Havaland覺rma ve 襤klimlendirme Prensipleri
EĞİTİMİN AMACI: Katılımcıların, işyerlerinde havalandırma ve iklimlendirme konularında bilgi edinmelerini sağlamaktır.
2
EĞİTİMİN İÇERİĞİ • Ortam havasının özellikleri • Havalandırmanın genel prensipleri • Havalandırma ve hava ihtiyacı • Doğal, lokâl veya genel havalandırma • İşyerlerinde iklimlendirme • İlgili mevzuat
3
GİRİŞ •
Kapalı mekanlarda çok sayıda insanın bulunuşu, endüstriyel ortamlarda ise bazı uygulamalar yüzünden kirlenen hava sürekli veya geçici olarak yenilenmek zorundadır.
•
Gerekli sistemler ortamın havasının hem sıcaklık, hem izafi nemini bütün bir yıl boyunca, dış hava şartlarından bağımsız bir değerde sabit tutmasını amaçlar.
•
Havalandırma sistemlerinin temel unsurları şunlardır; a. Sıcaklık b. Hava hızı c. Hava temizliği 4
Havanın Niteliği •
Havanın bileşiminde, yaklaşık olarak, Hacimce %21 oranında oksijen ve %79 oranında azot, ayrıca az miktarda diğer gazlar bulunur. Bunların haricinde havadaki su buharından söz edilmesi gerekir. Havanın bileşiminde bulunan su buharının yüzdesi daima değişir.
•
Oturulan yapılarda, insanların bedensel fonksiyonları ve hareketleri hava bileşimini etkiler. Solunumla çıkan havada CO2 ile su buharı vardır. Solunum, aksırık ve öksürük sırasında havaya bakteriler yayabilir.
•
Duman üretimi olması ya da açık alevli bir yanma olayının meydana gelmesi halinde, yanma ürünleri aracılığıyla hava kirlenir.
•
Aynı şekilde endüstriyel işlemler sonunda ortaya çıkan dumanlar, gazlar ya da tozlar da havanın kirlenmesine yol açar. 5
•
Ortam havasında bulunan CO2 gazının oranı, genellikle dış havadan fazladır.
•
Gerçekte CO2 gazı zehirli değildir ve bu gazın oranı istisnai hallerde %1 değerini aşar. CO2 miktarının yüksek oluşunun sakıncası, havadaki oksijen oranında azalma olmasıdır.
•
Havanın bileşiminde olan en hayati bileşen oksijen olmasına karşın, oksijen oranının bir hayli azalması bile zararlı etkiler yaratmaz. Oksijen oranı %17’ye indiği zaman, yanmakta olan mumun alevi söner. 6
Hava Ölçütleri Oksijen Ölçütü : Doğal olarak ilk akla gelen kriter, solunuma gerekli oksijen miktarını temin maksadı ile taze hava verilmesidir. – Bir insan her solunum devresinde 500 cm3 havayı ciğerlerine alır. – Dakikada 16 kez soluma hareketi yapar. – Kullanılan hava miktarı 500 cm3 x 16 sefer / dak = 8 l / dak.
7
Hava Ölçütleri Karbondioksit Ölçütü : İkinci kriter, kapalı ortamlardaki CO2 miktarını zararsız bir değerde tutacak kadar hava vermektir. – Atmosfer havası içerisinde % 0.03 - 0.04 kadar CO2 bulunmaktadır. – Solunmuş havanın % 4.3’ü CO2 olarak ortama salınır. Bu nedenle insan sayısı fazla olan yerlerde CO2 yoğunluğu yavaş yavaş artar. – %5 – 10 arası CO2 yoğunluğu, nefes almada zorluk, kalp çarpıntısı, ve yorgunluk hissedilmesine neden olur. 8
TEMİZ HAVA TEMİZ HAVA, insanların sağlığının korunması, morallerinin yüksek tutulması, çalışma gücünün yüksek bir düzeyde sürdürülmesi için gerekli şartların başında gelir. Normal şartlarda (Büro ortamında), Karbondioksit miktarının binde birin üstüne çıkmayan havaya temiz hava denir.
9
KİRLİ HAVA
Kirli hava; pis hava, zehirli hava, patlayıcı hava ve tozlu hava olarak dört grupta incelenir.
Pis hava, % 20’den daha az oksijen ihtiva eder ve bu tip hava karışımı bulunan yerlerdeki çalışmalarda kısa zaman içinde yorgunluk belirtileri görülür.
Zehirli hava, insan hayatını tehlikeye düşüren zararlı gazlardan oluşan havadır. Bu şekildeki hava, insan organizmasına kimyasal etkisinden dolayı zararlı olmakta ve hatta ölüm meydana getirmektedir. Bu gazlara örnek olarak karbonmonoksit, azot oksitleri, hidrojensülfür, kükürtdioksit ve radon gazları gösterilebilir.
Patlayıcı hava, bütün yanıcı gazları bileşiminde bulunduran havadır. Bu gazlar, özellikle metan, etan, propan, bütan gibi hidrokarbonlar ve hidrojen, karbonmonoksit ve hidrojensülfür gibi gazlardır.
