Belgrade Designing Growth Workshop by Yota Adilenidou

belgrade designing growth workshop

School of Architecture Aristotle University of Thessaloniki .

BELGRADE DESIGNING GROWTH workshop

School of Achitecture | Aristotle University of Thessaloniki

with the support of Port of Belgade A.D.

BELGRADE DESIGNING GROWTH workshop

June 2009

Credits Organization School of Achitecture | Aristotle University of Thessaloniki Nikos Kalogirou, Irena Sakellaridou, Stavros Vergopoulos, Morpho Papanikolaou, Yota Adilenidou, Eva Sopeoglou Port of Belgrade A.D. & Luka Group Belgrade Ana Zatezalo Project Director for architecture and urban design of Luka Group

Tutors Dr Nikos Kalogirou Prof. School of Architecture A.U.TH. Head of School of Architecture A.U.TH. Dr Irena Sakellaridou Architect, MArch, Ph.D UCL Associate Prof., School of Architecture A.U.TH. Dr Stavros Vergopoulos Architect, PhD, University of Edinburgh Lecturer, School of Architecture A.U.TH. Morpho Papanikolaou Architect IUAV, Graduate Research IUAV / The City & the Water Visiting Prof. School of Architecture AUTH and IUAV Yota Adilenidou Architect A.U.TH., Î&#x153;Sc. AAD, GSAPP, Columbia University Adjunct Lecturer, School of Architecture A.U.TH. Eva Sopeoglou Architect A.U.TH., MArch Emerging Technology, Penn Design, UPenn Adjunct Lecturer, School of Architecture U.TH.

Contributor Eleftheria Xenikaki Architect, Belgrade

Students Dimitris Avramidis Sofia Avramopoulou Maria Chiou Irene Gallou Stratis Georgiou Vivi Georgoudi Stella Hatzigabriil Evita Hatzipegiou Georgia Kalathia Zafira Kampouri Valentina Karga Domna Katsani Danai Konstantinidou Dimitra Koroni Eugenia Malezi Pari Manari Alexis Mpolarakis Evi Ntini Stella Papaioannou Katerina Petrou Alexandra Tsatsou Ioanna Tzolou Tasos Roidis Parina Vasilopoulou

Lectures in the framework of the workshop Auditorium P. Panagiotopoulos, Faculty of Engineering AUTH Friday, 26/09/2008 19:00 Theodore Spyropoulos Minimaforms, Co-Director DRL, Architectural Association

Monday, 06/10/2008 19:00 Juan Manuel Palerm Salazar

Palerm & Navares de Nava Arquitectos, Prof., Universidad de Las Palmas de Gran Canaria

Tuesday, 07/10/2008 19:00 Colin Fournier

Professor of Architecture and Urbanism, MArch Urban Design Course Director, Diploma Unit 18 Course Director, Bartlett, UCL

Small Theater, Dep. of Architecture AUTH Wing Tuesday, 30/09/2008 19:00 Lois Papadopoulos Prof. Department of Architecture, Univ. of Thessaly

Wednesday, 08/10/2008 19:00 Prodromos Nikiforidis & Bernard Cuomo

P. Karantinos Hall Dep. of Architecture AUTH Wing Saturday, 27/09/2008 19:00 Zoe Karakinari Adjunct Lecturer Department of Architecture AUTH

Monday, 29/09/2008 19:00 Athina Yiannakou

Regional & Urban planner, M.Sc. & Ph.D. LSE International consultant of CBDS

Thursday, 02/10/2008 19:00 Evi Athanasiou

Assist. Prof. Department of Architecture AUTH

Friday, 03/10/2008 19:00 Savvas Sarafidis

SS.MM Architecture Urbanism Design, MSc AUD Columbia Univ., NY

Invited Jury Colin Fournier

Professor of Architecture and Urbanism

Ana Zatezalo Schenk

Project Director for architecture and urban design of Luka Group

Maja Popovic

Transportation manager of Luka Group

Djordje Stojanovic

Professor at the Architecture University, Belgrade

The book “Belgrade designing Growth” is a publication of the School of Architecture of A.U.Th. It was printed in June 2009 in 500 copies. Editing Nikos Kalogirou, Stavros Vergopoulos, Yota Adilenidou Design: Yota Adilenidou, Sofia Avramopoulou, Parina Vasilopoulou Cover: Transplant system - Self generating urbanism through built and landscape inputs Valentina Karga, Ioanna Tzolou Translations: Maggie Avramopoulou, Irene Gallou, Zafeira Kampouri, Alexandra Tsatsou, Evita Hatzipegiou © 2009 School of Architecture, A.U.Th. ISBN: 978-960-89320-1-2

To βιβλίο “Belgrade Designing Growth” είναι έκδοση του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. Κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2009 σε 500 αντίτυπα. Επιμέλεια: Νίκος Καλογήρου, Σταύρος Βεργόπουλος, Γιώτα Αδηλενίδου Σχεδιασμός: Γιώτα Αδηλενίδου, Σοφία Αβραμοπούλου, Παρίνα Βασιλοπούλου Εξώφυλλο: Συστήματα εμφυτεύσεων - Αυτοδημιουργούμενος αστικός σχεδιασμός μέσα από την εισαγωγή κτιστών και φυσικών δεδομένων Βαλεντίνα Κάργα, Ιωάννα Τζόλου Μεταφράσεις κειμένων: Μάγκυ Αβραμοπούλου, Ειρήνη Γάλλου, Ζαφείρα Καμπούρη, Αλεξάνδρα Τσάτσου, Εβίτα Χατζηπέγιου

8 >>

Central Disposal / Κεντρική διάθεση

Στουρνάρη 23 Εξάρχεια, Αθήνα Τηλ. 210 3323300 Fax. 210 3848254 http://www.papasotiriou.gr email: publish@papasotiriou.gr

9 >>

Contents >>

Introduction by Prof. Nikos Kalogirou, Chair of the School of Architecture, A.U.TH.

Introduction by Ana Zatezalo Schenk: Project Director, for architecture and urban design of Luka Group, Port of Belgrade ad & Luka Group Belgrade

Note from the instructors

10 >>

Belgrade Designing Growth workshop Projects >> TRANSPLANT SYSTEM | Self Generating Urbanism Through Built and Landscape Inputs Valentina Karga, Ioanna Tzolou >> NEOGRAD | Interlapping Of Uses Tensions Through A 24h/7d Living Irene Gallou, Stratis Georgiou, Vivi Georgoudi, Danai Konstantinidou, Stella Papaioannou >> NATURAL HIGH | Living The Seasons On The Danube Islands Stella Hatzigabriil, Evita Hatzipegiou, Katerina Petrou, Alexandra Tsatsou, Zafira Kampouri >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED | Fields Of Attraction And Repulsion Printed In An Urban Landscape Dimitris Avramidis, Tasos Roidis >> BREAK ON THROUGH… | Renegotiating The Limits Maria Chiou, Georgia Kalathia, Dimitra Koroni, Eugenia Malezi >> E-CONDENSER | Infrastructure Attractor And Waterfront Interface Domna Katsani, Pari Manari, Alexis Mpolarakis, Evi Ntini >> TRANSKELETAL OPERATIONS | An Event Connector Structure As An Attractor Of Program matic Elements Sofia Avramopoulou, Parina Vasilopoulou

24 32 40 48 56 64 72

Versatilities Design Studio, University of Belgrade, Graduate Programme Instructors: Djordje Stojanović, Milutin Cerović, Ivana Petruševski, Tijana Lapčević

Lectures

Theodore Spyropoulos_ Adaptive Ecologies: Notes on a Parametric Urbanism

Juan Manuel Palerm Salazar_Sea Architecture

Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_ Redeveloment of the New Coast of Thessaloniki

100

Zoe Karakinari_Water Urban Landscapes

110

Evangelia Athanassiou_Urban space as the new production sector

116

Savvas Sarafidis_ Urban Design Studies : Cities On The Edge

122

Athena Yiannakou_City of Belgrade Development Strategy

130

Lois Papadopoulos_Metastasis, or the Multiple Ecology of the Coastal Landscape

136

Instructors

Rena Sakellaridou, Morpho Papanikolaou_Alternative scenarios for the boundary

142

Stavros Vergopoulos_A new way of thinking

144

Yota Adilenidou_Explosion of scale

148

Eva Sopeoglou_City Port, Redevelopment and design strategies

150

Contents >>

Εισαγωγή από τον Καθ. Νίκο Καλογήρου, Πρόεδρο του Τμήματος Αρχιτεκτόνων, Α.Π.Θ.

Εισαγωγή από την Ana Zatezalo Schenk: Διευθύντρια έργου, για τον αρχιτεκτονικό και αστικό σχεδιασμό Luka Group, Port of Belgrade ad & Luka Group Belgrade

Σημείωμα των διδασκόντων

>> >> >> >> >> >> >>

Belgrade Designing Growth workshop Projects ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΜΦΥΤΕΥΣΕΩΝ | Αυτοδημιουργούμενη Πολεοδομία μέσα από την εισαγωγή κτιστών και φυσικών δεδμένων Βαλεντίνα Κάργα, Ιωάννα Τζόλου NEOGRAD | Αλληλεπικάλυψη χρήσεων μέσα από μια ζωή 24ω/7μ Ειρήνη Γάλλου, Στρατής Γεωργίου, Βιβή Γεωργούδη, Δανάη Κωνσταντινίδου, Στέλλα Παπαιωάννου NATURAL HIGH | Ζώντας τις εποχές στα νησιά του Δούναβη Στέλλα Χατζηγαβριήλ, Εβίτα Χατζηπέγιου, Κατερίνα Πέτρου, Αλεξάνδρα Τσάτσου, Ζαφείρα Καμπούρη ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΗ ΜΕΜΒΡΑΝΟΓΡΑΦΙΑ | Πεδία Συγκέντρωσης και απώθησης αποτυπωμένα σε ένα αστικό τοπίο Dimitris Avramidis, Tasos Roidis BREAK ON THROUGH… | Επαναπροσδιορίζοντας τα όρια Μαρία Χίου, Γεωργία Καλαθία, Δήμητρα Κορώνη, Ευγενία Μάλεζη E-CONDENSER | Ένας Ελκυστής Υποδομών και ένα interface στο μέτωπο του ποταμού Δόμνα Κατσάνη, Παρί Μάναρη, Αλέξης Μπολαράκης, Εύη Ντίνη ΔΙΑΣΚΕΛΕΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ | Μια δομή διασύνδεσης γεγονότων ως ένας ελκυστής προγραμματικών στοιχείων Σοφία Αβραμοπούλου, Παρίνα Βασιλοπούλου

Μεταβλητότητες Σχεδιαστικό Εργαστήριο, Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Διδάσκοντες: Djordje Stojanović, Milutin Cerović, Ivana Petruševski, Tijana Lapčević

Lectures

>> >>

Theodore Spyropoulos_Προσαρμοστικές Οικολογίες: Σημειώσεις για μια Παραμετρική Πολεοδομία Juan Manuel Palerm Salazar_Αρχιτεκτονική με τη Θάλασσα

Πρόδρομος Νικηφορίδης, Bernard Cuomo_ Ανάπλαση της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης

Ζωή Καρακινάρη_Υδάτινα Αστικά Τοπία

110

Ευαγγελία Αθανασίου_Ο Αστικός Χώρος ως ο Νέος Τομέας Παραγωγής

116

Σάββας Σαραφίδης_ Στρατηγικές Αστικού Σχεδιασμού: Πόλεις στο Όριο

122

Αθηνά Γιαννακού_Η Στρατηγική Ανάπτυξης της Πόλης του Βελιγραδίου

130

Λόης Παπαδόπουλος_Μεταστάσεις, ή η Πολλαπλή Οικολογία του Παράκτιου Τοπίου

136

Διδάσκοντες

Ρένα Σακελλαρίδου, Μόρφω Παπανικολάου_Εναλλακτικά σενάρια για το όριο

142

Σταύρος Βεργόπουλος_Ένας νέος τρόπος σκέψης

144

Γιώτα Αδηλενίδου_Εκρηξη κλίμακας

148

Εύα Σοπέογλου_Πόλεις Λιμάνια | Αναπλάσεις και Στρατηγικές σχεδιασμού

150

24 32 40 48 56 64 72

86 92

11 >>

100

We would like to thank the Port of Belgrade for the invitation and the opportunity to collaborate with fellow Serbian friends. The school of Architecture, as part of the largest University in Greece, the Aristotle University of Thessaloniki, has many international activities, exchange programs, workshops, and many graduates successfully continue post graduate programs and research abroad. Therefore, we consider this a unique opportunity for cultural exchange.

12 >> Introduction_Nikos Kalogirou, Head of the School of Architecture AUTH

1. From the workshop we organised in collaboration with international academic figures and colleagues from Serbia, it appears that Belgrade is partially isolated from its riverbanks due to former and recent industrial, warehouses and port activities as well as due to the change of port functions. There is undoubtedly a hidden dynamic within the transfer of Port activities that will free valuable areas for the development of the city. Despite the unfavorable international economic conditions, Belgrade, as an important European metropolis, is expected to participate in the inevitable competition between European cities in the near future. In this context, the organic integration of riverbank areas is a potential important factor. 2. Obviously, equivalent European and international experiences offer guidelines for Belgrade with positive and possibly negative examples. Especially positive is the example of Barcelona with the development of the waterfront in its initial phase, a project that includes good urban design and architecture. On the other hand, there were difficulties as in the case of London Docklands which caused a delay of many years in order to activate the area. This was due to the lack of urban design and state infrastructure in the initial phase. A final key ingredient to all of these projects is the involvement of world famous architects; however, their contribution should follow a general layout and adapt to local conditions and context. 3. In order for it to be successful, the development of Belgrade needs to take into account the understanding of the factors that determine the specific geographical areas, and the local socioeconomic facts and conditions. The critical approach to the development of projects by famous architects should be integrated into a broader consideration of urban and architectural design issues. It is important to educate, inform and involve the local authorities and citizens and to maintain a balance between private and public sectors. Finally, persistence to environmental and sustainable design principles is essential. To conclude, in the context of sustainable development, it is crucial to maintain a balance of mixed uses among recreation, work, housing and cultural activities; also to maintain selected productive activities of small enterprises and port facilities. Finally, Belgrade could envision the establishment of the Danube River as a historical connector in the Balkans, re-examining the vision of a linkage, possibly through water, between North and South including the Port of Thessaloniki through the valley of the river Axios -Vardar extended to the North and connected to the Danube. This could offer alternative opportunities for communication and exchange between the countries of South, East and Northern Europe. Nikos Kalogirou Head of the School of Architecture, A.U.TH. Professor, School of Architecture, A.U.TH. Nikos Kalogirou President, School of Architecture AUTH, Prof. School of Architecture AUTH, Dipl. Architect AUTH, DEA, EHESS (History, Geography and Demography of Populations and Social Groups), Certificat, Diplôme de Formation Supérieure, CRU (Urbanism), DEA, Univ. Paris l (Urban and Regional Analysis), PhD University Paris 1 Panthéon – Sorbonne. He was Visiting Professor in the Graduate School of Architectural Association in London, he is Professor and Coordinator and academic manager in the Graduate Program of Environmental Design of Buildings and Cities of the Hellenic Open University. The last years he has important administrative work as a founding member, Associate President and Director in many Schools of Architecture in Greece. His applied work has been published and presented in special press and in important exhibitions in Greece and abroad. His work has been honored with 30 prizes and mentions in Pan-Hellenic and International competitions.

Ευχαριστούμε το Λιμάνι του Βελιγραδίου για την πρόσκληση και την ευκαιρία για συνεργασία με τους φίλους Σέρβους. Το τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του μεγαλύτερου Πανεπιστημίου στην Ελλάδα, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δραστηριοποιείται διεθνώς πολύ συχνά, με προγράμματα ανταλλαγής, εργαστήρια, ενώ πολλοί απόφοιτοι έχουν μια επιτυχημένη πορεία σε μεταπτυχιακά προγράμματα και στην έρευνα στο εξωτερικό. Συνεπώς, θεωρούμε ότι η συνεργασία αυτή είναι μια μοναδική ευκαιρία για πολιτιστική ανταλλαγή.

2. Προφανώς, οι ισοδύναμες Ευρωπαϊκές και διεθνείς εμπειρίες προσφέρουν κατευθύνσεις για το Βελιγράδι με θετικά αλλά και πιθανά αρνητικά παραδείγματα. Ιδιαίτερα θετικό είναι το παράδειγμα της Βαρκελώνης με την ανάπλαση του θαλάσσιου μετώπου στην αρχική τουλάχιστον φάση, ένα έργο που περιλαμβάνει καλό αστικό σχεδιασμό και καλή αρχιτεκτονική. Από την άλλη πλευρά, υπήρχαν δυσκολίες όπως στην περίπτωση των Docklands του Λονδίνου, που προξένησαν μια καθυστέρηση πολλών χρόνων στην δραστηριοποίηση της περιοχής. Αυτό έγινε εξαιτίας της έλλειψης σωστού αστικού σχεδιασμού και κρατικής υποδομής στην αρχική φάση. Ένα συστατικό κλειδί σε όλα αυτά τα έργα είναι η ανάμειξη των διεθνούς φήμης αρχιτεκτόνων. Ωστόσο, η συνεισφορά τους θα πρέπει να ακολουθεί δεδομένο σχέδιο γενικής διάταξης αστικού σχεδιασμού και να προσαρμόζεται στις τοπικές συνθήκες και το περιβάλλον. 3. Για να είναι πετυχημένη, η ανάπτυξη του Βελιγραδίου πρέπει να λάβει υπόψιν της την κατανόηση των ειδικών γεωγραφικών παραγόντων, και τα τοπικά οικονομικά δεδομένα και τις κοινωνικές-πολιτισμικές συνθήκες. Η κριτική προσέγγιση στην ανάπτυξη έργων από διάσημους αρχιτέκτονες θα πρέπει να ενσωματώνεται σε μια ευρύτερη θέωρηση αστικών και αρχιτεκτονικών σχεδιαστικών θεμάτων. Είναι σημαντική η εκπαίδευση, η ενημέρωση και η ανάμειξη των τοπικών αρχών και των πολιτών αλλά και η διατήρηση μιας ισορροπίας ανάμεσα στους ιδιωτικούς και δημόσιους τομείς. Σε τελευταία ανάλυση είναι απαραίτητη η εμμονή στην περιβαλλοντική ανταπόκριση των προτάσεων και στην υιοθέτηση αρχών. Στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης ανάπτυξης, είναι σημαντική η διατήρηση μιας ισορροπίας μεικτών χρήσεων αναψυχής, εργασίας, κατοικίας και πολιτιστικών δραστηριοτήτων, όπως επίσης η διατήρηση επιλεγμένων παραγωγικών περιοχών μικρών επιχειρήσεων και λιμενικών εγκαταστάσεων. Τέλος, το Βελιγράδι θα μπορούσε να οραματισθεί την καθιέρωση του ποταμού Δούναβη ως ιστορικού συνδετικού στοιχείου στα Βαλκάνια επανεξετάζοντας το όραμα μιας διασύνδεσης, πιθανά δια μέσου του νερού, ανάμεσα σε Βορρά και Νότο συμπεριλαμβάνοντας το Λιμάνι της Θεσσαλονίκης μέσα από την κοιλάδα του Αξιού ποταμού που επεκτείνεται στο Βορρά και συνδέεται με το Δούναβη. Αυτό θα μπορούσε να προσφέρει εναλλακτικές ευκαιρίες για επικοινωνία και ανταλλαγή ανάμεσα στις χώρες της Νότιας, Ανατολικής και Βόρειας Ευρώπης. Nίκος Καλογήρου Πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. Καθηγητής Τμήματος Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ.

13 >> Introduction_Nikos Kalogirou, Head of the School of Architecture AUTH

1. Από το εργαστήριο που διοργανώσαμε με τη συνεργασία διεθνών ακαδημαϊκών προσωπικοτήτων και συναδέλφων από τη Σερβία προκύπτει ότι το Βελιγράδι είναι τμηματικά απομονωμένο από τις όχθες του εξαιτίας παλαιότερων και πρόσφατων βιομηχανικών, αποθηκευτικών και λιμενικών δραστηριοτήτων καθώς και εξαιτίας της αλλαγής των λιμενικών λειτουργιών. Υπάρχει αδιαμφισβήτητα μια κρυφή δυναμική στην μεταφορά των δραστηριοτήτων του Λιμανιού που θα απελευθερώσει πολύτιμες περιοχές για την ανάπτυξη της πόλης. Παρά τις δυσμενείς σήμερα διεθνείς οικονομικές συνθήκες, το Βελιγράδι ως μια σημαντική Ευρωπαϊκή μητρόπολη, αναμένεται να συμμετέχει στο προσεχές μέλλον στον αναπόφευκτο ανταγωνισμό ανάμεσα στις Ευρωπαϊκές πόλεις. Σε αυτό το γενικό πλαίσιο, η οργανική ενσωμάτωση των παρόχθιων περιοχών είναι ένας πιθανός σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης.

14 >> Introduction_Ana Zatezalo Schenk, Director of Department of Urban Planning and Project Development, Luka Beograd a.d.

I have pleasure to introduce this book as result of cooperation between your Aristotle University of Thessaloniki, City of Belgrade and our company Luka Beograd. Located in the very center of Belgrade Danube Watefront Project, a 107 ha mix-use brownfield development was conceived to expand the inner city with a focus on the water, while converting an old industrial and harbor area into a modern, sustainable neighborhood. In the last fifty years urban planning of Belgrade went through different stages. After second world war, it was basically involved with overall reconstruction that includes broad strokes, and a functional approach while in the 70â&#x20AC;&#x2122;s when the transportation of large numbers of people from one end of the city to the other was a major concern plans concentrated on organizing and operating a complex urban transport system. Belgrade Danube Waterfront project is in accordance with the 2021 Master Plan of Belgrade and currently in effect, since one of its vital factors is building up Belgradeâ&#x20AC;&#x2122;s identity as a world city and deals with its polycentrization and whole range of public urban spaces: squares, quays, parks, streets, walkways etc. Considering that with its scale, and relevance project overcomes the region by its importance, we in the company Luka Beograd realized that involment of multiciplity of different perspectives which includes local community, experts, architects, city planners and university from Serbia and abroad are necessary. From the beginning many different partners, participants and consultants were engaged in the project, among which are renewed architect Daniel Libeskind and world leading public space and public life consultants Gehl Architects. Together we accede from much broader perspective and context of contemporary globalized world in which cities like never before are in constant state of transformation, movement and change. They are pulsating places, of extremely diversified experiences and realities with richness of possibilities and opportunities, colorful places of encounter and the medium of personal development, growth and community orientation that makes them considered what good in life is. Within this context, of faster changing cities as transitive and permanently subject to modification, to steer rigid planning procedures which develop standardized solutions from afar, such as the classical master plan, are obsolete. So many years modernism considered urban space as static and materialistic, and our partners help us breaking with these conventional mechanisms of organizing urban space. This means solutions for Port of Belgrade site that represent deep rupture with this rationalism, orthogonal, Cartesian shaping space, which has firmly proved as main cause of dehumanization of places in which people live and work. Dear colleagues, professors and students from the Aristotle University of Thessaloniki You helped us with this first difficult step toward vision of transforming and revitalizing a port of Belgrade area from industrial to humanized place. You produced first ideas which can then form the basis of ideas-workshops, think tanks, cooperation and thus give important contribution for the future development of Belgrade Danube Waterfront. Grasping all the complexity of the task with a new approach to urban process transformation, you have fully understood port of Belgrade site, discovering all its potential qualities and positively reinterpreted it within important physical and historical factors of Belgrade. These factors have been accumulated as layers throughout his long history, at various points and different circumstances, by different cultures, nationalities, religions, regimes and rulers that have been building it up in diverse yet similar style. After difficult times in recent history, Belgrade now is a city that recovered its pride, recognizable spirit and resilience, our dear colleagues from Greece we are gratefully thankful, you helped us to take a look into its future. Ana Zatezalo Schenk Director of Department of urban planning and project development Luka Beograd a.d. Ana Zatezalo Schenk is Director of the Deparment of urban planning and project development at the Port of Belgrade. She joined the Port of Belgrade in 2007 and since, she has been leading the urban development of Danube Waterfront project together with other projects of the company. Ana assisted and made proposals for architecture and urban design projects independently as well for governments, municipalities, international architecture institutions, festivals and sponsors, in the implementation in designing, planning, launching and awarding public competitions. She has been practicing in the area of architecture and development of urban projects over ten years.

Αγαπητοί συνάδελφοι, καθηγητές και φοιτητές από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Εσείς μας βοηθήσατε στο πρώτο δύσκολο βήμα προς το όραμα της αναζωογόνησης και της μετατροπής του λιμανιού του Βελιγραδίου από βιομηχανική περιοχή σε βιώσιμο τόπο. Εκφράσατε τις πρώτες ιδέες που μπορούν να αποτελέσουν βάση για σκέψεις, προβληματισμό και συνεργασία και, συνεπώς, να συμβάλουν σημαντικά στη μελλοντική ανάπτυξη του μετώπου του Δούναβη. Αντιμετωπίζοντας την πολυπλοκότητα της εργασίας με μια νέα προσέγγιση για τον αστικό σχεδιασμό και μετασχηματισμό, κατανοήσατε πλήρως το λιμάνι του Βελιγραδίου, ανακαλύψατε τις ποιότητες και τις δυνατότητές του, και το ερμηνεύσατε σε σχέση με σημαντικούς φυσικούς και ιστορικούς παράγοντες του Βελιγραδίου. Οι παράγοντες αυτοί έχουν συσσωρευτεί ως στρώματα σε όλη τη μακρά ιστορία της πόλης, σε διάφορα σημεία και διαφορετικές περιστάσεις, από διαφορετικούς πολιτισμούς, εθνικότητες, θρησκείες, καθεστώτα, καθώς και ηγεμόνες που την έχουν διαμορφώσει με διαφορετικό αλλά ομοιόμορφο ύφος. Μετά από δύσκολες στιγμές στην πρόσφατη ιστορία του, το Βελιγράδι σήμερα είναι μια πόλη που ανέκτησε την υπερηφάνεια, το αναγνωρίσιμο πνεύμα και την ανθεκτικότητά της. Αγαπητοί συνάδελφοί μας από την Ελλάδα, είμαστε ευγνώμονες, μας βοηθήσατε να ρίξουμε μια ματιά στο μέλλον της. Ana Zatezalo Schenk Διευθύντρια του Τμήματος Αστικού Σχεδιασμού και Ανάπτυξης προγράμματος Luka Beograd a.d. Μετάφραση Ζαφείρα Καμπούρη

15 >> Introduction_Ana Zatezalo Schenk, Director of Department of Urban Planning and Project Development, Luka Beograd a.d.

Έχω την ευχαρίστηση να παρουσιάσω το βιβλίο αυτό, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, της πόλης του Βελιγραδίου και της εταιρίας μας, Luka Beograd Μία εγκαταλελειμμένη, μικτής χρήσης έκταση 107 εκταρίων στο κέντρο του παραποτάμιου μετώπου του Δούναβη, τέθηκε ως ο χώρος επέκτασης του ιστορικού κέντρου της πόλης του Βελιγραδίου. Έμφαση δόθηκε στο υδάτινο στοιχείο, καθώς και στην μετατροπή της βιομηχανικής ζώνης του παλιού λιμανιού σε μια σύγχρονη, βιώσιμη γειτονιά. Τα τελευταία πενήντα χρόνια ο πολεοδομικός σχεδιασμός του Βελιγραδίου πέρασε από διάφορα στάδια. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αφορούσε κυρίως την γενική ανασυγκρότηση με αποφασιστικούς χειρισμούς προσανατολισμένους στις λειτουργικές ανάγκες. Στη δεκαετία του ΄70, όταν η μεταφορά μεγάλου αριθμού ατόμων από τη μια άκρη της πόλης στην άλλη ήταν απαραίτητη, τα σχέδια επικεντρώθηκαν στην οργάνωση και την λειτουργία ενός πολύπλοκου συστήματος αστικών μεταφορών. Το έργο για το υδάτινο μέτωπο του Βελιγραδίου που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή είναι σύμφωνo με το Ρυθμιστικό Σχέδιο Βελιγραδίου 2021. Ένας από τους παράγοντες ζωτικής σημασίας είναι η δημιουργία της ταυτότητας του Βελιγραδίου ως παγκόσμια πόλη ενώ ασχολείται επίσης με την πολυκεντρικότητα και όλο το φάσμα των δημόσιων αστικών χώρων: πλατείες, αποβάθρες , πάρκα, δρόμους, πεζόδρομους κλπ. Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος και το ενδιαφέρον της περιοχής, στην εταιρεία Luka Beograd συνειδητοποιήσαμε πως η έκφραση διαφορετικών απόψεων από την τοπική κοινότητα, εμπειρογνώμονες, αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, το πανεπιστήμιο, από τη Σερβία και το εξωτερικό, είναι αναγκαία. Στο project εξ αρχής συνεργάστηκαν πολλοί συμμετέχοντες και σύμβουλοι, μεταξύ των οποίων ο γνωστός αρχιτέκτονας Daniel Libeskind και οι παγκοσμίως γνωστοί μελετητές του δημόσιου χώρου και της δημόσιας ζωής, Gehl Architects. Μαζί μελετήσαμε την σύγχρονη προοπτική στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Πρόκειται για περιπτώσεις πόλεων οι οποίες βρίσκονται διαρκώς σε κατάσταση μετασχηματισμού, κινητικότητας και αλλαγής. Είναι χώροι παλλόμενοι, με έντονες αντιθέσεις, πλούτο δυνατοτήτων και ευκαιριών, πολύχρωμοι τόποι που γίνονται ο διαμεσολαβητής για τον προσωπικό και κοινωνικό προσανατολισμό του ανθρώπου, ένας λόγος για να αναρωτηθεί κανείς τι είναι καλό στη ζωή. Σε αυτό το πλαίσιο, των ταχύτατα και διαρκώς μεταβαλλόμενων πόλεων, ο προσανατολισμός σε άκαμπτες διαδικασίες πολεοδομικού προγραμματισμού που προτείνουν τυποποιημένες λύσεις όπως το κλασικό master-plan μοιάζουν λύσεις παρωχημένες. Για πολλά χρόνια ο μοντερνισμός θεωρούσε τον αστικό χώρο ως στατικό και υλιστικό. Με την βοήθεια των συνεργατών μας προσπεράσαμε τους συμβατικούς αυτούς μηχανισμούς οργάνωσης του αστικού χώρου. Για το λιμάνι του Βελιγραδίου αυτό σημαίνει λύσεις οι οποίες αντιπροσωπεύουν βαθιά ρήξη με τον ορθολογισμό, την κανονικότητα και την καρτεσιανή υπάρχουσα διαμόρφωση του χώρου, η οποία έχει σαφώς εδραιωθεί ως η κύρια αιτία δημιουργίας μη «ανθρώπινων» χώρων κατοικίας και εργασίας.

The Port area considered as the cleaner area, is the point where the development will start. 150 hectares

The polluted area on the right side of the Pancevo bridge Home for many gypsies at the moment

The end of the penninsula

BELGRADE DESIGNING GROWTH workshop The School of Architecture of the Aristotle University of Thessaloniki organized a student architectural workshop in collaboration with Port of Belgrade A.D., with topic the redevelopment of the Belgrade Waterfront in river Danube. The workshop lasted 2 weeks, from 26 September to 10 October 2008, and took place in the Department of Architecture wing of the Faculty of Engineering of AUTH.

22 >> Belgrade Designing Growth workshop_Note from the instructors

Belgrade, capital of Serbia, and more specifically Port of Belgrade A.D. is currently assessing the potentials of developing its Danube waterfront and through this the city seeks for an identity, an image, a symbol. The aim is that the city is transformed to an international destination. While Belgrade is built in the junction of Danube with its affluent Sava and has been developed at both sides of the tributary, the Danube waterfront has stayed unexploited, with main uses those of the Port in combination to industrial and storage uses. Danube, with 1km width remains active as islands appear and disappear with time. A big conversation has started for the transfer of the port to the opposite side of the river; a port that as it seems, sub-functions within the network of cities that Danube traverses. In this pursuit for identity, it is very important to address issues as the reconnection with history and cultural heritage, the experience of inhabiting the new area, the catalytic role of the development area in the ability of the old city to breathe and find a way out to Danube. In this framework, we examine the development dynamics of a multi-collective area and not the creation of an autonomous, solely market oriented expansion, taking into account the contemporary needs of the market, the consumer profile, the successful branding. Moreover, it is important to introduce an ecological approach with respect towards the geomorphologic activity of the site. The importance of this project in the area of Balkans but also in whole Europe is enormous as Belgrade is a major point – station in European Corridors 10 and 7 linking the cities of Balkans and Europe, leading not only to a commercial but also to a cultural exchange as the amount of visitors through river cruise boats is constantly increasing. The academic interest is focused on the investigation and the interpretation of the transformation possibilities of the city waterfront. In the framework of the workshop, the water is approached as an active transformer of the coastline and the dynamic or elastic relations between river and land. In parallel, the city is approached as a point in an interactive network of information, as a point in a directional flow. Besides the Department of Architecture AUTH that will offer an academic approach, Port of Belgrade is collaborating for the specific project with Studio Daniel Libeskind in New York, for the creation of a first masterplan, and with the office Gehl Architects from Denmark, that as urban analysts engage in public space and life between buildings. Also, a design studio of the University of Belgrade Graduate Program with Djordje Stojanović, Milutin Cerović, Ivana Petruševski, and Tijana Lapčević as instructors has worked on the same topic in Fall Semester 2008-2009. Belgrade Designing Growth workshop was complemented with nine lectures by Theodore Spyropoulos (Minimaforms, Co–Director of DRL, Architectural Association), Juan Manuel Palerm Salazar (Palerm & Navares de Nava Arquitectos, Prof., Universidad de Las Palmas de Gran Canaria), Colin Fournier (Professor of Architecture and Urbanism, MArch Urban Design Course Director, Bartlett, UCL), Lois Papadopoulos (Prof. University of Thessaly), Prodromos Nikiforidis & Bernard Cuomo, Athina Yannakou (Regional & Urban planner, International consultant of CBDS), Evi Athanasiou (Assist. Prof. AUTH), Zoi Karakinari (Adjunct Lecturer AUTH) and Savvas Sarafidis (Architect - Urban Designer).

BELGRADE DESIGNING GROWTH workshop Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διοργάνωσε φοιτητικό εργαστήριο αρχιτεκτονικής σε συνεργασία με το «Λιμάνι του Βελιγραδίου» (Port of Belgrade A.D.), με θέμα την ανάπλαση του υδάτινου μετώπου του Βελιγραδίου στον ποταμό Δούναβη. Το εργαστήριο διήρκεσε 2 εβδομάδες, από τις 26 Σεπτεμβρίου εώς τις 10 Οκτωβρίου 2008, και πραγματοποιήθηκε στην πτέρυγα του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.

