlerden oluşmuş bir bütün olarak kabul edilir. Bu tip çalışmalar esnasında oluşacak uygun pozisyonların tanımlanabilmesi için, komşu eklemlerin uygun açı dizileri de bulunmuştur. Bu tanımlar sayesinde tasarımcılar iş alanın neresinde hangi göstergelerin ve kontrol düğmelerinin optimum olarak bulunacağını belirler.
26
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Antropometrik ölçümlere ilişkin tanımlamalar ve uygulama alanları: BOY UZUNLUĞU : Birey başı dik, gözleri ön karşıya bakarken, yerden başın en üst noktasına kadar olan dikey mesafe. Bu veri kapılar ve açıklıkların minimum yüksekliğini belirlemeyi sağlar. Genellikle kullanıcı grubun %99’luk değerleri kullanılır
27
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
OMUZ GENİŞLİĞİ : Her iki taraftaki deltoid kaslar arasındaki maksimum mesafe. Veri, ekipman tasarımında, koridor, tünel ile kapı genişlikleri ve açıklıkların belirlenmesinde, tiyatro ve toplantı salonlarında, oturma yeri ile masa etrafındaki oturma yerlerinin belirlenmesinde, oturma yeri arkalıklarının ve sıraların tasarımında ve giyeceklerin ölçülendirilmesinde kullanılır.
28
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME OTURMA YÜKSEKLİĞİ : Birey dik durumda iken, oturma yerinin üst yüzeyi ile başın en yüksek noktası arasındaki dikey mesafe. Veri, iç mekan düzenlemelerinde, oturma pozisyonunda iken ekipmanların depolandıkları ünitelerin erişmeye uygun olarak yerleşiminde, engellerin, sarkan donanım malzemelerinin yerden yüksekliklerinin saptanmasında, oturma materyali arkalıklarının tasarımında, yatak düzenlemeleri ve donanımın yerden kazandıracak şekilde dizayn edilmesinde kullanılır. %95’lik değerin kullanılması daha uygundur 29
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME GÖZ YÜKSEKLİĞİ : Oturma yerinin üst yüzeyinden gözün dış kenarının dikey mesafesi. Veri tiyatro, toplantı salonu, konferans salonu, televizyon ve diğer iç mekanlar gibi kulak ve göze hitap eden mekanların merkezi ve kolay görülebilecek şekilde tasarımında, mutfak ekipmanlarının, pencerelerin vb.nin yerleşiminde kullanılır. %5’likten %95’liğe kadar ya da daha yüksek değer kullanılarak uygun düzenleme sağlanabilir 30
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
DİZ YÜKSEKLİĞİ : Diz kapağının orta noktasının yerden dikey mesafesi. Veri iç mekan düzenlemelerinde, sıra, masa ve tezgah altı açıklıklarının belirlenmesinde kullanılır. Dizaynda gerekli açıklığı sağlamak için % 95’lik değer kullanılır.
31
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
EL ULAŞIM MESAFESİ : Kolların ileriye doğru uzatıldığında ulaşabileceği en uzun mesafe. Çalışma alanlarında masa vb. mesafelerinin belirlenmesinde % 5’lik değerler kullanılabilir.