Tozlu hava ise, içerisinde belli konsantrasyonda toz ihtiva eden havayı belirtir. 10
Kabul Edilebilir Sınır Tanımları •
Ortamda zararlı gaz, toz ve koku bulunan ortamlarda, söz konusu gaz, toz ve kokunun kabul edilebilir sınırların altında olması gereklidir. İş maruziyet sınır değerleri için farklı ifadeler kullanılabilmektedir;
•
Occupational Safety and Health Administration – OSHA : Permissible Exposure Limit (PEL),
•
National Institute for Occupational Safety and Health - NIOSH): Recommended Exposure Limit (REL),
•
American Conference of Governmental Industrial Hygienists (ACGIH) : Threshold Limit Value (TLV),
•
Fransa’da Valeur Moyenne d’Exposition (VME) ve Valeur Limite d’Exposition (VLE),
•
Almanya’da Maximale Arbeitsplatz-Konzentration (MAK),
•
Hollanda’da Maximaal Aanvaarde Concentratie,
•
İngiltere (Healty and Safety Commission) : Workplace Exposure Limits – WEL
•
Türkiye’de de Eşik Sınır Değer (ESD) ifadeler kullanılmaktadır. 11
Kabul Edilebilir Sınır Değerler •
Müsaade edilebilen azami konsantrasyon (MAK) değerinin altındaki değerler, (Maksimum Allowable Concentrations = MAC) (Bu değerler cm3/m3 veya mg/m3 şeklinde ifade edilir)
•
Eşik sınır değerler (ESD-TLV) (Threshold Limit Values): Bir işçinin maruz kalabileceği ve kendisi için tehlikeli olmayan azami kirletici dozu.
•
Zaman Ağırlıklı Ortalama (TWA) (Time Weighted Average): En az 8 saat ve olağan çalışma koşullarında, işçinin maruz kaldığı toz konsantrasyonunu ifade eder.
•
Kısa Süreli Maruziyet Sınır Değerleri (STEL) (Short Term Exposure Limits): Başka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık sürede maruz kalınan, aşılmaması gereken limit değer.
•
ESD-TWA, ESD-STEL olarak belirtilir.
12
HAVA İHTİYACI Kişi başına düşen oda hacmi(m3)
taze hava hacmi (m3/dk)
Evlerde oturma odaları
30
0.9
Evlerde yatak odaları
20
0.4
Okul kışla yatakhaneleri
15
0.4
Bürolar
20
0.4
Lokantalar
9
0.8
Okullarda dershaneler
6
0.9
Hasta koğuşları
6
1.9
Mekan
Çalışma yerlerinde kişi başına düşen hava hacmi 10 m3 olmalıdır. 13
DEĞİŞİK ÇALIŞMA YERLERİNDE HAVA DEĞİŞİMİ İHTİYACI • • • • • • • • • • • • •
İşyeri Hava değişimi/Saat Akümülatör İmalatı 5-10 defa Boyahaneler 5-15 “ Bürolar 3-6 “ Püskürtme boya işleri 20-50 “ Garajlar 4-6 “ Elbise bırakılan yerler 4-6 “ Lokanta ve kantinler 4-8 “ Fabrika mutfakları büyük mutfaklar 6-8 “ Küçük mutfaklar 15-20 “ Laboratuarlar 5-10 “ Tuvalet Banyo ve Duşlar 4-8 “ Çamaşırhaneler 5-15 “ Kasa odaları 3-6 “
HAVA İHTİYACI •
Bu hava hacminin hesabında tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası hesaba katılmaz.
•
Normal şartlarda işyerinin tavan yüksekliği en az 3 metre olmalıdır.
•
Zararlı toz ve gazların bulunduğu ortamlarda tavan yüksekliği en az 3,5 metre olmalıdır.
•
İşyerlerinde kişi başına düşen serbest alan miktarı en az 2,5 metrekare olmalıdır.
•
Tabii havalandırma ile işyeri havasının saatte 2-3 kere değişmekte olduğu kabul edilmektedir. Yukarıda belirtilen ölçüler bu kabulden hareketle belirlenmiş kriterlerdir. 15
HAVALANDIRMA İşyerlerinde emisyonları sistemleri.
çalışma sırasında ortaya çıkan zararlı ortam dışına atmak için havalandırma
– GENEL HAVALANDIRMA • DOĞAL HAVALANDIRMA • CEBRİ HAVALANDIRMA
– LOKAL HAVALANDIRMA • CEBRİ HAVALANDIRMA 16
DOĞAL HAVALANDIRMA •
Serin havanın sahip olduğu sıcaklık nedeni ile genleşerek yükselen havanın yerine geçmesi esasına dayanır.
•
Kapalı ortamlarda tabi havalandırmanın yönü dış ortam sıcaklığına bağlı olarak değişir. Sıcak mevsimlerde sıcak hava yukarıdan kapalı ortama girerken göreceli olarak daha serin hava alttan ortamı terk eder. Soğuk mevsimlerde ise serin hava alttan kapalı ortama girerken ısınan hava üst kotlardan kapalı ortamı terk eder. 17
DOĞAL HAVALANDIRMA •
Hava hızı dolayısıyla yer değiştiren hava miktarı tamamen atmosferik şartlara bağlıdır.
•
Bu sebeple sağlığa zararlı ortam kontrol edilemez.
•
Bu metotta, hava hızı ve miktarını artırabilmek için giriş ve çıkış kotları arasındaki mesafenin artırılması gerekir.
•
İşyerlerinde ortama yayılan zararlı gaz ve emisyonları ortam dışına atmada yetersizlik görüldüğünde tabii havalandırmaya ek olarak diğer alternatif metotlar uygulanmalıdır.