Σε αυτή την αναζήτηση ταυτότητας, είναι πολύ σημαντική η διερεύνηση θεμάτων όπως η επανασύνδεση με την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά, η εμπειρία κατοίκησης στη νέα περιοχή, ο καταλητικός ρόλος της αναπτυσσόμενης περιοχής ώστε η παλιά πόλη να αναπνεύσει και να βρεί διέξοδο στο Δούναβη. Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται η δυναμική ανάπτυξης μιας πολυσυλλεκτικής περιοχής και όχι η δημιουργία μιας αυτόνομης, αποκλειστικά εμπορικά προσανατολισμένης επέκτασης, λαμβάνοντας υπόψιν τις σύγχρονες ανάγκες της αγοράς, το προφίλ του καταναλωτή, το επιτυχημένο branding. Επίσης, είναι σημαντική η οικολογική προσέγγιση με σεβασμό προς τη γεωμορφολογική δραστηριότητα του τόπου. Η σημασία του έργου αυτού στην περιοχή των Βαλκανίων αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης είναι τεράστια καθώς το Βελιγράδι είναι ένα καίριο σημείο – σταθμός στους Πανευρωπαικούς άξονες 10 και 7 που συνδέουν τις πόλεις των Βαλκανίων και της Ευρώπης, προσφέροντας όχι μόνο εμπορική αλλά και πολιτιστική συναλλαγή, καθώς ο αριθμός των επισκεπτών μέσω των κρουαζιερόπλοιων διαρκώς αυξάνεται. Το ακαδημαικό ενδιαφέρον εστιάζεται στη διερεύνηση και ερμηνεία των δυνατοτήτων μετασχηματισμού του υδάτινου μετώπου της πόλης. Στο πλαίσιο του εργαστηρίου, προσεγγίζεται το νερό ως ενεργός μετασχηματιστής της ακτογραμμής και των δυναμικών ή ελαστικών σχέσεων μεταξύ ποταμού και ξηράς. Παράλληλα, η πόλη προσεγγίζεται ως τμήμα ενός διαδραστικού δικτύου πληροφορίας, ως σημείο σε μια κατευθυνόμενη ροή. Εκτός από το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ. που προσέφερε μια ακαδημαϊκή προσέγγιση, το Λιμάνι του Βελιγραδίου συνεργάστηκε για το συγκεκριμένο έργο με το Studio Daniel Libeskind στη Νέα Υόρκη, για τη δημιουργία ενός πρώτου masterplan και με το γραφείο Gehl Architects από τη Δανία, που ως πολεοδομικοί αναλυτές ασχολούνται με το δημόσιο χώρο και τη ζωή ανάμεσα στα κτίρια. Επίσης, ένα σχεδιαστικό εργαστήριο από το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου με διδάσκοντες τους Djordje Stojanović, Milutin Cerović, Ivana Petruševski, and Tijana Lapčević ερεύνησε το ίδιο θέμα το Χειμερινό Εξάμηνο του 2008-2009.

Στα πλαίσια του εργαστηρίου, έγιναν οι διαλέξεις των Theodore Spyropoulos (Minimaforms, Co– Director of DRL, Architectural Association), Juan Manuel Palerm Salazar (Palerm & Navares de Nava Arquitectos, Prof., Universidad de Las Palmas de Gran Canaria), Colin Fournier (Professor of Architecture and Urbanism, MArch Urban Design Course Director, Bartlett, UCL) καθώς και του καθηγητή του Παν. Θεσσαλίας Λόη Παπαδόπουλου, των αρχιτεκτόνων Πρόδρομου Νικηφορίδη & Bernard Cuomo, της Ευαγγελίας Αθανασίου (Επίκ. Καθ. Τμήματος Αρχιτεκτόνων Α.Π.Θ.), της Αθηνάς Γιαννακού (ΧωροτάκτηςΠολεοδόμος, Διεθνής σύμβουλος της Στρατηγικής), της Ζωής Καρακινάρη (Εντεταλμένος Λέκτορας ΑΠΘ), και του Σάββα Σαραφίδη (Αρχιτέκτονα - Πολεοδόμου). .

23 >> Belgrade Designing Growth workshop_Note from the instructors

Το Βελιγράδι, πρωτεύουσα της Σερβίας, και πιο συγκεκριμένα το «Λιμάνι του Βελιγραδίου», διερευνά τις δυνατότητες ανάπλασης του υδάτινου μετώπου στον ποταμό Δούναβη και μέσω αυτού αναζητά μια ταυτότητα, μια εικόνα, ενα σύμβολο. Στόχος είναι η πόλη να μετασχηματισθεί σε έναν διεθνή προορισμό. Καθώς το Βελιγράδι έχει χτιστεί στο σημείο της ένωσης του Δούναβη με τον παραπόταμο του, Σάβα και έχει αναπτυχθεί εκατέρωθεν των δύο πλευρών του παραπόταμου, το μέτωπο του Δούναβη έχει μείνει ανεκμετάλλευτο, με κύριες χρήσεις εκείνες του λιμανιού σε συνδυασμό με βιομηχανικές χρήσεις και χρήσεις αποθηκών. Ο Δούναβης, πλάτους 1χμ. παραμένει γεωμορφολογικά ενεργός καθώς νησιά εμφανίζονται και εξαφανίζονται με το πέρασμα του χρόνου. Μια μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει για τη μεταφορά του λιμανιού στην απέναντι όχθη του ποταμού, ένα λιμάνι που όπως φαίνεται υπολειτουργεί μέσα στο δίκτυο των πόλεων που διασχίζει ο Δούναβης.

Self generating urbanism through built and landscape inputs

Transplant Systems

______________________________________________________Valentina Karga, Ioanna Tzolou

25 >> TRANSPLANT SYSTEMS_Self generating urbanism through built and landscape inputs

The concept The displayed site could be compared to a vacant uterus of the mother’s City body. The vacant uterus has reached its season for implantation. The design aims to enterprise the reformation of the particular site not as instant decisions or actions but as evolutionary process integrated with time parameters. We don’t seek for a final morph, but for a system and its rules. The internal rules of the system incorporate with the inputs (current regional data) to calculate the outputs. The tool Like every living organism the systems grows up through an evolutionary process, which means that the wholeness of each stage is consistent with the wholeness of the previous stage.We thought that we need a big pattern with large centers and small ones, locally. Each transformation introduces new structures. Thus, we can call this tool “resolutioning”. The “resolutioning” tool produces qualities such as condensing, rarefaction, erosion, partition, diffusion; coiling and stretching that already kind of exist in cities. The scenario Hybrid places are the ones that are neither private nor public. Hybrid spaces can provide opportunities to many creative projects. For example, musicians, theatre companies can use spaces for practicing; artists can create studios in these buildings. Moreover, young professionals can cohabit and, generally, young people can share a cheap room with someone. A low-budget living space system is created. Isolated activities can meet the mass public. Art and theatre shows, contemporary dance performances, concerts from jazz, world music to blues and punk, musicians from all over the world, circus shows, artistic performances, literature evenings, academic presentments, festivals, fashion shows are some examples of possible functions. The proposal aims in a sequential implantation of hybrid spaces (transplants) in the site. Each implantation will act as a pole for the creation of a new neighborhood. The more the system grows the more spaces are split in public and private ones in order to achieve the complexity of a real neighborhood.The more the system expands, the better resolution acquires. According to the scenario, most of the users are young people (20-40). Users at the age of 20 to 40 occupy very big or very small places. Middle-aged and old people occupy medium size spaces. The algorithm The system develops itself through an inner algorithm where units are multiplied exponentially. Moreover, the system can mutate, like a virus, and produce a variation of patterns of size and density.Someone can choose between the patterns the one that fits best his scenario. According to our scenario the first transplant operation needs a pattern of medium density, large and small places. The algorithmic procedure can create three- dimensional space as well. Inputs- outputs The organisms that emerge after implantations cannot grow eternally. There is a range of built and landscape factors that govern the procedure. Here is a first analysis of the site according to the proximity to the river and city center. Current inputs specify the type of the system and the way it grows. Nearby water grows a hydric corrosive system that changes the use and morph of the land’s edge. Some obstacles -territory’s line, polluted area (virus)-, bridge (artery) are setting back the development of urban systems. Wind flow and orientation determine system’s direction. The new formation, even if it is very different from the existing one, collects qualities of density, rarefaction and partition from all the neighborhoods of Belgrade. The same concept is applied to the new block’s formation. The elements of the emerging inner network connect to the sockets of the city’s road network while following existing obstacles, such as the train line. As years go by the system generates a distribution network. Since the first block is set up, pedestrian’s movement is defined. When the system is grown enough it becomes a neighborhood. Each neighborhood has a perimetric car road and green spaces. As the system becomes more complex serial roads are adjoined together and become main roads. Besides, bicycle roads and bus lanes emerge.

26 >> TRANSPLANT SYSTEMS_Self generating urbanism through built and landscape inputs

27 >> SYSTEMS_Self generating and landscape inputs >>TRANSPLANT NEOGRAD_ Interlapping of Uses Tensionsurbanism through athrough 24h/7dbuilt Living

generative network system

28 >> TRANSPLANT SYSTEMS_Self generating urbanism through built and landscape inputs

Juncture-network

29 >> SYSTEMS_Self generating and landscape inputs >>TRANSPLANT NEOGRAD_ Interlapping of Uses Tensionsurbanism through athrough 24h/7dbuilt Living

Juncture-network

30 >> TRANSPLANT SYSTEMS_Self generating urbanism through built and landscape inputs

Συστήματα εμφυτεύσεων_Αυτοδημιουργούμενη πολεοδομία μέσα από την εισαγωγή κτιστών και φυσικών δεδομένων Η ιδέα Η δοθείσα περιοχή θα μπορούσε να αναγνωσθεί σαν μια άδεια μήτρα του σώματος της μητέρας- πόλης. Η ώρα της γονιμοποίησης έφτασε. Επιχειρείται ο ανασχεδιασμός της περιοχής όχι με στιγμιαίες αποφάσεις και ενέργειες αλλά ως μια εξελικτική διαδικασία που ολοκληρώνεται σε βάθος χρόνου. Μια τελική εικόνα δεν αποτελεί το στόχο. Στόχος είναι η δημιουργία ενός συστήματος και των κανόνων που το διέπουν. Οι εσωτερικοί κανόνες του συστήματος συνεργάζονται με τα εξωτερικά δεδομένα της περιοχής και έτσι βγαίνει το αποτέλεσμα. Το εργαλείο Σαν ζωντανός οργανισμός, το σύστημα μεγαλώνει μέσα από μια εξελικτική πορεία, πράγμα που σημαίνει ότι το κάθε στάδιο ενυπάρχει ακέραιο μέσα σε κάθε επόμενο στάδιο. Σκεφτήκαμε πως χρειαζόμαστε ένα μεγάλο πάτερν με μεγάλα και κέντρα και άλλα μικρότερα, τοπικά. Κάθε μεταβολή εισάγει νέες κατασκευές. Έτσι, αποκαλούμε αυτό το εργαλείο «αναλυτικότητα». Αυτό το εργαλείο παράγει ποιότητες όπως πύκνωση, αραίωση, διάβρωση, κατάτμηση, διάχυση, συσπείρωση και επέκταση, ποιότητες τις οποίες ήδη συμπεριλαμβάνονται στις πόλεις. Το σενάριο Οι υβριδικοί τόποι είναι αυτοί που δεν είναι ούτε ιδιωτικοί ούτε δημόσιοι. Οι υβριδικοί τόποι μπορούν να δώσουν ευκαιρίες σε πολλά δημιοργικά έργα. Για παράδειγμα, μουσικοί και θεατρικοί παραγωγοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτούς τους χώρους για εξάσκηση, ενώ καλλιτέχνες θα μπορούσαν να στεγάσουν τα ατελιέ τους εκεί. Επιπλέον, νέοι επαγγελματίες μπορούν να συστεγάσουν τις επιχειρήσεις τους, και γενικότερα οι νέοι άνθρωποι μπορούν να συγκατοικήσουν. Έτσι θα δημιοργηθεί ένα χαμηλού προϋπολογισμού σύστημα κατοικήσιμου χώρου. Μεμονωμένες δραστηριότητες μπορούν να συναντήσουν το κοινό. Καλλιτεχνικά και θεατρικά έργα, παραστάσεις σύγχρονου χορού, μουσικές συναυλίες απ’όλο τον κόσμο, τσίρκο, λογοτεχνικές βραδιές, ακαδημαϊκές παρουσιάσεις, φεστιβάλ και επιδείξεις μόδας είναι κάποια παραδείγματα μόνο πιθανών χρήσεων. Η πρόταση στοχεύει σε μια διαδοχική εμφύτευση τέτοιων υβριδικών καταστάσεων (μοσχεύματα) στην περιοχή. Κάθε μόσχευμα θα λειτουργήσει ως πυρήνας ταυτότητας για την υπόλλοιπη περιοχή. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται το σύστημα τόσο οι υβριδικοί αυτοί χώροι μεταμορφώνονται σε δημόσιους και ιδιωτικούς ώστε να αποκτήσουν την πολυπλοκότητα μιας πραγματικής γειτονιάς. Όσο μεγαλώνει το σύστημα, αποκτά μεγαλύτερη ανάλυση.

31 >> TRANSPLANT SYSTEMS_Self generating urbanism through built and landscape inputs

Σύμφωνα με το σενάριο, οι περισσότεροι χρήστες είναι νέοι άνθρωποι (20-40 ετών). Οι νέοι άνθρωποι καταλαμβάνουν πολύ μικρούς ή πολύ μεγάλους χώρους. Οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι καταλαμβάνουν χώρουν μεσαίου μεγέθους. Ο αλγόριθμος Το σύστημα αναπτύσσεται μέσα από έναν εσωτερικό αλγόριθμο όπου οι μονάδες πολλαπλασιάζονται εκθετικά. Επιπλέον το σύστημα μεταλλάσεται, σαν ιός, και παράγει μια σειρά μοτίβων διαφορετικής πυκνότητας και μεγεθών.Υπάρχει επομένως η δυνατότητα να επιλεχθεί το μοτίβο που υπηρετεί καλύτερα το εκάστοτε σενάριο. Σύμφωνα με το σενάριο που επιλέχθηκε από εμάς, η πρώτη εμφύτευση χρειάζεται ένα μοτίβο μεσαίας πυκνότητας που περιλαμβάνει πολύ μικρούς και πολύ μεγάλους χώρους. Η αλγοριθμική διαδικασία είναι δυνατόν να δημιουργεί και τρισδιάστατους χώρους επίσης. Εισαγωγή δεδομένων- εξαγωγή μορφών και καταστάσεων Οι οργανισμοί που προκύπτουν μετά από κάποια εμφύτευση δεν είναι δυνατόν να μεγαλώνουν επ’ άπειρον. Υπάρχει ένα πεδίο κτιστών και φυσικών παραγόντων που διέπουν τη διαδικασία. Τοπικά δεδομένα προσδιορίζουν τον τύπο του συστήματος και τον τρόπο που αυτό εξελίσσεται. Κοντά στο νερό αναπτύσσεται ένας υδρόφιλος διαβρωτικός οργανισμός που αλλάζει τη μορφή και τη λειτουργία της ακτής. Κάποια εμπόδια, όπως τα όρια της περιοχής με την υπόλλοιπη πόλη, η μολυσμένη περιοχή (ιός) και η γέφυρα (αρτηρία) αναστέλλουν την ανάπτυξη του αστικού αυτού οργανισμού. Η ροή του αέρα και ο προσανατολισμός καθορίζουν την κατεύθυνση της ανάπτυξης. Η νέα δόμηση, αν διαφορετική από την υπάρχουσα, συλλέγει ποιότητες πυκνότητας, αραίωσης και κατάτμησης από όλες τις γειτονιές του Βελιγραδίου. Η ίδια ιδέα ισχύει και για τη διαμόρφωση των οικοδομικών τετραγώνων. Τα στοιχεία του ανερχόμενου εσωτερικού δικτύου συνδέονται στις υποδοχές του οδικού δικτύου της πόλης ενώ ακολουθούν τα υπάρχοντα επόδια, όπως είναι οι γραμμές του τρένου. Καθώς περνάνε οι φάσεις, τα σύστημα αναπτύσσει παράλληλα ένα οδικό δίκτυο. Από τη στιγμή που δημιουργείται το πρώτο οικοδομικό τετράγωνο, καθορίζεται η κίνηση των πεζών. Όταν το σύστημα μεγαλώσει αρκετά γίνεται γειτονιά. Κάθε γειτονιά έχει έναν περιμετρικό αυτοκινητόδρομο και χώρους πρασίνου. Καθώς το σύστημα γίνεται περισσότερο περίπλοκο, οι γραμμικοί δρόμοι συνδέονται μεταξύ τους και γίνονται αρτηρίες. Παράλληλα, δημιουργούνται ποδηλατόδρομοι και δίκτυο αστικών λεωφορίων.

Overlapping Of Uses Tensions Through a 24h/7d Living

Neograd

____Stella Papaioannou, Danai Konstantinidou, Vivi Georgoudi, Stratis Georgiou, Irene Gallou

33 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

The principle goal of the project is to create an attractive region, not only for the permanent residents but also for visitors. A vivid area, where radical and innovative ideas and activities take part. Young people and also people who feel young, people full of energy and will to live strong and intense moments are the main target group to live in the area. Youth = energy = music = 24/7 Getting inspired by this equation we used the metaphor of the music equalizer and visualizer to create diagrams and show the densities and tensions of uses and activities during space and time, not only in the horizontal but also in the vertical level. Nothing stays the same, the use of the space changes according to the time of the day and also based on the needs of the users. Several diverse interpretations of viable commercial and public functions in the context of Belgrade's burgeoning Danube riverside development were correlated - in response to the logic and sense of the urban/river context we propose to develop a number of mixed use buildings embedded in a riverside park and promenade context. Our ambition is to create a living and working campus on the Danube, appropriately related to the city center, to adjacent neighborhoods - and to the river. We continue the existing uses of the urban fabric and we also introduce new ones, important for the city, like the establishment of an important cultural â&#x20AC;&#x201C;educational use in the central part of the area. We place in the area a university faculty, which present opportunities to cultivate within Belgrade a new-economy network, encouraging the exploration of forward-looking connections between living and working to complement the standard residential and office typologies. By this we intent to create a pole of attraction for every type of user group (tourists and students as well, young people). The reinterpretation of the public space makes it possible to respond to the current and future needs of the expanding city. The new residents will have the possibilities of a public green space they can conquer and define. There are new meeting places, new lookout point at the port. Multifunctional zones make it possible for residents to organize parties, markets and other urban activities as well. The area is connected to the fabric and live program of the historic city. Another strategic act is to bring Danubeâ&#x20AC;&#x2122;s water into the area reaching the city core today separated from the waterfront. The natural is helping this way to break the border that the linear waterfront creates. We create large blocks around the port area and we design green, public spaces inside them. We make a green network which expands all over the area and gives the residents and also the visitors the chance to use the free space according to their will.

34 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

creation of large blocks around the port area and we design green, public spaces inside them.

Multifunctional zones Mixed uses

35 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

bringing Danubeâ&#x20AC;&#x2122;s water into the area reaching the city core today separated from the waterfront.

36 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

The new residents will have the possibilities of a public green space they can conquer and define

37 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

There are new meeting places, new lookout point at the port

38 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

Neograd_Αλληλεπικάλυψη τάσεων χρήσεων μέσα από μια ζωή 24ω/7μ Ο πρωταρχικός ρόλος του έργου είναι να δημιουργήσει μια ελκυστική περιοχή, όχι μόνο για τους μόνιμους κατοίκους αλλά και για τους επισκέπτες. Μια ζωντανή περιοχή όπου θα λαμβάνουν χώρα ριζικές και πρωτοποριακές ιδέες και δραστηριότητες. Νέοι άνθρωποι αλλά και άνθρωποι που αισθάνονται νέοι, άνθρωποι γεμάτοι ενέργεια, που θα ζήσουν δυνατές και έντονες στιγμές, αυτή είναι η κύρια ομάδα που θα ζήσει στην περιοχή. Νεότητα=ενέργεια=μουσική=24/7 Εμπευσμένοι από αυτή την εξίσωση χρησιμοποιήσαμε τη μεταφορά του μουσικού εξισωτή και οπτικοποιητή για να δημιουργήσουμε διαγράμματα και να παρουσιάσουμε τάσεις χρήσεων και δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια του χώρου και του χρόνου, όχι μόνο σε οριζόντιο αλλά και σε κατακόρυφο επίπεδο. Τίποτα δε μένει ίδιο, η χρήση του χώρου αλλάζει σύμφωνα με την ώρα της ημέρας και ανάλογα με τις ανάγκες των χρηστών. Διάφορες και ποικίλες ερμηνείες ζωτικών εμπορικών και δημόσιων λειτουργιών συσχετίστηκαν στο πλαίσιο της ανάπτυξης της όχθης του Δούναβη. Ως απάντηση στη λογική και την αίσθηση του αστικού/ποτάμιου πλαισίου προτείνουμε την ανάπτυξη ενός αριθμού κτιρίων μεικτών χρήσεων, ενσωματωμένων στο σύνολο ενός παραποτάμιου πάρκου και ενός περιπάτου. Η φιλοδοξία μας είναι να δημιουργήσουμε μια ζωντανή και λειτουργική πανεπιστημιούπολη στο Δούναβη, κατάλληλα συσχετισμένη με το κέντρο της πόλης, τις γειτονικές περιοχές και το ποτάμι. Συνεχίζουμε τις υπάρχουσες χρήσεις του αστικού ιστού και εισάγουμε νέες, σημαντικές για την πόλη, όπως την εγκατάσταση μιας πανεπιστημιακής σχολής, η οποιά παρουσιάζει ευκαιρίες για την καλλιέργεια ενός νέου οικονομικού δικτύου μέσα στο Βελιγράδι, ενθαρρύνοντας την εξερεύνηση συνδέσεων ανάμεσα στη ζωή και στην εργασία που θα συμπληρώσουν τις τυπικές τυπολογίες κατοικίας και γραφείων. Έτσι, στοχεύουμε στη δημιουργία ενός πόλου έλξης για κάθε τύπο ομάδας χρηστών (τουρίστες και φοιτητές, νέους ανθρώπους). Η επανερμηνεία του δημόσιου χώρου καθιστά δυνατή την αντίδραση στις τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες της επεκτεινόμενης πόλης. Οι νέοι κάτοικοι θα έχουν την δυνατότητα ενός νεου χώρου πρασίνου τον οποίο να μπορούν να κατακτήσουν και να προσδιορίσουν. Δημιουργούνται νέοι χώροι συνάντησης, νέα σημεία προοπτικών στο λιμάνι. Πολυλειτουργικές ζώνες δίνουν τη δυνατότητα στους κατοίκους να οργανώνουν πάρτυ, αγορές και άλλες αστικές δραστηριότητες. Η περιοχή συνδέεται με τον ιστό και το ζωντανό πρόγραμμα της ιστορικής πόλης. Μια άλλη στρατηγική κίνηση είναι να φέρουμε το νερό του Δούναβη μέσα στην περιοχή πλησιάζοντας τον

39 >> NEOGRAD_ Overlapping of Uses Tensions through a 24h/7d Living

πυρήνα της πόλης που σήμερα είναι διαχωρισμένος από το υδάτινο μέτωπο. Το φυσικό βοηθά με αυτό τον τρόπο να σπάσει το όριο του γραμμικού μετώπου. Δημιουργούμε μεγάλα τετράγωνα γύρω από την περιοχή του λιμανιού και σχεδιάζουμε πράσινους, δημόσιους χώρους μέσα σε αυτά. Δημιουργούμε ένα δίκτυο πρασίνου που επεκτείνεται σε όλη την περιοχή και δίνει στους κατοίκους και στους επισκέπτες την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τον ελεύθερο χώρο σύμφωνα με τη θέληση τους.

Living The Seasons On The Danube Islands

Natural High

_____Stella Hatzigabriil, Evita Hatzipegiou, Katerina Petrou, Alexandra Tsatsou, Zafira Kampouri

41 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube islands

Concept The goal of the group was to create a “landmark” area that would make Belgrade distinguish itself and attract people to it. This was translated in a particular formation of space: Danube’s water flew into the site setting it apart from the rest urban tissue and creating small unities-islands. Furthermore, various uses and activities, such as culture, research, science and sports, give people an extra reason to live in or visit the site (and Belgrade as well). Islands - multiple centers Our project proposes a group of unities-islands that compose a unified complex. Each of them has its own particular character that determines it, like the whole site in the same way is distinguished from the city of belgrade. The Danube is extended by the integration of the water into the site and the waterfront is multiplied. A new relation between the city and nature is born as well people come in closer contact with water. The shape of the islands emerged after considering the natural elements. These were Danube’s flow, the direction of the prevailing SE wind, the direction of terrestrial and underground water. The creation of the islands begins from the already developed port area and goes eastwards according to the flow of the Danube, following more and more natural forms through the years. Areas under protection The industrial area of the port and the two archeological places are considered national heritage and therefore beyond any constructive development. Way of life Such kind of urban development offers a calmer every day life, making it more pleasant rather than stressful. Many every day activities contribute to this way of living, such as canoeing, cycling by the water, walking, enjoying mini cruises on the canals or even going at work by boat. Transportation In order to limit car use, alternative means of transport such as walking, cycling, or even public transportation on boat are proposed. Networks The road network, partially coinciding with the tram network, is not linear, in order to avert the development of increased speeds. The pedestrian network is combined with cycling and follows either the coast line, or the roads, or its own journey. Greenery creates a compact network through the area, contributing to the control of the microclimate of the site. Networks tissue There are five points coming out from the rest urban network that connect the city with the area, while bridges connect the islands to each other. Space intensities are created where the networks intersect, indicating density in use, both in horizontal and vertical axis. Land uses are mixed in order to maintain vivid the islands during all the hours of the day. In that sense, all uses exist more or less in every island. The warehouses and the other restored buildings are used as museums for various exhibitions, while other islands host research and conference centers, sport centers, cultural activities and residential areas. An alternative waterfront that changes from natural and free-shaped to rigid limit creating various relations with water, is formed by different activities in every island. Season’s development A very important factor is the Danube’s tide, as the maximum level of overflow is 7m and the changes that occur through the seasons are obvious. This natural element led in two different waterfront design approaches: the creation of rigid limits forming urban scenes, as well as places where the water is allowed to come into the land and create natural forms according to the seasons. Landmarks inspired by this phenomenon are islands that go underwater when the tide is up, as well as floating ones following the tide. Furthermore, a sustainable “lighthouse” is proposed to be built on the waterfront, indicating the tide’s level with its colour changes. It could depend on the river to obtain the energy it needs to light, introducing Belgrade to renewable energy and sustainable architecture. The seasons are also marked through different flora for each season.

42 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube Islands

The water flows into the land and shapes gradually the islands

Roads connect all islands and have free shapes_keeping pace with the whole idea of natural expansion and movement.

The water network offers alternative transportation while creating new relations with water.

The pedestrian-cycling roads follow the coast line, the road or their own journey and give people the chance to discover the inner island in a pleasant way.

43 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube Islands

The natural elements that were taken into consideration for the islandsâ&#x20AC;&#x2122; creation

44 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube Islands

The greenery network Five entrances connect the site with the old urban tissue. Inside communication is achived with car and pedestrian bridges.

The mix and spread of the uses create a waterfront that alternates from soft to tough limit between land and water.

The intersection points of network create tension points that imply density in horizontal and vertical axis.

45 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube Islands The alteration of the water level and the consequences in the shape of the islands.

46 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube Islands

Natural High_Ζώντας τις εποχές στα νησιά του Δούναβη Κεντρική ιδέα Στόχος της ομάδας ήταν να δημιουργήσει μία ιδιαίτερη περιοχή που θα έκανε το Βελιγράδι ξεχωριστό και θα προσκαλούσε κόσμο σε αυτό. Η πρόθεση αυτή μεταφράστηκε σε έναν ιδιαίτερο χειρισμό του χώρου: το νερό του Δούναβη διειδύει στην περιοχή και την διαχωρίζει από τον υπόλοιπο αστικό ιστό, δημιουργώντας μικρές μονάδες-νησιά. Επιπλέον, ποικίλλες χρήσεις και δραστηριότητες, όπως πολιτισμός, έρευνα, επιστήμη και αθλητισμός δίνουν επιπλέον λόγους στο να ζήσει ή να επισκεφθεί κανείς την περιοχή και κατ’επέκταση το Βελιγράδι. Νησιά – πολυκεντρική δομή Tο σύνολο των νησιών που δημιουργούνται συνθέτει ένα ενιαίο σύμπλεγμα. Καθένα από αυτά προσδιορίζεται από έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα, κατά τον ίδιο τρόπο που ολόκληρη η περιοχή διακρίνεται από την πόλη του Βελιγραδίου. Ο Δούναβης επεκτείνεται με τη διείσδυση του νερού στην περιοχή και έτσι το υγρό μέτωπο πολλαπλασιάζεται. Μία νέα σχέση μεταξύ πόλης και φύσης γεννιέται καθώς οι άνθρωποι έρχονται σε άμεση επαφή με το νερό. Το σχήμα των νησιών προκύπτει λαμβάνοντας υπόψιν τα φυσικά στοιχεία. Αυτά είναι η ροή του ποταμού, η κατεύθυνση του υπάρχοντος νοτιοανατολικού ανέμου, η κατεύθυνση του ρέματος της περιοχής και των υπογείων ρευμάτων. Αρχικά, ο σχηματισμός των νησιών ξεκινά από την ήδη αναπτυγμένη περιοχή του λιμανιού και συνεχίζει ανατολικά σύμφωνα με τη ροή του Δούναβη ακολουθώντας όλο και πιο φυσικές μορφές με το πέρασμα των χρόνων. Προστατευόμενες περιοχές Τόσο οι δύο αρχαιολογικοί χώροι, όσο και η περιοχή του παλαιού λιμανιού θεωρούνται προστατευόμενες περιοχές, για αυτό και αποφεύγεται η οποιαδήποτε κατασκευαστική ενέργεια στους χώρους αυτούς. Τρόπος ζωής Ο συγκεκριμένος τρόπος αστικής ανάπτυξης προσφέρει ήρεμη ζωή στους κατοίκους, κάνοντάς την πιο ευχάριστη στην καθημερινότητά της. Σε αυτό συμβάλλουν πολλές δραστηριότητες, όπως το κανό, η ποδηλασία κατά μήκος των ακτών, ο περίπατος, μικρές βόλτες με πλοιάρια στα κανάλια, ακόμα και η καθημερινή μεταφορά στους χώρους εργασίας με πλωτά μέσα. Μεταφορά Εναλλακτικοί τρόποι συγκοινωνίας, όπως περπάτημα, ποδηλασία, μέσα μαζικής μεταφοράς (χερσαία και υδάτινα) περιορίζουν τη χρήση ιδιωτικού αυτοκινήτου στην περιοχή. Δίκτυα Το δίκτυο δρόμων, που σε πολλά σημεία συναντά το δίκτυο των τραμ, είναι ιδιαίτερα καμπυλόγραμμο,

Αλληλεπιδράσεις- ιστός δικτύων Η περιοχή συνδέεται με τον υπόλοιπο αστικό ιστό μέσω πέντε σημείων, ενώ τα νησιά συνδέονται μεταξύ τους με γέφυρες. Οι εντάσεις που δημιουργούνται στις τομές των δικτύων σηματοδοτούν τις πυκνότητες των χρήσεων γης, τόσο στον κάθετο, όσο και στον οριζόντιο άξονα. Οι χρήσεις γης εμπλέκονται ούτως ώστε να υπάρχει ζωή σε κάθε σημείο των νησιών καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, με αποτέλεσμα κάθε νησί να στεγάζει σχεδόν όλες τις χρήσεις. Οι αποθήκες και τα υπόλοιπα κτίρια στην περιοχή του παλαιού λιμανιού χρησιμοποιούνται ως μουσεία για διαφόρων ειδών εκθέσεις, ενώ τα υπόλοιπα νησιά φιλοξενούν συνεδριακά, ερευνητικά και αθλητικά κέντρα, διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες , καθώς και περιοχές κατοικίας. Οι διαφορετικές χρήσεις γης διαμορφώνουν το παραλιακό μέτωπο το οποίο εναλλάσσεται, από σκληρό στην περιοχή του παλιού λιμανιού, σε μαλακό και με ελαφριά κλίση στα υπόλοιπα νησιά. Οι εποχές διαμορφώνουν το τοπίο Σημαντικός σχεδιαστικός παράγοντας είναι η στάθμη του Δούναβη, καθώς η παλίρροια φτάνει τα 7μέτρα και οι αλλαγές που συμβαίνουν με τη διαδοχή των εποχών είναι πολύ εμφανείς. Το φυσικό αυτό φαινόμενο οδήγησε σε δύο διαφορετικούς χειρισμούς: το σχηματισμό σκληρών ορίων που δημιουργούν αστικά τοπία, αλλά και χώρων όπου το νερό μπορεί να εισχωρεί στη στεριά και να σχηματίζει φυσικά τοπία σύμφωνα με τις εποχές. Τα στοιχεία που προέκυψαν από το φαινόμενο αυτό είναι νησιά που βυθίζονται κάτω από το νερό όταν η στάθμη του είναι ψηλή, καθώς και επιπλέοντα νησιά που ακολουθούν την παλίρροια. Επίσης, ένας «φάρος» που προτείνεται να τοποθετηθεί στην όχθη του ποταμού, ένα κτίριο που θα σημειώνει το ύψος της παλίρροιας μέσω των αλλαγών του χρώματός του. Ο φάρος αυτός θα μπορούσε να χρησιμοποιεί την ενέργεια του Δούναβη για τη λειτουργία του, εξοικειώνοντας το Βελιγράδι με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την βιοκλιματική αρχιτεκτονική. Οι εποχές δηλώνονται επίσης και με τη βλάστηση η οποία διαφοροποιείται ανάλογα με την εποχή.

47 >> NATURAL HIGH_ Living The Seasons On The Danube islands

προκειμένου να αποφευχθούν οι μεγάλες ταχύτητες εντός αυτού. Το δίκτυο πεζών, συνδυαζόμενο με το δίκτυο ποδηλατοδρόμων, ακολουθεί είτε την ακτογραμμή, είτε το δίκτυο δρόμων, είτε διαμορφώνει ξεχωριστή πορεία. Τέλος, το πράσινο δημιουργεί ένα συμπαγές δίκτυο κατά μήκος όλης της περιοχής, συμβάλλοντας στον έλεγχο του μικροκλίματος της ατμόσφαιρας αυτής της ζώνης.