32
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Şekil . Statik antropometri çalışmalarında kullanılan ayaktaki boyutlar 34
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Ayakta Ölçülen Boyutlar 1
El Kavrama Yüksekliği
8
Dirsek Yüksekliği
2
Baş Yüksekliği
9
Bacak Yüksekliği
3
Yanda Kavrama
10
Bel Yüksekliği
4
Göz Yüksekliği
11
El Kavrama Yüksekliği
5
Kalça Yüksekliği
12
Diz Yüksekliği
6
Önde Kavrama
13
Ayak Bileği Yüksekliği
7
Göğüs Yüksekliği
14
Ayak Uzunluğu
35
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Şekil. Statik antropometri çalışmalarında kullanılan oturma halindeki boyutlar 36
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Oturarak Ölçülen Boyutlar 1
Oturarak Yukarıda Kavrama
11
Taban Kalça Mesafesi
2
Oturarak Önde Kavrama
12
Ayakucu Kalça Mesafesi
3
Oturma Yerinden Üst Boy
13
Diz Kalça Mesafesi
4
Oturma Yerinden Göz Yüksekliği
14
Oturma Derinliği
5
Oturma Yerinden Omuz Yüksekliği
15
Omuz Genişliği
6
Oturarak Bel Yüksekliği
16
Oturarak Boy Yüksekliği
7
Oturarak Kalça Yüksekliği
17
Oturarak Göz Yüksekliği
8
Dirsek Tutak Mesafesi
18
Oturma Yeri Genişliği
9
Oturarak Diz Altı Yüksekliği
19
Dirsekler Arası Genişlik
10
Oturarak Diz Üstü Yüksekliği
37
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Antropometrik Tasarımda İstatistiksel Uygulamalar İç (Minimum) Ölçüler İş yerinde iç ölçülerin tespitinde, insanın sığacağı en küçük ölçüler için en büyük vücut (% 95 veya %99) esas alınır. Örneğin öğrenci sıralarının altında dizlerin rahat edebileceği bir ortam gibi iç ölçülerin tasarımında öncelik uzun boylu insanlarındır Kapı yüksekliğinde erkek boyunun % 95 veya % 99’luk değerleri, minimum yükseklik olarak seçilirse, uzun insanlar da bu kapıdan geçebilir. 38
1. ERGONOMİDE ANTROPOMETRİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Dış (Maksimum) Ölçüler Dış (maksimum) ölçülerin tespitinde, iş görenin erişmesi gereken işlem alanları için ele alınan ölçü aralığında en küçük boyutlu kişinin de zorlanmadan ulaşabileceği en büyük vücut (% 5) ölçü olarak alınır. Örneğin, portmanto yüksekliğinin ayarlanmasında öncelik kısa boylu insanlarındır.
39
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenlemenin amacı, insanın etkilenmesi (zorlanması) minimuma indirilerek insan çalışmasının daha iyi hale getirilmesine yöneliktir. Bu amaca ulaşabilmek için aşağıdaki hususlara edilmesi gerekir: Aynı performansın sürekli sürdürülebilmesi için, kontraksiyon (hareket) hızı ile dinlenme molalarının uyumu ayarlanmalıdır. 1. 2. 3.
Gerekli aralıklarla iş değişimi yapılmalı ve dinlenme molaları verilmelidir. Ağır işler daha kuvvetli kas gruplarına verilmelidir. Doğru duruş pozisyonu seçilmelidir.
40
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Çalışma Duruşları ve Düzenlenmesi Otururken, yürürken ve ayakta dururken vücudun nasıl taşınması konusu çok değişkendir ve Postür Bilimin konusudur. İş istasyonlarında çalışanlar faaliyetlerin türüne dayalı olarak oturarak, ayakta veya her iki duruma ait çeşitli postürler sergilerler. Ergonomik açıdan bakıldığında oturarak iş gören biri % 30 ayakta, ayakta iş görende % 30 oturarak iş görmelidir. Çalışma sisteminde gereksiz ayakta durmalara meydan verilmemeli, işçi mümkün olduğunca oturtulmalıdır.
41
Nötral duruşlar Boyun düz Omuzlar gevşek Dirsekler yanda Bilekler nötral Sırtta S eğrisi
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Çok güç gerektiren ve çok fazla vücut hareketi gerektiren işler için ayakta çalışma alanları sağlanmalı 43
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Aynı ya da benzer işi ayakta ya da masada oturarak yapmak 44
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Tüm çalışanlara mümkün olduğunca ayakta ve oturarak çalışma alternatifleri sunulmalıdır 45
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Ayakta çalışanların rahatlaması sandalye ya da tabureyle desteklenebilir 46
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Ayakta çalışılan yerlerde sandalyelere oturarak dikkatli çalışılması için daha uygundur
çalışmak
47
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Dirsek seviyesinde yapılan çoğu işte performans çok iyi alınır 48
2. ERGONOMİDE FİZYOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Çevre etkileri ve şartları insan bünyesine uyumlu hale getirilmeli; Çevre Etkileri (Fiziksel Risk Etmeleri)
İklimlendirme Gürültü Aydınlatma Titreşim Radyasyon Basınç 49
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Psikolojik açıdan çalışma yeri düzenlemenin hedefi, çalışana kendisini tekdüze bir çalışmada uyaracak, motivasyonunu arttıracak rahat bir çevre meydana getirmektir. Bu şekilde, çalışma yerinde düzen ve güvenlik sağlandığı gibi, çalışma performansının artmasına da katkı verilmiş olur.