18
DOĞAL HAVALANDIRMA Avantajları: •
Zaten ortamda mevcuttur
•
Uygulaması daha ekonomiktir
•
Kullanıcı dostu
Önemli Kısıtlamalar: •
Hız ve yönde değişimler olabileceği için kontrol altına almak zordur ve tahmin edilmesi zordur.
•
Hava kalitesi açısından binalara kirli hava taşıyabilir (ör. kirletici kaynaklarına veya sanayi bölgelerine yakınsa)
CEBRİ HAVALANDIRMA •
İşyerlerinin havalandırmasını, tabii havalandırma ile yeterli şekilde yapılamadığı durumlarda cebri havalandırmaya baş vurulur. Zorlayıcı birtakım etkilerle hava akımının yönlendirilmesi ile oluşur.
•
Hava akımını doğal seyri dışında etkilemek için birtakım unsurlardan faydalanılır. Klima, aspiratör, vantilatör gibi. Başlıca beş şekilde yapılır. – – – – –
Dışarıdan hava basarak havalandırma İçerdeki havayı emip dışarı atarak havalandırma Alttan havalandırma Üstten havalandırma Hava üst taraftan verilerek ve alt taraftan çekilerek yapılan havalandırma, 20
CEBRİ HAVALANDIRMA
CEBRİ HAVALANDIRMA
GENEL HAVALANDIRMA SİSTEMİNDE YANLIŞ UYGULAMA
GENEL HAVALANDIRMA Genel havalandırmanın avantajları: • • • • •
Düşük ekipman ve kurulum maliyetleri. Az bakım gerektirmesi. Düşük dozda toksik madde içeren kimyasallar için etkili olması. Parlayıcı ve yanıcı gazlar veya buharlar için etkili olması. Hareketli veya dağılmış kirleticiler için en iyi havalandırma sağlaması. Genel havalandırmanın Dezavantajları:
• • • • •
Kirleticilerin tamamen ortadan kalkmaması. Yüksek dozda toksik madde içeren kimyasallar için kullanılamaması. Toz, metal dumanları, çok miktarda gaz veya buhar için etkili olmaması. Yüksek miktarda ısıtılmış ya da soğutulmuş taze hava gerektirmesi. Düzensiz veya gaz ve buhar yayınımları için etkili olmaması.
LOKAL HAVALANDIRMA •
Cebri havalandırma işyerinin tamamını kapsayacak şekilde olabileceği gibi belirlenen bir bölümün havalandırılması şeklinde de olabilir. Buna lokal havalandırma denir. – Sabit davlumbazlar – Hareketli emme ağızları – Seyyar emici cihazlar – Havayı filtre edip temizleyen cihazlar
24
LOKAL HAVALANDIRMA • • • •
Lokal Havalandırma Sistemi Bileşenleri Kanal Fan Davlumbaz Hava temizleyici
LOKAL HAVALANDIRMA KANALLAR: Havanın taşındığı kapalı yollar. Kanal sistemleri, içerisinden geçen hava akışına mümkün olduğunca az direnç göstermelidir.
LOKAL HAVALANDIRMA
LOKAL HAVALANDIRMA DAVLUMBAZLARIN MONTAJI
UYGUN
UYGUN DEĞİL
LOKAL HAVALANDIRMA Lokal Havalandırmasının Avantajları : •
Kirleticiyi kaynağında yakalar ve uzaklaştırır.
•
Yüksek dozda toksik madde içeren kimyasallar için tek seçenek.
•
Tozlar ve metal dumanları dâhil çok kirletici çeşidini tutabilir.
•
Daha az taze hava gerektirir. Bu sayede de daha az hava dışarı atılır.
•
Az taze hava gerektirdiği için ısıtma ve soğutma maliyeti düşük. Lokal Havalandırmasının Dezavantajları:
•
Tasarım, montaj ve ekipman için yüksek maliyet.
•
Düzenli temizlik, kontrol ve bakım gerektirir
İKLİMLENDİRME •
Kapalı bir ortamın sıcaklık, nem, temizlik ve hava hareketini insan sağlık ve konforuna veya yapılan endüstriyel işleme en uygun seviyelerde tutmak üzere bu kapalı ortamdaki havanın şartlandırılmasıdır.
•
İklimlendirme terimi İngilizce'deki air-condition (hava şartlandırılması) ve Almanca'daki klima terimine karşılık gelir.
•
Türkçe'de iklimlendirme kullanılmaktadır.
ve
klima
terimlerinin
her
ikisi
de
30
İKLİMLENDİRMENİN ÖNEMİ •
Dünyada kabul edilmiş araştırmalara göre, insanlar belirli bir sıcaklık ve nem aralığında ve temiz havalı ortamlarda rahat etmektedirler. Bu aralık KONFOR BÖLGESİ olarak tanımlanmıştır (nem %30-60, sıcaklık 18-27 ºC).
•
Ayrıca ortamın havası temiz ve taze olmalıdır, toz, duman, polen ve diğer zararlı maddelerin filtre edilmesi ve insanın fark etmeyeceği ama kirli havayı götürüp temiz havayı getirecek bir hava dolaşımı gerekmektedir.