______________________________________________________Dimitris Avramidis, Tasos Roidis

Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

Membranography Reworked

1. the area 2. the membrane 3. the time 4. the diagrams - phase A 5. the diagrams - phase B 6. the alternatives - phase C 1. The large scale site is located near Stari-Grad, Belgradeâ&#x20AC;&#x2122;s historic part of the city, and is also influenced by Novi Grad, the modern-built, new core of the city, which expands on the west bank of the river Sava. Most importantly, the site has a 6.5km waterfront on the Danube River, which until currently is not accessible to the public because of its various uninviting uses (the port, the gipsy settlement, a polluted area, factories etc). The area is considered to be a new center of Belgrade, a third pole on the river. Through the analysis important issues came up, such as the building mass, the population density inside and around the area, the management of the aggressive riverfront, the connections and the steep limits to the city. 2. In order to deal with these subjects a functional mechanism has been created, a system that combines harmoniously the attractions and repulsions that are present in the area. As a result, the wider area is considered as a membrane on which the main points of interest stimulate it by creating attractions and repulsions, which are interacting with each other. Based on this concept we observe not only the city itself, but the surroundings of the area as well, in order to discover how they affect the site. 3. Because of the large scale of the site, it soon becomes obvious that it could not be developed at once, but through the passage of time. As a result, we set contractually three development stages, to observe how the each new development progresses and interacts with the whole area. The main goal is for two basic cores to be created through these phases. On one side develops the core of the port with cultural and mainly public uses, and on the other a new one with mixed uses that will develop another center. In other words, a dynamic process is proposed instead of a fixed master plan. 4. By doing a section to the membrane we receive a curve, on which an attraction is always followed by repulsion. Consequently the area is an organic system where each action reflects to the whole system. This curve is considered to be a diagram, based on which the new planning will be developed. These are both quality and quantity diagrams, in which the X-axis represents the length and the Y-axis represents respectively: 1. The attractions and repulsions in the points of special interest and in the wider area. 2. Based on that, the second diagram represents the population expected to visit those areas, based on the population densities of the city. 3. A result of these is a new diagram, which represents the height of the building mass in the areas of interference. At phase one, the port will be opened to the public, through the reuse of the warehouses, mainly for cultural uses, and at the same time a new center starts developing, on the east side of the bridge, while in polluted area the â&#x20AC;&#x153;healingâ&#x20AC;? processes are getting started. The new cityscape is a result of the height diagrams in different sections, combined all together and represented as a membrane. The new developments are being attached to the membrane. 5. During the developmental phase two the new center is expanding towards the port and the city, together with an expansion of the city towards the site. The diagram curves are now being transformed and grown, and as a result the membrane gets reshaped. 6. At phase three the area is completed, the hard limits of the Danube and the highway become softer through the creation of public and open spaces. It is an open proposal to the future, in terms of not being able to predict the precise expansion and development of the whole site. As a result, a series of alternatives are being presented, four different situations where the membrane, based on the previous phases, gets reshaped and transformed depending on the needs of the future development progress

49 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED_Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

| Points of conceptual development

50 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED_Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

The area is considered as a membrane, in which the main points stimulate it.

The repulsions and attractions of the area are interacting each other, creating an organic system.

51 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED_Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

A: The attractions and repulsions in the points of special interest. B: The curve of phase B is compared with the curve from phase A. C: The curve of phase C is compared with the curve from phase A and B.

52 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED_Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

Translating the 3d models into space and building mass. In phase A are created 2 different types of attraction points the financial and the cultural.

53 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED_Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

In phase B the new center is expanding towards the port and the city, together with an expansion of the city towards the site.

54 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED: Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

Επεξεργασμένη Μεμβρανογραφία_Πεδία Συγκέντρωσης και Απώθησης Αποτυπωμένα σε ένα Αστικό Τοπίο Βασικά σημεία εξέλιξης της πρότασης 1. η περιοχή μελέτης 2. η μεμβράνη 3. ο χρόνος 4. τα διαγράμματα - φάση Α 5. τα διαγράμματα - φάση Β 6. οι εναλλακτικές - φάση Γ 1. Η μεγάλης κλίμακας περιοχή μελέτης βρίσκεται κοντά στο Stari-Grad, το ιστορικό κέντρο του Βελιγραδίου, και επηρεάζεται άμεσα από το Novi Grad, το μοντέρνο, νέο πυρήνα της πόλης, ο οποίος εκτείνεται στη δυτική πλευρά του ποταμού Sava. Η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από το παραποτάμιο μέτωπο μήκους 6.5km στον Δούναβη. Το συγκεκριμένο κομμάτι δεν είναι προσπελάσιμο, λόγω των απωθητικών χρήσεων στην περιοχή, όπως είναι το λιμάνι, ο τσιγγάνικος καταυλισμός, εργοστάσια και ένα μολυσμένο κομμάτι της περιοχής. Η περιοχή μελέτης θεωρείται ως ένα νέο κέντρο του Βελιγραδίου, ένας μελλοντικός τρίτος πόλος έλξης. Μέσω της ανάλυσης προέκυψαν σημαντικά ζητήματα, όπως η κτισμένη μάζα, η πληθυσμιακή πυκνότητα εντός και γύρω από την περιοχή. Η διαχείριση του ορμητικού παραποτάμιου ορίου, οι συνδέσεις και τα σκληρά όρια προς την πόλη, αποτέλεσαν επίσης αντικείμενα προβληματισμού. 2. Για την αντιμετώπιση των παραπάνω, επινοήθηκε ένας λειτουργικός μηχανισμός, ένα σύστημα που συνδυάζει αρμονικά τις συγκεντρώσεις και τις απωθήσεις (τόσο πληθυσμιακές όσο και λειτουργικές) που παρουσιάζονται στην περιοχή. Συνεπώς η ευρύτερη περιοχή ορίζεται ως μία μεμβράνη, στην οποία τα σημεία ενδιαφέροντος αποτυπώνονται σε αυτή ως συγκεντρώσεις ή απωθήσεις, οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Βασιζόμενοι σε αυτή την αρχή μας δίνεται η δυνατότητα να παρατηρήσουμε την πόλη, και ιδιαίτερα τις γειτνιάζουσες περιοχές ως σύνολο, ώστε να εξετάσουμε πως αυτές επηρεάζουν την περιοχή μελέτης. 3. Δεδομένης της μεγάλης κλίμακας της δοθείσας περιοχής, γίνεται σύντομα αντιληπτό ότι η περιοχή δεν μπορεί να αναπτυχθεί μονομιάς, αλλά με την πάροδο του χρόνου. Ως εκ τούτου, θέτουμε συμβατικά τρία στάδια εξέλιξης της πρότασης, ώστε να παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο κάθε νέα δράση εξελίσσεται και

55 >> MEMBRANOGRAPHY REWORKED_Fields of Attraction and Repulsion Printed in an Urban Landscape

αλληλεπιδρά με την ευρύτερη περιοχή. Ο βασικός στόχος είναι να δημιουργηθούν μέσα από τα στάδια ανάπτυξης, δυο κεντρικοί πυρήνες στην περιοχή. Από τη μία μεριά αναπτύσσεται ο πυρήνας του λιμανιού, με χρήσεις κυρίως πολιτισμικές και δημόσιες, και από την άλλη ένας νέος, με μικτές χρήσεις, ο οποίος θα διαμορφώσει ένα νέο κέντρο. Με άλλα λόγια, προτείνεται μια δυναμική διαδικασία ανάπτυξης, και όχι ένα εξ’ αρχής καθορισμένο σχέδιο για το σύνολο της περιοχής. 4. Δημιουργώντας μια τομή στην μεμβράνη λαμβάνουμε μια καμπύλη στην οποία κάθε συγκέντρωση ακολουθείται πάντα από απώθηση. Συνεπώς όλη η περιοχή είναι ένα οργανικό σύστημα όπου κάθε κίνηση επιδρά σε όλο το σύστημα. Η καμπύλη αυτή θεωρείται ως ένα διάγραμμα, βάσει του οποίου αναπτύσσεται το νέο σχέδιο. Αυτά τα διαγράμματα είναι ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, στα οποία ο οριζόντιος άξονας απεικονίζει το μήκος, ενώ ο κατακόρυφος απεικονίζει αντίστοιχα: 1. Τις συγκεντρώσεις και απωθήσεις στα σημεία ειδικού ενδιαφέροντος στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή. 2. Βάσει αυτού, το δεύτερο διάγραμμα αναπαριστά το μέγεθος του πληθυσμού που αναμένεται στην περιοχή, σύμφωνα με τα μεγέθη πληθυσμού των διαφόρων περιοχών της πόλης. 3. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ένα τρίτο διάγραμμα, το οποίο αναπαριστά το ύψος της δομημένης μάζας στις περιοχές επέμβασης. Στην πρώτη φάση η περιοχή του λιμανιού γίνεται δημόσια, μέσω της επανάχρησης των μεγάλων αποθηκών κυρίως για πολιτιστικές χρήσεις, ενώ ταυτόχρονα αρχίζει να εξελίσσεται ένα νέο κέντρο στην ανατολική πλευρά της γέφυρας. Η επιχείρηση εξυγίανσης της μολυσμένης περιοχής ξεκινά επίσης. Η εικονική αναπαράσταση της πόλης είναι αποτέλεσμα των διαγραμμάτων ύψους στα διαφορετικά σημεία τομής, συνδυασμένα και αναπαριστώμενα όλα ως μία μεμβράνη. Οι νέες κατασκευές αγγίζουν το σχήμα και τα όρια της μεμβράνης. 5. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης ανάπτυξης, το νέο κέντρο επεκτείνεται προς το λιμάνι και την πόλη, ενώ ταυτόχρονα παρατηρείται μια ταυτόχρονη ανάπτυξη της πόλης προς την περιοχή μελέτης. Ως εκ τούτου οι καμπύλες των διαγραμμάτων εξελίσσονται αυξάνοντας τις μέγιστες τιμές τους, και συνεπώς η μεμβράνη μετασχηματίζεται. 6. Στην τρίτη και τελευταία φάση η περιοχή ολοκληρώνεται, τα σκληρά όρια του αυτοκινητοδρόμου και του Δούναβη γίνονται ομαλότερα, μέσω της δημιουργίας δημόσιων ανοιχτών χώρων. Η πρόταση αυτή είναι ανοικτή σε μελλοντικές επεμβάσεις, καθότι δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε την ακριβή εξάπλωση και ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής μελέτης. Συνεπώς προτείνονται και παρουσιάζονται μια σειρά από εναλλακτικές προτάσεις, τέσσερις διαφορετικές καταστάσεις στις οποίες η μεμβράνη, βάσει και των προηγούμενων σταδίων εξέλιξης, μετασχηματίζεται ανάλογα με τις ανάγκες της μελλοντικής ανάπτυξης.

Renegotiating the Limits

Break On Through...

__________________________Maria Chiou, Georgia Kalathia, Dimitra Koroni, Eugenia Malezi

Our feelings when we first came in touch with the area was that the site is discarded from the city of Belgrade due to the industrial uses that withdraw the citizens and the physical and technical obstacles (1-highway and railway, 2- inaccessible riverfront of Danube, 3- undeveloped second side of the river. OUR VISION is to unite the city with the site and therefore, the city with the river. When the area of the port of Belgrade becomes part of the city, we are looking in a future development of the other side of the river.

OUR METHOD of working is based on software. We are transforming the results of our analysis into diagrams. The diagrams have two parameters: the flows, which are coming from the inner city and are spread into our area and the variety of the land uses, which are attracting certain number of population. In the software, a system of particles represents the flows and a system of dragging forces represents the land uses. We are watching the way the system of particles interacts with the dragging forces. We are analyzing the dynamic relations between them and we are coming out with the main urban network, the build and open space, the densities and the forms of the coastline and the buildings of major interest. Using some examples to make it more clear, the area where the particles tend to make large groups, is where the flows are gathering and where we are placing an open public space or a building of major importance, the area where the particles tend to cross the river is Moving on to THE PLANS, by the 2d processing of the method, we are transforming the flows into the transportation streams and we are creating the basic lines of the city network as well as the built and open spaces and the land planning of the buildings of major importance and bridges. At this point we would like to mention that the mega-structure is placed in the most important node, intending to be the landmark of the city. Considering the need of Belgrade we propose a building which will host music and cultural activities. On the left side of the existing bridge we also propose a multiple activity center.

57 >> BREAK ON THROUGH_ Renegotiating the Limits

In order to make our vision reality we are following FOUR STRATEGIC MOVEMENTS. Firstly we are breaking the obstacle of the highway and railway by expanding in our area the already existing city network, which means the city transport streams: streets, railway, tramway, cyclists and pedestrian streets. Secondly, we are breaking the same obstacle by continuing the already existing uses (mostly the residential areas). In addition to this, we are creating points of attraction by the land uses, so that we can attract people from the inner city. Our third movement is to break the hard and severe bank by redesigning it, creating levels which make the access to the water easier and putting there the publicopen spaces. Finally, we are developing the transportation across the river with bridges and boat connection.

58 >> BREAK ON THROUGH_ Renegotiating the Limits

The more powerful uses of cultural activities are put in connection with the infrastructure (buildings and bridge that we decided to renovate)

Based on the interaction between the flows and the uses as dragging forces, we enlarge the existing uses and add new ones

The streams (flows) have already begun to interact and create more clear forms

Programming the land uses, the public and private spaces

59 >> BREAK ON THROUGH_Renegotiating the Limits

The last position of the flows. The basic lines of the city network and the densities on the waterfront, they are well configured

60 >>BREAK ON THROUGH_ Renegotiating the Limits

from animation to the ground plan

from modeling to creating forms

61 >> BREAK ON THROUGH_ Renegotiating the Limits

The height of the particle system is separated in levels, from each level we take the major expansion of the particles and as a result we have the surface of each level of the structure

62 >> BREAK ON THROUGH_ Renegotiating the Limits

BREAK ON THROUGH/ επαναπροσδιορίζοντας τα όρια Η κυρίαρχη αίσθηση που είχαμε στην πρώτη επαφή με την περιοχή ήταν ότι είναι εντελώς αποκομμένη από την πόλη του Βελιγραδίου κυρίως λόγω της βιομηχανικής χρήσης που έχει μέχρι σήμερα, απωθώντας τους πολίτες να την επισκεφτούν αλλά και κάποιων φυσικών και τεχνητών ορίων (1-αυτοκινητόδρομος και σιδηρόδρομος, 2-απρόσιτη όχθη του Δούναβη, 3-μη αξιοποιημένη απέναντι όχθη). ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΜΑΣ είναι να ενοποιηθεί η πόλη του Βελιγραδίου με την περιοχή μελέτης. Όταν η περιοχή του λιμανιού ενταχθεί ομαλά στην πόλη, προσβλέπουμε και σε μία μελλοντική ανάπτυξη και στην άλλη πλευρά του Δούναβη. Με αυτόν το στόχο ως γνώμονα ακολουθούμε μια ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ. Πρώτον, σπάμε το όριο του αυτοκινητοδρόμου και του σιδηροδρόμου επεκτείνοντας τον υπάρχον αστικό ιστό και το δίκτυο μετακινήσεων : δρόμοι, σιδηρόδρομος, τραμ, ποδηλατόδρομοι και πεζόδρομοι. Δεύτερον, σπάμε τα ίδια όρια επεκτείνοντας τις υπάρχουσες χρήσεις (κυρίως τις περιοχές κατοικίας). Έπειτα, δημιουργούμε σημεία έλξεως του πληθυσμού τοποθετώντας στα κομβικά σημεία τις κατάλληλες χρήσης που λειτουργούν ως πόλοι έλξης των κατοίκων της πόλης. Η τρίτη κίνηση στηρίζεται στην αναδιαμόρφωση της αυστηρής ακτογραμμής του ποταμού, επανασχεδιάζοντας την σκληρή γραμμή του μετώπου, δημιουργώντας επίπεδα καθ’ ύψος, που επιτρέπουν την πρόσβαση στο ύψος του νερού, και τοποθετώντας στην ακτογραμμή τους κύριους ανοιχτούς δημόσιους χώρους. Τέλος ενώνουμε τις δύο όχθες με γέφυρες και πλωτή συγκοινωνία. Η ΜΕΘΟΔΟΣ που χρησιμοποιούμε είναι η εισαγωγή των στοιχείων της ανάλυσης σε ένα λογισμικό αφού πρώτα τα ομαδοποιούμε σε διαγράμματα. Τα διαγράμματα αυτά έχουν δυο παραμέτρους: τις ροές, οι οποίες ξεκινώντας από την πόλη διαχέονται στην περιοχή μελέτης, και τις χρήσεις γης, οι οποίες προσελκύουν τον πληθυσμό με διαφορετική ένταση ανάλογα με τη χρήση. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα οι ροές μεταφράζονται σε σωματίδια (particles) και οι χρήσεις σε ελκτικές δυνάμεις. Αναλύοντας τον τρόπο που αλληλεπιδρούν καταλήγουμε

63 >> BREAK ON THROUGH_ Renegotiating the Limits

σε ένα γενικό πλάνο του αστικού ιστού, του δομημένου και του αδόμητου χώρου, σε πυκνώσεις καθώς και πιθανές μορφές της ακτογραμμής και των κτιρίων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στα σημεία που έχουμε μεγάλη συγκέντρωση σωματιδίων, τοποθετούμε ανοιχτούς δημόσιους χώρους ή κάποιο τοπόσημο κτίριο και στα σημεία που τα σωματίδια τείνουν να κινηθούν προς το ποτάμι τοποθετούμε γέφυρες και πλωτή συγκοινωνία. ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ προκύπτουν από την δισδιάστατη επεξεργασία της μεθόδου. Μετατρέπουμε τις ροές στα βασικά κυκλοφοριακά δίκτυα και δημιουργούμε τις βασικές γραμμές του αστικού ιστού καθώς και την χωροθέτηση των τοπόσημων κτιρίων, τη διαμόρφωση του ανοιχτού χώρου στα κομβικά σημεία και τις συνδέσεις με την απέναντι όχθη.Από την τρισδιάστατη επεξεργασία του δυναμικού μοντέλου παίρνουμε τους βασικούς όγκους και μορφές των σημαντικότερων σημείων, όπως είναι η διαμόρφωση της ακτογραμμής και των τοπόσημων κτιρίων. Κλείνοντας, αναφέρουμε ότι το τοπόσημο κτίριο τοποθετήθηκε στον σημαντικότερο κόμβο της περιοχής μελέτης καθώς προορίζεται να γίνει το σημείο αναφοράς της πόλης του Βελιγραδίου. Κρίνοντας από τις ανάγκες της πόλης προτείνουμε να φιλοξενήσει μουσικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Το επόμενο κτίριο μεγάλης κλίμακας που προτείνουμε θα αποτελεί επίσης ένα κέντρο πολλαπλών δραστηριοτήτων.

infrastructure attractor and waterfront interface

Ecodenser

__________________________________Domna Katsani, Pari Manari, Alexis Mpolarakis, Evi Ntini

The site located in the industrial waterfront is an area that could be described as an interface. It is an in-between topos between the city and the river. With this context, the site doesn’t seem to fulfill this dynamic. It is an industrial area disconnected from the urban tissue and in its current state is unable to sustain further uses.

The strategy_Our primary intention is to upgrade the site through an environmental strategy. Our proposal includes a terminal as an infrastructure attractor and an interface as a process for further urban developments in the site. The strategy can be defined as an e-condenser, a mechanism that activates environmental thinking re-use, re-cycle in order to evolve sustainable systems for the city. Pollution problems are obvious in general in the city. This e-condenser aims to educate, inform and remediate the eco-problems of the city to the citizens. The terminal_In these terms, the terminal becomes a pole, a destination for people and an attractor for uses to develop in the area. Mixed uses emerge from this structure in order to facilitate operations that a network can establish; commercial, culture, working, leisure and living. We consider this terminal as a machine that along with its profound uses collects flows of people and all their by – products of activities waste so that it functions as an eco-machine. It concentrates waste that human activity brings on the site, and redistributes it according to the recycle practice. The industries next to the terminal are re-used as recycle facilities. A channel system is integrated in order to filter the water river and purify the soil under the terminal. Will allow a long-term process of clarifying the ground and finally turn it into a new landscape. New energy sources must be exploited for example wind energy or the methanium concentration in the soil for functional needs of the terminal. Dunab establishes a strong network along Europe and is of great importance for the city to take advantage of this dynamics so as to become an attractive destination. We think of this terminal as a activities and population concentrator. Its main network programming includes both domestic and international connections, as well as urban activities (living, working, having fun). The port includes public domestic lines as an expansion of the city existing network. Public and private marinas are also added to the structure. In the same logic, the bus cluster services as a connection for the local and international destination. Finally, the terminal includes a train line linked with the current railway station. According to the 2021 masterplan, the terminal will also include the light train railway network in order to advance the sites connection with the city and its fast growing suburbs. The interface_The second element of our strategy is an interface between land and water that defines an area and spreads along the riverside reflecting upon the relations of the city and the river. What constitutes the identity of the interface is porosity as the capability of the land to absorb and maintain water. The diagram on the right shows the analogy between land and water and the porose surfaces that are formed. In order to locate where this interface will take action, we exploit the topography and its altitudes. The interface becomes a transition field where the land and water levels of the river co-exist in a mutable relation. The diagram on the left shows the percentage of porosity according to the altitudes differential. The lowest level where you find water is 69m, while the average rise of Danub can reach up to 5m. This is how the interface is mapped on the site. Providing some quantities according to the porosity percentage, the interface structures a changeable topography in the site. The waterfront interacts with the new topography of the interface. As a result the linear waterfront is transformed into a complexity of aqua surfaces that are infiltrated in the site. This whole process is in aligning with our eco-vision for the site. Through the years this system will allow further urban qualities.

65 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

The analysis_The existing transport network is responding mostly to industrial uses and instead of connecting the site with the city it becomes a sharp border. Our approach is primarily targeted towards the environmental qualities of the site in order to recognize its dynamic for developing our strategy. The first image refers to the green areas; we find that our site has nothing to do with natural elements apart from Ada Huja which remains natural. A contradiction to this green “shelter” is the rest of the site, a highly contaminated area - soil, water and air - due to its industrial character and human interference. The atmosphere seems to clear by the wind koshava, but its unpredictable intensity turns the waterfront into an inhospitable environment. Finally, a very strong characteristic of the site is the porosity, a mutable quality of the land that reflects the dunab levels through the year.

66 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

67 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

The study area_The area chosen for our study as an example of urban development is located close to the existing port, an area selected due to its high porosity despite its closeness to the urban tissue. The buildings are situated linear according to the gradient of porosity. As we reach the water, the density of the buildings is reduced. Finally we have buildings in the water. The buildings are connected along mainly pedestrian paths that form a network above the water. These buildings and paths are placed upon vertical elements that work as plug-ins for greenery. When the water level falls, a new landscape is revealed for public urban explorations.

68 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

69 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

70 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

E-condenser_ ένας ελκυστής υποδομών και ένα interface στο μέτωπο του ποταμού Η τοποθεσία, η οποία βρίσκεται στη βιομηχανική ζώνη του ποταμού, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα interface. Είναι ένας ενδιάμεσος (in-between) τόπος ανάμεσα στην πόλη και τον ποταμό. Με αυτό το εννοιολογικό περιεχόμενο, η υπάρχουσα κατάσταση της περιοχής δεν μοιάζει να ανταποκρίνεται στη δυναμική του τόπου. Είναι μια βιομηχανική περιοχή αποκομμένη από τον αστικό ιστό και υπό αυτές τις συνθήκες είναι αδύνατο να φέρει επιπλέον χρήσεις. η ανάλυση Το υπάρχον δίκτυο μεταφοράς ανταποκρίνεται κυρίως στις βιομηχανικές χρήσεις και αντί να συνδέει την περιοχή μελέτης με την πόλη, μετατρέπεται σε ένα σκληρό όριο. Η προσέγγισή μας αποσκοπεί κυρίως στην εύρεση των ποιότητων της οικολογίας της περιοχής ώστε να αναγνωριστούν οι δυναμικές της για την ανάπτυξη της στρατηγικής μας. Στην πρώτη εικόνα, απεικονίζονται οι περιοχές πρασίνου και παρατηρούμε ότι το φυσικό στοιχείο υπολείπεται εκτός από την περιοχή Ada Huja, που διατηρεί τον φυσικό της χαρακτήρα. Σε αντίθεση με αυτό το πράσινο “καταφύγιο”, η υπόλοιπη περιοχή παρουσιάζει υψηλό ποσοστό μόλυνσης στο έδαφος, το νερό και τον αέρα λόγω των βιομηχανικών χρήσεων και της ανθρώπινης επέμβασης. Ο koshava, ισχυρός άνεμος της πόλης, αποφορτίζει την περιοχή από τις υψηλές συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων, αλλά λόγω της έντασής του μετατρέπει το μέτωπο του ποταμού σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον. Κύριο χαρακτηριστικό της τοποθεσίας είναι η έννοια του πορώδους, που αποδίδει την περιεκτικότητα νερού και εδάφους, η οποία μεταβάλλεται διαμέσου του χρόνου. η στρατηγική Ο βασικός στόχος της πρότασης είναι η αναβάθμιση της περιοχής ακολουθώντας μια περιβαλλοντική στρατηγική. Η πρόταση περιλαμβάνει το terminal, έναν πόλο έλξης υποδομών και ανθρώπινων δραστηριοτήτων, και το interface, μια διαδικασία για την αστική ανάπτυξη της περιοχής. Η στρατηγική μπορεί να οριστεί ως ένα e-condenser, ένα μηχανισμό που ενεργοποιεί την οικολογική σκέψη, την επανάχρηση, την ανακύκλωση (reuse, recycle, reduse) με σκοπό να αναπτύξει βιώσιμα συστήματα για την πόλη. Τα προβλήματα της μόλυνσης είναι προφανή στην πόλη του Βελιγραδίου. ο e-condenser στοχεύει να προβάλλει, να ενημερώσει και να προβληματίσει αποτελώντας το μεσάζοντα ανάμεσα στην πόλη, τα προβλήματά της και τους πολίτες. το terminal Το terminal γίνεται ένας πόλος, ένας προορισμός για ανθρώπους και ένας ελκηστής για δραστηριότητες που θα αναπτυχθούν στην περιοχή. Από αυτή την δομή προκύπτουν μεικτές χρήσεις ώστε να στεγάσουν τις δραστηριότητες που κάθε δίκτυο αποφέρει. εμπόριο, πολιτισμό, ψυχαγωγία, εργασία και κατοικία. Θεωρούμε αυτό τον σταθμο σαν μία μηχανή , που μαζί με τις προφανείς της χρήσεις, συγκεντρώνει ροές από ανθρώπους και όλων των παράγωγων προϊόντων των δραστηριοτήτων τους ώστε να λειτουργήσει ως μια eco-μηχανή. Συγκεντρώνει ανθρώπινα απόβλητα που τα αναδιανέμει σύμφωνα με τη λογική της ανακύκλωσης. Οι βιομηχανίες δίπλα στο terminal επαναχρησιμοποιούνται ως εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Στην πρόταση περιλαμβάνεται και ένα σύστημα καναλιού που φιλτράρει το νερό του ποταμού και εξυγειαίνει το έδαφος κάτω από το terminal. Αυτό επιτρέπει μια μακρόχρονη διαδικασία εκκαθάρισης του εδάφους που τελικά θα το μετατρέψει σε ένα νέο τοπίο.

το interface Το δεύτερο στοιχείο της στρατηγικής μας είναι το interface ανάμεσα στο νερό και το έδαφος που ορίζει μια περιοχή και επεκτείνεται κατά μήκος της ακτογραμμής, αντανακλώντας τις σχέσεις ανάμεσα στην πόλη και τον ποταμό. Αυτό που συνιστά την ταυτότητα του interface είναι το πορώδες, ως την ικανότητα της γης να απορροφά και να συγκρατεί νερό. Το διάγραμμα στα δεξιά δείχνει την αναλογία ανάμεσα στην γη και το νερό και τις πορώδεις επιφάνιες που σχηματίζονται. Για να εντοπίσουμε που ενεργεί αυτό το interface εκμεταλλευόμαστε την τοπογραφία και τις υψομετρικές στάθμες. Το interface μετατρέπεται σε ένα μεταβατικό πεδίο όπου η γη και το επίπεδο του νερού συνυπάρουν σε μία μεταβλητή σχέση. Το διάγραμμα στα αριστερά δείχνει το ποσοστό του πορώδες σύμφωνα με την υψομετρική διαφοροποίηση. Η κατώτερη στάθμη νερού είναι τα 69 μ., ενώ ο μέσος όρος αύξησης του επιπέδου του νερού φτάνει τα 5 μ.. Παρέχοντας κάποιες ποσότητες ανάλογα με το ποσοστό του πορώδες, το interface αναπτύσει μια μεταβλητή τοπογραφία στην περιοχή. Η ακτογραμμή διαδρά με την νέα τοπογραφία. ως αποτέλεσμα το γραμμικό μέτωπο μετατρέπεται σε μια πολυπλοκότητα απο υδάτινες επιφάνειες που διεισδύουν στην περιοχή. Όλη αυτή η διαδικασία βρίσκεται σε συμφωνία με το eco-όραμά μας. Με την πάροδο του χρόνου αυτό το σύστημα θα επιτρέψει την ανάπτυξη νέων αστικών ποιοτήτων. η περιοχή εφαρμογής Η περιοχή που επιλέχθηκε ως παράδειγμα αστικής ανάπτυξης χωροθετείται δίπλα στο υπάρχον λιμάνι, μια περιοχή εξαιρετικά πορώδης παρά την εγγύτητα της στον αστικό ιστό. Τα κτίρια τοποθετούνται γραμμικά σύμφωνα με τη διαβάθμιση του πορώδες. Καθώς πλησιάζουμε στο νερό η πυκνότητα του κτιστού μειώνεται μέχρι να συναντήσουμε κτιριακές μονάδες πάνω στο νερό. Το σύνολο του κτισμένου είναι συνδεδεμένο με κύριες πεζοδρομημένες διαδρομές που σχηματίζουν ένα δίκτυο πάνω από το νερό. Τα κτίρια και οι διαδρομές στηρίζονται σε κατακόρυφα στοιχεία που λειτουργούν ως υποδοχείς πρασίνου. Όταν το επίπεδο του νερού μειώνεται ένα νέο τοπίο αποκαλύπτεται για δημόσιες αστικές αναζητήσεις.

71 >> ECODENSER_ Infrastructure attractor and waterfront interface

Νέες πηγές ενέργειας μπορούν να χρησιμοποιηθούν, όπως αιολική ενέργεια ή οι συγκεντρώσεις μεθανίου στο έδαφος για τις λειτουργικές ανάγκες του σταθμού. Ο Δούναβης αποτελεί ένα ισχυρό δίκτυο που διατρέχει την Ευρώπη και έχει μεγάλη σημασία για την πόλη να εκμεταλλευτεί αυτή την δυναμική ώστε να αποτελέσει έναν ισχύρο και ελκυστικό προορισμό. Θεωρούμε αυτό το σταθμό ως έναν πυκνωτή δραστηριοτήτων και πληθυσμών. Το κύριο δίκτυο περιλαμβάνει συνδέσεις τόσο για την ενδοχώρα (εσωτερικές συνδέσεις) όσο και για διεθνείς προορισμούς (εξωτερικές συνδέσεις), καθώς και αστικές δραστηριότητες (κατοικία, εργασία, ψυχαγωγία). Το λιμάνι περιλαμβάνει δημόσιες εσωτερικές γραμμές ως επέκταση του υπάρχοντος δικτύου μεταφοράς της πόλης. Δημόσιες και ιδιωτικές μαρίνες έχουν επίσης προστεθεί στη δομή. Με την ίδια λογική, ο τομέας των λεωφορείων εξυπηρετεί ως σύνδεση εσωτερικού και εξωτερικού. Τέλος, ο σταθμός περιλαμβάνει μια γαμμή τρένου που συνδέεται με τον υπάρχοντα σιδηροδρομικό σταθμό. Ο σταθμός περιλαμβάνει και γραμμή για το τραμ LTR, σύμφωνα με το masterplan του 2021, που θα αναβαθμίσει τη συνδεσιμότητα της περιοχής με την πόλη και τα διαρκώς αυξανόμενα προάστιά της.

______________________________________________Sofia Avramopoulou_Parina Vasilopoulou

An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic Elements

Transkeletal Operations

73 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic Elements

In the area of intervention that lays by the Danube river there are certain elements that remind us of its former use as a harbor. These elements ( harbor cranes, warehouses, industrial buildings, train railways etc.) are located in several places and they form the image of the area. Though the city is spatially linked, the connectivity is pretty problematic between the city and the area, but also within the area itself. These facts led to the decision to create a network. In his book “the image of the city” Lynch defines five elements that compose city’ s image : nodes, routes, landmarks, districts and edges. Borrowing this concept of categorization we examined its expressions in the area and they appeared to exist individually, isolated from each other. In order to integrate all the elements in a flexible and unifying system, a “behavior” is attributed to each element so as to cause consecutive interactions .These behaviors are mainly characterized by terms like “flow” and “magnetism”. These result to a spatial system that consists of an amount of elements that interact with each other creating flows, densities, centralities and tend to expand in 3d space. The system creates a network of public spaces that becomes the “backbone” that organizes the area both geometrically and also in terms of distributing the uses. The built environment of the city enters the area and follows the structure of the network. In the areas where the network displays centralities and densities wide- scope uses tend to be attracted. In the project the network is formed as a megastructure indicating the need for a unifying treatment when shaping the area. This is a way to deal with the weak points of the area, having the option of anisotropic treatment that embodies them in the system. What is more, the network is a solution to the problem of accessibility, revealing certain flows from the city to the area eliminate the border between them as the city follows it s tensions of expansion. This expansion is filtered by the megastructure the more it approaches the river, in a way that the border becomes a field of interaction among the built and the un-built space, the megastructure and the Danube river. The most intense outcome of the interaction appears in the areas where the structure tends to approach the riverfront changing its topography. An important characteristic of the megastructure is that it attempts to form all the possible expressions and scales of the public space. For instance, at denser parts tends to be transformed into built space, whereas its diffusions can function as open air space formations and routes. Through this system Lynche’s elements are redefined so as to create the new image of the area. They appear in evolution and coexistence forming a flexible system that is open to possible transformations of space dynamics. This approach does not intend to infuse a particular character in the area, but it provides the infrastructure needed for development in various phases. The image of the area is defined by relations between the characteristics of the surrounding space and the components of the megastructure.