Psikolojik İş Yeri Düzenleme Yöntemleri 1.
Müzik Yayını
2.
Renk Düzenlemeleri
3.
Bitki ve çiçek yerleştirme 50
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
1- Müzik Yayını Fabrikalarda, sabah saatlerinde çalınan müziğin üretimi yaklaşık % 4, öğleden sonraki müziğin de yaklaşık % 2,5 artırdığı gözlemlenmiştir. Bu konudaki önemli nokta, müzik türünün üflemeli çalgılar olduğu ve rahatsızlık vermeyecek bir seviyede çalınmış olmasıdır. 51
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME 2- Renk Düzenlemeleri Çalışma yerlerinde renk düzenlemesinin üç temel amacı bulunur: 1.
Özel durum ve araçları (iş ve makine parçaları, çalışma yüzeyleri vb.) daha iyi belirlemek,
2.
Tehlikeleri ve korunma yollarını belirlemek,
3.
Çalışanın moralini yüksek tutmak
Birbiriyle uyumlu kullanılan renkler, iş gören moralinin yükselmesini sağlar. Yanlış renk uygulamaları ise göz yorulmasını ve dolayısıyla yorgunluğu netice verir. Ayrıca, işe karşı isteği azaltır ve iş kalitesini düşürür. 52
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Çizelge 8. Renklerin psikolojik etkileri Renk
Uzaklık Etkisi
Mavi Yeşil Kırmızı Turuncu Kahverengi Menekşe
Uzak Uzak Yakın Çok yakın Çok yakın Çok yakın
Sıcaklık Etkisi
Psikolojik Etkisi Soğuk Yatıştırıcı Soğuktan nötre Çok yatıştırıcı Sıcak Uyarıcı Çok Sıcak Uyarıcı Nötr Uyarıcı Soğuk Saldırgan
53
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME Endüstriyel Renk Kodları Endüstriyel tesislerde güvenlik için renk kodları zorunludur. Güvenlik renkleri olarak genelde kırmızı, yeşil veya sarı kullanılır. Genel güvenlik renkleri ve kullanım yerleri şu şekilde örneklenebilir:
54
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
KIRMIZI: Kontrast rengi beyaz ile birlikte bir tehlike, bir uyarı veya bir yasağı simgeler. Ateş kırmızısı, yangın gibi fiziksel tehlike arz eden ekipmanları belirtmek için kullanılır.
55
3. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
YEŞİL: Güvenlik hissini veren ve zıt etkisinden dolayı bir tehlikenin sona erdiğini belirten yeşil (ve yeşilbeyaz renk kombinasyonu), ilk yardım malzemelerinin, ilaç depolarının, kurtarma araçları rengi olarak kullanılır.
56
4. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
SARI: Sinyal (uyarı) etkisinden dolayı, kontrast rengi siyah ile birlikte, çarpma, tökezleme, düşme ve sıkışıp ezilme gibi fiziksel tehlikelerin bulunduğu yerler ile makine ve ekipmanlar için tatbik edilir.
57
4. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
TURUNCU: Canlı turuncu, kesme, yanma ve elektrik şoku gibi kazaların olabileceğini anlatmak ve işçinin dikkatini çekmek için, makinelerin hareket halindeki kesici ve vurucu kısımlarına, silindirlerin yüzeylerine, elektrik kumandalarına vb. tehlikeye sebep olabilecek yerlerde kullanılır.