•
İklimlendirilmiş ortamlar, iş gücü veriminde artış ve sağlıklı yaşam sağlar. Bu nedenle iklimlendirme bir lüks değil yaşamak için bir ihtiyaçtır. 31
32
İKLİMLENDİRMENİN TEMEL UNSURLARI 1. Sıcaklık 2. Nem 3. Temizlik 4. Hava Akım Hızı
33
İklimlendirme İşlemleri HAVA HAREKETİ
SOĞUTMA
HAVANIN TOZLARDAN SÜZÜLMESİ
NEMLENDİRME
İKLİMLENDİRME
KURUTMA
TAZE HAVA İHTİYACI
ISITMA
KİRLİ HAVANIN ATILMASI
34
İKLİMLENDİRME - SOĞUTMA İKLİMLENDİRME
ISITMA, NEMLENDİRME VE HAVA KALİTESİNİN KONTROLÜ
SOĞUTMA VE NEM ALMA
SOĞUTMA
ENDÜSTRİYEL SOĞUTMA, BESİN HAZIRLAMAYI DA İÇEREN KİMYASAL VE SÜREÇ ENDÜSTRİLERİ
35
UYGULAMA ALANLARI • Konfor Amaçlı Uygulamalar • Hassas Cihaz ve Makinelerin Kullanıldığı Alanlar • Endüstriyel Uygulamaların Yapıldığı Yerler
36
Klima Sistemleri • Merkezi Sistemler :Tam havalı, tam sulu, havalı sulu olarak 3’e ayrılırlar. • Bireysel Sistemler : Paket tipi klimalar, Split tipi klimalar ve kanallı split klimalar olmak üzere 3’ayrılırlar.
37
MERKEZİ SİSTEMLER •
Bu tür sistemler daha çok büyük binaların iklimlendirilmesi için kullanılır. Bir kazan ve radyatörlerden oluşan kalorifer tesisatına benzetilebilir. Kazan yerine klima santrali, radyatörler yerine havalandırma kanalları, menfezleri ve/veya fanlı serpantin üniteleri (fan-coil unit) vb. cihazlar bulunmaktadır.
•
Sistemin boru ve kanalları içerisinde su, hava, veya soğutucu bir akışkan dolaştırılarak ısıtma/soğutma, havalandırma ve nem kontrolü sağlanmaktadır.
•
Merkezi sistemler tamamen havalı, tamamen sulu ve sulu-havalı sistemler olmak üzere 3 ana sisteme ayrılabilir.
38
Merkezi Sistem
39
Tam Haval覺 Sistem
40
Tam Sulu Sistem
41
Sulu-Haval覺 Sistem
42
BİREYSEL SİSTEMLER
43
İLGİLİ MEVZUAT •
İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü
•
Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük
•
Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük
•
Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (21/02/2004)
•
İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 8 - İşyerlerindeki hava hacmi, makine, malzeme ve benzeri tesislerin kapladığı hacimler dahil olmak üzere, işçi başına en az 10 metreküp olacaktır. Hava hacminin hesabında, tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası nazara alınmaz.
45
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 20 - Kapalı işyerlerindeki sıcaklık ve nem derecesinin, yapılan işin niteliğine uygun olmakla beraber ılımlı bulunması esastır. Bu itibarla, yazın sıcaklığın dayanılmayacak bir dereceye çıkmaması için işyerlerinde serinletici tedbirler alınacak, kışın da işçilerin muhtaç bulundukları en az sıcaklığın sağlanması için, işyerleri zararlı gazlar çıkararak havayı bozmayacak şekilde uygun vasıtalarla ısıtılacaktır. Çok buğu husule gelen işyerlerinde sıcaklık derecesi 15 santigrat dereceden az ve 30 santigrat dereceden yüksek olmayacaktır. Fazla ısı veren ısıtıcı vasıtaların yakınında çalışan işçilerin bulunması halinde, doğrudan yansıyan sıcaklığa karşı, gereken tedbirler alınacak ve işyerlerinin, ısıtıcı vasıtalardan oldukça uzak ve uygun yükseklikte bir yerine, santigrat taksimatlı bir termometre asılı bulundurulacaktır. Yapılan işin niteliğine göre ,sürekli olarak çok sıcak veya çok soğuk bir derecede çalışılması ve bu durumun değiştirilmemesi zorunlu olunan hallerde, işçilere, kendilerini fazla sıcak veya soğuktan koruyacak özellikte elbise vesaire malzeme verilecektir. 46
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 21 - Kapalı işyerleri günde en az bir defa bir saatten aşağı olmamak üzere baştan başa havalandırılacaktır. Ayrıca işçilerin çalışma saatlerinde işin özelliğine göre, havanın sağlığa zararlı bir hal almaması için sık sık değiştirilmesi gereklidir. Şu kadar ki, iş sırasında yapılan bu havalandırmada işçileri etkileyecek hava akımları önlenecek yahut kış mevsiminde sıcaklık birdenbire çok aşağı hadlere düşürülmeyecektir. Toz, buğu, duman ve fena koku çıkaran işlerin yapıldığı yerlere, bunları çekecek yeterlikte bacalar ve menfezler yapılacak ve yapılan işin niteliğine göre, bu tedbirlerin yetmediği hallerde diğer teknik tedbirler alınacaktır. Boğucu, zehirli veya tahriş edici gaz ve duman meydana gelen işyerlerinde, işçilerin hayat ve sağlıklarının tehlikeye girmemesi için, havalandırma tesisatı yapılacak ve işçilere ayrıca yapılan işin özelliğine göre maske ve diğer koruyucu araç ve gereçler verilecektir. 47
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 48 - ……………………………… Koğuşların pencerelerinin üst kısımları, her zaman açılıp kapanacak şekilde (vasistaslı) olacak, ayrıca koğuşlardaki havayı, devamlı bir şekilde değiştirebilecek tertibat tesisat, baca, menfez veya elektrikli özel vantilasyon cihazları bulunacaktır. Koğuşlarda tavan yüksekliği 280 santimetreden aşağı olmayacak ve adam başına düşen hava hacmi, en az 12 metreküp olarak hesap edilecek, her koğuşta yatırılacak işçi sayısı, buna göre tespit edilerek koğuşun hava hacmi ile yatabilecek en çok işçi sayısını gösteren ve işveren veya işveren vekilinin imzasını taşıyan bir cetvel, koğuşlara asılacaktır. …………………………..