74 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic elements

Particles converted into metaparticles_converted into structural components

Uses: Density of attachements diagram

Redefining the elements

75 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic elements

Grid transformation

76 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic elements

77 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic elements

Structure network _____exterior views

78 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic elements

Διασκελετικές λειτουργίες_Μια δομή διασύνδεσης γεγονότων ως ένας ελκυστής αστικών προγραμματικών στοιχείων Η παραδουνάβια περιοχή επέμβασης έχει στοιχεία που μαρτυρούν την παλιά χρήση της ως λιμάνι. Τα στοιχεία αυτά (γερανοί, αποθήκες, βιομηχανικά κτίρια, σιδηροδρομικές γραμμές κλπ) βρίσκονται σε μεγάλη κλίμακα διάσπαρτα στην περιοχή διαμορφώνοντας μια εικόνα της. Η συνδεσιμότητα είναι προβληματική τόσο μεταξύ τους όσο και με την πόλη, με την οποία παρότι γειτνιάζει είναι πλήρως αποκομμένη. Τα παραπάνω δεδομένα ώθησαν στην απόφαση για διαμόρφωση ενός δικτύου. Κατά τον lynch στο βιβλίο του «the image of the city» διακρίνονται πέντε βασικά στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της πόλης: κόμβοι, διαδρομές, τοπόσημα, περιοχές και όρια. Δανειζόμενες αυτές τις έννοιες αναζητήσαμε εκφράσεις τους στην περιοχή και παρατηρήθηκε έλλειψη συνδεσιμότητας. Για να ενταχθούν σ’ ένα ευέλικτο και ενιαίο σύστημα προσδίδεται στο κάθε στοιχείο διαφορετική «συμπεριφορά» ώστε να προκύπτουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Οι συμπεριφορές έχουν ως κύρια χαρακτηριστικά ροικότητα και σχέσεις έλξης – απώθησης . Το αποτέλεσμα είναι ένα χωρικό σύστημα που αποτελείται από ένα σύνολο στοιχείων αμοιβαίας διάδρασης που εμφανίζει πορείες, πυκνότητες, κεντρότητες και τάσεις εξάπλωσης στον τρισδιάστατο χώρο. Αυτό το σύστημα δημιουργεί ένα δίκτυο δημοσίων χώρων, που αποτελεί τη «ραχοκοκαλιά» βάσει της οποίας η περιοχή οργανώνεται ως προς τη γεωμετρία και τη χωροθέτηση των χρήσεων. Παράλληλα, ο κάναβος του δομημένου χώρου της πόλης εισέρχεται στην περιοχή και ακολουθεί τη δομή του δικτύου. Στις περιοχές που το δίκτυο εμφανίζει κεντρότητες και πυκνώσεις τείνουν να έλκονται χρήσεις μεγάλης εμβέλειας. Το δίκτυο αυτό εμφανίζεται στην πρόταση με τη μορφή megastructure, υποδηλώνοντας το νόημα που έχει για τη διαμόρφωση της περιοχής η ενιαία αντιμετώπιση. Με αυτόν τον τρόπο δεν διαχειρίζεται κανείς μόνο τα «τρωτά» σημεία της περιοχής, αλλά έχει τη δυνατότητα με μη ισότροπη αντιμετώπιση να τα ενσωματώσει στο δίκτυο. Επιπλέον, το δίκτυο επιλύει το πρόβλημα της προσβασιμότητας, αναδεικνύοντας συγκεκριμένες ροές από την

79 >> TRANSKELETAL OPERATIONS_An Event Connector Structure as an Attractor of Urban Programmatic elements

πόλη προς την περιοχή καταργώντας το όριο μεταξύ τους, καθώς η πόλη αφήνεται να εξαπλωθεί σύμφωνα με τις τάσεις της. Αυτή η εξάπλωση «φιλτράρεται» από το megastructure όσο πλησιάζει προς το μέτωπο του Δούναβη, με τέτοιο τρόπο ώστε το όριο μετατρέπεται σε πεδίο αλληλεπίδρασης του δομημένου και αδόμητου χώρου, του megastructure και του Δούναβη. Τα αποτελέσματα της αλληλεπίδρασης ποικίλουν, εμφανίζοντας μέγιστες εντάσεις στα σημεία όπου η κατασκευή προσεγγίζει τον Δούναβη αλλάζοντας την τοπογραφία. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του megastructure είναι οτι επιχειρεί να επιλύσει το δημόσιο χώρο σ’ όλες του τις εκφράσεις και κλίμακες. Όπου παρουσιάζει πυκνώσεις τείνει να μετατρέπεται σε στεγασμένο χώρο, ενώ όπου διαχέεται δημιουργεί υπαίθριες διαμορφώσεις και διαδρομές. Μέσα από αυτό το σύστημα τα κατά lynch στοιχεία επαναπροσδιορίζονται ώστε να διαμορφωθεί η καινούρια εικόνα της περιοχής. Τα στοιχεία πλέον εμφανίζονται εξελικτικά και σε συνδυασμό, σχηματίζοντας ένα ευέλικτο σύστημα το οποίο είναι «ανοιχτό» σε πιθανές μεταβολές των δυναμικών του χώρου. Η προσέγγιση δεν αποσκοπεί στο να δώσει έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα στην περιοχή. Παρέχει τις απαραίτητες υποδομές ώστε να είναι δυνατόν αυτή να μην αποτελεί προϊόν ενός σχεδιασμού, αλλά να αφήνει περιθώρια ανάπτυξης σε διάφορες χρονικές φάσεις. Η εικόνα της περιοχής προκύπτει από τις σχέσεις μεταξύ του χαρακτήρα του περιβάλλοντος και των ποιοτήτων του megastructure.

Design Studio, University of Belgrade, Graduate Program

VERSATILITIES

Samardija_Milica_ACCESSIBLE URBANISM

______Djordje Stojanović, Milutin Cerović, Ivana Petruševski, Tijana Lapčević, Vladan Stevovic, Milica Samardzij, Marko Vukovic

81 >> VERSATILITIES_Design Studio, University of Belgrade, Graduate Program

Architecture always arrives to a halt, a condition whereby evolving need outgrows spatial capacities and renders them obsolete. Itâ&#x20AC;&#x2122;s not only the physical limits but also the very meaning and organizational logic of space which grow inadequate over time. Such phenomenon becomes more apparent with ever increasing dynamics of every day life, any given window of time becomes limiting for any building investment to the point where we face the choice between development and sustainability. Paradoxically we are still incapable of having both. At Design Studio, we are interested in the form and its physical characteristics before anything. In the context of change, we are looking into the wide set of parameters defining versatile spatial organizations. Flexible and adaptive formations are investigated as a way of urbanization charged with the ration of randomness and unpredictability. We made excursions to the areas of computation, mathematics, biology, management theory or anything else in the search of a free-style approach to architecture of large scale projects. While accepting impermanency at the level of organizational logic, we explore formal configurations dependant on their ability to respond and evolve. Testing ground for Versatilities is the former industrial zone of 110ha along the Danube River, occupied by Port of Belgrade, and currently under development. In parallel with the planning authorities and along with developer side, studio explored radical concepts of urbanization, regeneration and integration with the city core. Vladan Stevovic, Hippie Urbanism for Port of Belgrade: The idea is to erase the border between the river and the ground, so that there is no clear distinction between the two. Proposal is developed from components with varied properties obtained through triangular subdivision of the given lot. Resulting pattern is used to develop flexible occupancy scenarios and introduce infrastructural strategy. Finally, as the third iteration of the pattern, known planning parameters were introduced to help control of the formal growth. Milica Samardzija, Accessible Urbanism for Port of Belgrade: The project is about accessibility. The most accessible spots are the intersections of the extended existing lines of communication. A few of all these spots are separated to be the initial stage of the area development. The next step is to connect the initial spots with all the spots around them in the perimeter of 150m, and so the process of development is continued through phases. Marko Vukovic, Channel Urbanism for Port of Belgrade: Channel Urbanism is a way to change the current meaning and understanding of Danube waterfront. One of the main goals was to activate the "lost potential" of the river using channels which would be created in a generic manner so they could offer many solutions ( although only five of them are presented ) . As a compensation to the channel ways that would be excavated, and new forms of islands would be added to the northern side of the location creating an unusual and improbable new waterfront...

82 >> VERSATILITIES_Design Studio, University of Belgrade, Graduate Program

Danijela_Roksandic_ADAPTIVE URBANISM

Milos_Zivkovic_ICONIC URBANISM

Maksimovic_Uros_AGRICULTURAL UBRNISM

83 >> VERSATILITIES_Design Studio, University of Belgrade, Graduate Program

Stevanovic_Nebojsa_Keni_PACKING URBANISM

Vladan_Stevovic_HIPPIE_URBANISM.jpg

84 >> VERSATILITIES_Design Studio, University of Belgrade, Graduate Program

Μεταβλητότητες Η αρχιτεκτονική πάντα φτάνει σε μια παύση, μια συνθήκη όπου η ανάγκη για εξέλιξη αναπτύσσεται γρηγορότερα από τις χωρικές ικανότητες και τις αποδίδει άχρηστες. Δεν είναι μόνο τα φυσκά όρια αλλά επίσης το ίδιο το νόημα και η λογική οργάνωσης το χώρου που μεγαλώνουν ανεπαρκή στο χρόνο. Ένα τέτοιο φαινόμενο γίνεται πιο εμφανές με την διαρκώς αυξανόμενη δυναμική της καθημερινής ζωής, κάθε δεδομένο παράθυρο του χρόνου γίνεται περιοριστικό για κάθε κτιριακή επένδυση στο σημείο να αντιμετωπίζουμε την επιλογή ανάμεσα στην ανάπτυξη και την αεΐφορία. Παραδόξως, είμαστε ακόμα ανίκανοι να έχουμε και τα δύο. Στο εργαστήριο σχεδιασμού, ενδιαφερόμαστε πριν απ’ όλα για τη μορφή και τα φυσικά χαρακτηριστικά της. Στο γενικό πλαίσιο της αλλαγής, κοιτάζουμε το ευρύ σύνολο των παραμέτρων που ορίζουν πολύπλευρες χωρικές οργανώσεις. Ελαστικοί και προσαρμοστικοί σχηματισμοί διερευνώνται ως ένα μέσο αστικοποίησης φορτισμένης με τη μερίδα της τυχαιότητας και της απροβλεψιμότητας. Κάνουμε εξορμήσεις στα πεδία του υπολογισμού, τν μαθηματικών, της βιολογίας, της θεωρίας διαχείρισης και οτιδήποτε άλλο σε μια αναζήτηση για μια ελεύθερη προσέγγιση στην αρχιτεκτονική των έργων μεγάλης κλίμακας. Καθώς δεχόμαστε τη παροδικότητα στο επίπεδο της οργανωτικής λογικής, εξερευνούμε μορφολογικούς σχηματισμούς εξαρτώμενους στην ικανότητα τους να αντιδρούν και να εξελίσσονται. Δοκιμαστικό έδαφος για τις Μεταβλητότητες είναι η πρώην βιομηχανική ζώνη των 110 εκταρίων κατά μήκος του ποταμού Δούναβη, υπό την κατοχή του Λιμανιού του Βελιγραδίου, και σήμερα υπό ανάπτυξη. Παράλληλα με τις πολεοδομικές αρχές και μαζί με την πλευρά του επενδυτή (developer), το εργαστήριο διερεύνησε ριζικές έννοιες αστικοποίησης, αναδιαμόρφωσης και ένταξης στον αστικό πυρήνα. Vladan Stevovic, Χίπι Πολεοδομία για το Λιμάνι του Βελιγραδίου: H ιδέα είναι να διαγραφεί το όριο ανάμεσα στο ποτάμι και το έδαφος, έτσι ώστε να μην υπάρχει καμιά καθαρή διάκριση ανάμεσα στα δύο. Η πρόταση αναπτύσσεται από συστατικά με διάφορες ιδιότητες που προέκυψαν μέσα από τριγωνική υποδιαίρεση του δεδομένου οικοπέδου. Το μοτίβο που προκύπτει χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη ελαστικών σεναριών κατοίκησης και για την εισαγωγή υπό-δομικής στρατηγικής. Τελικά, ως η τρίτη επανάληψη του μοτίβου, γνωστοί πολεοδομικί παράμετροι εισάγονται για να βοηθήσουν στον έλεγχο της ανάπτυξης της μορφής. Milica Samardzija, Ευπρόσιτη Πολεοδομία για το Λιμάνι του Βελιγραδίου: Η πρόταση αναφέρεται στην προσβασιμότητα. Τα πιο προσβάσιμα σημεία είναι οι διχοτομήσεις των επεκτεινόμενων υπαρχόντων γραμμών επικοινωνίας. Λίγα από όλα αυτά τα σημεία διαχωρίζονται για να γίνουν η αρχική φάση της αναπτυσσόμενης περιοχής. Το επόμενο βήμα είναι η σύνδεση των αρχικών σημείων με όλα τα γύρω σημεία στην περίμετρο των 150 μέτρων, και έτσι η δαδικασία της ανάπτυξης συνεχίζεται μέσα από τις φάσεις. Marko Vukovic, Πολεοδομία καναλιών για το Λιμάνι του Βελιγραδίου: Η Πολεοδομία Καναλιών είναι ένας τρόπος να αλλάξει το τρέχον νόημα και η τρέχουσα κατανόηση του υδάτινου μετώπου του Δούναβη. Ένας από τους κύριους στόχους ήταν να ενεργοποιήσει το «χαμένο δυναμικό» του ποταμού χρησιμοποιώντας κανάλια τα οποία μπορούν να δημιουργούνται με ένα γενικό τρόπο έτσι ώστε να μπορούν να προσφέρουν πολλές λύσεις (παρ’όλ που μόνο πέντε από αυτές παρουσιάζονται). Ως αντιστάθμιση, καθώς τα κανάλια θα ανασκάπτονται, νέες μορφές των νησιών θα προστίθενται στο βόρειο τμήμα της τοποθεσίας δημιουργώντας ένα ασυνήθιστο και απίθανο νέο μέτωπο...

Djordje Stojanovic Djordje has graduated from University of Belgrade and continued his education in London, earning Master Degrees from Architectural Association DRL and London School of Economics. In the five year period starting from the year 2000, he works for Zaha Hadid Architects, Ron Arad Associates and ARUP AGU. As ARB RIBA III certified architects he worked on several built projects and numerous published studies for the following clients: BMW AG, Mandarina Duck, Thierry Mugler, Hoteles Silken and Parkview. In 2005, he joins AKT Structural Engineering Consultancy as a Design Director, and manages the team of architects and programmers on several completed projects. He develops interest for complex geometries, Building Information Technologies and integrated design processes. Since 2007, Djordje is lecturing at University of Belgrade, where he is running Design Studio Course leading to Master of Architecture Diploma. This year he becomes Assistant Professor. Milutin Cerovic Milutin has finished high school in Belgrade and he started his architectural education at University of Belgrade in 2004. After having successfully finished Bachelor Studies, he enrolled in the programme of Master Studies. During his studies Milutin has developed interest in design processes that can lead to unpredicatble conclusions and geometry that can answer the complexity of today. Since 2007, Milutin has worked as student instructor at University of Belgrade and since 2008 he is student instructor at Design Studio Course at Master Studies. He is currently working on his Diploma project for Master of Architecture. Ivana Petrusevski Ivana has graduated on Bachelor of Architecture from University of Belgrade in 2007. During her studies she works on student projects and explores in area of building use and reuse, building technologies and public spaces. She is continuing her studies on the same faculty and going for Master of Architecture diploma. She develops interests in integrated parametric design of architecture process refered to building technologies and improvement of its use. In the 2008 she becomes Teaching Assistant at Faculty of Architecture, University of Belgrade in the Design Studio on Master Degree program.

85 >> VERSATILITIES_Design Studio, University of Belgrade, Graduate Program

Samardija_Milica_ACCESSIBLE URBANISM

AADRL: Tutor: Theodore Spyropoulos Team Chimera: Pierandrea Angius, Alkis Dikaios, Thomas Jacobsen, Carlos Parraga

Adaptive Ecologies

Notes on a Parametric Urbanism

Project explores an urban model of an ecology based on the social associative principles of the mangrove plant and its collective the Mangal.

__________________________________________________________Theodore Spyropoulos

Minimaforms, Co-Director DRL, Architectural Association

In 1965, Gyorgy Kepes wrote that “to structure a chaotic physical and social environment as well as knowledge and values, we have to accept conditions of the new scale and learn to use the tools that have grown from it.” Kepes expressed an emerging sentiment from the art and design community at MIT in the mid sixties. Nicholas Negroponte a fellow colleague of Kepes also shared this view and in 1967, the same year when Kepes founded the Center for Advanced Visual Studies, Negroponte founded the Architecture Machine Group. In the case of the Architecture Machine Group what emerged as explorations in the partnership of the architect with CAD systems / machines evolved during its tenure beyond the physicality of architecture into an arena of pure communication. Historically this can be clearly understood in the evolution of AMG to what we now know as the MIT Media Lab. From hardware to software what began with architecture abandoned the architectural project for new territories of communicative control. The (AADRL) Architectural Association Design Research Laboratory has been exploring over the last three years a research agenda we have called Parametric Urbanism. The underlying premise has been to develop parametric and generative design systems as tools to correlate and deploy poly scalar strategies that engage master planning, building and material relationships. Under Parametric Urbanism my students have been exploring a form of urbanism as an Adaptive Ecology. Our research has been exploring models of living through the collective behavioral patterns found in nature examining the role of the singular in the collective. Our aim was to speculate on systems that could communicate between urban, building, and material scales of operation. The city understood as ecology motivates our systems through feedback and negotiation between material presence and behavioral response. Speculations: Architecture as a network of stimulus-response mechanisms Adaptation as Form of Evolution Structuring Design – Designing Structure Projects have developed through the constructions of analog and digitally driven architectural machines, data-mining behaviors that can inform the formation and organizational principles of parametric systems that are stimulated through latent or contextual stimuli. Agent based models are developed through pattern logics of growth and adaptation allowing for systems to develop high order goals. Examples of these systems have developed computational machines exploring rule based polyp growth, stigmergic and phyllotactical patterns that are dynamically correlating as systems of interaction. Models such as coral reefs, termite mounds, and mangal forests all suggest intimate collective orders that are constructed through the interplay of local agency and environmental stimulus. Stigmergy for example allows termites to construct their nest through locally controlled deposits signaled through pheromone trails. Environmental stimulus gives rise to structures of elaborate complexity as the termites are continuously adaptive to local and global signaling. The architecture of these structures are not embedded in a blueprint like most man made structures but rather are correlated series of operations that are governed through pheromone trails that emerge through collective interaction. A new collective project is emerging that looks to address the ever pressing needs of our contemporary condition of unprecedented rates of change and scale in our built environment. Through the development of open source systems and tools that privilege co-construction and adaption a critical mass of research and experimentation is being explored. It is through this flux that our attention to parametric and generative systems may be our most powerful tool to construct systems that may truly evolve with our collective needs. John Frazer author of the seminal work An Evolutionary Architecture reminds us that “perhaps…computing without computers is the most important lesson to be learned by designing these tools. The real benefits are found in having to rethink explicitly and clearly the way in which we habitually do things.” His primary aim is to achieve architecture “in the built environment the symbiotic behavior and metabolic balance that is characteristic of the natural environment.” References: Frazer, John (1995). An Evolutionary Architecture, Architectural Association Publications, Themes VII. Kepes, Gyorgy (1965). Vision + Value Series: The Nature and Art of Motion. New York: George Braziller. Negroponte, Nicholas (1970).The Architecture Machine:Toward a More Human Environment: Cambridge,MA/London: MIT Press.

87 >>Theodore Spyropoulos_ ADAPTIVE ECOLOGIES: Notes on a Parametric Urbanism

“An architecture machine that could observe existing environments in the real world and design behaviors from the parent would furnish the architect with both unsolicited knowledge and unsolicited problems.” Nicholas Negroponte “Nature knows no pause in progress and development, and attaches her curse on all inaction.” Johann Wolfgang von Goethe

>> ADAPTIVE ECOLOGIES_Notes on a Parametric Urbanism

88 >>Theodore Spyropoulos_ ADAPTIVE ECOLOGIES: Notes on a Parametric Urbanism

chimera

_AADRL: Tutor: Theodore Spyropoulos _Team Chimera: Pierandrea Angius, Alkis Dikaios, Thomas Jacobsen, Carlos Parraga

Catalog of proto-slab distribution of units networked within one tower that describes the parametrically controlled phyllotaxis radii through core slab and subsystems.

egloo

_AADRL: Tutor: Theodore Spyropoulos _Team Egloo: Pankaj Chaudhary, Jwalant Mahadevwala, Mateo Riestra, Drago Vodanovic

Egloo proposes a decentralized connective neighbor hood model developed through the interplay and trans-coding of material and digital computation.

farm

_AADRL: Tutor: Theodore Spyropoulos _Team Farm: Marga Busquets, Sebastien Delagrange, Iain Maxwell

shampoo

_AADRL: Tutor: Theodore Spyropoulos _Team Shampoo: Pavlos Fereos, Konstantinos Grigoriadis, Alexander Robles Palacio, Irene Shamma

Prototype exploring a detailed development of fiber based structure system and unit deployment. Coral growth principle (increase growth rate at areas of high curvature) informs the distribution and positioning of the housing units within the proposed network

Spyropoulos_ ADAPTIVE Notes on a Parametric Urbanism 89 >>Theodore >> ADAPTIVE ECOLOGIES_Notes onECOLOGIES: a Parametric Urbanism

FARMâ&#x20AC;&#x2122;s research explores stigmergy as pheromone based interaction ecology of agents created to generate highly differentiated and interconnected architectural typologies. Image of prototypical section developed for the Hudson Yards West Development in New York

Προσαρμοστικές οικολογίες: Σημειώσεις για μια Παραμετρική Πολεοδομία

90 >>Theodore Spyropoulos_ ADAPTIVE ECOLOGIES: Notes on a Parametric Urbanism

"Μια αρχιτεκτονική μηχανή που θα μπορούσε να παρατηρήσει υπάρχοντα περιβάλλοντα στον πραγματικό κόσμο και να σχεδιάσει συμπεριφορές από την αρχική αιτία, θα εφοδίαζε τον αρχιτέκτονα με εκούσια γνώση και με εκούσια προβλήματα." Nicholas Negroponte "Η φύση δε γνωρίζει καμία διακοπή στην εξέλιξη και την ανάπτυξη, και αφήνει την κατάρα της σε κάθε αδράνεια." Johann Wolfgang von Goethe

Το 1965,o Gyorgy Kepes έγραψε ότι "για να δομήσουμε ένα χαοτικό φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον καθώς επίσης γνώση και αξίες, πρέπει να δεχτούμε όρους νέας κλίμακας και να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί από αυτό." Ο Kepes εξέφρασε ένα αναδυόμενο συναίσθημα της καλλιτεχνικής και σχεδιαστικής κοινότητας στο MIT στα μέσα της δεκαετίας του '60. Ο Νicholas Negroponte, ένας συνάδελφος του Kepes, υποστήριξε επίσης αυτήν την άποψη και το 1967, το ίδιο έτος που ο Kepes ίδρυσε το Κέντρο Προηγμένων Οπτικών Μελετών, ο Negroponte ίδρυσε την Ομάδα Μηχανής Αρχιτεκτονικής (Architecture Machine Group). Στην περίπτωση της Oμάδας Μηχανής Αρχιτεκτονικής αυτό που προέκυψε ως εξερευνήσεις πάνω στη συνεργασία του αρχιτέκτονα με συστήματα/μηχανές CAD εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια της δραστηριοποίησης της, πέρα από την υλικότητα της αρχιτεκτονικής σε ένα πεδίο καθαρής επικοινωνίας. Ιστορικά, αυτό μπορεί να γίνει σαφέστατα κατανοητό στην εξέλιξη της ΟΜΑ (ΑΜG) σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα ως MIT Μedia Lab. Από το υλισμικό στο λογισμικό, ότι ξεκίνησε με την αρχιτεκτονική εγκατέλειψε το αρχιτεκτονικό έργο για νέα πεδία του επικοινωνιακού ελέγχου. Το (AADRL) Architectural Association Design Research Laboratory εξερευνά κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών ετών ένα ερευνητικό πρόγραμμα το οποίο έχουμε ονομάσει Παραμετρική Πολεοδομία. Η υποκείμενη βάση συλλογισμού ήταν να αναπτύξουμε παραμετρικά και γενεσιουργά συστήματα σχεδιασμού ως εργαλεία με τα οποία θα συσχετίσουμε και θα επεκτείνουμε πολυ-κλιμακωτές στρατηγικές που συνδέσουν σχέσεις βασικού προγραμματισμού, κατασκευής και το υλικού. Κατά την Παραμετρική Πολεοδομία, οι σπουδαστές μου έχουν διερευνήσει μια μορφή πολεοδομίας ως μια Προσαρμοστική Οικολογία. Η έρευνά μας εξερευνά πρότυπα διαβίωσης μέσω των συλλογικών μοντέλων συμπεριφοράς στη φύση, εξετάζοντας το ρόλο της μονάδας στο συλλογικό. Ο στόχος μας ήταν να μελετήσουμε συστήματα που θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν ανάμεσα σε κλίμακες χειρισμών - την αστική κλίμακα, την κλίμακα κατασκευής και την κλίμακα του υλικού. Η πόλη, που ερμηνεύεται ως οικολογία, κινητοποιεί τα συστήματά μας μέσω της ανατροφοδότησης και της διαπραγμάτευσης μεταξύ της υλικής παρουσίας και της συμπεριφοριστικής ανταπόκρισης. Υποθέσεις: Αρχιτεκτονική ως ένα δίκτυο μηχανισμών ερεθισμάτων-ανταποκρίσεων Προσαρμογή ως μορφή εξέλιξης Δομώντας το σχέδιο - Σχεδιάζοντας τη δομή Τα έργα έχουν εξελιχθεί μέσα από κατασκευές αναλογικών και ψηφιακά οδηγούμενων αρχιτεκτονικών μηχανών, συμπεριφορές εξόρυξης γνώσης που μπορούν να πληροφορήσουν το σχηματισμό της μορφής και μέσα από οργανωτικές αρχές παραμετρικών συστημάτων που υποκινούνται μέσω λανθανόντων ή περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. Μοντέλα βασισμένα σε πράκτορες αναπτύσσονται μέσω πρότυπων λογικών αύξησης και προσαρμογής, επιτρέποντας στα συστήματα να αναπτύξουν στόχους υψηλών προδιαγραφών. Παραδείγματα αυτών των συστημάτων έχουν αναπτύξει υπολογιστικές μηχανές που ερευνούν την βασισμένη σε κανόνες ανάπτυξη και τα στιγμεργικά και φυλο-τακτικά μοτίβα του πολύποδα, που συσχετίζονται δυναμικά ως συστήματα αλληλεπίδρασης. Μοντέλα όπως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, τα αναχώματα τερμιτών, και τα ριζοφόρα δάση, όλα προτείνουν οικείες συλλογικές διατάξεις που δομούνται μέσω της αλληλεπίδρασης τοπικών παραγόντων και περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. Η στιγμεργία επιτρέπει, για παράδειγμα, στους τερμίτες για να κατασκευάσουν τη φωλιά τους μέσω των τοπικά ελεγχόμενων αποθεμάτων που σημαίνονται μέσω ιχνών από φερορμόνες. Το περιβαλλοντικό ερέθισμα δημιουργεί δομές επεξεργασμένης πολυπλοκότητας καθώς οι τερμίτες προσαρμόζονται συνεχώς στα τοπικά και παγκόσμια σήματα. Η αρχιτεκτονική αυτών των δομών δεν ενσωματώνεται σε ένα σχέδιο όπως οι περισσότερες δομές, κατασκευασμένες από άνθρωπο, αλλά είναι μάλλον συσχετισμένες σειρές χειρισμών που κυβερνώνται μέσα από ίχνη φερορμονών που προκαλούνται μέσω της συλλογικής αλληλεπίδρασης. Ένα νέο συλλογικό έργο προκύπτει, που στρέφεται στις πάντα πιεστικές ανάγκες των σύγχρονων συνθηκών των πρωτοφανών ρυθμών αλλαγής και κλίμακας στο κτισμένο περιβάλλον μας. Μια κρίσιμη μάζα έρευνας και πειραματισμού εξερευνείται μέσω της ανάπτυξης συστημάτων και εργαλείων ανοικτών πηγών που ενισχύουν την συν-κατασκευή και την προσαρμογή. Μέσω αυτής της ροής, η προσοχή μας στα παραμετρικά και γενεσιουργά συστήματα μπορεί να είναι το ισχυρότερο εργαλείο μας για να κατασκευάσουμε συστήματα που μπορούν αληθινά να εξελιχθούν μαζί με τις συλλογικές ανάγκες μας. Ο John Frazer, συντάκτης της πρωτογενούς εργασίας Μια Εξελικτική Αρχιτεκτονική μας υπενθυμίζει ότι "ίσως... ο υπολογισμός χωρίς υπολογιστές είναι το σημαντικότερο μάθημα που παίρνουμε από το σχεδιασμό αυτών των εργαλείων. Τα πραγματικά οφέλη εντοπίζονται στο ότι πρέπει να ξανασκεφτούμε ρητά και σαφώς τον τρόπο με τον οποίο κάνουμε πράγματα από συνήθεια." Ο πρωταρχικός του στόχος είναι να επιτύχει αρχιτεκτονική "στο κτισμένο περιβάλλον τη συμβιωτική συμπεριφορά και τη μεταβολική ισορροπία που είναι χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος."

chimera _AADRL: Tutor: Theodore Spyropoulos _Team Chimera: Pierandrea Angius, Alkis Dikaios, Thomas Jacobsen, Carlos Parraga

Αναφορές: Frazer, John (1995). An Evolutionary Architecture, Architectural Association Publications, Themes VII. Kepes, Gyorgy (1965). Vision + Value Series: The Nature and Art of Motion. New York: George Braziller. Negroponte, Nicholas (1970). The Architecture Machine:Toward a More Human Environment:Cambridge,MA/London: MIT Press.

Μετάφραση: Ειρήνη Γάλλου

Theodore Spyropoulos co-directs the Architectural Association Design Research Lab [DRL] (London). He directs the experimental architecture and design studio Minimaforms with Stephen Spyropoulos. He is a visiting Research Fellow at MIT since 2006 and curates the AA New Media Research initiative. He has taught in the graduate schools of the University of Pennsylvania and the Royal College of Art. He has studied at the AA, Bartlett School of Architecture and the New Jersey Institute of Technology graduating cum laude and has worked for the offices of Peter Eisenman and Zaha Hadid Architects. Web links: www.aadrl.net www.minimaforms.com

91 >>Theodore Spyropoulos_ ADAPTIVE ECOLOGIES: Notes on a Parametric Urbanism

Project explores an urban model of an ecology based on the social associative principles of the mangrove plant and its collective the Mangal.

Sea Architecture

__________________________________________________Juan Manuel Palerm Salazar Palerm & Navares de Nava Arquitectos, Prof. Universidad de las Palmas de Gran Canaria

Landscape along the coastline

93 >> Juan Manuel Palerm Salazar_ SEA ARCHITECTURE

The territory, the islands, the city and the sea are constantly exchanging materials and objects. The touch of the sea with the coastline creates a unique composition. The sea provides a clear limit which, even being in constant evolution and mutation, is perhaps the only remaining limit in the modern soil, which introduces, in connection with the earth dimension, the scale of the horizon and the vacuum vastness. This relationship is presented with astonishing way in the mouth of the Rio de La Plata, along the coast of Buenos Aires and the River Tigre and San Isidro. The front built along the sea is the subject of an ongoing discovery (like a piece of marble to a sculptor) and an attempt to create a continuous covered space, constructed of materials and volumes of solid, dense and opaque, but that may evolve during the day . It is a landscape formed by elements whose provision follows certain movements of the liquid level (piano liquido). Interdependent objects which occupy an area in order to create an empty space inside the sea. The need to emphasize and at the same time control the contact of the sea environment leads us to establish a paddock around a line, which, like a shell,will create a protection against a very aggressive around. This dimension is even bigger in the Atlantic ocean, producing a contrast between the landscapes and a repertoire of very powerful scenes, a scale multiple and varied, difficult to measure and control but at the same time, thanks to the sea contact, evoking formal dreams and new stimuli. Coastline and insular city - port Part of trade between the sea and the coast occurs in the port, place of streams, where the continuous passage of cargo ships suggests the posting of a building, moving away slowly and leaving the city to lose face onto the horizon , and then finally become part of another city. The landscape of the waterfront is characterized by a continuous exchange of meaningful elements. ÂŤ...Since for every day of life on board of a ship seems to close a circle onto the horizon of the marine realm. The similarity with the majestic monotony of the sea gives the day a certain dignity. Anyone who loves the sea likes also its routine. Nowhere else do the days, weeks and months lie in the past so quickly as in the sea...Âť (Eugenio Trias,"Logica del limite "). The city-port is a special case, which had not, with the exception of urban and architectural study, the attention deserved for its importance, especially in relation to the issue of urban coastline. The port represents a way to appropriate, by the city, the immense sea, which is incorporated in the urban space. And at the same time is a factor which may help to define the urban identity. In the portual city one can identify precise relationships between port and urban forms .The port becomes a central place and has a decisive role in the configuration of the sea front. The meeting between the town, sea and port produces a number of urban places - Walking by the sea, docks, beaches and so on, which convert into elements that characterize this type of city. With protections from the sea, even the external conditions are reflected in the structures of most of the ports that we know, that satisfy both the external and the internal functional requirements, such as San SebastiĂĄn de la Gomera. Through these artefacts we are trying to control the relationship with the sea, while inland, to 25 guarantee the functioning of the port which means an accumulation of containers that later disappear, there are other facilities and equipment for loading and unloading between sea and land, the machines are elements that characterize the landscape in the port and enhance the general landscape and the city image. This report, however, does not occur always in the same terms and it is not easy to identify specific forms and types for the city-port. What seems clear is that the character of a city-port is closely related to the degree of integration that has been established between the type of spatial organization and the port system. And it is precisely on the basis of this integration we can speak of such city and recognize the specific content. The bond, which can be recognized in the port city over time, appears at odds with the numerous instances in which city and port, are ignored instead, as a result of legislative actions, administrative procedures and various incoherent laws.

>> Juan Architettura il mare Manuelcon Palerm Salazar_ SEA ARCHITECTURE 94 >>

And in this, the result of ongoing changes in the realities of cities and ports. The spatial and technological requirements of the ports have changed, seeking for new locations and facilities, leading to the obsolesce of old areas and generating a large crust in the heart of the city, which then resulted in degradation of the surrounding urban areas. The study of urban coastline as part of the city - port is the result of teaching experience coming from the former Secciòn de Arquitectura y Ciudad (SAC) during the academic years 1992 - 1993 and 1993 - 1994, which is a continuation of the LPA 3 (Laboratorio de Proyectos Arquitectònicos, Grupo de Investigaciòn), part of a broader research on the City - Port. This is an opportunity to restore some fundamental assumptions that allowed us to choose the first explanatory solutions to urban coastline: 1. The City Island, or Island City, ie the place or places as defined by the interior shore line that contains all the topological relations, functional, social or other consequences that can be found in a geographically limited area and that leads to the belief that the fragments of which it is composed can be understood only if they are placed in the largest reality that includes them. The port in the Island City is the main point of reference to explain the scale and characteristics of social, economic, territorial and urban planning. 2. Additionally, the city and the port overlap, monopolizing on the geographical scale, the large, the collection and storage, and generally more functional complexity. The port, with its functional equipment, is among the City Island generators and the site is the place where you will find all three activities that characterize our way of life (which is like saying our city), which are: - The industrial and energy conversion, whose highest expression is the major port facilities; - The commercial sector and that of commercial exchange, represented by the commercial park area, an ancient tradition, that requires a deep transformation; - The recreational sector, also in disqualification for the competition of other areas and other equipment. This is the scene of action and from the point of view of the concept of City-Port-Island we can connect it with more architectural references. And this is because the scale and type of issues at stake, as we shall see below, don’t need an intervention very far from those controlled by the discipline of architecture, which is capable of supporting actions and tensions of various kinds, functional organizational actions of the city. 3. As discussed earlier in reference to the need for geographical reasons to investigate the idea of Island-City, so now, to give meaning to actions to be undertaken within the port, we must refer to the problem of the relationship between place and landscape, to understand manipulations associated with a particular geographical location and uniqueness and tackle a subject that exceeds those of the functional, morphological and even social. The Isthmus of Las Palmas de Gran Canaria, with Isleta as wallpaper and the coastline with Anaga Santa Cruz de Tenerife, represent the first clear structural element that, beyond being the result of several seismic events, plays a central role in any urban operation that should address the real issues-key design in the large cities. The history of the occupation’s forms of this place’s unique and irripetible heritage, reminds us of the transformative energy that has been squandered by not realizing the practical imitation of patterns and paths that fragmented on the ground cannot enhance the great concentration of forces that offers us the landscape, if we interpret it through the System-Landscape of the City-Port.