58
4. ERGONOMİDE PSİKOLOJİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME MAVİ: Parlak mavi, bozuk makine ve aletler için uyarı niteliğinde kullanılır. SİYAH - BEYAZ: Düzen ifadesini vermek için yol ve geçitlerin trafiğinde kullanılır. MOR: Radyasyon tehlikelerini ihbar etmek için kullanılır. 59
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
İnsan, bir şeye karar vermeden veya bir işi yapmak için harekete geçmeden önce, mutlaka algılama olayını gerçekleştirmesi gerekir. Bu algılamanın olabilmesi için de gerekli ve yeterli enformasyonların alınması gerekmektedir.
60
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Çevreden gelen her türlü enformasyonun alınışı ise (isteğe bağlı ya da bağlı olmaksızın) görme, işitme ve dokunma gibi duyu organları aracılığıyla oluşur. Çalışma açısından önem taşıyan enformasyonların %90’ından fazlası bu algılama organları üzerinden gerçekleşmektedir. (Sadece gözler bilgi algılamasının %80-90’nını sağlar.)
61
Gözlerimiz
%80-90 ORANINDA GÖZ İLE ALGILARIZ VÜCUDUMUZUN EN ÇOK ZORLANAN BÖLÜMÜ GÖZDÜR
Görmeyi etkileyen etkenler •
Kişisel etkenler – Görme açısı – Bakma süresi – Görme keskinliği
•
Çevresel etkenler – Cisim ile zemin arasındaki kontrast – Zemin ışıklılığı – Zeminin yapısı ve rengi – Bakılan cismin karmaşıklığı ve gölge – Ortamdaki renkler
Gözlerimiz
Gözün en iyi görebileceği bakış açısı: Yatay eksenden 300-400 aşağısıdır. Bakılan objedeki hareketlilik; Gözün yorulmasına neden olur.
AYDINLATMA KURALLARI
1. Aydınlatma araçlarından çıkan ışık ışınları direkt veya yansıyarak göze gelmemelidir. 2. Yapay aydınlatma doğal aydınlatmaya yakın olmalıdır. 3. Çalışma alanında keskin gölgeler oluşmamalıdır. 4. Aydınlatmada titreşim (pırıldama) olmamalıdır.
AYDINLATMA KURALLARI Obje ile obje fonu arasında maksimum kontrast olmalıdır.
ÖNCE
SONRA
AYDINLATMA KURALLARI
Direk gelen ışık
Yansıyan ışık
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Duyma yoluyla enformasyon algılamada uyarılar en iyi şekilde akustik sinyaller aracılığıyla verilir. Bunun avantajı, insanın belli bir yöne bakmasına gerek kalmadan bu tür sinyalleri algılayabilmesidir. Dolayısıyla bu tür bir enformasyon, çalışan için daha az dikkat ve daha az yüklenme demektir
69
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Dokunma ve hissetme yoluyla enformasyon algılama ise kumanda elemanları ve göstergelerin uyumlu hareket yönleri ve kumanda elemanlarının biçim tasarımı yoluyla kolaylaştırılır. Bu tasarım ve hareket yönlerinin insanın doğasıyla uyum içinde olması gerekir. Örneğin, bir cihazın açma-kapama olayını gerçekleştirmek için tasarlanmış kumanda düğmesinde, açma işlemi için aşağı veya sağa doğru çevirerek, kapama işlemi için de yukarı veya sola doğru çevirerek olması insanın doğasıyla uyumluluk gösterecektir.
70
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Enformatik algılamada, faktörlerde vardır. Bunlar
duyu
organlarının
dışında
başka
1.
Enformasyonun türü, duyu boyutu (işle ilgili nesnelerin yapı, desen, renk, biçim, konum, nicelik vb.)
2.
Bozucu etkenler (göz karmaşası, yetersiz aydınlatma, gürültü vb.) gibi faktörlerdir.