48
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 59 - ……………….. 4) Zehirli toz, duman, gaz, buhar, sis veya sıvılarla çalışmalar, teknik imkanlara göre kapalı sistemde yapılacak, bu gibi işyerlerinde, etkili ve yeterli havalandırma sağlanacak, atıklar, zararsız hale getirilmeden atmosfere ve dış çevreye verilmeyecektir. 5) Çok zehirli maddelerin kullanıldığı işyerlerinde bu maddeler ve bu maddelerin bulunduğu bölümler, diğer yerlerden tecrit edilmek suretiyle bunların etkileri azaltılacaktır. 6) Zehirli toz, duman ve buharlı işyerlerinde, işyeri havası nemli; taban, duvar ve tezgahlar yaş bulundurulmak suretiyle zararlı maddelerin yapılması önlenecek, gerektiğinde bu çalışmalar, genel ve lokal havalandırma ile birlikte yapılacaktır. …………………..
49
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 61 - Kurşun veya bunun suda eriyen bileşiklerinin eritilmesi, dökümü, hamur haline getirilmesi, temizlenmesi, eğelenmesi, kurşunlu yağlı boya ve ensektisitlerin hazırlanması, hurda kurşun ile temas ve benzeri kurşun ve bileşikleri ile yapılan çalışmalarda, zehirlenmeden korunma tedbirlerinin esasını teşkil eden kurşundan, toz, duman ve buharından arınmış bir çevrenin sağlanması için, planlama sırasında veya sonradan yapılacak değişikliklerde aşağıdaki tedbirler alınacaktır. 1) Kurşunlu çalışmalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharın kaynaklarında zararsız hale getirilmeleri için, etkili aspirasyon sistemleri kurulacak ve sürekli olarak bakımı yapılacaktır. ………. 3) Kurşunla çalışmalar yapılan işyerlerinde, adam başına 15 metreküp hacim düşecek ve 4 metreden fazla tavan yükseklikleri, bu hesaba katılmayacaktır. ………………. 7) İşyeri havasından, periyodik olarak numuneler alınarak kurşun miktarı tayin edilecek ve bu miktarın 0, 15 miligram/metreküpü geçmemesi sağlanacaktır. …………………
50
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 62 - ………………………… 2) Genel havalandırma ile yetinilmeyerek civa ile çalışmaların yapıldığı seviyeden veya yeteri kadar aşağıdan etkili aspirasyon sistemi kurulacak, çalışma masalarının üzerine, aspirasyon davlumbazları yerleştirilecektir. Civanın, izabe fırınlarından distilasyon borusuna sevkedildiği yerlerde meydana gelen civa buharını kapacak sulu bir sistem kurulacaktır. 3) İşyeri havasından periyodik olarak numuneler alınarak, civa seviyesi tayin edilecek ve bu seviyenin 0, 075 miligram/metreküpten yukarıya çıkmaması sağlanacaktır. ………………….. 7) İşçiler civa ile çalışılan yerlerde, yiyip içmeyecek, yiyecek ve içeceklerini bulundurmayacak ve sigara içmeyeceklerdir. ……………………
51
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 63 - ………………………………… 2) Arsenik ile yapılan çalışmalar, kapalı sistem içinde yapılacak, böyle bir sistemin kurulamadığı yerlerde, aşağıdan çekmeli aspirasyon sistemi kurulacak ince tozun, çevre havasına yayılmasına engel olunacaktır. Arsenik ile ilgili sıcak işler, kapalı cam davlumbaz altında yapılacaktır. 3) Arsenik ile çalışılan yerlerdeki çevre havasından periyodik olarak numune alınarak arsenik miktarı tayin edilecek ve bu miktarın 0,5 miligram/metreküpten yukarıya çıkmaması sağlanacaktır. …………………
52
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 64 - Fosforun ve beyaz fosforun …………………….. 2) İşyerinde, yeterli ve aşağıdan aspirasyon sistemi uygulanacaktır. ………………….. Madde 66 - …………………………………. 1) Kadmiyum oksit tozu ve dumanının, çevre havasına yayılması önlenecektir. Kaplama tanklarının kenarlarına, sıvı seviyesine yakın, uygun aspirasyon sistemi kurulacak, çevre havasında kadmiyum miktarı, 0, 1 miligram/metreküpü geçmeyecektir. ……………………… Madde 67 - ………. 2) Manganez ve bileşikleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak ve çalışmalar kapalı sistemde olacaktır. …….. 53
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 68 - ………………………… 1) Krom ve bileşiklerinin kullanıldığı yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak veya çalışmalar kapalı sistemde yapılacaktır. ………………………. Madde 69 - ……………………………. 1) Berilyum ve bileşiklerinin kullanıldığı işyerlerinde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak ve bu işyeri havasında, berilyum miktarı (2) miligram/metreküpü geçmeyecektir. ……………………
54
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 71 - ………………………….. 2) Benzen ve bileşikleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi yapılacak ve çalışmalar, kapalı sistemde olacaktır. ……………………….. 5) Benzen ile çalışılan işyerlerinde, benzenin havadaki konsantrasyonu, hacmen milyonda 20 den fazla olmayacaktır. Daha yüksek benzen konsantrasyonuyla çalışmak zorunluluğu bulunan işyerlerinde, işçilere uygun hava maskeleri, sıvı benzen ile çalışılan hallerde, özel ayakkabı, eldiven ve özel iş elbisesi gibi korunma araçları verilecektir. …………………………..