13 14

To define a coastal city it is necessary to recognize and highlight the qualities of an area like this, so important and determine that designing is like holding one of the tools that make the rest of the city. An architecture that, when you need to define the origin and future, must be guided by a dual path (always present in places of this kind), by a careful hand to the relative value of space, which will be accompanied in course of its development by the wishes and intentions of the different social agents who will carefully choose a precise language and a clear structure appropriate and functional according to the real content of the projects. From a certain point of view, we should not forget that from the beginning, the category space interpretation for this place is the "landscape" and should assume a role as a protagonist, to help define the functional relationship which we must refer to and preside the co-ordination operation of all the urban projects, while respecting the values of each, focusing in particular the important, but degraded public space. The ability to deal with skepticism the meeting between the sea and the coastal zone, which now shows two very different kind of realities - the public space for recreation on the one hand, large industrial equipment and transportation for the Port on the other - has confirmed the validity of functional simplicity with which the project has been tackled in an area like this. An area where one can find different activities and uses, separated from one another, leading to urban reports of large and very different weight, typical of an urban structure in which there is the presence of objects that encapsulate the most important creative and productive forces of the city. In fact, only by commercial activities and various infrastructure there can be a link between these two worlds that would otherwise be ignored, being the only solutions that can provide continuity and support for existing activities. The need to overcome these compartments supports the boost and effort to get a full interpretation of these phenomena. Facilitating interventions by their scale and construction cannot be reduced to mere redistribution of standard conventional uses and functions. The contribution of new and indispensable activities of revitalization should not deny, but to reinforce the interconnection and overlapping of spatial arrays that can represent better the dynamic transformation and the willingness to give new shape to the city of the coastline. The draft architecture will encounter approximations for the complexity issue and coast potential, providing the city with good formal solutions, offering, through the highlighting of an articulated system of use of the shoreline, an urban size and useful dignity for the people and at the same time respectful of the values of the permanent site. It is based on this approach that we are working with several colleagues from different disciplines along the coast of Santa Cruz de Tenerife. translation by Evita Hatzipegiou

95 >> Manuel Palerm Salazar_ SEATensions ARCHITECTURE >>Juan NEOGRAD_ Interlapping of Uses through URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGEa 24h/7d Living

The architecture and the public space of urban shoreline

Αρχιτεκτονική με τη θάλασσα Τοπίο κατά μήκος των ακτογραμμών Το έδαφος, τα νησιά, η πόλη και η θάλασσα ανταλλάσουν συνεχώς υλικά και αντικείμενα. Η επαφή της θάλασσας με την ακτογραμμή δημιουργεί μια ιδιόμορφη σύνθεση. Η θάλασσα ορίζει ένα σαφές όριο που παρ’ ότι βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη και μετάλλαξη, είναι ίσως το μοναδικό εναπομείναν όριο στο σύγχρονο έδαφος, που εισάγει, σε σχέση με τις γήινες διαστάσεις, την κλίμακα του ορίζοντα και τη γιγαντιότητα του κενού. Αυτή η σχέση παρουσιάζεται με εκπληκτικό τρόπο στις εκβολές του Rio de La Plata, κατά μήκος της ακτής του Buenos Aires και του ποταμού Tigre και San Isidro. Το κατασκευασμένο μέτωπο κατά μήκος της θάλασσας αποτελεί αντικείμενο συνεχούς ανακάλυψης (όπως ένα κομμάτι μάρμαρο για έναν γλύπτη) και μιας συνεχούς τάσης δημιουργίας ενός χώρου προστατευμένου, κατασκευασμένου από υλικά και όγκους συμπαγείς, πυκνούς και θολούς, που μπορούν ωστόσο να εξελιχθούν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Είναι ένα τοπίο που συντίθεται από στοιχεία των οποίων η διευθέτηση ακολουθεί κινήσεις καθορισμένες από το υγρό επίπεδο (piano liquido). Αντικείμενα που αλληλοεξαρτώνται καταλαμβάνουν χώρο, σκοπεύοντας να δημιουργήσουν έναν κενό χώρο μέσα στη θάλασσα. Η ανάγκη να υπογραμμίσουμε και ταυτόχρονα να ελέγξουμε την επαφή με το θαλάσσιο περιβάλλον οδηγεί στον ορισμό ενός τοίχου γύρω από μια γραμμή (σ.τ.μ. ακτογραμμή) που, όπως μια πανοπλία, προστατεύει από έναν εχθρικό περίγυρο. Αυτή η διάσταση αυξάνεται στον Ατλαντικό και παράγει μια αντίθεση μεταξύ τοπίων και ενός ρεπερτορίου πολύ έντονων σκηνογραφιών, σε πολλαπλές κλίμακες, που μετρώνται και ελέγχονται δύσκολα, μα συγχρόνως, χάρη στην επαφή με τη θάλασσα, προκαλούν φορμαρισμένα όνειρα και καινούρια ερεθίσματα.

96 >> Juan Manuel Palerm Salazar_ SEA ARCHITECTURE

Η ακτογραμμή και η νησιώτικη πόλη – λιμάνι Μέρος των συναλλαγών μεταξύ της θάλασσας και της ακτογραμμής συμβαίνει στο λιμάνι, τόπο μόνιμων ροών, όπου το συνεχές πέρασμα των εμπορικών πλοίων φέρνει στο νου την αποκόλληση ενός κτιρίου που απομακρύνεται σταδιακά και την εγκατάλειψη του αστικού μετώπου από αυτό, για να χαθεί στο άπειρο του ορίζοντα, και να καταλήξει μετέπειτα τμήμα μιας άλλης πόλης. Το σκηνικό των προκυμαίων χαρακτηρίζεται από μια συνεχόμενη εναλλαγή στοιχείων σημαντικών. «…γιατί για κάθε μέρα που περνάει πάνω στο κατάστρωμα ενός πλοίου μοιάζει να κλείνει ένας κύκλος στην ατελείωτη σφαίρα του θαλάσσιου ορίζοντα. Η ομοιότητα με την πομπώδη μονοτονία της θάλασσας προσδίδει στις μέρες κάποιου είδους αξιοπρέπεια. Όποιος αγαπάει τη θάλασσα, αγαπάει και τη ρουτίνα της. Σε κανέναν τόπο οι μέρες, οι βδομάδες και οι μήνες δε βυθίζονται τόσο γρήγορα στο παρελθόν όσο στη θάλασσα….» (Eugenio Trias, “Logica del limite”). Η πόλη - λιμάνι αντιπροσωπεύει μια ιδιόμορφη περίπτωση, που δεν είχε, με εξαίρεση τις πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές μελέτες, την απαιτούμενη για τη σημασία της προσοχή, κυρίως σε σχέση με το θέμα της αστικής ακτογραμμής. Το λιμάνι αντιπροσωπεύει έναν τρόπο κατάκτησης, εκτός της πόλεως, του ατελείωτου της θάλασσας που ενσωματώνεται στο αστικό τοπίο. Και ταυτόχρονα είναι ένα στοιχείο που μπορεί να συμβάλλει στη διασαφήνιση της αστικής ταυτότητας. Στην επίνεια πόλη μπορούν να αναγνωριστούν ακριβείς σχέσεις μεταξύ λιμανιού και αστικής φόρμας. Το λιμάνι μεταμορφώνεται σε κεντρικό σημείο και επηρεάζει αποφασιστικά τη σχηματοποίηση του θαλάσσιου μετώπου. Η συνάντηση πόλεως, λιμανιού και θάλασσας παράγει μια σειρά από αστικούς χώρους, παραθαλάσσιες πορείες, προβλήτες, ακρογιαλιές κτλ, οι οποίοι, μετατρεπόμενοι σε στοιχεία, χαρακτηρίζουν αυτόν τον τύπο πόλεως. Προστατευόμενες από τη θάλασσα, οι εξωτερικές συνθήκες αντικατοπτρίζονται στις δομές των περισσότερων γνωστών λιμανιών, απαντώντας τόσο στους εξωτερικούς παράγοντες, όσο και στις εσωτερικές λειτουργικές ανάγκες, όπως στην περίπτωση του San Sebastian de la Gomera. Διαμέσου αυτών των τεχνουργημάτων, τείνει να ελεγχθεί η σχέση με τη θάλασσα, ενώ εσωτερικά, για να εγγυηθούν τη λειτουργία του λιμανιού, που συνεπάγεται στοίβες κοντέινερ που αργότερα θα εξαφανιστούν, πραγματοποιούνται άλλες εγκαταστάσεις και μηχανήματα για τους χειρισμούς φορτοεκφόρτωσης μεταξύ θάλασσας και εδάφους’ τα μηχανήματα είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον επίνειο χώρο και ενδυναμώνουν γενικότερα το τοπίο και την εικόνα της πόλης. Αυτή η σχέση ωστόσο, δεν εκφράζεται πάντα με τους ίδιους όρους και δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς φόρμες και ειδικούς τύπους για την πόλη – λιμάνι. Αυτό που φαίνεται σαφές είναι ότι ο χαρακτήρας μιας πόλης-λιμάνι συνδέεται στενά με το βαθμό ολοκλήρωσης που έχει δημιουργηθεί μεταξύ του είδους της χωρικής οργάνωσης και το σύστημα λιμένων. Και είναι ακριβώς με βάση αυτό που μπορούμε να μιλάμε για ολοκλήρωση της εν λόγω πόλης και να αναγνωρίσουμε το συγκεκριμένο περιεχόμενο. Ο δεσμός που δύναται να αναγνωριστεί στις επίνειες πόλεις με το πέρασμα του χρόνου, διαφοροποιείται από πάρα πολλές περιπτώσεις όπου πόλη και λιμάνι, αντίθετα, αγνοούνται , ως συνέπεια νομοθετικών ενεργειών, των διαδικασιών διαχείρισης και διάφορων ασυνάρτητων νομοθεσιών. Και σε αυτό προστίθεται η συνέπεια των τρεχόντων αλλαγών στις πραγματικότητες λιμανιών και πόλεων. Οι χωρικές και τεχνολογικές ανάγκες των λιμανιών έχουν διαφοροποιηθεί, αναζητώντας νέες δομές και τοποθεσίες,

1. Η Πόλη Νησί ή αλλιώς το Νησί Πόλη, τουτέστιν η τοποθεσία ή οι τοποθεσίες καθορισμένες από τη γραμμή του εδάφους που εσωκλείει όλες τις τοπογραφικές σχέσεις, λειτουργικές, κοινωνικές, ή διαφορετικού τύπου επιπτώσεις που συναντώνται σε έναν γεωγραφικά περιορισμένο τόπο, και που οδηγούν στην πεποίθηση ότι τα κομμάτια που τη συνθέτουν μπορούν να γίνουν αντιληπτά μόνο εάν συσχετιστούν με την ευρύτερη πραγματικότητα που τα περιλαμβάνει. Το επίνειο της Πόλης – Λιμάνι αντιπροσωπεύει το κύριο στοιχείο αναφοράς για την επεξήγηση της κλίμακας και των χαρακτηριστικών της κοινωνικής οργάνωσης, οικονομικής, γεωγραφικής και πολεοδομικής. 2. Παράλληλα, η πόλη και το λιμάνι επικαλύπτονται, μονοπωλώντας τα σχετικά με την γεωγραφική κλίμακα, τις μεγάλες εργασίες συλλογής και αποθήκευσης, και γενικότερα περιπλοκότερες λειτουργίες. Το λιμάνι, με τον λειτουργικό του εξοπλισμό, μεταξύ των παραγωγών της Πόλης - Νησί και την τοποθεσία του, αντιπροσωπεύει με κάποιο τρόπο το μέρος όπου συγκεντρώνονται οι τρεις δραστηριότητες που χαρακτηρίζουν τον πραγματικό τρόπο ζωής μας, (όπως θα λέγαμε δηλαδή η πόλη μας), που είναι : Η βιομηχανική και ενεργειακή μετατροπή, των οποίων η υψηλότερη είναι η κύρια έκφραση των λιμενικών εγκαταστάσεων, Ο εμπορικός τομέας και αυτός της εμπορικής ανταλλαγής, που αντιπροσωπεύεται από το συνοικιακό παζάρι , η αρχαία αυτή παράδοση, αλλά αυτό απαιτεί μια εκ βαθέων μεταμόρφωση Ο τομέας αναψυχής, παρ’ ότι παρακμάζει λόγω ανταγωνισμού με άλλους τομείς που παρέχουν ευκολίες. Αυτό είναι το σενάριο της παρέμβασης και ξεκινώντας από αυτή τη λογική της σύνθεσης της Πόλης – Λιμάνι – Νησί μπορούμε να το συνδέσουμε με αναφορές περισσότερο αρχιτεκτονικές. Γιατί το μέγεθος και οι το είδος των ερωτημάτων που τίθενται, όπως θα δούμε αργότερα, δε χρειάζονται παρεμβάσεις πολύ μακρινές από αυτές ελεγχόμενες από την αρχιτεκτονική πειθαρχία, που είναι σε θέση να υποστηρίξει τις πράξεις και τις τάσεις διαφόρων τύπων που προκλήθηκαν από τη λειτουργική οργάνωση της πόλης. Όπως αναφερθήκαμε προηγουμένως στην ανάγκη αναφοράς των γεωγραφικών αιτιών για να εμβαθύνουμε στην ιδέα της Πόλης – Νησί, έτσι και τώρα, για να δώσουμε νόημα στις πράξεις που ξεκινούν από το εσωτερικό του Λιμανιού, πρέπει να αναφερθούμε στην προβληματική σχέση τοποθεσίας και τοπίου, για να αντιληφθούμε τους χειρισμούς που σχετίζονται με μια τοποθεσία ιδιαίτερης γεωγραφικής μοναδικότητας και να αντιμετωπίσουμε επομένως ένα ζήτημα που ξεπερνάει τα λειτουργικά ζητήματα, μορφολογικό και κοινωνικό. Ο ισθμός της Las Plamas de Gran Canaria , έχοντας ως φόντο την Isleta και την ακτογραμμή με την Anaga στη Santa Cruz της Tenerife, αντιπροσωπεύουν το πρώτο σαφές δομικό στοιχείο που πέραν του να είναι αποτέλεσμα διαφόρων σεισμικών γεγονότων, παίζει κεντρικό ρόλο σε οποιαδήποτε πολεοδομική διαχείριση που θέλει να αντιμετωπίσει πραγματικά ερωτήματα – κλειδιά του σχεδιασμού μιας μεγάλης πόλης. Η ιστορία του της κατάληψης αυτού του μοναδικού και ανεπανάληπτου χώρου, μας θυμίζει την κληρονομιά της μεταλλακτικής ενέργειας που σπαταλήθηκε γιατί δεν αντιληφθήκαμε πως μια πράξη μίμησης των σχημάτων και διαδρομών που θρυμματίστηκαν στο έδαφος δεν είναι σε θέση να εξελίξει αυτή τη φανταστική συγκέντρωση δυνάμεων που μας προσφέρει αυτό το τοπίο, αν το ερμηνεύσουμε διαμέσου του Συστήματος – Τοπίου της Πόλης – Λιμάνι.

97 >> Juan Manuel Palerm Salazar_ SEA ARCHITECTURE

καθορίζοντας την αχρήστευση παλιότερων περιοχών και παράγοντας ογκώδεις κρούστες στην καρδιά της πόλης, που επιφέρουν με τη σειρά τους τον ξεπεσμό των σχετικών περιοχών πόλεως. Από την άλλη, πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν πως η σύγχρονη πόλη δεν είναι πια ένα συγκεκριμένο όλον, καλά οριοθετημένο, μα έχει μετατραπεί σε μητροπολιτικό φαινόμενο με φύση ασαφή και περίπλοκη. Με αυτά τα κριτήρια, ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης λιμανιού και πόλεως γίνεται ένα ζήτημα περίπλοκο και διφορούμενο. Πώς μπορεί να οικοδομηθεί μια επαρκής σχέση κλίμακας, μεταξύ της αστικής πραγματικότητας, λιμανιού και γεωγραφικού περίγυρου; Πώς μπορεί να ανταποκριθεί στις επιταγές της υποδομής σε τοπικό επίπεδο; Ποιο πρόγραμμα μπορεί να καθοριστεί όσον αφορά στις αλλαγές χρήσεων και λειτουργιών τόσο στην πόλη όσο και στο λιμάνι; Αυτά είναι ορισμένα από πολλά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να παρέμβουμε στις αρχές της σύγχρονης αστικής πραγματικότητας χωρίς να αλλοιώσουμε την επίνεια διάσταση; Μπορούμε να συμπεράνουμε την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ λιμανιού και πόλης ως αδιαχώριστο δίπολο; Μπορεί να ικανοποιηθεί η ανάγκη να παρέμβουμε σεβόμενοι τη σύνθεση της σύγχρονης πόλης, χωρίς να μιμούμαστε εικόνες ή να ανακατασκευάζουμε μη αναστρέψιμες πραγματικότητες; Σε αυτό το ζήτημα, το αρχιτεκτονικό σχέδιο εμφανίζεται ως το εργαλείο που δύναται να παρέχει απαντήσεις πραγματικές και εξακριβωμένες. Παραμένει ωστόσο το ερώτημα για το ποιος είναι ο ρόλος και η αποτελεσματικότητα της αρχιτεκτονικής επέμβασης στη σύγχρονη πόλη, είναι όμως ένα ζήτημα στο οποίο δεν μπορεί να δοθεί μια ρητή απάντηση. Και αντιλαμβανόμενοι αυτό θέτουμε το ζήτημα της ακτογραμμής ως αστικό στοιχείο που προσλαμβάνει στοιχεία κεντρικότητας στη σύγχρονη πόλη – λιμάνι. Η μελέτη της αστικής ακτογραμμής ως στοιχείο της πόλης – λιμάνι είναι το αποτέλεσμα της διδακτικής εμπειρίας που προήλθε από την πρώην Secciòn de Arquitectura y Ciudad (S.A.C.)κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών ετών 1992 – 1993 και 1993 – 1994, που αποτελεί συνέχεια του LPA 3 (Laboratorio de Proyectos Arquitectònicos, Grupo de Investigaciòn), τμήμα της γενικότερης έρευνας πάνω στην Πόλη – Λιμάνι. Είναι ευκαιρία να επαναφέρουμε ορισμένες εννοιολογικές υποθέσεις που επέτρεψαν να αποφασίσουμε και να επιλέξουμε τις πρώτες επεξηγηματικές λύσεις της αστικής ακτογραμμής :

98 >> Juan Manuel Palerm Salazar_ SEA ARCHITECTURE

Η αρχιτεκτονική και ο δημόσιος χώρος της πολεοδομικής ακτογραμμής Για να καθορίσουμε μια αρχιτεκτονικής της πολεοδομικής ακτογραμμής είναι αναγκαίο να αναγνωρίσουμε και να υπογραμμίσουμε την ποιότητα ενός χώρου όπως αυτός, τόσο ουσιώδους και καθοριστικού που ο σχεδιασμός του είναι σαν να κρατάμε στο χέρι μας ένα από τα εργαλεία που θέτουν σε λειτουργία το υπόλοιπο μέρος της πόλης. Μια αρχιτεκτονική που, τη στιγμή που πρέπει να διευκρινιστεί η καταγωγή και το μέλλον, θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη από διπλή τροχιά (πάντα παρούσα σε μέρη παρόμοιας φύσεως), προσεκτική εν μέρει στην αξία του χώρου, που θα συνοδεύεται στη διαδρομή της εξέλιξής του από επιθυμίες και προθέσεις διαφόρων κοινωνικών παραγόντων που θα το χρησιμοποιήσουν, από την άλλη προσεκτική στην επιλογή με ακρίβεια ενός λεξιλογίου σαφούς και μιας κατάλληλης και λειτουργικής δομής σχετικά με το πραγματικό περιεχόμενο των σχεδίων. Από μια σκοπιά, δεν πρέπει να ξεχαστεί πως από την αρχή η χωρική ερμηνευτική τάξη για αυτή την τοποθεσία είναι αυτή του «τοπίου» και θα πρέπει να αναλάβει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο, συμβάλλοντας στο ξεκαθάρισμα της λειτουργικής άρθρωσης που πρέπει να αναφερθούμε και να προεδρεύσουμε στο σύνδεσμο πολεοδομικής διαχείρισης όλων των προγραμμάτων, ακόμα και αν πρόκειται για σεβασμό προσωπικού σθένους, δίνοντας προνόμια ιδιαίτερα στον σημαντικό, αλλά υποβαθμισμένο δημόσιο χώρο. Η δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε με σκεπτικισμό την επαφή της θάλασσας με τη ζώνη της ακτής, που σήμερα παρουσιάζεται με δύο πραγματικότητες τόσο διαφορετικές- ο δημόσιος χώρος για δραστηριότητες αναψυχής από τη μια πλευρά και ο βιομηχανικός εξοπλισμός για τις μεταφορές στο λιμάνι από την άλλη- επιβεβαιώνουν την αξία της λειτουργικής απλότητας με την οποία αντιμετωπίστηκε ο σχεδιασμός μιας περιοχής όπως αυτή. Μια περιοχή όπου συναντώνται δραστηριότητες και χρήσεις διαφορετικές, διαχωρισμένες, που καθορίζουν αστικές σχέσεις μεγάλης σημασίας και πολύ διαφορετικές, τυπικές μιας αστικής δομής στην οποία βρίσκεται η παρουσία αντικειμένων που εσωκλείουν τις πιο σημαντικές παραγωγικές και δημιουργικές δυνάμεις της πόλης. Στην πραγματικότητα, μόνο οι εμπορικές δραστηριότητες και οι οδικές υποδομές φέρνουν σε επαφή αυτούς τους δύο κόσμους που διαφορετικά αγνοούν ο ένας τον άλλον, και αυτές παρουσιάζονται ως οι μόνες λύσεις που μπορούν να δώσουν συνέχεια και υποστήριξη σε άλλες υπάρχουσες δραστηριότητες. Η ανάγκη να ξεπεραστούν αυτά τα σταθερά τμήματα ευνοεί την ώθηση και αποζητά την ερμηνεία της ενσωμάτωσης παρόμοιων φαινομένων. Ευνοώντας παρεμβάσεις που για την κλίμακα και τα δομικά χαρακτηριστικά δεν μπορούν να περιοριστούν σε απλές σταθερές αναδιανομές συμβατικών χρήσεων και λειτουργιών. Η προσθήκη καινούριων και απαραίτητων δραστηριοτήτων ανανέωσης δεν πρέπει να αποτρέψει, αντιθέτως να ενδυναμώσει, τη διασύνδεση και υπέρθεση της χωρικής μήτρας που δύναται να αντιπροσωπεύσει στα μέγιστα τη δυναμική μεταμόρφωσης και τη διάθεση να δοθεί καινούριο σχήμα στην πόλη της ακτογραμμής. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός θα αντιμετωπίσει στις επόμενες προσεγγίσεις το ζήτημα της πολυπλοκότητας και της δυνατότητας της ακτογραμμής, προικίζοντας την πόλη με καλές σχηματικές λύσεις, που είναι σε θέση να προσφέρουν, διαμέσου τονισμού ενός αρθρωτού συστήματος χρήσης της ακτογραμμής, μια χρήσιμη και αξιοπρεπή πολεοδομική διάσταση για τους πολίτες και ταυτόχρονα σεβόμενη τις σταθερές αξίες του χώρου. Πάνω σε αυτή τη βάση εργαζόμαστε με πολλούς συναδέλφους διαφόρων ειδικοτήτων για την ακτογραμμή της Santa Cruz της Tenerife.

Μετάφραση: Εβίτα Χατζηπέγιου

Images: 1. Panoramic View of the sea landscape and the North Tide 2. Charcos. Tide lowland 3. Between lagunes and navy beach, Jandía. Fuerteventura 4. Charcos. El Prix 5-6. Access to the port of Santa Cruz. Competition (Palerm y Tabares de Nava) 7-8. The littoral deposits of San Isidro, Buenos Aires, Argentina 9-10. Drawing of Torriani and view of the beginnings of XX century of San Sebastián de la Gomera 11-12-13. Wharf of Las Palmas 14. View of Las Palmas de Gran Canaria and of Port of La Cruz with the Cathedral and the hills of schaman San Nicolás and San José in the background 15. Program 92 San Sebastián de la Gomera (Project Palerm y Tabares de Nava) 16-17. Access to the port of Santa Cruz. Concorso (Palerm y Tabares de Nava)

Juan Manuel Palerm Salazar Born in Santa Cruz de Tenerife in 1957.Qualified as an architect with ETSA in Las Palmas de Gran Canaria with the mark of Outstanding. Scholarship holder of the Ministry of Education and Science and of the University of Las Palmas de Gran Canaria at the Staff Training and Research Service, conducting research and teaching work at the Dipartamento di Progettazione Architettonica, Instituto Universitario di Architettura di Venezia. Doctorate “Cum Laude” from the ETSA of Las Palmas de Gran Canaria with the thesis “Analogy and Architecture. Reflections about the architectural project as a logical construction and analogical thought.” Lecturer with tenure on Architectural Projects at ETSA in Las Palmas de Gran Canaria. A visiting lecturer at numerous institutions, universities and Architectural Schools in Spain as well Berlin (Germany), Gdansk and Krakow (Poland), Milan, Trieste, Rome, Venice and Trent (Italy), Buenos Aires and La Plata (Argentina). Founded the Palerm & Tabares de Nava, Arquitectos Studio in 1995. He has published a variety of books including Architecturas posibles, San Sebastian de la Gomera and the Department of Graphic Expression and Architectural Projects of ETSA of the University of Las Palmas de Gran Canaria, 1989, Architectura y Urbanismo en Canarias 1968 – 1988 (The Architectural School of the Polytechnic University of the Canary Islands, Las Palmas e Gran Canaria 1989); Las Palmas Ciudad – Puerto, SAC and the Portoluz Business Association, Las Palmas de Gran Canaria, 1996); Componentes Analogicos del Proyecto Architectonico (The DADO Foundation, Book of Urban Ideology, Santa Cruz de Tenerife, 1996).He has worked on magazines and publications of great prestige such as the architectura magazine, Periferia where he was a member of the Editorial Board, Basa and Intersezioni.

99 >> Juan Manuel Palerm Salazar_ SEA ARCHITECTURE

_____________________________________________ Prodromos Nikiforidis_Bernard Cuomo

The search for a New Urban Equilibrium in the Sea Waterfront of the City

Recreation of the New Coast of Thessaloniki

101 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

102 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

The Garden of Roses and the pavement Water Incident

103 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

As more and more people are accumulated in big cities, the constantly expanding urban environment, becomes as valuable and demands the same balanced management as the threatened natural environment of the planet. The cities worldwide seek for viable strategies of recreation; seek for balance between the natural and the built, exploiting their natural advantages (sea waterfronts, lakes or rivers, forests around cities and landscapes of natural beauty). The design of the public space of cities, the urban parks and the big voids of the urban fabric, become the ideal landscapes for the pursuit of balanced solutions that respect equally the citizen and the environment. The intention of the Municipality of Thessaloniki for the redevelopment of the New Coast and the announcement of the relevant competition, gave us the opportunity to experiment on this organizational logic of the city public space. Where the architectural design encounters the options of the formation of an overall micro-ecosystem, with the interactions, the variation, the heterogeny but also its coherence. The design, the choice of materials, the choice of plantation, the lighting, they all have to contribute not only to the construction of a high quality public space but mainly to the organization of a space that is “inscribed” smoothly to the existing urban landscape and its management and maintenance do not demand the waste of valuable resources. Recognizing the multiplicity that is inherent to the attempt of redesigning an urban space with multiple meaning for the city, we made an effort to study the area globally. Our basic desire was the complete approach of the topic aiming at proposed operations that present consequence and coherence to a unified architectural proposal, and simultaneously contribute to the regeneration of the ecosystem at the borderline between sea and city. The New Coast of Thessaloniki is a linear place with relatively limited depth and big length, a fact that offers to it the characteristics of the “front”, of the thin skin, that spreads over the difficult and challenging limit between land and sea, between natural and constructed landscape. The design at this limit has to co-exist and converse with the water element, that is the nature at its most unstable form. Specifically the sea background of the gulf of Thessaloniki, constitutes this amazing scenery, where the ephemeral and the mutable are the major elements that create a different atmosphere each time. Any intervention to this background, takes its color, exists because this exists, cannot compete with it but only co-exist and earn a little bit of its tireless glamour. For these reasons, the basic decision of the proposal was to maintain the characteristic and recognizable physiognomy of the unified front towards the sea, the continuation and the linearity of the landscape. Believing that we have to preserve the most charming element of the New Coast of Thessaloniki, that is the unified and interesting promenade path next to the open sea horizon, there was no attempt of an extension of structures inside the sea. Linear walk – Green rooms and point interventions The “reading” of the site, the stressing of its characteristic elements and the parameters that influence its identity, constitute the interpretative key for its understanding and the design realization of feasible proposals. For the waterfront of the New Coast, we distinguished two major characteristics, which will set the boundaries of the basic choices of the proposal. The walk right above the limit between land and sea, the pavement of the Coast, with the characteristics of linearity, continuation, the open and not interrupted range of vision, the feeling of the infinity due to the intense presence of water, the line of the horizon inside the sea, that sometimes is described profound and clear and other times is completely lost, unifying sky and sea with impressive results. The green spaces, with interspersed uses of recreation and small sports, differentiate this section from the breakwater, offering shadow, soft grounds, visual isolation, interchanges of spaces. Linearity and continuity – “ Wave walkers” The breakwater The linearity, the dynamic continuous, the open horizon, are the important advantages of the New Coast, that are stretched and strengthened with the formation of the breakwater floor. The breakwater of the coast is an ideal place for walking, without interruptions, without vexations. The “walker” is exposed to the light, to the open perspective, to a continuous walk on the charming limit between the two opposite: the stability of the massive breakwater – the instability and lucidity of the liquid element. The paving of the coast, from the White Tower to the Concert Hall, is confronted unitedly and equally, without hierarchies and fluctuations to its width. We propose a cast floor that will be constructed in all the waterfront length, and in all its width, wherever there is hard floor. The floor is

104 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

Shelter of the Garden of Sound The Garden of Memory

The Garden of Music

105 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

The Garden of Sound

106 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

differentiated only in two spots: a. to point out the lining of the cycling route, b. to the ending of the breakwater to the water, where we attempt to stress the land and sea limit with the use of a wooden deck from bangkirai. In the inner side of the breakwater, the alternative of a shaded walk is offered. This walk with the proposed sitting-rooms among the trees, is particularly useful during the summer months mainly to elderly people. The alley functions as an intermediate limit-filter between the two discrete parts of the coast front: the paving and the green zone. It creates a quality differentiated walk, it is delimited from the trees and shapes a unified image to the view of the waterfront from the sea. Public Space in the familiar scale of the private: The Gardens In the opposite side of the linear route, 15 spaces of green are formed in the inner side, as a succession of “green rooms – gardens” with a special thematic characteristic each. The choice of this term, rooms – gardens, foretells the intentions: it is about a sequence of spaces that attempt to maintain the familiar atmosphere of the private, while forming the public space. It’s not about big “parks”, but “rooms” of small size that remind of the house gardens that existed in the area before the landfill and which reached the edge of the wave and the natural seashore. The gardens, in opposition to the paving of the coastline, are protected spaces, have their own introversion. The differentiation, the interchange, the possibility of visual isolation, the shading, the surprise, the discovery or the reveal of the different, the game, the soft floors, the green: the gardens follow other ways of synthetic language, glorifying the familiar and the private, creating new collective spaces in a local scale. The experience is transformed into a path, where the ephemeral (the interchange of seasons) and the various (the multi-centrality of study) are appointed to dominant elements of composition and distract different feelings from the visitor – user. The myth is revealed along the path, re-determined through the natural phenomena, and creates constantly transforming visual phenomena. This tendency of contemporary city landscape composition aims at the creation of a space in motion that follows the change of the seasons. With the naming of the fifteen “green rooms” following their thematic organization, each space is signaled notionally, the element of surprise is strengthened and more users are given motive to appropriate it. The names of the gardens starting from the Garden of Alexander are successively: 1. The Garden of Alexander 2. The Garden of Afternoon Sun 3. The Garden of Sand 4. The Garden of Shadow 5. The Garden of Seasons 6. The Garden of Odysseas Fokas 7. The Garden of Mediterranean 8. The Garden of the Sculptors 9. The Garden inside the Sea 10. The Garden of Friends 11. The Garden of Sound 12. The Garden of Roses 13. The Garden of Memory 14. The Garden of Water 15. The Garden of Music Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_The common way began from the Architecture School of Toulouse in the beginning of the ‘80s. Moreover, Prodromos Nikiforidis was studying industrial design in Paris and post-gradute studies in the History of Civilizations in Toulouse and Urbanism in Sorbonne. In 1986 they did the 1st architectural competition, while in 1991 they won the 1st prize in Europan 2 and after that a lot of awards have followed in European and international competitions, 1st Prize in the International competition for the Redesign of the Aristotelous Monumental Axis in 1997, 1st Prize in the competition for the Recreation of the New Coast of Thessaloniki and 1st Prize in the competition for the Academy of Letters and Civilization of Kalamaria. In 1996 they started a collaboration in Thessaloniki. The most important projects are: Housing Complex in Paris 19921994, Theatre and cultural center of Menemeni 1996-…, Industrial building in Thessaloniki 2004-2006, Technopolis of Thessaloniki 2006-2009, Recreation of the New Coast of Thesslaoniki 2000-2008 and Treasury of the Bank of Greece 2001-2009. In 2009 they were awarded for the Recreation of the New Coast of Thessaloniki, the Architectural Award for the years 2004-2008 from the Hellenic Institute of Architecture.