71
4. ERGONOMİDE ENFORMATİK ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
İnsan tarafından algılanacak enformasyon sayısı, duyu organları performans yetenekleri ile ilişkilidir. Duyu organı performansındaki düşüşler, insanın enformasyon algılama ve bunlara tepki gösterme özelliğini zayıflatır. Bu durumlarda “dikkat yoğunluğu sorunu” ortaya çıkar. Çok fazla enformasyonun olduğu hallerde ise, yorgunluk ve muhtemelen duyu boyutu algılamasının kaybolması gibi sorunlarla karşılaşılabilir.
72
5. ERGONOMİDE GÜVENLİ ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
Güvenlik tekniğine dayalı çalışma yeri düzenleme, kazadan korunmaya ve meslek hastalıklarını önlemeye yönelik bütün teorik ve pratik tasarım ilkelerinin göz önüne alındığı teknik önlemleri kapsamaktadır. Bu teknik önlemler bir taraftan iş güvenliğini artırmayı amaçlarken, öte yandan çalışanların sağlık ve yaşamlarının korunmasına katkı sağlamış olur.
73
5. ERGONOMİDE GÜVENLİ ÇALIŞMA YERİ DÜZENLEME
İş Güvenliği konusundaki tüm çalışmalar, “Ergonomi Bilimi” nin altında değerlendirilir. Yani, iş yerinin güvenliği, ancak tüm fiziksel, psikolojik ve sosyolojik çalışma şartlarının güvenli tasarımına ve dolayısıyla insan performans ve kapasitesine uygun çalışma şartlarının sağlanmasına bağlıdır. Dolayısıyla İş Sağlığı ve Güvenliğinin Ergonomik olup olmamasına bağlıdır.
sağlanması,
ortamın
74
Tekrarlama Zorlayıcı güç verme Kötü postür Statik postür
Kontak stresi Titreşim Aydınlatma, ısı
İş memnuniyetsizliği Ağır iş yükü ve baskısı İş monotonluğu Yetersiz amir ve iş arkadaşı desteği Yetersiz iş organizasyonu
Kondisyon yetersizliği Sigara içme Cinsiyet
Ergonomik Bozukluklara bağlı rahatsızlıklar Birikici travmaya bağlı bozukluklar Tekrarlayıcı hareketlere bağlı bozukluklar İş ile ilgili Kas – İskelet hastalıkları (KİSH)
Tekrarlayıcı hareket rahatsızlıkları Günlük aktivitelerde veya çalışma sırasında uygun olmayan ve sürekli tekrarlanan adale hareketleri sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklardır Tekrarlayıcı hareket rahatsızlıkları nedenleri: Aşırı güç harcama Yanlış duruş pozisyonu Adale güçsüzlüğü Sinir / dokulara bası Durup dinlenmeksizin yapılan hareketler Bükülme, burulma vb türden uygunsuz pozisyonlarda çalışma
İşe Bağlı Kas – İskelet rahatsızlıkları Çevre ve çalışma koşulları Kas – İskelet rahatsızlıklarını belirgin olarak artırır Kas – İskelet rahatsızlıkları nedeniyle, çalışma koşullarının daha da kötüleştiğini hissederiz
KAS-İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARINDA RİSK FAKTÖRLERİ Tekrarlayan hareket
Parmaklar & bilekler
Klavye/tuş kullanımı
Statik çalışma
Beden, boyun, omuz
Mouse, monitor, telefon
Zorlayıcı hareket
Ağır yük kaldırma
Contact stresses
El bileği ve önkol
Çalışma yüzeyi ve klavye kenarı ile temas
Zorlayıcı postür
Boyun fleksiyonu Boyun ekstensiyonu Boyun deviasyonu Önkol rotasyonu Bilek deviasyonu
•Mönitör gereğinden fazla aşağıda •Bifokal gözlük lens kullanımı •Mouse klavyeye erişim •Mouse klavyeye erişim
Ara vermeden sürekli (uzamış) çalışma
Zamanında iş yetiştirme kaygısı Daha çok kazanma arzusu
ERGONOMİK İYİLEŞTİRME
ERGONOMİK İYİLEŞTİRME
ÖNCE
SONRA
İLGİLİ MEVZUAT 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimleri ile İlgili Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
TEŞEKKÜRLER….. BAŞARILAR…..
83