55
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 72 - …………………… 1) Anilin ve aromatik nitro - amin türevleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi yapılacak ve çalışmalar, kapalı sistemde olacaktır. ……………….. 3) Anilin ve nitro - amin türevleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacaktır. …………………. Madde 73 - ……………………………… 1) Halojenli hidrokarbonlarla çalışılan işyerleri, diğer kısımlardan ayrılacak ve bu yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak ve çalışmalar, kapalı sistemde olacaktır. ………………………
56
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 74 - …………………….. 2) Karbon sülfür ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak, çalışmalar, kapalı sistemde olacak ve işyeri havasındaki karbon sülfür miktarı hiç bir şekilde 20 ppm veya 60 miligram/metreküpü geçmeyecektir. ………………. Madde 75 - ………………… 1) Kükürtlü hidrojen ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi yapılacaktır. 2) İşyeri havasındaki kükürtlü hidrojen miktarı, hacim olarak milyonda 20 yi geçmeyecektir.
57
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 76- …………….. 1) Tozlu işyerlerinde genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi ile tozun, çevre havasına yayılmasını önlemek için, su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulacaktır. Toz çıkaran işler, teknik imkanlara göre, kapalı sistemde yapılacak veya bu işler, diğerlerinden tecrit edilecektir. İşyeri havasındaki toz miktarı, belirtilen miktarı geçmeyecektir. ……………… Madde 191 - İşyerlerindeki cihaz, alet, tezgah, makina ve tesislerden çıkan toz, duman, buğu, ısı, gaz ve koku, çalışılan ortama yayılmadan, uygun aspirasyon tesisatı ile çıktığı yerden emilerek dışarı atılacaktır.
58
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 192 - Birbirlerine karıştıklarında, parlama veya patlama tehlikesi bulunan çeşitli toz, duman buhar ve gazlar, aynı emme tesisatı ile dışarı atılmayacak, her biri için ayrı ayrı mevzii tesisleri yapılacak ve birbirlerinden uzak yerlerden dışarıya atılacaktır. Madde 193 - Havadan ağır olan gaz, duman, buhar, toz veya benzerleri, tabana yakın yerlerden emilerek dışarı atılacaktır. Madde 194 - Mevzii çekme tesisatında kullanılacak davlumbazlar, zararlı kaynağa yakın olacak ve davlumbazın çekme niteliğini bozacak hava akımlarına engel olunacaktır.
59
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 195 - Paslandırıcı, aşındırıcı, kemirici, zararlı ve zehirli gazlar, dumanlar veya sisler çıkaran daldırma, elektroliz, eloksal veya diğer kaplama işlerinin yapıldığı tekneler, kaplar, havuzlar veya tanklar üzerinde yapılacak çekme ağızları; kabın veya teknenin iç ve üst tarafına yakın ve yatay, boydan boya yarık olacak, bir uzun kenar boyunca, eni 50 santimetreden 120 santimetreye kadar olan teknelerde, her iki kenar boyunca ve daha büyük teknelerde ise, dört kenar boyunca devam edecek şekilde yapılacaktır. Davlumbaz ağızları ise; işe engel olmayacak şekilde tekneye veya kaba yakın ve bunları kaplayacak büyüklükte olacaktır.
60
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 196 - Aspirasyon tesisatında kullanılan kanal veya borular, yanmaz malzemeden uygun kesitte yapılacak ve seyyar emme ağızlarında, spiralli veya eğilebilen hortumlar kullanılacaktır. Boru ve kanallar, tekniğe uygun olarak yapılmış, eklenmiş ve menfezlere sağlam bir şekilde bağlanmış olacaktır. Yanıcı ve parlayıcı gazlar, sisler, buharlar, dumanlar ve patlayıcı atıkların emildiği kanallar, yuvarlak borudan ve uygun malzemeden yapılmış olacaktır.