View from the balcony of the pumping station

107 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

108 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

Ανάπλαση της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης Η αναζήτηση μιας νέας αστικής ισορροπίας στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης Καθώς ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων συσσωρεύεται στις μεγάλες πόλεις, το αστικό περιβάλλον, συνεχώς επεκτεινόμενο, γίνεται το ίδιο πολύτιμο και απαιτεί την ίδια ισορροπημένη διαχείριση όσο και το απειλούμενο φυσικό περιβάλλον του πλανήτη. Οι πόλεις παγκοσμίως αναζητούν βιώσιμες στρατηγικές ανάπλασης, αναζητούν την ισορροπία ανάμεσα στο φυσικό και το κτισμένο, αξιοποιώντας τα φυσικά τους πλεονεκτήματα (θαλάσσια μέτωπα, λίμνες ή ποτάμια, περιαστικά δάση και τοπία φυσικού κάλους). Ο σχεδιασμός του δημόσιου χώρου των πόλεων, τα αστικά πάρκα και τα μεγάλα κενά του αστικού ιστού, γίνονται τα ιδανικά τοπία για την αναζήτηση ισορροπημένων λύσεων που σέβονται εξίσου τον πολίτη και το περιβάλλον. Η πρόθεση του Δήμου Θεσσαλονίκης για την ανάπλαση της Νέας Παραλίας και η προκήρυξη του σχετικού διαγωνισμού, μας έδωσε την ευκαιρία να πειραματιστούμε πάνω σε αυτή τη λογική οργάνωσης του δημόσιου χώρου της πόλης. Εκεί όπου ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός συναντά τις επιλογές της συγκρότησης ενός συνολικού μικρο-οικοσυστήματος, με τις αλληλεπιδράσεις του, την ποικιλότητα, την ετερογένεια αλλά και τη συνοχή του. Ο σχεδιασμός, η επιλογή των υλικών, η επιλογή των φυτικών ειδών, ο φωτισμός, όλα οφείλουν να συμβάλλουν όχι μόνο στην κατασκευή ενός δημόσιου χώρου υψηλής ποιότητας, αλλά κυρίως στην οργάνωση ενός χώρου που "εγγράφεται" ομαλά στον υπάρχον αστικό τοπίο και η διαχείριση και συντήρησή του δεν απαιτεί τη σπατάλη πολύτιμων πόρων. Αναγνωρίζοντας την πολυπλοκότητα που ενυπάρχει στο εγχείρημα του επανασχεδιασμού ενός αστικού χώρου με πολλαπλή σημασία για την πόλη, έγινε προσπάθεια να μελετηθεί η περιοχή σφαιρικά. Βασική επιθυμία ήταν η ολοκληρωμένη προσέγγιση του θέματος με στόχο οι προτεινόμενοι χειρισμοί να παρουσιάζουν συνέπεια και συνοχή σε μία ενιαία αρχιτεκτονική πρόταση, και ταυτόχρονα να αποτελούν βιώσιμες λύσεις για τη διατήρηση της ταυτότητας του τοπίου, συμβάλλοντας στην αναγέννηση ενός οικοσυστήματος στο μεταίχμιο μεταξύ θάλασσας και πόλης. Η Νέα Παραλία της Θεσσαλονίκης είναι ένας γραμμικός τόπος με περιορισμένο σχετικά βάθος και μεγάλο μήκος, γεγονός που του προσδίδει ακριβώς τα χαρακτηριστικά του ‘’μετώπου’’, του λεπτού φλοιού, που απλώνεται πάνω στο δύσκολο και προκλητικό όριο μεταξύ στεριάς και θάλασσας, μεταξύ φυσικού και κατασκευασμένου τοπίου. Ο σχεδιασμός σε αυτό το όριο οφείλει να συνυπάρξει και να συνδιαλλαγεί με το υδάτινο στοιχείο, δηλαδή τη φύση στη πιο ασταθή μορφή της. Ιδιαίτερα το θαλάσσιο φόντο στον κόλπο της Θεσσαλονίκης, αποτελεί το εκπληκτικό αυτό σκηνικό, όπου το εφήμερο και το μεταβλητό είναι τα κυρίαρχα στοιχεία που δημιουργούν μια διαφορετική κάθε φορά ατμόσφαιρα. Η όποια επέμβαση σε αυτό το φόντο, παίρνει το χρώμα του, υπάρχει γιατί υπάρχει αυτό, δεν μπορεί να το ανταγωνιστεί παρά να συνυπάρξει και να κερδίσει λίγη από την ακούραστη αίγλη του. Για αυτούς τους λόγους, η βασική απόφαση της πρότασης ήταν να διατηρηθεί η χαρακτηριστική και αναγνωρίσιμη φυσιογνωμία του ενιαίου μετώπου προς την θάλασσα, η συνέχεια και γραμμικότητα του τοπίου. Πιστεύοντας πως πρέπει να διαφυλαχθεί το γοητευτικό στοιχείο της Νέας Παραλίας Θεσσαλονίκης, που είναι η ενιαία και ενδιαφέρουσα πορεία περιπάτου πλάι στον ανοικτό θαλάσσιο ορίζοντα, δεν επιχειρήθηκε καμιά προέκταση κατασκευών μέσα στη θάλασσα. Γραμμική πορεία-Πράσινα δωμάτια και σημειακές επεμβάσεις Η ‘’ανάγνωση’’ της τοποθεσίας, η επισήμανση των χαρακτηριστικών της στοιχείων και των παραμέτρων που επιδρούν στην ταυτότητά της, αποτελεί το ερμηνευτικό κλειδί για την κατανόηση της και τη σχεδιαστική υλοποίηση εφικτών προτάσεων. Για το μέτωπο της Νέας Παραλίας διακρίναμε δύο σημαντικά χαρακτηριστικά τα οποία θα οριοθετούν τις βασικές επιλογές της πρότασης. ‘’ Η πορεία πάνω ακριβώς στο όριο μεταξύ στεριάς και θάλασσας, το πλακόστρωτο της παραλίας, με τα χαρακτηριστικά της γραμμικότητας, της συνέχειας, το ανοικτό και μη διακοπτόμενο οπτικό πεδίο, την αίσθηση του απείρου λόγω της έντονης παρουσίας του νερού, τη γραμμή του ορίζοντα μέσα στη θάλασσα, που άλλοτε διαγράφεται έντονη και καθαρή και άλλοτε χάνεται εντελώς, ενοποιώντας με εντυπωσιακά αποτελέσματα, τον ουρανό με τη θάλασσα. ‘’ Οι χώροι πρασίνου, με διάσπαρτες χρήσεις αναψυχής και μικρών αθλοπαιδιών, διαφοροποιούν αυτό το τμήμα από το κρηπίδωμα, προσφέροντας σκιασμό, μαλακά δάπεδα, οπτική απομόνωση, εναλλαγές χώρων.

Γραμμικότητα και συνέχεια – ‘’Περιπατητές κυμάτων’’ Το κρηπίδωμα Η γραμμικότητα, το δυναμικό συνεχές, ο ανοικτός ορίζοντας, είναι τα σημαντικά πλεονεκτήματα της Νέας Παραλίας, που εντείνονται και ενισχύονται με την διαμόρφωση του δαπέδου του κρηπιδώματος.

Δημόσιος χώρος στην οικεία κλίμακα του ιδιωτικού: Οι Κήποι Στον αντίποδα της γραμμικής πορείας, διαμορφώνονται, στην εσωτερική πλευρά, 15 χώροι πρασίνου ως μια αλληλοδιαδοχή "πράσινων δωματίων - κήπων" με ένα ιδιαίτερο θεματικό χαρακτηριστικό ο καθένας. Η επιλογή αυτού του όρου, δωμάτια - κήποι, προλέγει τις προθέσεις: πρόκειται για μια διαδοχή χώρων που επιχειρούν να διατηρήσουν την οικεία ατμόσφαιρα του ιδιωτικού, διαμορφώνοντας ωστόσο το δημόσιο χώρο. Δεν πρόκειται για μεγάλα "πάρκα", αλλά μικρής έκτασης "δωμάτια" που φέρνουν στη μνήμη τους κήπους των κατοικιών που υπήρχαν στην περιοχή πριν την επιχωμάτωση και οι οποίοι έφταναν μέχρι την άκρη του κύματος και τον φυσικό αιγιαλό. Οι κήποι, σε αντίθεση με το πλακόστρωτο της παραλίας είναι προστατευμένοι χώροι, έχουν τη δικής τους εσωστρέφεια. Η διαφοροποίηση, η εναλλαγή, η δυνατότητα οπτικής απομόνωσης, ο σκιασμός, η έκπληξη, η ανακάλυψη ή αποκάλυψη του διαφορετικού, το παιχνίδι, τα μαλακά δάπεδα, το πράσινο: οι κήποι ακολουθούν άλλους δρόμους συνθετικής γλώσσας, εξυμνώντας το οικείο και το ιδιωτικό, δημιουργώντας νέους συλλογικούς χώρους σε μια κλίμακα τοπική. Η εμπειρία μετασχηματίζεται σε μια διαδρομή, όπου το εφήμερο (η εναλλαγή των εποχών) και το ποικίλο (η πολυκεντρικότητα της μελέτης) αναδεικνύονται σε κυρίαρχα στοιχεία της σύνθεσης και αποσπούν διαφορετικά συναισθήματα από τον επισκέπτη - χρήστη. Ο μύθος αποκαλύπτεται κατά μήκος της διαδρομής, επανακαθορίζεται μέσω των φυσικών φαινομένων, δημιουργεί διαρκώς μεταβαλλόμενα οπτικά φαινόμενα. Αυτή η τάση σύνθεσης του τοπίου της σύγχρονης πόλης στοχεύει στη δημιουργία ενός χώρου σε κίνηση που ακολουθεί την αλλαγή των εποχών. Με την ονομασία των δεκαπέντε "πράσινων δωματίων" να ακολουθεί τη θεματική τους οργάνωση, ο κάθε χώρος σηματοδοτείται νοηματικά, ενισχύεται το στοιχείο της έκπληξης και δίνεται κίνητρο σε περισσότερους χρήστες να τον οικειοποιηθούν. Τα ονόματα των κήπων ξεκινώντας από τον Κήπο του Αλέξανδρου είναι διαδοχικά: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

Ο Κήπος του Αλέξανδρου Ο Κήπος του Απογευματινού Ήλιου Ο Κήπος της Άμμου Ο Κήπος του Ίσκιου Ο Κήπος των Εποχών Ο Κήπος του Οδυσσέα Φωκά Ο Κήπος της Μεσογείου Ο Κήπος των Γλυπτών Ο Κήπος μέσα στη Θάλασσα Ο Κήπος των Φίλων Ο Κήπος του Ήχου Ο Κήπος των Ρόδων Ο Κήπος της Μνήμης Ο Κήπος του Νερού Ο Κήπος της Μουσικής

109 >> Prodromos Nikiforidis, Bernard Cuomo_RECREATION OF THE NEW COAST OF THESSALONIKI

Το κρηπίδωμα της παραλίας είναι ιδανικός τόπος περιπάτου, χωρίς διακοπές, χωρίς οχλήσεις. Ο

‘’περιπατητής’’ είναι εκτεθειμένος στο φως, στην ανοικτή προοπτική, σε μια συνεχή πορεία πάνω στο γοητευτικό όριο μεταξύ των αντίθετων: η σταθερότητα του συμπαγούς κρηπιδώματος-η αστάθεια και διαύγεια του υγρού στοιχείου. Το πλακόστρωτο της παραλίας, από το Λευκό Πύργο έως το Μέγαρο Μουσικής, αντιμετωπίζεται ενιαία και ισότιμα, χωρίς ιεραρχήσεις και αυξομειώσεις στο εύρος του. Προτείνεται ένα χυτό δάπεδο που θα κατασκευαστεί σε όλο το μήκος του μετώπου, και σε όλο το πλάτος του όπου υπάρχει σκληρό δάπεδο. Το δάπεδο διαφοροποιείται μόνο σε δύο σημεία: α. για να σημάνει την χάραξη ποδηλατοδρόμου, β. στο σημείο της απόληξης του κρηπιδώματος στο νερό, όπου με τη χρήση του ξύλινου καταστρώματος από bangkirai επιχειρείται να τονιστεί το όριο ξηράς και θάλασσας. Στην εσωτερική πλευρά του κρηπιδώματος, προσφέρεται η εναλλακτική δυνατότητα μιας σκιασμένης διαδρομής. Η διαδρομή αυτή με τα προτεινόμενα καθιστικά ανάμεσα στα δέντρα, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη τους θερινούς μήνες κυρίως σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Η αλέα λειτουργεί ως ενδιάμεσο όριο-φίλτρο μεταξύ των δύο διακριτών τμημάτων του παραλιακού μετώπου: του πλακόστρωτου και της πράσινης ζώνης. Δημιουργεί μια διαφοροποιημένη σε ποιότητες διαδρομή, οριοθετείται από τα δέντρα και διαμορφώνει μια ενιαία εικόνα στη θέα του μετώπου από τη θάλασσα.

Aquatic Urban Landscapes _____________________________________________________________ Zoi Karakinari Architect AUTH, Master in Landscape Architecture AUTH, Adjunct Lecturer A.U.TH.

Aquatic urban landscapes constitute ecosystems, and quite vulnerable ones, due to the coexistence of elements from aquatic, terrestrial and anthropogenic environments. Because of their inherent valnurability, any intervention aimig at these landscapes should firstly ensure the ecological balance before exploiting them, to the point that this is feasible. Until recently, these landscapes were regarded as fragments of memory and spatial incontinuity of the city. Nowadays however, they constitute areas to be exploited, in terms of urban and landscape planning. Aiming at the coherence of the urban fabric, abandoned or underdeveloped sites - until recently regarded as spatial voids - are incorporated and reused, redefining like this the relationship between the city and the water, while converting the site into a vital one. Waterfronts and natural coastlines are formed, in order to revive the city’ s image and highlight its aquatic element. The following examples of landscape planning in urban environments aim at demonstrating how such sites were designed to facilitate the citizens, while addressing their needs.

Perhaps the greatest urban regeneration in Korea’s history, the project concerns a former stream, 11 kms long while covering an area of 51 square kms, which was buried in order for the central vehicular artery of Korea’s capital to be constructed. A double motoraway, featuring ten ground traffic lanes and four overground ones, successfully dealt with the city’s traffic problem.However, frequent occurences of overflow made the local authiorities re-examine and redifine the whole project. Within a sustainable approach of the urban landscape it was suggested that the stream re-adopts its natural role and the underdeveloped area become enviromentally purified. Such an approach would lead to the formation of large free, green spaces along the natural banks, bridging like that the two disconnected from the vehicular axis sides, while penetrating in the urban fabric of the city, radically altering its form.Visual and aptikh continuity is achieved, while constituting a point of reference as an intervention of a great scale. New aquatic landscapes in Singapore Conversion of the Kallang Canal into a river, Singapore Atelier Dreiseitl and Local Authorities, 2009 Singapore boasts an extended/extensive aquatic network, featuring 32 long rivers and narrow, water drainage canals of over 7kms, with a network of pluvial waters, which after being appropriately processed, they are turned into potable water for the residents and seperate drainage networks for the residences, with cleaning filters so that the filtered watered can be reused for irrigation purposes. Nevertheless, the city suffers from a serious water shortage. During the tropical monsoons, the rainfall is so heavy that the canals fail to trap the volume water before it pours into the sea from the rivers. Being empty almost all year round and insufficient when really needed, they constitute sources of pollution, stench, and muck, dividing the city into lanes and leading to the formation of discontinuities. The project is a joint initiative for the management of the waters, aiming at upholding and collecting the water in reservoirs and the formation of spaces of recreation for the citizens at the same time. Via the system of decentralisation, new small channels in combination with already existing will create a secondary network, that in periods of intense rainfalls will be capable to retain and to store part of aquatic charge slowing down thus his fast flow in the rivers. The big channels will be cleaned with the help of biotopes that will be created in their banks, so as to convert progressively to big, natural wetlands. The originality of study is focused in the transformation of the previously hard network of channels in a softer network of wetlands. Thus, it functions as a flood-preventing construction for the city, retaining and storing big volume of waters. It encourages the biodiversity of types as an ecosystem, while at the same time it ceases the existing territorial discontinuities, through the configuration and their exploitation in open spaces of recreation, for it creates a mesh of open spaces in the urban fabric.

111 >> Zoi Karakinari_AQUATIC URBAN LANDSCAPES

Restoration and regeneration of a former stream Cheonggyecheon, Seoul,Korea Young-sun Chung and Seoahn total landscape architect, 2003

112 >> Zoi Karakinari_AQUATIC URBAN LANDSCAPES

Cleansing and reformation of the coastal forehead in the Olympic Sculpture park Seattle, America Marion Weiss, Michel Manfredi, 2007 For many years the under study region constituted a space of transport of oil from the sea to the installations of petrolic company Union Oil of California, creating a polluted site. The last fifteen years, the company started the process of cleansing the region, digging and throwing away 117,000 tons of polluted soil and 15.000 litres of oil derivatives. It is an exceptionally narrow band of ground, 3,4 hectares total, cut into pieces from infrastructures as the existing railway lines in use and the central road axis that leads to the city. It functions as a binding space of the coastal forehead of Elliott Bay and the inner land, presents an intense bas-relief with hypsometric differences reaching up to 15 metres and a rainy climate, impending his planning. The solution was found in a hybrid Z form, which shapes the ground so that it covers the hypsometric differences progressively, exceeding at the same time the problem of crossing the infrastructures of transport. The objective is the smooth connection of the coastal forehead with the detached urban web. Due to the embankment procedures, the process of cleansing will have been carried out absolutely in the next decade. In the highest point, in an overlooking spot, has been placed the museum of sculpture as an extension of the ground and the beginning of the Z form: the first axis constitutes the entry in the museum that is connected immediately with the urban web, the second axis crosses the road artery and offers panoramic view of the Elliott gulf, while the third axis overtakes the railway lines in order to lead to the coastal forehead. At the same time a second system with natural elements, Z formed as well, tracks the ground formation: a dense evergreen forest parallel to the central street, in order to conceal it eventually, a second forest with deciduous populus tremula that changes characteristically each season and a third at the length of the coast with tamarix palviflora and hydric plants creating ecotopes, suppressing the explicit limits of land and sea. At the end of each shaped hill-axis, a draining system is placed that collects and directs the water to the lower point of the gulf, avoiding thus the erosion. The new planting helps also in the cleaning of the rainwater and it reaches the sea. Through the restoration of the soil, the configuration of the bas-relief, the rational use and management of water, the coastal forehead is developed, it operates again as an ecosystem and is really connected with the urban fabric, re-defining the picture of city in the limits of land and sea. Translation by Maggie Avramopoulou Image Credits: seattle: Topos magazine, issue tittle: Water, Design and Management, No 59, 2007, Callwey editions, Munich, Germany publication tittle: Olympic sculpture park in Seattle , Marion Weiss and Michael Manfredi. singapore: Topos magazine, issue tittle: Water, Design and Management, No 59, 2007, Callwey editions, Munich, Germany publication tittle: New waterscapes for Singapore, Herbert Dreiseitl cheonggyecheon; all images by: Eco-landscape, ca-press editions, 2006, seoul, korea publication tittle: Cheonggyecheon Plaza, Young-sun Chung and http://www.japanvisitor.com/index Zoi Karakinari has graduated from the School of Architecture, AUTH. She holds a Master in Landscape Architecture from the School of Architecture, AUTH, and she is currently a PhD candidate in the Inter-department post-graduate program of the School of Architecture and the School of Agriculture, AUTH. She is an Adjunct Lecturer in the school of Architecture, AUTH and is participating in numerous research programs. Her work has been exhibited and published in Europe.

113 >> Zoi Karakinari_AQUATIC URBAN LANDSCAPES >> AQUATIC URBAN LANDSCAPES

Conversion of the Kallang Canal into a river. Singapore.

Cleansing and Reformation of the Coastal Forehaed in the Olympic Sculpture Park. Seattle, America.

Υδάτινα Αστικά Τοπία Τα υδάτινα αστικά τοπία αποτελούν οικοσυστήματα και μάλιστα πολύ ευάλωτα, λόγω της συνύπαρξης στοιχείων τόσο από το υδάτινο και χερσαίο περιβάλλον, όσο και από το ανθρωπογενές. Ως τοπία εξαιρετικής ευαισθησίας, οποιαδήποτε επέμβαση οφείλει πρώτιστα να εξασφαλίζει τις οικολογικές ισορροπίες τους και στη συνέχεια να τα αξιοποιεί, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Μέχρι πολύ πρόσφατα αντιμετωπίζονταν ως θραύσματα μνήμης και χωρικής ασυνέχειας της πόλης. Σήμερα πια συνιστούν ανεκμετάλλευτες περιοχές προς αξιοποίηση, στα πλαίσια του αστικού σχεδιασμού και του σχεδιασμού του τοπίου τους. Με στόχο την απόδοση της συνοχής του αστικού ιστού, ενσωματώνονται και επαναχρησιμοποιούνται οι εγκαταλειμμένες ή υποβαθμισμένες τοποθεσίες, που μέχρι τώρα λειτουργούσαν ως χωρικά κενά, με συνέπεια να επαναπροσδιορίζεται η σχέση της πόλης με το νερό μετατρέποντας το σε ζωτικό χώρο, διαμορφώνονται παραλιακά μέτωπα και φυσικές ακτογραμμές, προκειμένου για την αποκατάσταση της εικόνας της πόλης με το υδάτινο στοιχείο της. Παρακάτω παρουσιάζονται παραδείγματα σχεδιασμού του τοπίου σε αστικά περιβάλλοντα προκειμένου για την απόδοση και απόλαυση του από τους κατοίκους της πόλης.

114 >> Zoi Karakinari_AQUATIC URBAN LANDSCAPES

Αποκατάσταση και ανάπλαση πρώην χειμάρου Cheonggycheon Σεούλ. Κορέα Young-sun Chung and Seoahn total landscape architect, 2003 Πρόκειται ίσως για την μεγαλύτερη αστική ανάπλαση στην ιστορία της Κορέας.Το έργο αφορά πρώην χείμαρρο μήκους 11χμ και έκτασης 51χμ2, ο οποίος ενταφιάστηκε για να δημιουργηθεί επάνω του η κεντρική οδική αρτηρία της πρωτεύουσας της Κορέας. Διπλός αυτοκινητόδρομος με δέκα ισόγειες λωρίδες κυκλοφορίας και τέσσερις υπερυψωμένες αποσυμφόρησε σημαντικά την πόλη. Τα τελευταία χρόνια όμως έντονα πλημμυρικά φαινόμενα ανάγκασαν τις δημοτικές αρχές να επανεξετάσουν την κατάσταση. Στα πλαίσια μιας αειφορικής διαχείρισης του αστικού τοπίου, προτάθηκε η απόδοση στο χείμαρρο του φυσικού του ρόλου και η περιβαλλοντική εξυγίανση της υποβαθμισμένης περιοχής. Με την αποκατάσταση του δημιουργούνται μεγάλης έκτασης πράσινοι και ελεύθεροι χώροι κατά μήκος της φυσικής κοίτης, ενώνοντας τις δύο αποκομμένες πλευρές από τον οδικό άξονα, διεισδύοντας μέσα στον αστικό ιστό της πόλης, αλλάζοντας έτσι ολοκληρωτικά την μορφή της. Αποδίδεται οπτική και απτική συνέχεια αποτελώντας συγχρόνως σημείο αναφοράς ως επέμβαση μεγάλης κλίμακας. Νέα υδάτινα τοπία στην Σιγκαπούρη, Μετατροπή του καναλιού Kallang σε ποταμό Σιγκαπούρη Atelier Dreiseitl και Δημοτικές αρχές, 2009 Η Σιγκαπούρη διαθέτει εκτεταμένο υδάτινο δίκτυο με 32 μεγάλους ποταμούς και πάνω από 7χμ στενά κανάλια απορροής των υδάτων, με δίκτυο όμβριων υδάτων, τα οποία αφού επεξεργαστούν, μετατρέπονται σε πόσιμο νερό για τους κατοίκους και δίκτυο αποχέτευσης ξεχωριστό για τις κατοικίες, με φίλτρα καθαρισμού ώστε να μπορεί το φιλτραρισμένο νερό να επαναχρησιμοποιηθεί στην άρδευση. Παρόλα’ αυτά η πόλη έχει έλλειψη νερού. Κατά τη διάρκεια των τροπικών μουσώνων η βροχόπτωση είναι τόσο έντονη που τα κανάλια δεν προλαβαίνουν να συγκρατήσουν τον υδάτινο όγκο πριν αυτός χυθεί μέσα από τα ποτάμια στη θάλασσα. Άδεια σχεδόν όλο τον χρόνο και ανεπαρκή όταν χρειάζονται πραγματικά, αποτελούν εστίες μόλυνσης, δυσωδίας και βρωμιάς και διαιρούν την πόλη σε λωρίδες, δημιουργώντας ασυνέχειες. Η πρόταση αφορά ένα πιλοτικό πρόγραμμα διαχείρισης των υδάτων με στόχο αφενός τη συγκράτηση και συλλογή του νερού σε δεξαμενές και αφετέρου τη δημιουργία χώρων αναψυχής για τους κατοίκους της πόλης. Μέσω του συστήματος της αποκέντρωσης, νέα μικρά κανάλια σε συνδυασμό με τα ήδη υπάρχοντα θα δημιουργήσουν ένα δευτερεύον δίκτυο, που σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων θα είναι ικανό να συγκρατεί και να αποθηκεύει μέρος του υδάτινου φορτίου, επιβραδύνοντας έτσι τη γρήγορη απορροή του στους ποταμούς. Τα μεγάλα κανάλια θα καθαριστούν με τη βοήθεια βιοτόπων που θα δημιουργηθούν στις όχθες τους, για να μετατραπούν σταδιακά σε μεγάλους, φυσικούς υγρότοπους. Η πρωτοτυπία της μελέτης επικεντρώνεται στην μετατροπή του άλλοτε σκληρού δικτύου καναλιών σε μαλακό δίκτυο υγροτόπων. Έτσι, λειτουργεί αντιπλημμυρικά ως προς την πόλη, συγκρατεί και αποθηκεύει μεγάλο όγκο υδάτων, ευνοεί την βιοποικιλότητα ειδών ως οικοσύστημα, ενώ παράλληλα παύουν να υφίστανται οι χωρικές ασυνέχειες, μέσα από τη διαμόρφωση και αξιοποίηση τους σε υπαίθριους χώρους αναψυχής, καθώς δημιουργείται πλέγμα υπαίθριων χώρων μέσα στον αστικό ιστό.

Για πάρα πολλά χρόνια η υπό μελέτη περιοχή αποτελούσε χώρο μεταφοράς πετρελαίου από τη θάλασσα στις εγκαταστάσεις της πετρελαϊκής εταιρίας Union Oil της Καλιφόρνια, διαμορφώνοντας μια μολυσμένη έκταση. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, η εταιρεία ξεκίνησε τη διαδικασία εξυγίανσης της περιοχής, σκάβοντας και πετώντας 117,000 τόνους μολυσμένου εδάφους και 15.000 λίτρα παράγωγα πετρελαίου. Πρόκειται για μια εξαιρετικά στενή λωρίδα γης, 3,4 εκτάρια συνολικά, κατακερματισμένη από υποδομές όπως οι σιδηροδρομικές γραμμές που λειτουργούν και ο κεντρικός οδικός άξονας που οδηγεί στην πόλη. Συνδετήριος χώρος του παραλιακού μετώπου του Elliott Bay και της ενδότερης γης, παρουσιάζει έντονο ανάγλυφο με υψομετρικές διαφορές μέχρι και 15 μέτρα και βροχερό κλίμα, δυσχεραίνοντας τον σχεδιασμό του. Η λύση βρέθηκε σε μια υβριδική μορφή σχήματος Ζ, η οποία μορφώνει τα εδάφη ώστε να καλύψει τις υψομετρικές διαφορές σταδιακά, ξεπερνώντας παράλληλα το πρόβλημα των διασταυρώσεων με τις υποδομές μεταφοράς. Στόχος η ομαλή σύνδεση του παραλιακού μετώπου με τον αποκομμένο αστικό ιστό. Με την επιχωμάτωση, λόγω του νέου σχεδιασμού, η διαδικασία της εξυγίανσης θα έχει επιτελεστεί ολοκληρωτικά μέσα στην επόμενη δεκαετία. Στο υψηλότερο σημείο και σε περίοπτη θέση έχει τοποθετηθεί το μουσείο γλυπτικής ως προέκταση του εδάφους και αρχή της μορφής Ζ: ο πρώτος άξονας αποτελεί την είσοδο στο μουσείο καθώς συνδέεται άμεσα με τον αστικό ιστό, ο δεύτερος άξονας διασχίζει την οδική αρτηρία και προσφέρει πανοραμική θέα του κόλπου Elliott, ενώ ο τρίτος άξονας προσπερνά τις σιδηροδρομικές γραμμές για να καταλήξει στο παραλιακό μέτωπο. Παράλληλα ένα δεύτερο σύστημα με φυτικά στοιχεία, πάλι μορφής Ζ, παρακολουθεί την μόρφωση των εδαφών: ένα πυκνό αείφυλλο δάσος παράλληλα με τον κεντρικό δρόμο, ώστε μελλοντικά να τον αποκρύψει, ένα δεύτερο με φυλλοβόλες τρέμουσες λεύκες που αλλάζουν χαρακτηριστικά κάθε εποχή και ένα τρίτο κατά μήκος της ακτής με αρμυρίκια και υδρόφιλα φυτά δημιουργούν οικοτόπους, καταργώντας τα σαφή όρια στεριάς και θάλασσας. Στον πόδα κάθε διαμορφωμένου λόφου-άξονα, υπάρχει στραγγιστικό σύστημα που συλλέγει και κατευθύνει τα νερά στο χαμηλότερο σημείο του κόλπου, αποφεύγοντας έτσι την διάβρωση. Η νέα φύτευση βοηθάει και στον καθαρισμό των βρόχινων νερών, έτσι ώστε να φτάνει καθαρό στην θάλασσα. Μέσα από την αποκατάσταση των εδαφών, τη διαμόρφωση του ανάγλυφου, την ορθολογική χρήση και διαχείριση των υδάτων, αξιοποιείται το παραλιακό μέτωπο, επαναλειτουργεί ως οικοσύστημα και συνδέεται πραγματικά με τον αστικό ιστό, επαναπροσδιορίζοντας την εικόνα της πόλης στα όρια στεριάς και θάλασσας.

Zoe Karakinari has graduated from the School of Architecture, AUTH. She holds a Master in Landscape Architecture from the School of Architecture, AUTH, and she is currently a PhD candidate in the Inter-department post-graduate program of the School of Architecture and the School of Agriculture, AUTH. She is an Adjunct Lecturer in the school of Architecture, AUTH and is participating in numerous research programs. Her work has been exhibited and published in Europe.

115 >> Zoi Karakinari_AQUATIC URBAN LANDSCAPES

Εξυγίανση και ανάπλαση παραλιακού μετώπου στο Ολυμπιακό Πάρκο Γλυπτικής Σεάτλ, Αμερική Marion Weiss, Michel Manfredi, 2007

Urban Space as the New Production Sector _______________________________________________________ Evangelia Athanassiou Assistant Professor, School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki

117 >> Evangelia Athanassiou_URBAN SPACE AS THE NEW PRODUCTION SECTOR

The dogma Since the last decade of the 20th century, the term neoliberalism refers to the belief in the function of a free and unregulated market as the sole drive of development and economic growth as its principal objective. The market is global and the earth is ‘flat’ (Friedman, 2005), i.e. every place, no matter how excluded is at present, will sooner or later taste the fruits of such development. Information technology, combined with the tendency of capital to grow and move, promises that uneven development, at all levels, will soon be a thing of the past. Competition, nevertheless, is fierce in the global market and imposes a seemingly unavoidable agenda to all levels of governance. Although, globalist in its constitution and global in its influence, neoliberalism is not a political regime that is imposed from above in an undifferentiated mode. It is a process, which unfolds within preexisting contexts 'defined by the legacies of inherited institutional frameworks, policy regimes, regulatory practices and political struggles’ (Brenner and Theodore, 2002, 2). Although the contention appears immutable, practices, effects and consequences vary both in their level of reference, from the international to the urban, and in their nature. The ‘neoliberalising process’, according to Peck and Tickell (2002, 32–57) entails first the dismantling of existing frameworks of regulation and state control, what they call ‘roll-back’ neoliberalism and, subsequently, the production of new frameworks, which creatively and aggressively promote the market logic as the sole determinant of development ‘roll-out’ neoliberalism. Peck and Tickell identify these two phases as chronologically successive in neoliberalism’s ascendance in Western Europe and North America. ‘Roll-back’ neoliberalism was dominant during the 1980s, when Thatcher and Reagan destroyed what constituted the welfare state. ‘Roll-out neoliberlism’ followed during the 1990s, when creative regulation promoted the role of the market in all aspects of economic and social life. Within this general framework, rapid transformation of post-socialist cities commenced, after 1989. The paradigm Cities, ‘global’ or not, acquire a new role within global economy, largely replacing that of national economies. Cities have to operate as businesses and compete to attract the global capital, which is roaming freely on ‘flat’ earth. Within the context of the post-industrial, economically restructured metapolis (Ascher, 1995), urban planning seems to have mutated its objectives, both in theory and in practice, to serve ‘the spatial project of the dominant class’ (Castells 2003, 62) i.e. facilitate the pursuit of urban competitiveness in the global market. The rhetoric of competitiveness in an unregulated global market seems to be the main drive behind urban policies in different cities in Europe. In turn, urban space, through the forays of the real estate, acquires a new role in triggering urban economies, largely replacing that of manufacturing. ‘Extracting value’ (Webber, 2002) from urban space becomes a global goal for the city, and the strongest drive behind urban transformations. Places, forms and processes vary. Nevertheless, it is the thrust to ‘extract value’ from cheap agricultural land that transforms outskirts of cities worldwide into the endless global landscape of malls, big box developments and fast roads. It is the same driving force that transforms areas designated as ‘decaying’ into attractive gentrified city neighbourhoods, featuring specialist shops, smart cafes and refurbished housing with new inhabitants and multiplied value. The strategy The social and economic urban crisis of the 1970s and 1980s, linked to deindustialisation and economic restructuring, was followed in the next two decades by efforts to ‘regenerate’ the city. Urban regeneration is a generic word for a wide range of projects of infrastructure, brownfield development with a strong emphasis on cultural and leisure activities accompanied by upmarket housing, reuse of port facilities made redundant through the global transformations of economy and technology, revitalization of underprivileged inner city areas, creation of business incubators or organizing global events, such as international EXPOs, the Olympic Games etc. Urban regeneration is usually sought through spatially specific projects such as the Guggenheim Museum in Bilbao, Euralille in Lille and the Olympic infrastructure in Athens. Regeneration projects differ in scale and content, but have a lot in common in their objectives, rhetorics and social agenda. They are projects which seek to change the image of the city, not so much for its inhabitants, improving environmental conditions and social infrastructure, but mostly for the outside spectators, investors, businessmen, construction companies and tourists. Their common objective is to trigger the city’s economic regeneration, by promoting it at a global or regional level as an attractive environment for businesses to operate, businessmen to live and tourists

118 >> Evangelia Athanassiou_URBAN SPACE AS THE NEW PRODUCTION SECTOR

Evangelia Athanassiou: architect, pursued graduate studies in University of York (MA) and University of Edinburgh (PhD). Her doctoral thesis is a critical approach to the urban sustainability discourse. She is currently assistant professor at the Department of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki, where she teaches urban planning and urban design. Current research interests include social dimensions of sustainability, urban transformations within the context of globalization.