61
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 197 - Emilen hava içinde yanıcı veya parlayıcı maddelerin bulunduğu hallerde, aspiratör pervanesinin kanalı, göbeği ve gövdesi, demir ve çelik malzemeden yapılmayacak, pervane yatakları, kanal dışında, iyi yağlanmış ve toz geçirmez bir şekilde yapılacak, çıkış menfezlerine, sağlam madeni tel kafesler konacaktır. Aspiratörlerin elektrik motorları, çalışacağı ortama uygun olacak, emilen hava içinde, yanıcı ve parlayıcı maddeler bulunduğu hallerde motor, yanıcı ve parlayıcı maddelere karşı, uygun şekilde monte edilmiş veya bu maddelere dayanıklı tipte yapılmış olacaktır. Madde 198 - Hava filtreleri, kapasite ve nitelik bakımından kullanılacağı işin özelliğine uygun ve en az bir günlük çalışmaya yeterli olacak ve bunlar, kolay temizlenebilecek ve temizlik sırasında, tehlikeli ve zararlı bir ortam yaratmayacak şekilde yapılmış olacaktır. Filtrelerin çıkış borularının ağzı, işyeri çatısından en az 180 santimetre yüksekte veya en yakın kapı ve pencereden 8 metre uzakta olacaktır. 62
İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü Madde 199 - İşyerinden emilen hava, tekrar işyerine verilmeyecektir. Ancak, içinde kurşun tozu veya kurşun buharı veya silis tozu ve benzerleri bulunmayan pis hava, uygun süzgeçlerden geçirilip tamamen temizlendikten sonra işyerine verilebilecektir. Madde 200 - Aspirasyon tesisatının günlük bakım ve temizliği ile üç ayda bir de genel kontrol ile temizliği yapılacak ve onarımlardan sonra, tesisatın kuruluş karakteristiği bozulmayacaktır. Madde 201 - Emilen tozlar, bir siklonda toplandığı hallerde, siklon, açıkta, sağlam, rüzgara dayanıklı ve uygun malzemeden yapılacaktır. Siklonlarda parlayıcı ve patlayıcı atıkların ve tozların toplandığı hallerde, siklonlar, işyerinin uzağına konacak ve bunlarda patlamaya dayanacak sağlamlıkta menfezler bulunacaktır. 63
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 15 - Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı özellikteki çeşitli kimyasal maddelerin işyeri havasında bulunan miktarları, belli ve gerekli zaman aralıkları içinde ölçülerek bu miktarların, maddelerin işyeri havasında bulunmasına müsaade edilen ve orada çalışanların sağlıklarını bozmayacak olan en çok miktardan fazla olup olmadığı ölçülerek saptanacak ve işyeri havalandırma tesisatı yeterlik bakımından yetkili elemanlarca kontrol edilecektir. Kontrol sırasında bu Tüzüğe ekli, I, II, III numaralı çizelgelerdeki hususlara uyulup uyulmadığı nazara alınacaktır.
64
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 16 - Kullanılacak aspiratörlerin motorları kapalı tipten olacak veya motor ve diğer kısımları işyeri dışında bulundurulacaktır. Aspiratörlerin emme boruları, yanmaz malzemeden, yeterli bir kapasitede ve binanın bütün menfezlerinden uygun bir mesafede havaya açılmış olarak yapılacak, yanabilen her maddeden tecrit edilmiş ve uygun şekilde topraklanmış bulunacak, patlayıcı gaz karışımı husule getirebilecek ölü alanlar veya akışı zorlaştıracak kesin dönüşlü dirsekler bulunmayacak ve kolaylıkla temizlenebilecek ve tamir edilebilecek şekilde yapılmış olacaktır. Madde 17 - Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı gazlar, buharlar, sisler, dumanlar, tozlar ve lifler meydana gelen işyerlerinde, üretimden paketlemeye kadar olan işlemlerin kapalı bir sistem içinde ve otomatik cihazlarla yapılması esastır. Kapalı ve otomatik bir sistem sağlanamadığı takdirde, bu gazlar, buharlar, sisler, dumanlar, tozlar ve lifler intişar ettiği noktada emilecek ve gerekli tedbirler alındıktan sonra dışarı atılacaktır. 65
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 19 - Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı sıvı veya gaz maddelerin üretimine, kullanılmasına veya bu maddelerle yapılan diğer işlere yarayan alet, cihaz veya boru donatımının bozulması, delinmesi, sızdırması, eklerinden kaçak yapması veya havalandırma sisteminin arızalanması halinde; iş kısmen veya tamamen durdurulacak ve arıza giderilinceye kadar onarım ekibi ve görevliler dışındaki bütün işçiler tehlikeli bölgenin dışına çıkarılacak ve onarım, bu işi bilen ve gerekli her türlü koruyucu araçları bulunan bir ekip tarafından ve sorumlu teknik bir elemanın gözetimi altında yapılacaktır.
66
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 167 - Küçük veya orta boydaki parçaların püskürtme ile boyanması veya verniklenmesi, uygun kapalı bölümlerde veya uygun davlumbazlar altında yapılacak, boyacı, daima bu bölüm veya davlumbazların dışında bulunacaktır. Boyacının bölüm ve davlumbaz dışında bulunması teknik nedenle sağlanamadığı hallerde boya gaz ve buharı, uygun şekilde dışarı çekilecek veya su perdesi kullanılacak yahut işçilere temiz hava maskesi gibi uygun kişisel korunma araçları verilecektir. Madde 168 - Boya püskürtme yerlerinde bir günlük iş için yeterli miktardan fazla uçucu ve parlayıcı sıvılar depolanmayacaktır. Bunlar özelliklerine göre iyice kapalı kaplarda bulundurulacak ve boşalan kaplar derhal püskürtme yerlerinden çıkarılarak dışarda uygun bir yere taşınacaktır.
67
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 169 - Tabanca boyacılığında kullanılan bölmeler, davlumbazlar, aspiratörler, çekme yolları, ana borular ve benzeri uygun şekilde en az haftada bir boya ve vernik artıklarından temizlenecektir. Doymamış asitlerden meydana gelen yağları ihtiva eden boyalarla birlikte organik nitro bileşikli boyalar aynı günde kullanıldığı hallerde, gerekli temizlik, o günün işleri bittikten sonra yapılacaktır. Temizleme için çabuk parlayabilen maddeler ve demir veya çelik gibi kıvılcım çıkaran malzemeden yapılmış araçlar kullanılmayacaktır. Madde 170 - Boyanmış veya verniklenmiş malzeme, ancak her türlü parlama ve patlama tehlikeleri ile sağlığa zararlı etkileri ortadan kaldıran şartlar sağlanarak, kurutulacaktır. Bu işlemlerde meydana gelen gaz ve buharlar, gerekli tedbirler alınarak zararsız hale getirilecektir. 68
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 172 - Değirmenler veya un fabrikalarında bodrumlar, tüneller ve galeriler, buralardaki bantlı transportörlerin ve diğer tesislerin yanlarına ve alt kısımlarına kolaylıkla yaklaşılacak genişlik ve uzunlukta yapılmış olacaktır. Tabii havalandırmanın ortamdaki tozların giderilmesine yetmediği hallerde buralar uygun şekillerde havalandırılacaktır. Madde 173 - Hububat silo ve depolarının toz geçirmez kapakları ve su geçirmez döşemeleri ve hava değiştiren tertibatı bulunacak ve en az 30 santimetre çaplı ve tepesinde rüzgar istikametine göre dönebilen bir şapka bulunan dikey bacalar ile ayrıca açık havaya bağlı olacaktır. Madde 175 - Hayvan yemleri, ot ve samanlar, glüten arpa küspeleri ve diğer yağlı küspeler ve kendi kendine tutuşabilen diğer maddeler topluca depolanmayacaktır. Bu maddelerin topluca depolanması zorunlu olan hallerde aşırı neme ve sıcaklıklarının yükselmelerine karşı gerekli tedbirler alınacak ve yığınların yüksekliği 3 metreyi geçtiği zaman bunların içine en çok her 4 metrede bir uygun havalandırma boruları konulacaktır. 69
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 177 - Nişasta kurutucuları ve etüvlerinin nişasta kurutma kısımlarının, tabandan tavana kadar uygun nitelikte yapılmış ısıtma tesisatı olacak ve bu ısıtma tesisatı bütün kısımlardan tamamiyle tecrit edilmiş bulunacaktır. Madde 178 - Nişastanın öğütülmesi tamamen kapalı sistemde yapılacak, doldurma ve ambalajlamaya kadar bütün işlemlerde, nişasta tozlarının ortalığa dağılmasına meydan verilmeyecektir. Bu husus sağlanamadığı hallerde tozlar teşekkül ettiği yerde ortama yayılmadan aspirasyon suretiyle dışarı atılacaktır. Madde 180 - Şeker, kakao, mantar ve benzeri organik maddelerin toz haline getirildiği işyerlerinde, bu maddelere ait tozlarla havanın meydana getirdiği karışımın patlama oranında bir karışım haline dönüşmemesi için gerekli bütün tedbirler alınacaktır. 70
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 188 - Çalışma masaları ve işlenecek parçaların sokulması için gerekli gözlerle, açıklıklar, kauçuk, plastik veya benzeri maddeden yapılmış olacak ve kenarları taşkın kurşun kaplı davlumbazlar içerisine kapatılmış bulunacak ve bu masaların kenarları hidroflüorik asitden etkilenmeyen kurşun, gutaperka veya benzeri bir madde ile kaplı olacak ve dökülen asidin masalar altına akmaması için masaların kenarları yukarıya kalkık yapılacaktır. Masalarda, çalışmalarda çıkacak zehirleyici gazları doğrudan doğruya çıktıkları noktaya toplayıp kapalı kanallarla işyeri dışına çekecek tertibat bulunacaktır. Aspirasyon asit teknelerinin üst kenarları boyunca kuvvetli olacak ve gazlar, yukarıdan aşağı doğru çift cidarlı tertibatla emilecektir. Madde 210 - Kromikasit veya kromatlar ile çalışan işçilere uygun özellikte eldiven giydirilecek ve bu işçilerin çalıştığı yerlerde, ellerini yıkamaları ve yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri için akar su bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır. 71
PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLİKELİ VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIŞILAN İŞYERLERİNDE VE İŞLERDE ALINACAK TEDBİRLER HAKKINDA TÜZÜK Madde 216 - Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvıların damıtıldığı binalarda, diğer işyerlerinin herhangi bir sebeple damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması için gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır. Madde 217 - Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvılar veya gazlar ile çalışılan yerlerde, işlemler kapalı sistemle yapılacak veya bu yerlerin etrafı uygun şekilde kapatılacaktır. Madde 235 - Çözücü olarak karbonsülfür yerine daha az zararlı çözücüler kullanılması esastır. Karbonsülfür kullanılması zorunlu olan hallerde işyerlerinde uygun havalandırma tesisatı yapılacaktır.
72
BAŞARILAR…..
73