Ascher, Francois (1995) Metapolis, ou l’ Avenir des Villes, Editions Odile Jacob, Paris. Brenner, N. and Theodore, N. (2002) “Cities and the Geographies of ‘Actually Existing Neoliberalism’” in N. Brenner and N. Theο dore, (eds) (2002) Spaces of Neoliberalism: Urban restructuring in North America and Western Europe, Blackwell Publishing, Oxford, Malden MA, pp 2-32. Castells, M. (2003) ‘The New Historical Relationship between Space and Society’, in A. Cuthbert (ed.) (2003) Designing Cities Critical Readings in Urban Design, Blackwell Publishing, Malden, MA. Friedman, T. L (2005) The World is Flat. A brief History of the 21st Century, Farrar, Straus and Giroux, New York. Peck J. and Tickell, A. (2002) ‘ Neoliberalising space’ N. Brenner and N. Theοdore, (eds) (2002) Spaces of Neoliberalism: Urban restructuring in North America and Western Europe, Blackwell Publishing, Oxford, Malden MA, pp 33-57. Weber, R., ‘Extracting Value from the City: Neoliberlism and Urban Redevelopment, N. Brenner and N. Theοdore, (eds) (2002) Spaces of Neoliberalism: Urban restructuring in North America and Western Europe, Blackwell Publishing, Oxford, Malden MA, pp 172-193. Vujovic, S. και Petrovic M. (2007) ‘Belgrade’s Post-socialist Urban Evolution: Reflections by the actors in the development process’, στο Stanilov, Kiril (ed) The Post-Socialist City: Urban Form and Space Transformations in Central and Eastern Europe after Socialism, Springer, Dordrecht, The Netherlands, 2007, pp 361-383.

Translation by Alexandra Tsatsou

Athanassiou_URBAN SPACE AS through THE NEW PRODUCTION 119 >> >>Evangelia NEOGRAD_ Interlapping of Uses Tensions a 24h/7d Living SECTOR

to visit. Different layers of meaning, ecological value, collective memory, historical value, become the physical receptacle of such interventions which are legitimized more on the basis of their competitiveness and their economic turnover and less on the basis of traditional objectives of urbanism, such as the improvement of the living conditions of the city’s inhabitants. They are also part of the ‘extracting value’ urban strategy as cities have to compete for a place in the world, marketing themselves as businesses and urban space becomes their new production sector. The effects of such regeneration projects are not even, across the urban fabric or across the social fabric. Expectedly, they are physically located on and around the area were intervention occurs. Apart from changing the physical image of the particular area, a well-documented effect is that on its land values. Internal social differentiation within cities is thus modified. Neil Smith studied gentrification, the transformation of land values and character of underprivileged urban areas through the settlement of the middle class and the subsequent moving out of lower income previous inhabitants and users. What was a sporadic and spontaneous phenomenon at the metropolises of the West, in the 1970s and 1980s, Smith writes, is a planned ‘global urban strategy’ in the 2000s. A strategy that seeks to capitalize on increased land values through the processes of real estate. This ‘third wave gentrification’ is not seen only in the West, and not only in city centres. It is bigger in scale, more varied in land uses. The state is now involved as a partner of private companies in the process. ‘A twisted version’ Post-socialist cities, in their abrupt transition from statism to capitalism present an extreme, but different, case of ‘roll-out neoliberalism’, following a massive destruction of past institutions. Moreover, each one of these cities presents a different case of urban transformation. Nevertheless, the difference seems to lie more on the rate in which urban development shifts from state control to laissez-fair development, than on the direction of change (Stanilov, 2007, p6). Obviously, Belgrade does not fit into the chronological succession identifιed by Peck and Tickell. Its post-socialist period started with the Milocevic regime, and continued with the end of the Yugoslav federation and the war during the 1990s. Therefore, ‘roll-out neoliberalism’ can only be said to have started after 2000 and, as Vujovic and Petrovic comment, it is ‘a twisted version’ (2007, p379). A number of legislative reforms have been introduced with a view to attracting foreign investment. Property, however, has not yet been restored. The land market operates in terms of ‘rights to use’ and not of ownership. ‘Rolling back’ neoliberalism takes the form of a market of ‘rights to use’, and of lax planning laws that encourage illegal or quasi legal processes of development. The city’s marketing rhetoric emphasises its position on global, European and regional networks and on European transport routes. Urban regeneration takes the form of visible modernization projects e.g. of the airport, and active liberalization of legislation regarding urban development. Comprehensive planning, as an act of rational thought instigated by the state to promote environmental, social and economic goals, has been discredited and associated with the communist past. Availability of urban land to develop and reduction of bureaucratic procedures and controls are now advertised as signs of democratization and the main assets of an investment – friendly city.

120 >> Evangelia Athanassiou_URBAN SPACE AS THE NEW PRODUCTION SECTOR

Ο αστικός χώρος ως ο νέος τομέας παραγωγής Το δόγμα Από την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, ο όρος νεοφιλελευθερισμός αναφέρεται στην πίστη στη λειτουργία μιας ελεύθερης και μη ρυθμιζόμενης αγοράς ως η μοναδική κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης και την οικονομική μεγέθυνση ως τον κύριο στόχο της. Η αγορά είναι παγκόσμια και η γη είναι «επίπεδη» (Friedman, 2005), δηλαδή, κάθε τόπος, όσο αποκλεισμένος και να είναι σήμερα, αργά ή γρήγορα θα γευτεί τους καρπούς μιας τέτοιας ανάπτυξης. Η τεχνολογία της πληροφορίας, σε συνδυασμό με την τάση του κεφαλαίου να μεγαλώνει και να κινείται, υπόσχεται ότι η άνιση ανάπτυξη, σε όλα τα επίπεδα, θα είναι σύντομα μια ιδέα του παρελθόντος. Ο ανταγωνισμός, ωστόσο, είναι σκληρός στην παγκόσμια αγορά και επιβάλλει μια φαινομενικά αναπόφευκτη ατζέντα σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Παρά την παγκόσμια επιρροή του και την διεθνιστική του σύσταση, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι ένα πολιτικό καθεστώς που επιβάλλεται από τα πάνω, με έναν αδιαφοροποίητο τρόπο. Είναι μια διαδικασία, που ξετυλίγεται σε προϋπάρχοντα πλαίσια «προσδιορισμένα από θεσμικά πλαίσια, πολιτικά καθεστώτα, ρυθμιστικές πρακτικές και πολιτικούς αγώνες που κληροδοτεί το παρελθόν» (Brenner and Theodore, 2002, 2). Παρ’όλο που ο ισχυρισμός εμφανίζεται αμετάβλητος, οι πρακτικές, τα αποτελέσματα και οι συνέπειες ποικίλουν τόσο σε επίπεδο αναφοράς, από το διεθνές μέχρι το αστικό, όσο και στην φύση τους. Η «διαδικασία φιλελευθεροποίησης», σύμφωνα με τους Peck και Tickell (2002, 32–57) εμπεριέχει πρώτα τη διάλυση των υπαρχόντων πλαισίων ρύθμισης και κρατικού ελέγχου, αυτό που αποκαλούν ‘roll-back νεοφιλελευθερισμό’ και στη συνέχεια, την παραγωγή νέων πλαισίων, που δημιουργικά και επιθετικά προωθούν τη λογική της αγοράς, ως το μοναδικό καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης – ‘roll-out’ νεοφιλελευθερισμό’. Οι Peck και Tickell αναγνωρίζουν αυτές τις δύο φάσεις ως χρονολογικά διαδοχικές στην ανάδειξη του νεοφιλελευθερισμού στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ο ‘roll-back νεοφιλελευθερισμός’ ήταν κυρίαρχος κατά τη δεκαετία του 1980, όταν η Θάτσερ και ο Ρήγκαν διέλυσαν ό,τι συνιστούσε το κράτος πρόνοιας. Ο ‘roll-out νεοφιλελευθερισμός’ ακολούθησε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, όταν μέσω δημιουργικών ρυθμίσεων προωθήθηκε ο ρόλος της αγοράς σε όλες τις πλευρές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ξεκίνησε ο ραγδαίος μετασχηματισμός των μετα-σοσιαλιστικών πόλεων, μετά το 1989. Το παράδειγμα Οι πόλεις, παγκόσμιες ή μη, αποκτούν ένα νέο ρόλο στην παγκόσμια οικονομία, που αντικαθιστά ευρέως εκείνον των εθνικών οικονομιών. Οι πόλεις πρέπει να λειτουργούν ως επιχειρήσεις και να ανταγωνίζονται, ώστε να ελκύουν το παγκόσμιο κεφάλαιο, που κυκλοφορεί ελεύθερα στην «επίπεδη» γη. Στα πλαίσια της μετα-βιομηχανικής, οικονομικά αναδιάρθρωμένης μετάπολης (Ascher, 1995), ο πολεοδομικός σχεδιασμός μοιάζει να έχει μεταλλάξει τους στόχους του, τόσο στη θεωρία όσο και στην πραξη, για να υπηρετήσει «το χωρικό σχέδιο της κυρίαρχης τάξης» (Castells 2003, 62), δηλαδή, να διευκολύνει την επιδίωξη της αστικής ανταγωνιστικότητας στην παγκόσμια αγορά. Η ρητορική της ανταγωνιστικότητας σε μια μη-ρυθμιζόμενη παγκόσμια αγορά μοιάζει να είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από τις αστικές πολιτικές στις διάφορες πόλεις της Ευρώπης. Συνακόλουθα, ο αστικός χώρος, μέσα από τις επιχειρήσεις του real estate, αποκτά ένα νέο ρόλο στην προώθηση της αστικής οικονομίας, αντικαθιστώντας ευρέως αυτήν της βιομηχανικής παραγωγής. Η «εξαγωγή αξίας» (Webber, 2002) από τον αστικό χώρο γίνεται ένας παγκόσμιος στόχος για την πόλη, και η πιο ισχυρή κινητήριος δύναμη πίσω από τους αστικούς μετασχηματισμούς. Οι τόποι, οι μορφές και οι διαδικασίες ποικίλουν. Παρ’όλα αυτά, είναι η πίεση «εξαγωγή αξίας» από την φτηνή αγροτική γη που μεταμορφώνει τα περίχωρα των πόλεων σε όλο τον κόσμο στο ατελείωτο παγκόσμιο τοπίο των εμπορικών κέντρων, των big-box developments και των γρήγορων δρόμων. Είναι η ίδια κινητήρια δύναμη που μεταμορφώνει περιοχές χαρακτηρισμένες ως «υποβαθμισμένες» σε ελκυστικές gentrified αστικές γειτονιές, με εξειδικευμένα μαγαζιά, καφέ και ανακαινισμένες κατοικίες με νέους κατοίκους και πολλαπλάσια αξία. Η στρατηγική Η κοινωνική και οικονομική αστική κρίση των δεκαετιών 1970 και 1980, που συνδέθηκε με την αποβιομηχανοποίηση και την οικονομική αναδιάρθρωση, ακολουθήθηκε τις επόμενες δύο δεκαετίες από προσπάθειες για «αναζωογόνηση» της πόλης. Η ‘αστική αναζωογόνηση’ είναι μια γενική λέξη για ένα ευρύ φάσμα από έργα υποδομής, ανάπτυξη και επανάχρηση εγκαταλελειμένων ή υπολειτουργικών βομηχανικών και εμπορικών εγκαταστάσεων (brownfield sites) με ισχυρή έμφαση δραστηριότητες πολιτισμού και αναψυχής συνοδευόμενες από ακριβή κατοικία, επανάχρηση λιμενικών εγκαταστάσεων που έπαψαν να χρησιμοποιούνται εξ αιτίας παγκόσμιων εξελίξεων στην οικονομία και την τεχνολογία, ανάπλαση των μη προνομιούχων περιοχών στο κέντρο της πόλης, δημιουργία θερμοκοιτίδων επιχειρήσεων, ή η διοργάνωση παγκόσμιων γεγονότων όπως διεθνείς EXPO, οι Ολυμπιακοί αγώνες κ.λπ. Η αστική αναζωογόνηση επιδιώκεται συνήθως μέσα από χωρικά συγκεκριμένα έργα, όπως το μουσείο Guggenheim στο Bilbao, η Euralille, στη Lille και η υποδομή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες στη Αθήνα. Τα έργα ανάπλασης διαφέρουν σε κλίμακα και περιεχόμενο, αλλά έχουν πολλά κοινά στους στόχους τους, τη ρητορική και την κοινωνική τους ατζέντα. Είναι έργα που θέλουν να αλλάξουν την εικόνα της πόλης, όχι τόσο για τους κατοίκους, βελτιώνοντας τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την κοινωνική υποδομή, αλλά περισσότερο για τους εξωτερικούς θεατές, τους επενδυτές, τους επιχειρηματίες, τις κατασκευαστικές εταιρίες και τους τουρίστες. Ο κοινός τους στόχος είναι να προκαλέσουν την οικονομική αναζωογόνηση της πόλης, αναδεικνύοντας την σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο ως ένα ελκυστικό περιβάλλον,

Αναφορές Ascher, Francois (1995) Metapolis, ou l’ Avenir des Villes, Editions Odile Jacob, Paris. Brenner, N. and Theodore, N. (2002) “Cities and the Geographies of ‘Actually Existing Neoliberalism’” in N. Brenner and N. Theο dore, (eds) (2002) Spaces of Neoliberalism: Urban restructuring in North America and Western Europe, Blackwell Publishing, Oxford, Malden MA, pp 2-32. Castells, M. (2003) ‘The New Historical Relationship between Space and Society’, in A. Cuthbert (ed.) (2003) Designing Cities Critical Readings in Urban Design, Blackwell Publishing, Malden, MA. Friedman, T. L (2005) The World is Flat. A brief History of the 21st Century, Farrar, Straus and Giroux, New York. Peck J. and Tickell, A. (2002) ‘ Neoliberalising space’ N. Brenner and N. Theοdore, (eds) (2002) Spaces of Neoliberalism: Urban restructuring in North America and Western Europe, Blackwell Publishing, Oxford, Malden MA, pp 33-57. Weber, R., ‘Extracting Value from the City: Neoliberlism and Urban Redevelopment, N. Brenner and N. Theοdore, (eds) (2002) Spaces of Neoliberalism: Urban restructuring in North America and Western Europe, Blackwell Publishing, Oxford, Malden MA, pp 172-193. Vujovic, S. και Petrovic M. (2007) ‘Belgrade’s Post-socialist Urban Evolution: Reflections by the actors in the development process’, στο Stanilov, Kiril (ed) The Post-Socialist City: Urban Form and Space Transformations in Central and Eastern Europe after Socialism, Springer, Dordrecht, The Netherlands, 2007, pp 361-383.

121 >> Evangelia Athanassiou_URBAN SPACE AS THE NEW PRODUCTION SECTOR

στο οποίο οι επιχειρήσεις μπορούν να λειτουργήσουν, οι επιχειρηματίες να ζήσουν και που οι τουρίστες μπορούν να επισκεφτούν. Διαφορετικά επίπεδα νοήματος, η οικολογική αξία, η ιστορική αξία, η συλλογική μνήμη, γίνονται οι φυσικοί υποδοχείς τέτοιων επεμβάσεων, που νομιμοποιούνται περισσότερο στη βάση της ανταγωνιστικότητας και της οικονομικής αποδοτικότητας και λιγότερο στη βάση πιο παραδοσιακών στόχων της πολεοδομίας, όπως η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων της πόλης. Πρόκειται για μέρος της αστικής στρατηγικής «εξαγωγής αξίας», καθώς οι πόλεις πρέπει να ανταγωνιστούν για μια θέση στον κόσμο, προωθώντας τον εαυτό τους ως επιχειρήσεις, και ο αστικός χώρος γίνεται ο νέος τομέας παραγωγής. Οι επιδράσεις τέτοιων έργων ανάπλασης δεν είναι ίσες, σε όλο τον αστικό ιστό ή τον κοινωνικό ιστό. Όπως είναι αναμενόμενο, είναι χωρικά τοποθετημένες στην περιοχή παρέμβασης και γύρω από αυτήν. Εκτός από την αλλαγή της φυσικής εικόνας της συγκεκριμένης περιοχής, μια επίδραση, που έχει καταγραφεί, είναι αυτή στις αξίες γης. Η εσωτερική κοινωνική διαφοροποίηση ανάμεσα στις πόλεις κατά συνέπεια τροποποιείται. Ο Neil Smith μελέτησε το φαινόμενο του gentrification, την αλλαγή της αξίας γης και του χαρακτήρα υποβαθμισμένων αστικών περιοχών, μέσα από την εγκατάσταση της μεσαίας τάξης και την επακόλουθη έξοδο των παλαιότερων κατοίκων και χρηστών χαμηλότερου εισοδήματος. Ό,τι ήταν ένα σποραδικό και αυθόρμητο φαινόμενο στις μητροπόλεις της Δύσης, στις δεκατίες του ’70 και του ’80, γράφει ο Smith, το 2000 είναι μια προγραμματισμένη «παγκόσμια αστική στρατηγική». Μια στρατηγική που επιδιώκει να κεφαλαιοποιήσει τις αυξανόμενες αξίες γης μέσα από τις διαδικασίες του real estate. Αυτό το «τρίτο κύμα του gentrification» δεν εμφανίζεται μόνο στη Δύση, ούτε μόνο στα κέντρα των πόλεων. Είναι μεγαλύτερο σε κλίμακα, πιο ποικίλο σε χρήσεις γης. Το κράτος είναι τώρα αναμεμειγμένο στη διαδικασία ως συνεταίρος ιδιωτικών εταιριών. «Μια διαστρεβλωμένη εκδοχή» Οι μετα-σοσιαλιστικές πόλεις, στην απότομη μετάβασή τους από τον κρατισμό στον καπιταλισμό παρουσιάζουν μια ακραία, αλλά διαφορετική, περίπτωση του ‘roll-out νεοφιλελευθερισμού’, που ακολούθησε μια μαζική καταστροφή των παλαιότερων θεσμών. Κάθε μια από αυτές τις πόλεις παρουσιάζει μια διαφορετική περίπτωση αστικού μετασχματισμού. Ωστόσο, η διαφορά φαίνεται να έγκειται περισσότερο στο ρυθμό με τον οποίο η αστική ανάπτυξη μετατοπίζεται από τον κρατικό έλεγχο στο πολιτική του laissez-fair, παρά στην κατεύθυνση των μετασχηματισμών (Stanilov, 2007, 6). Προφανώς, το Βελιγράδι δεν ακολουθεί στην χρονολογική διαδοχή, που αναγνωρίζουν οι Peck και Tickell. Η μετα-σοσιαλιστική του περίοδος ξεκίνησε με το καθεστώς του Milocevic, και συνεχίστηκε με το τέλος της Γιουγκοσλαβικής Ομοσπονδίας και τον πόλεμο κατά τη δεκαετία του 1990. Ο ‘roll-out’ νεοφιλελευθερισμός’ μπορούμε να πούμε ότι άρχισε μετά το 2000 και, όπως οι Vujovic και Petrovic σχολιάζουν, είναι μια «διαστρεβλωμένη εκδοχή» (2007, 379). Μία σειρά νομοθετικών μεταρρυθμίσεων έχουν εισαχθεί με στόχο να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις. Η ιδιοκτησία, ωστόσο, δεν έχει ακόμη αποκατασταθεί. Η αγορά γης λειτουργεί σε όρους «δικαιωμάτων χρήσης», και όχι ιδιοκτησίας. Ο ‘rolling back’ νεοφιλελευθερισμός παίρνει τη μορφή μιας αγοράς «δικαιωμάτων χρήσης», και χαλαρών πολεοδομικών κανονισμών που ενθαρρύνουν τις παράνομες ή περίπου νόμιμες διαδικασίες ανάπτυξης. Η ρητορική του marketing της πόλης δίνει έμφαση στη θέση της στα παγκόσμια, Ευρωπαϊκά και τοπικά δίκτυα και σε Ευρωπαϊκούς άξονες μεταφορών. Η αστική αναζωογόνηση παίρνει τη μορφή των ορατών εκσυγχρονιστικών έργων, όπως αυτό του εκσυγχρονισμού του αεροδρομίου, καθώς και της ενεργής φιλελευθεροποίησης της νομοθεσίας που αφορά την αστική ανάπυξη. Ο καθολικός σχεδιασμός, ως μια πράξη ορθολογικής σκέψης υποκινούμενη από το κράτος με στόχο να προωθήσει περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους, έχει αμφισβητηθεί και συσχετιστεί με το κομμουνιστικό παρελθόν. Η διαθεσιμότητα της αστικής γης για ανάπτυξη και η μείωση των γραφειοκρατικών διαδικασιών και ελέγχων διαφημίζονται τώρα ως σημεία εκδημοκρατισμού και ως κύρια πλεονεκτήματα μιας πόλης φιλικής προς τους επενδυτές.

Cities in the edge

Urban Design Studies

______________________________________________________________Savvas Sarafidis SS.MM Architecture Urbanism Design, MSc AUD Columbia Univ., NY

The project explores new solutions for Mexico City water supply and water treatment systems which are currently inadequate for sustainable development of urban areas. If one perceives the city as a living organism that grows and develops in relation to its natural resources, one may conclude that the city is highly dependent on its ability to adopt to natural environment. Its capacity to consume, deplete and pollute its own water supply greatly surpasses the ability to maintain balance of natural elements it depends on. The process of achieving this balance can be seen as strengthening of city’s immune system. The system of water supply, sewage and treatment plants, the networks of parks and transportation links may be seen as defensive mechanism of a city. Primary layer of this mechanism is the system of water treatment and its reuse which conditions the growth and development of any other defensive layers. The green zones and transportation links follow to establish an armature for fazed development of city infrastructure and growth of healthy layers of urban fabric. The Metropolitan Scale Strategy The primary goal of the project is the resuscitation and expansion of the reused water system which can be accomplished in a series of stages. The existing system of waste water, reused water, and fresh water systems as well as the network of pumps, treatment plants, and dams are to serve as a platform for growth of new infrastructure. However, the main problem of the current system is its inability to properly collect distribute and treat water. Furthermore, the runoff water is virtually wasted as the potential source of city water supply. The stages of our proposal consist of separation of drainage and sewage systems accompanied by the expansion of reused water system, reforestation of the fringes of the city and utilization of existing dams which collect water from the tributaries. The first stage of water system development is the collection of water from the tributaries through the reforestation and utilization of existing dams on the west side of the city. Simultaneously fresh water is to be collected in the new reservoirs at the west edge of the city where tributaries abound. The second stage is the transformation of the Grand Canal into the system of water treatment, collection and distribution. The Canal is to serve as a major spine connecting all phases of the water system development. The water is to be collected from east and west direction and treated and distributed along north-south axis. The third phase for the development of the new water system is the connection of previous two phases along the east-west corridors. Thus, all areas of the city are to be treated equally in terms of fresh water supply and the more democratic water distribution is to strengthen the underdeveloped eastern sector of the city. The water infrastructure development is to coincide with development of new transportation links and parks throughout the city. All stages of the development of new water systems are highly dependent on the layers of the city’s innate immune system which consist of the following layers: 1. Landscape Formations and water infrastructure 2. Green Zones 3. Civil Infrastructure (communications and transportation) 4. Land use and urban fabric Phase A: Modification of the existing conditions. The northern part of Grand Canal is composed of mainly industrial areas and it is proposed to be buffered by greenery and recreation park. In the central urban and mixed use zone, community centers are distributed evenly within the commercial areas. The agriculture and low density housing programs are planned in the southern part of the grand canal which is connected with Canal Nacional. Phase B: Transformation in Progress. Local treatment. Abandoned buildings, empty lots and blocks and fields are collected and integrated to be part of the ecological machine system. They are used as parks and reservoirs. Proposing local educational and environmental stations. Urban parks and open space system are intertwined along the Grand Canal.

123 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE >> TRANSPLANT SYSTEMS_Self generating urbanism through built and landscape inputs

A) The Grand Canal Immune System: An Urban Proposal For Mexico City (3rd Semester Design Studio, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1999)

124 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE

«Chameleon»: A Proposal for Manhattan’s Western Waterfront. (1st Semester Design Studio, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1998)

Phase C: Expansion and networking. New skin. The landscape formation is imagined to be weaving through the standing urban fabric as the new 3-dimensional membrane skins within and throughout. It observes not only the water system, but also greenery and infrastructure correlation. New zoning areas are proposed where the water treatment procedure and philosophy become part of the way the city is built and are incorporated to the new structures. People from poor areas are transferred to occupy new environmentally conscious housing projects over the Canal. B) «Chameleon»: A Proposal for Manhattan’s Western Waterfront. (1st Semester Design Studio, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1998) Manhattan’s west waterfront can be conceived as a huge battleground, an area where different spatial and social types of conflict are taking place at the same time. At the probe scale, this idea is applied to describe the various pressures that affect the specific area, the triangular site between 33rd street and W 14th street, which is the focus of my study. But what is exactly the nature of these counteractive forces in my case? They mainly consist of zoning pressures: The area between highway 9A and 11th avenue belongs to what we have called “the productive city” since it comprises, almost exclusively, of small industries and warehouses. On the other hand, the area over 10th avenue is a residential area (housing, school, park…), thus it belongs to the “sustainable city”, while “consumable city” pressure is generated by the 42nd streetCircle line-Jacob Javitz center complex, north of my site. The in-between space that includes the blocks through 11th and 10th is under transformation and operates as a “filter” that receives Midtown use pressure and Waterfront reaction. As it has already happened in other cases, (Tribeca…) midtown seeks an exit to the west edge of the city by shrinking the in-between zone. Grid and transportation pressures are represented by highway 9A that cuts the whole area off the water, and the simultaneous lack of massive transportation facilities that isolates the site from the core of the city. Metaphor-Displacing structures In order to create a synthetic tool that would help me define my design proposals I am using the grid of TRIBECA, which is an area that was somehow transformed in the past, under similar pressures. As a reaction to the existing shrinking tensions, for probe one, I propose a new organization, a network of spread structures, representing the filter’s function idea.

C) “The Fallen Skyscraper” (2nd Semester Design Studio, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1998) The subject of this experimental project was the relocation of the New York Stock Exchange combined with a proposal for artistic development in downtown Manhattan. The accompanying video represents the result of the project and its final presentation: If all urban phenomena are regulated by the "abstract machine" that is money, by following a numerical course, it is possible for an architect to assume this principle as design logic: numbers are everything! The built structure is thus conceived as a self-organized and self-developing system that could bend according to physical or abstract (numbers) forces: the absence of the architect. Through the application of software which enables the elaboration of fractured numerical structures and working in part on the transformation of Koolhaas' Downtown Athletic Club, a three-dimensional "external skeleton" is being produced, which modifies itself according to the changes in economic and urban activity. The final objective is to transfer these results to a more realistic dimension in order to obtain hybrid spaces organized by self-organized networks and hierarchies.

125 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE

The three urban design goals of this gesture are: 1) To link to the water residential areas that currently have no direct access to that waterfront. 2) To offer a new transportation system to the area, over the existing but now abandoned elevated railroad, which is extended to connect the two probes with Javitz Center and the bus and subway terminals. 3) To propose a new experience of the city by introducing a system of cultural and educational activities, hosted in the proposed structure that weaves through buildings, borrows from the urban fabric and revals to the public fragments of the previously unseen city, connecting them over a network of ground and elevated walkways. The opposite reaction to an exploding tendency, leads me to propose for probe two a centralized organization, creating a cultural center around an urban plaza. 1) First aim of my proposal for probe two is to create an exit to the sea through Chelsea Piers and over the highway. 2) Second aim is to conclude the new elevated transportation system and combine it with an extension of the L subway line, across 14 str. And 10th av. 3) Third aim is to specify the functions and form of the center. While the main core of the complex is centralized, fragments of it are intentionally spread (auditorium, terraces…) but strongly connected and the whole formal approach intends to express the ideas of movement, change and interrelation through filtering, as main elements of the initial “battlefield” concept.

Στρατηγικές Αστικού Σχεδιασμού: Πόλεις στο όριο

126 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE

A) Το ανοσοποιητικό σύστημα του Μεγάλου Καναλιού: Πολεοδομική πρόταση για την Πόλη του Μεξικού. (Συνθετικό θέμα 3ου εξαμήνου, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1999) Η Πόλη του Μεξικού ήταν κάποτε μια λίμνη. Στις μέρες μας και κάθε χρόνο, την εποχή των βροχών, μοιάζει να γίνεται λίμνη ξανά. Η πόλη μετατρέπεται σε μιά μπανιέρα χωρίς φυσική απορροή και οι πιο υποβαθμισμένες περιοχές κολυμπούν στα λύματα. Ταυτόχρονα, μεγάλες περιοχές της πόλης βυθίζονται, σε σημεία ακόμα και 30 εκατοστά το χρόνο, καθώς ο γεωμετρικά αυξανόμενος πληθυσμός της πόλης υπερ-αντλεί και εξαντλεί τα αποθέματα του υδροφόρου ορίζοντα προκαλώντας καθιζήσεις. Η εργασία αυτή διερευνά νέες λύσεις για τα συστήματα υδροδότησης και διαχείρισης των υδάτων της γιγάντιας αυτής μητρόπολης (35.000.000 κάτοικοι) τα οποία είναι σήμερα ανεπαρκή για να καλύψουν τις ανάγκες μιας ανεκτούς αστικής ανάπτυξης και τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίλυση του τεράστιου -αποκαλυπτικών διαστάσεων- πρoβλήματος ατμοσφαιρικής ρύπανσης και περιβαλλοντικής κατάπτωσης που αντιμετωπίζει η πόλη. Γενικά, εάν αντιληφθούμε την πόλη ως ένα ζωντανό οργανισμό που μεγαλώνει και διαμορφώνεται σε συνάρτηση με τους φυσικούς του πόρους τότε μπορούμε να συμπεράνουμε πως η πόλη εξαρτάται απολύτως από την ικανότητά της να προσαρμόζεται στο φυσικό περιβάλλον. Ατυχώς, η δυνατότητα να καταναλώνει, να εξαντλεί και να μολύνει τα υδάτινα και φυσικά αποθέματα από τα οποία εξαρτάται η επιβίωσή της, ξεπερνάει κατά πολύ την ικανότητα να τα διατηρεί και να τα εξισορροπεί.Η διαδικασία μέσα από την οποία μπορεί να επιτευχθεί η πολυπόθητη αυτή ισορροπία, μπορεί να ιδωθεί ως ένας τρόπος ενίσχυσης του «ανοσοποιητικού» συστήματος της πόλης. Τα συστήματα υδροδότησης και αποχέτευσης, τα εργοστάσια βιολογικού καθαρισμού και διαχείρισης των λυμάτων, τα δίκτυα των πάρκων και των μεταφορών, όλα μπορούν να θεωρηθούν ως αμυντικοί μηχανισμοί μιας πόλης. Πρωτογενές υπόστρωμα αυτών των μηχανισμών αποτελεί το σύστημα επανάχρησης των υδάτων το οποίο καθοδηγεί την ανάπτυξη των άλλων αμυντικών συστημάτων-στρωμάτων. Ακολουθούν οι ζώνες πρασίνου και οι συγκοινωνιακοί κόμβοι που εγκαθιστούν μια πανοπλία υποδομών ικανών να διαχειριστούν την σταδιακή και έλλογη ανάπτυξη νέων και «υγιεινών» στρωμάτων αστικού ιστού – δέρματος. Η Μητροπολιτική Στρατηγική Πρωταρχικός στόχος της εργασίας αποτελεί η αναζωογόνηση και η διεύρυνση του δικτύου επανάχρησης των υδάτων που μπορεί να επιτευχθεί σε μια σειρά φάσεων.Οι φάσεις της πρότασής μας συνοπτικά αφορούν στο διαχωρισμό των δικτύων απορροής των ομβρίων και αποχέτευσης ακολουθούμενο από την εξάπλωση του δικτύου επανάχρησης των υδάτων (βιολογικός καθαρισμός), την αναδάσωση των εκτάσεων στις παρυφές της πόλης και την αξιοποίηση των φραγμάτων που συλλέγουν νερά από τους παραποτάμους. Στην πρώτη φάση της ανάπτυξης των νέων υδατοδικτύων, το νερό συλλέγεται από τους πολυπληθείς παραποτάμους στη δυτική πλευρά της πόλης, με κατευθυνόμενη αναδάσωση και χρήση των υφιστάμενων φραγμάτων. Το φρέσκο νερό αποθηκεύεται σημειακά, σε νέες δεξαμενές. Στη δεύτερη φάση, το Μεγάλο Κανάλι μετατρέπεται σε σύστημα περισυλλογής, βιολογικού καθαρισμού και διανομής των ομβρίων. Το Μεγάλο Κανάλι είναι ένας εκατονταετής κεντρικός αγωγός μήκους 30 μιλίων, που διασχίζει την πόλη αλλού υπόγεια και αλλού υπέργεια και σχεδιάστηκε για να λύσει δια παντώς το αποχετευτικό της σύστημα. Με τα χρόνια όμως, η εκτόξευση του πληθυσμού το έφεραν σε κορεσμό ενώ περιήλθε σταδιακά σε αχρηστία εξαιτίας των καθιζήσεων κατά μήκος του. Η επέμβαση είναι γραμμική: Το Κανάλι θα αποτελέσει τη ραχοκοκκαλιά των επεμβάσεων που αφορούν την ανάπτυξη των συστημάτων διαχείρισης των υδάτων και συνεκτικό ιστό ανάμεσα στις διάφορες φάσεις αυτών: Το νερό θα συλλέγεται από τα ανατολικά και δυτικά της πόλης και θα θεραπεύεται και θα διανέμεται κατά μήκος του άξονα βορράς-νότος. Στην τρίτη φάση της ανάπτυξης των νέων δικτύων, επιδιώκεται η διασύνδεση των δύο προηγούμενων φάσεων με την ανάπτυξη και του ανατολικό-δυτικού άξονα της πόλης όπου πρίν έιχαμε μονάχα σημειακές επεμβάσεις. Η ανάπτυξη των υδάτινων υποδομών συμπίπτει με την ανάπτυξη νέων συγκοινωνιακών δεσμών και νέων πάρκων στην πόλη. Όλες οι φάσεις της ανάπτυξης των νέων υδατοδικτύων επηρεάζουν τις παρακάτω στρώσεις του αστικού «ανοσοποιητικού συστήματος»: 1. Τη διαμόρφωση του ανάγλυφου τοπίου και των αποθεμάτων νερού 2. Τις ζώνες πρασίνου 3. Τις αστικές υποδομές επικοινωνίας και μεταφορών 4. Τις χρήσεις γης και τον αστικό ιστό Στην πρώτη φάση, στα βόρεια του Μεγάλου Καναλιού όπου υπάρχουν οι μεγάλες βιομηχανικές ζώνες, προτείνεται μια ζώνη πρασίνου και πάρκων αναψυχής ως ενδιάμεση ενίσχυση - προστασία της πόλης από τις οχλούσες δραστηριότητες. Στην κεντρική αστική περιοχή που διασχίζει το Κανάλι διαμοιράζονται κοινόχρηστοι σταθμοί ανάμεσα στις εμπορικές περιοχές ενώ ζώνες καλλιεργειών και αραιής οικιστικής ανάπτυξης

χωροθετούνται στο νότο, στην περιοχή των λιμνών και του Εθνικού Καναλιού. Στη δεύτερη φάση, εγκαταλελειμένα κτίρια, άδεια οικόπεδα και διαθέσιμοι αγροί ενσωματώνονται στο οικολογικό σύστημα: Μετατρέπονται σε πάρκα με υπόγειες δεξαμενές ενώ φιλοξενούν εκπαιδευτικούς και περιβαλλοντικούς σταθμούς. Στην τρίτη φάση εμφανίζεται το νέο δέρμα: Το φυσικό τοπίο διαμορφώνεται ως μια τρισδιάστατη μεμβράνη που διαχέεται ανάμεσα στον υφιστάμενο αστικό ιστό, εντός και παντού. Παρατηρεί και προστατεύει όχι μονάχα το υδατοδίκτυο αλλά τη συσχετικότητα του πρασίνου και των υποδομών. Επιτρέπεται η οικιστική ανάπτυξη στις περιοχές όπου η φιλοσοφία και η διαδικασία επανάχρησης των υδάτων έχει επιτευχθεί και ενσωματώνεται πια σε κάθε νέα κατασκευή. Πληθυσμοί από φτωχές περιοχές μετοικούν σε περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένα οικιστικά συγκροτήματα που αναπτύσσονται κατά μήκος και πάνω από το Μεγάλο Κανάλι.

Το Δυτικό παραλιακό μέτωπο του Manhattan μπορεί αν ειδωθεί ως ένα πραγματικό «πεδίο μάχης», μια περιοχή όπου διάφοροι και διαφορετικοί τύποι κοινωνικών και χωρικών συγκρούσεων συμβαίνουν ταυτόχρονα.Στην κλίμακα των επιμέρους περιοχών έρευνας, η παραπάνω μεταφορά αποδίδει τις κοινωνικοοικονομικές πιέσεις που ασκούνται στο τρίγωνο μεταξύ της 33ης και 14ης οδού, όπου και εστιάζει η μελέτη. Όμως ποιά είναι η φύση αυτών των διαδραστικών δυνάμεων στις οποίες αναφέρομαι; Αφορούν κυρίως την πίεση από τις χρήσεις γης: Από τη μία πλευρά, η περιοχή ανάμεσα στην 9η και 11η λεωφόρο αποτελείται στο μεγαλύτερο κομμάτι της από μικρές βιοτεχνίες και αποθήκες, ως έκφανση της «παραγωγικής» πόλης. Στην άλλη πλευρά, πάνω από τη 10η λεωφόρο, η περιοχή είναι αμιγούς κατοικίας, ανήκει δηλαδή στην «συντηρούμενη» πόλη (sustainable) ενώ στο βόρειο άκρο της περιοχής μελέτης αναπτύσσονται εμπορικές πιέσεις εξαιτίας του κέντρου Javitz και των λοιπών τουριστικών δραστηριοτήτων (η «καταναλούμενη» πόλη). Ο ενδιάμεσος χώρος, που περιλαμβάνει τα τετράγωνα μεταξύ 11ης και 10ης λεωφόρου, βρίσκεται σε κατάσταση μετασχηματισμού και λειτουργεί ως ένα «φίλτρο» που παραλαμβάνει τις πιέσεις του κέντρου της πόλης και αποδίδει την αντίδραση του παραθαλάσσιου μετώπου: Όπως έχει ήδη συμβεί και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, το κέντρο αναζητά μια διέξοδο στο νερό συμπιέζοντας ασφυκτικά την ενδιάμεση ζώνη. Πίεση ασκείται επίσης από τις υποδομές καθώς ο δρόμος ταχείας κυκλοφορίας αποκόπτει ουσιαστικά την περιοχή μελέτης από το νερό ενώ η απουσία ικανών μέσων μαζικής μεταφοράς απομονώνει την περιοχή από τον πυρήνα της πόλης. Μεταφορά – μετακίνηση των δομών Ως συνθετικό εργαλείο της σχεδιαστικής πρότασης επιλέγω τον κάνναβο της TRIBECA, μιας περιοχής η οποία έχει σήμερα ολοκληρώσει το μετασχηματισμό της από πρώην βιομηχανική περιοχή σε περιοχή χρήσεων κέντρου, υπό αντίστοιχες πιέσεις. Ως αντίδραση στις συμπιεστικές τάσεις, για την περιοχή επέμβασης 1 προτείνεται μια νέα οργάνωση, ένα δίκτυο διάσπαρτων δομών που αντιπροσωπεύουν την ιδέα της λειτουργίας του φίλτρου. Οι 3 στόχοι αυτής της χειρονομίας αστικού σχεδιασμού είναι: 1. Να διασυνδεθούν οι απομονωμένες οικιστικές ζώνες με το θαλάσσιο μέτωπο. 2. Να προσφερθεί ένα νέο σύστημα μεταφοράς στην περιοχή με τη μορφή του εγκαταλελειμένου εναέριου τραμ που κάποτε λειτουργούσε στην περιοχή και το οποίο σήμερα ανασυντάσσεται και επεκτείνεται. 3. Να προτείνει ένα νέο τρόπο να βιώνεται η πόλη, εισάγοντας ένα σύστημα πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που φιλοξενούνται στην προτεινόμενη δομή η οποία περιπλέκεται γύρω από τα κτίρια, δανείζεται από τον υφιστάμενο αστικό ιστό και αποκαλύπτει στο κοινό κομμάτια μιας αόρατης πόλης. Η αντίδραση στις αποσχιστικές τάσεις, αδηγεί στην πρόταση για μία κεντρική οργάνωση, όσον αφορά την περιοχή επέμβασης 2. Δημιουργείται ένα πολιτιστικό κέντρο γύρω από μία αστική πλατεία (στα ευρωπαικά πρότυπα): 1. Πρώτος στόχος της πρότασης είναι να δημιουργηθεί μια διέξοδος προς τη θάλασσα μέσα από το αθλητικό κέντρο και πάνω από τη λεωφόρο ταχείας κίνησης. 2. Δεύτερος στόχος είναι να καταλήξει η το νέο εναέριο τραμ και να συνδυαστεί με μια επέκταση της τοπικής γραμμής μετρό κατα μήκος της 14ης οδού και 10ης λεωφόρου. 3. Τρίτος στόχος είναι να προσδιορισθούν οι λειτουργίες και η μορφή του προτεινόμενου κέντρου. Ενώ ο βασικός πυρήνας του συγκροτήματος είναι κεντροποιημένος, θραύσματα αυτού (αμφιθέατρα, ταράτσες...) διασπείρονται εκούσια αλλά συνδέονται δυνατά. Η συνολική μορφολογική προσέγγιση τείνει να εκφράσει τις ιδέες της κίνησης, της αλλαγής και του συσχετισμού μέσα από τη διύληση, το φιλτράρισμα, ως εγγενή συστατικά της αρχικής έννοιας του «πεδίου μάχης».

127 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE

B) «Χαμαιλέων»: Μια πρόταση για το Δυτικό παραλιακό μέτωπο του Manhattan. (Συνθετικό θέμα 1ου εξαμήνου, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1998)

>>Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE 128 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE

The Grand Canal Immune System: An Urban Proposal For Mexico City (3rd Semester Design Studio, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1999)

Γ) “The Fallen Skyscraper” ή ο Έκπτωτος Πύργος (Συνθετικό θέμα 2ου εξαμήνου, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1998) Προγραμματικά, ο σκοπός αυτής της πειραματικής εργασίας αφορούσε τη μεταφορά του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης σε νέο μεγαλύτερο χώρο και σε συσχετισμό με μια γενικότερη πολιτιστική ανάπλαση ενός υποβαθμισμένου σημείου στην καρδιά του Manhattan. Βασιζόμενος στην παραδοχή ότι τα περισσότερα αστικά φαινόμενα επηρεάζονται (εάν δεν ορίζονται εξ’ ολοκλήρου) από το χρήμα, είναι δυνατόν για έναν αρχιτέκτονα να εφεύρει μια νέα σχεδιαστική λογική, ένα σύστημα αυτο-οργάνωσης και αυτο-ανάπτυξης εν προκειμένω, που βασίζεται σε σε αφηρημένες αριθμητικές έννοιες. Δουλεύοντας με ειδικό πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνας fractals, η κατακόρυφη τομή ενός παρακείμενου ουρανοξύστη μετατρέπεται σε οριζόντια ημι-αστική οργάνωση, ένας εξωτερικός σκελετός που μεταβάλλει τη σύνθεσή του σύμφωνα με τα μακροοικονομικά και αστικά δεδομένα.Το σχετικό βίντεο, που έχει διακριθεί σε φεστιβάλ και εκθέσεις του εξωτερικού, υπήρξε το αποτέλεσμα του πειράματος και ταυτόχρονα η τελική παρουσίαση της πολεοδομικής πρότασης.

Savvas Sarafidis, Architect - Urban Designer, studied at the National Technical University of Athens and Columbia University, New York with a full scholarship from Fulbright Foundation. He worked in New York at offices of the distinguished architects Kostas Kondylis and Michael Graves, designer of some of the most famous buildings worldwide. He participated with his projects in publications, exhibitions and festivals around the world. In 2001 he founded the SSMMdesign that is dynamically activated in every aspect of design and construction.

129 >> Savvas Sarafidis_URBAN DESIGN STUDIES: CITIES ON THE EDGE

“The Fallen Skyscraper” (2nd Semester Design Studio, MsAUD GSAPP Columbia University, NY – 1998)

City of Belgrade Development Strategy _________________________________________________________Athena Yiannakou Regional & Urban planner, M.Sc. & Ph.D. LSE International consultant of CBDS

131 >> Athena Yannakou_CITY OF BELGRADE DEVELOPMENT STRATEGY

1. Key facts of the geography of the city1 The City of Belgrade is a distinct territorial unit with its own independent self-government level. It has 1.6 million inhabitants, area of 322,268 Ha and density up to 489 inhabitants/km2. The Danube and Sava rivers which traverse the city characterize its natural geography and symbolize its European identity. The city of Belgrade consists of 17 municipalities and 140 settlements, only 10 of which have an urban character. It is structured in four major zones, the inner urban zone, covering approximately the 1/4 of the city, the edges of the city, the suburban zone and the rural areas. Approximately 3% of the total area is listed as protected nature, while most of it concerns the zones of Sava and Danube rivers. Belgrade represents 21% of the population of Serbia, 29% of its employees, 36.5% of the employed in services and 39.7% of the population with higher or university education. It is remarkable that 10% of the city population is students. More than 1/3 of the country's GDP is produced in Belgrade and 45% of the investments are realized there, too. According to the Assessment of the State of Development of the City of Belgrade which was launched during the Development Strategy process, a gradual upturn of the city occurred after the year 2000, expressed in indicators such as the improvement of employment levels (from 430,000 to 650,000 employees), the relatively higher wages (from only 40â&#x201A;Ź to 320â&#x201A;Ź per month) and a more dynamic investment activity (although with uneven spatial distribution). However, unsatisfactory cohesion and uneven spatial development which are reflected in the significant differences of the per capita GDP between the municipalities of the inner area and the perimeter Municipalities (ratio 16:1) are detected as serious problems. The housing problems, often solved with illegal building, are critical elements of the urban development2. In the years 2000 to 2005 the City of Belgrade leased 1 million m2 of land for the construction of homes and offices, especially in New Belgrade, and was expected to provide 1.7 million m2 more by 2011. However, 82% of the leased land was not built due to lack of active investments. The city looses its urban heritage due to the contemporary urban development that is characterized as chaotic. In 2003, the Assembly of the City of Belgrade approved the Belgrade Master Plan 2021 which covers the inner urban zone. Belgrade is an important transportation node, crossed by the Pan-European Corridors VII (the Danube river corridor)and X, but also a rail junction as it is linked to cities such as Istanbul, Venice, Zurich, Athens, Bucharest, Sofia, Vienna, Budapest, Zagreb, Munich, Kiev and Moscow by rail. Regarding urban transportation, 52.9% of journeys are made by public transport, while the ownership of private cars is still low (242 private cars/1000 inhabitants). The main problems are overcrowding, lack of parking capacity, the unfinished primary urban network, lack of bridges on the Sava and Danube rivers, the low capacity of public transport and the outdated traffic control system. The environmental problems vary among different parts of the city. In the inner zone, the recorded SO2, soot and NOx levels exceed the permitted limits for some days within a year. The river pollution is a major problem, as well as the environmental risks from heavy industry and vast transportation going through the center of the city. Since 2000, the City of Belgrade has invested a great portion of the revenues for the reconstruction, modernization, and expansion of water and sanitation networks. However, the technical infrastructure problems remain vital. Belgrade has a relatively developed system of social services compared to the rest of Serbia. However, there are still significant differences between the central and peripheral districts of the city as far as the access to these services is concerned. The integration of the private sector in the field of social services is limited, while the weak participation of non-governmental organizations is obvious. 2. The City of Belgrade Development Strategy The City of Belgrade Development Strategy (CBDS) was compiled at the initiative of the City of Belgrade, in cooperation with the main stakeholders, aiming at providing a guide for the development of the city and a framework of collaboration of these stakeholders. CBDS is based on an Assessment of the State of Development of the City of Belgrade, which was completed in 2006, and also on a thorough SWOT analysis identifying the strengths, weaknesses, opportunities and threats for the future development of the city, completed in 2007. The composition of the Strategy included consultancy procedures from the main stakeholders and opinion exchange with international consultants from 4 European cities (Thessaloniki, Dresden, Vienna and Budapest). The Strategy was approved by the Assembly of the City of Belgrade in 2008.

132 >> Athena Yannakou_CITY OF BELGRADE DEVELOPMENT STRATEGY

According to the Assessment Report, the impact of the late 20th century, although devastating for the city, resulted in the acceleration of its regeneration, particularly through the actions of the City of Belgrade itself. Belgrade gradually began to regain its reputation as a European capital and reestablished its links with Europe. Within the national territory it reconfirmed its leading role as the capital city of a now much smaller state. The city changed dramatically in terms of demographic and social image, both qualitatively and quantitatively. The main reason was a large number of refugees and migrants from poor regions of Serbia, a fact that affected the urban setting and its identity. CBDS sets the vision for the city of Belgrade as follows: «upgrading the City of Belgrade to a high ranking position among the metropolitans and capitals of Central, East and South-East Europe, in line with sustainable economy and advanced technology, greater territorial cohesion of the City, greater level of accessibility, established polycentricity and decentralistion, and developed urban identity». The Strategy is based on five key principles: sustainability, competitiveness, coherence, multi-centrality, and accessibility. The objectives it sets are as follows: - Sustainable natural and living environment and improved city identity. - Economic development - Sustainable activities and communications. - Social development - Promotion of physical and mental health of residents. - Institutional development - Towards decentralization, polycentricity and integration. CBDS stresses the need to highlight the identity and physical structure of the center of Belgrade and the role of all urban, suburban and rural settlements as integrated and mutually interconnected parts of the Metropolitan Belgrade area, in order for Belgrade to become a recognizable city, attractive for business and tourism, competitive and dominant in the wider Western Balkans and Southeast Europe region. The vision of a “city of the future” is proposed to be pursued through ideas, projects and competitions under the challenging theme «The third Belgrade», indicated on the left side of the Danube. In addition, the support of development catalysts requires defining major interventions through feasibility studies that would help select the most realistic plans, the creation of new attractions or the enhancement of already existing ones and the definition of Belgrade as a creative city. One of the priority projects is the project “Belgrade Brownfields (Ada Huja, the Shipyard, “Beton” Hall, etc.)”. The banks of the Sava and the Danube, the water front and the land vitally related to it, constitute an important part of the public capital and the public areas of the city. A large part of the water front, which is an area of several hundred hectares, is degraded and belongs to abandoned land. Therefore, it is necessary to conduct comprehensive research for all exploitable capabilities. The estimated potential growth in the Port of Belgrade and Ada Huja on the Danube can deliver approximately 5 million m2 of new space for commerce, leisure, business and residence. In conclusion, the City of Belgrade Development Strategy looks forward to managing a city that is in all respects, a major metropolitan area. This metropolitan area is currently going through a transformation period for the entire economic and social life with crucial effects upon the patterns of urban development as well as upon the planning policies. In addition, Belgrade is a European city and therefore should certainly be expected to encounter all the major changes that European cities go through, as a result of its integration with the global economy (increased demand for new premises, urban dispersion etc)3. Thus CBDS essentially aims to provide4: - an integrated approach towards the improvement of quality of life of citizens, - a basis for the private sector development and improved economic competitiveness - an impulse and basis for urban restructuring- a basis for political guidance and decision-making - a tool for better collaboration, management and mobilization of civil society - a basis for legal adjustment and, finally, - a continuous learning process for all relevant stakeholders.

(Footnotes) 1 The data mostly emanate from City of Belgrade Development Strategy, May 2008, http://www.beograd.org.yu/cms/view.php?id=220 (access: 24-03-2009) as well as Palgo Center, «City of Belgrade Development Strategy: Introducing the basic characteristics of the city of Belgrade», Presentation in the Standing Conference of Towns and Municipalities, Belgrade, 23-02-2007. 2 Milic V.Α. and Petovar, K., “National Perspective on Informal Settlements” Paper presented in the Ministerial Conference on informal settlements in SEE, Vienna, 28/9-01/10-2004. 3 Comment from the Recommendation Paper of A. Yiannakou, international consultant of the CBDS from Thessaloniki. 4 Comment from the Recommendation Paper of B. Muller, international consultant of the CBDS from Dresden.

133 >> Athena Yannakou_CITY OF BELGRADE DEVELOPMENT STRATEGY

Development strategy diagram

Athena Yiannakou is a spatial planning consultant, assigned lecturer in the Department of Architecture and the Department of Urban and Regional Planning and Development Engineering, School of Engineering of the Aristotle University of Thessaloniki (A.U.Th.). She holds a Diploma of Architect-Engineer (A.U.Th., 1979), an M.Sc. degree in Regional and Urban Planning (London School of Economics,1981), and a Ph.D. Degree (London School of Economics, 1993). She has been project leader or associate of spatial plans, development plans, urban planning and management projects, environmental planning and environmental impact assessment projects and has been involved in various research projects concerning spatial analysis and planning. She was involved in the City of Belgrade Development Strategy as one of the four international consultants. She has published books as co-editor or co-writer and articles in scientific journals and edited books. Her current research interests include: spatial development and planning, land use planning policy and legislation, environmental planning and sustainable development, transport infrastructure and urban and regional development.

134 >> Athena Yannakou_CITY OF BELGRADE DEVELOPMENT STRATEGY

Η Στρατηγική Ανάπτυξης της Πόλης του Βελιγραδίου 1. Βασικά δεδομένα της γεωγραφίας της πόλης1 Η πόλη του Βελιγραδίου είναι μια διακριτή χωρική ενότητα με τη δική της αυτόνομη βαθμίδα αυτοδιοίκησης. To Βελιγράδι έχει πληθυσμό 1,6 εκ. κατοίκους, έκταση 322.268 Ηa και πυκνότητα 489 κατ./km2. Οι ποταμοί Σάβα και Δούναβης που διασχίζουν την πόλη χαρακτηρίζουν τη φυσική της γεωγραφία και συμβολίζουν την Ευρωπαϊκή της ταυτότητα. Η πόλη του Βελιγραδίου αποτελείται από 17 Δήμους και 140 οικισμούς, από τους οποίους μόνο 10 έχουν αστικό χαρακτήρα. Έτσι, διαρθρώνεται σε τέσσερις μεγάλες περιοχές, την εσωτερική αστική περιοχή, που καταλαμβάνει έκταση περίπου το 1/4 του συνόλου της πόλης, τα άκρα της πόλης, τις περιαστικές περιοχές και τις αγροτικές περιοχές. Περίπου 3% της συνολικής έκτασης είναι προστατευόμενη φύση, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας αφορά τις ζώνες των ποταμών Σάβα και Δούναβη. Το Βελιγράδι αντιπροσωπεύει το 21% του πληθυσμού της Σερβίας, το 29% των απασχολουμένων της, το 36,5% των απασχολουμένων στις υπηρεσίες και το 39,7% του πληθυσμού με ανώτερη και πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Σημειωτέον ότι 10% του πληθυσμού της πόλης είναι οι φοιτητές. Περισσότερο από το 1/3 του ΑΕΠ της χώρας παράγεται στο Βελιγράδι και το 45% των επενδύσεων γίνεται στο Βελιγράδι. Σύμφωνα με την Έκθεση Εκτίμησης της Κατάστασης της Πόλης του Βελιγραδίου που έγινε στα πλαίσια εκπόνησης της Στρατηγικής Ανάπτυξης, μετά το 2000 ήταν ορατή η σταδιακή ανάκαμψη της οικονομίας της πόλης που εκφράζεται σε δείκτες όπως η βελτίωση των επιπέδων απασχόλησης (από 430.000 σε 650.000 άτομα), οι σχετικά υψηλότεροι μισθοί (από μόλις 40 € σε 320 € μηνιαίως) και η περισσότερο δυναμική επενδυτική δραστηριότητα (αν και με άνιση χωρική κατανομή). Ως σοβαρά προβλήματα εντοπίζονται η μη ικανοποιητική συνοχή και η άνιση χωρική ανάπτυξη που αποτυπώνεται στις σοβαρές διαφορές στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανάμεσα στους Δήμους της εσωτερικής περιοχής και τους περιμετρικούς Δήμους (αναλογία 16:1). Κρίσιμα στοιχεία της αστικής ανάπτυξης είναι τα προβλήματα κατοικίας που συχνά επιλύονται με αυθαίρετη δόμηση2. Την πρώτη πενταετία του 2000 ο Δήμος Βελιγραδίου διέθεσε με μακροχρόνια μίσθωση (leasing) 1 εκ. m2 γης για δόμηση κατοικιών και γραφείων, κυρίως στο Νέο Βελιγράδι, και αναμενόταν να διαθέσει άλλα 1,7 εκ. m2 μέχρι το 2011. Ωστόσο, 82% της γης που πωλήθηκε δεν δομήθηκε εξαιτίας της έλλειψης ενεργών επενδύσεων. Με τη σύγχρονη αστική ανάπτυξη, που χαρακτηρίζεται χαοτική, η πόλη φαίνεται να χάνει την κληρονομιά της αστικότητάς της. Το 2003 εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο του Βελιγραδίου το Ρυθμιστικό Σχέδιο του Βελιγραδίου 2021 που καλύπτει την εσωτερική αστική περιοχή. Από την ευρύτερη περιοχή διέρχονται οι Διευρωπαϊκοί Διάδρομοι VII και X, ενώ η πόλη αποτελεί σιδηροδρομικό κόμβο καθώς συνδέεται με σιδηρόδρομο με τις πόλεις Κωνσταντινούπολη, Βενετία, Ζυρίχη, Αθήνα, Βουκουρέστι, Σόφια, Βιέννη, Βουδαπέστη, Ζάγκρεμπ, Μόναχο, Κίεβο και Μόσχα. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τις αστικές μεταφορές 52,9% των μετακινήσεων γίνεται με δημόσιες συγκοινωνίες, ενώ ο δείκτης κατοχής Ι.Χ. είναι ακόμη χαμηλός (242 Ι.Χ./1.000 κατοίκους). Ως κύρια προβλήματα καταγράφονται ο συνωστισμός, η έλλειψη χωρητικότητας στάθμευσης, το ανολοκλήρωτο πρωτεύον αστικό δίκτυο, η έλλειψη γεφυρών στους ποταμούς Σάβα και Δούναβη, η χαμηλή χωρητικότητα των δημοσίων μεταφορών και το απαρχαιωμένο σύστημα ελέγχου της κυκλοφορίας Τα προβλήματα περιβάλλοντος ποικίλλουν στις διάφορες περιοχές της πόλης. Στην εσωτερική περιοχή καταγράφονται υπερβάσεις των επιτρεπόμενων ορίων για τους ρύπους SO2, αιθάλη και NOx. Η ρύπανση των ποταμών είναι σημαντικό πρόβλημα, όπως και οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι από εγκαταστάσεις υψηλού βιομηχανικού κινδύνου, καθώς και από τις διερχόμενες από το κέντρου της πόλης μεταφορές. Από το 2000 ο Δήμος του Βελιγραδίου επένδυσε μεγάλο μέρος των πόρων για επέκταση, ανακατασκευή και εκσυγχρονισμό των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης. Παραμένουν ωστόσο σοβαρά τα προβλήματα αποχέτευσης, επέκτασης της υδροδότησης και όλων των λοιπών τεχνικών υποδομών. Το Βελιγράδι έχει ένα σχετικά αναπτυγμένο σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών σε σχέση με την υπόλοιπη Σερβία. Ωστόσο, είναι μεγάλες διαφορές στην πρόσβαση στις υπηρεσίες ανάμεσα στις κεντρικές και τις περιφερειακές περιοχές της πόλης. Η ενσωμάτωση/δικτύωση του ιδιωτικού τομέα είναι περιορισμένη, ενώ είναι αδύναμη η συμμετοχή μη κυβερνητικών οργανισμών στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών. 2. Η Στρατηγική Ανάπτυξης της Πόλης του Βελιγραδίου Η Στρατηγική Ανάπτυξης της Πόλης του Βελιγραδίου συντάχθηκε με πρωτοβουλία του Δήμου Βελιγραδίου σε συνεργασία με βασικούς εμπλεκόμενους φορείς με σκοπό να αποτελέσει οδηγό για την ανάπτυξη της πόλης και πλαίσιο συνεργασίας αυτών των φορέων. Η Στρατηγική στηρίζεται σε μια Έκθεση Εκτίμησης της Κατάστασης της Πόλης, η σύνταξη της οποίας ολοκληρώθηκε το 2006, καθώς και σε μια διεξοδική ανάλυση SWOT που ολοκληρώθηκε το 2007 και με την οποία εντοπίστηκαν οι δυνάμεις, οι αδυναμίες, οι ευκαιρίες και οι απειλές για την μελλοντική ανάπτυξη της πόλης. Για τη σύνταξη της Στρατηγικής ακολουθήθηκαν διαδικασίες γνωμοδότησης από τους βασικούς εμπλεκόμενους φορείς και ανταλλαγή απόψεων με διεθνείς συμβούλους από 4 Ευρωπαϊκές πόλεις (Θεσσαλονίκη, Δρέσδη, Βιέννη και Βουδαπέστη). Η Στρατηγική εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο Βελιγραδίου το 2008. Σύμφωνα με την Έκθεση Εκτίμησης της Κατάστασης της Πόλης οι επιπτώσεις των εξελίξεων του τέλους του 20 ου αιώνα, αν και καταστροφικές για την πόλη, είχαν ως αποτέλεσμα την επιτάχυνση της ανασυγκρότησής της, κυρίως με ενέργειες του ίδιου του Δήμου Βελιγραδίου. Η πόλη του Βελιγραδίου άρχισε βαθμιαία να ανακτά τη

(Footnotes) 1 Τα δεδομένα προέρχονται κυρίως από το City of Belgrade Development Strategy, May 2008, http://www.beograd.org.yu/cms/view.php?id=220 (πρόσβαση: 24-3-2009), καθώς και το Palgo Center, «City of Belgrade Development Strategy: Introducing the basic characteristics of the city of Belgrade», Presentation in the Standing Conference of Towns and Municipalities, Belgrade, 23-2-2007. 2 Milic V.Α. and Petovar, K., “National Perspective on Informal Settlements” Paper presented in the Ministerial conference on informal settlements in SEE, Vienna, 28/9-01/10-2004. 3 Σχόλιο από το Recommendation Paper της A. Γιαννακού, διεθνούς συμβούλου της Στρατηγικής από τη Θεσσαλονίκη. 4 Σχόλιο από το Recommendation Paper του καθ. B. Muller, διεθνούς συμβούλου της Στρατηγικής από τη Δρέσδη.

Μετάφραση: Αλεξάνδρα Τσάτσου

135 >> Athena Yannakou_CITY OF BELGRADE DEVELOPMENT STRATEGY

φήμη της ως μια Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα και να αποκαθιστά τις διασυνδέσεις της με τον Ευρωπαϊκό χώρο. Εντός του εθνικού χώρου επαναεπιβεβαίωσε το ρόλο της ως πρωτεύουσας ενός πλέον πολύ μικρότερου κράτους. Η πόλη άλλαξε δραστικά από την άποψη της δημογραφικής και κοινωνικής εικόνας, ποιοτικά και ποσοτικά, με ένα μεγάλο αριθμό προσφύγων και μεταναστών από φτωχότερες περιοχές της Σερβίας, γεγονός που επέδρασε καθοριστικά στον αστικό ιστό και στην ταυτότητά της. Η Στρατηγική θέτει το όραμα για την πόλη του Βελιγραδίου ως εξής: «Ανάδειξη της πόλης σε υψηλότερη ιεραρχία ανάμεσα στις μητροπολιτικές περιοχές και πρωτεύουσες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, σε ευθυγράμμιση με μια αειφόρο οικονομία και σύγχρονη τεχνολογία, μεγαλύτερη εδαφική συνοχή της πόλης, μεγαλύτερα επίπεδα προσβασιμότητας, εδραιωμένη πολυκεντρικότητα και αποκέντρωση και ανεπτυγμένη αστική ταυτότητα». Η Στρατηγική βασίζεται σε πέντε αρχές-κλειδιά, την αειφορία, την ανταγωνιστικότητα, τη συνοχή, την πολυκεντρικότητα, και την προσβασιμότητα. Οι στόχοι που θέτει είναι οι ακόλουθοι: -Αειφόρο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον και βελτιωμένη ταυτότητα της πόλης. -Οικονομική Ανάπτυξη – Βιώσιμες δραστηριότητες και επικοινωνίες. -Κοινωνική ανάπτυξη – Προαγωγή της φυσικής και πνευματικής υγείας των κατοίκων. -Θεσμική ανάπτυξη – Προς την αποκέντρωση, την πολυκεντρικότητα και την ολοκλήρωση. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την ανάδειξη της ταυτότητας της πόλης, η Στρατηγική τονίζει την ανάγκη να αναδειχθεί η ταυτότητα και η φυσική δομή του κέντρου του Βελιγραδίου, καθώς και όλων των αστικών, περιαστικών και αγροτικών οικισμών ως ολοκληρωμένα και αμοιβαίως διασυνδεόμενα τμήματα της μητροπολιτικής περιοχής του Βελιγραδίου, έτσι ώστε να γίνει ξανά μια πόλη αναγνωρίσιμη, ελκυστική για επιχειρηματικούς και τουριστικούς σκοπούς, ανταγωνιστική και κυρίαρχη στην ευρύτερη περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων και της ΝΑ Ευρώπης. Η εδραίωση του οράματος μιας πόλης του μέλλοντος προτείνεται να επιδιωχθεί μέσα από μελέτες ιδεών, έργα και διαγωνισμούς με το προκλητικό θέμα «το τρίτο Βελιγράδι», που προσδιορίζεται στην αριστερή πλευρά του Δούναβη. Επιπλέον, επισημαίνεται ότι η ενίσχυση αναπτυξιακών καταλυτών απαιτεί τον προσδιορισμό μεγάλων επεμβάσεων, με κατάλληλες μελέτες σκοπιμότητας για την επιλογή των ρεαλιστικότερων από αυτές, τη δημιουργία νέων ή την ανάδειξη υφιστάμενων πόλων έλξης και την ανάδειξη του Βελιγραδίου ως δημιουργικής πόλης. Ανάμεσα στις δράσεις - έργα προτεραιότητας περιλαμβάνεται και έργο σχετικά με τις εγκαταλελειμμένες εκτάσεις. Οι όχθες του Σάβα και του Δούναβη, το υδάτινο μέτωπο και οι εκτάσεις που συνδέονται λειτουργικά με το υδάτινο μέτωπο αποτελούν ένα σημαντικό μέρος του δημόσιου κεφαλαίου και των δημόσιων περιοχών της πόλης. Καθώς ένα μεγάλο τμήμα του υδάτινου μετώπου, το οποίο καταλαμβάνει έκταση πολλών εκατοντάδων εκταρίων, είναι υποβαθμισμένο και ανήκει στην κατηγορία των εγκαταλελειμμένων εκτάσεων, κρίνεται ότι είναι αναγκαίο να εκπονηθούν ολοκληρωμένες έρευνες δυνατοτήτων αξιοποίησης του. Η εκτιμώμενη πιθανή ανάπτυξη στην περιοχή του Λιμανιού του Βελιγραδίου και στην Ada Huja στο Δούναβη μπορεί να αποδώσει, περίπου, 5 εκ. m2 νέων χώρων εμπορίου, αναψυχής, επιχειρήσεων και κατοικίας. Συμπερασματικά, η Στρατηγική Ανάπτυξης της Πόλης του Βελιγραδίου αποσκοπεί στη διαχείριση μιας πόλης η οποία είναι, από όλες τις απόψεις, μια μεγάλη μητροπολιτική περιοχή. Αυτή η μητροπολιτική περιοχή διέρχεται μια περίοδο μετασχηματισμού που αφορά όλη την οικονομική και κοινωνική ζωή με αποφασιστικές επιδράσεις στα πρότυπα αστικής ανάπτυξης και στις πολιτικές σχεδιασμού. Ακόμη, το Βελιγράδι είναι μια μεγάλη πόλη του Ευρωπαϊκού χώρου και ως εκ τούτου αναμφίβολα πρέπει να περιμένει κανείς ότι θα διέλθει όλες τις μεγάλες αλλαγές που επηρεάζουν τις Ευρωπαϊκές πόλεις, ως αποτέλεσμα της ενσωμάτωσής της στην παγκόσμια οικονομία (αυξημένη ζήτηση σε νέους χώρους, αστική διάχυση κλπ.)3. Έτσι η Στρατηγική ουσιαστικά επιδιώκει να προσφέρει4: -μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων, -μια βάση για την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και τη βελτίωση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας, -ένα πλαίσιο για αστική αναδιοργάνωση, -μια βάση για πολιτική καθοδήγηση και λήψη αποφάσεων, -ένα εργαλείο για καλύτερη συνεργασία, διαχείριση και κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών -μια βάση για θεσμικές προσαρμογές και, τέλος, -μια συνεχής διαδικασία μάθησης όλων των εμπλεκομένων φορέων.

Karabournaki, Thessaloniki, 1997, Arch: Enric Miralles, Barcelona

Metastasis, or the Multiple Ecology of the Coastal Landscape

Posidonio, Thessaloniki, 1997, Arch: Wolf Prix, Coop Himmelb(l)au Vienna

_______________________________________________________Lois Papadopoulos Professor, School of Architecture, University of Thessaly

137 >> Lois Papadopoulos_Metastasis, or the Multiple Ecology of the Coastal Landscape

The abstract cartographic depictions of the shoreline of the Thermaic Gulf and the city of Thessaloniki create the misleading impression of a continuous and uniform curve. Even the accurate satellite photographs conceal the amazing variety of the seaside landscape, which extends for a length of approximately fifty kilometers from the mouth of the Axios river in the west to the stronghold of the Emvolo in the east. Nevertheless, a periplus of the Gulf passes successively the biotopes of the western shore, the commercial harbor, the old waterfront, the new waterfront, the coastal recreation area with the natural foreshore of the eastern areas, the airport facilities, and the strip of seaside suburbia on the eastern shore. It is not, then, a case of the uninterrupted continuity of a single seashore front, but an interesting sequence of discontinuous and differentiated urban landscapes. This discontinuity, in the case of Thessaloniki, as in that of many European cities on the sea, represents a multifariously functional, economic, aesthetic, and historical “ecology”, in the sense which Rayner Banham, in speaking of Los Angeles, gave to the term. The treatment of this discontinuous sea front, in the brief three-year period 1997-2000, has produced interesting architectural results, the main one being the extension of the metropolitan space of Thessaloniki to the territory of the first quay of the harbor. First and foremost, however, it has supplied the city with two sub-programs of a strategic character. 1.The first sub-program has as its purpose the radical and long term redefinition of the borderline relation between the city and the sea. An international competition by invitation for ideas, the possibility of remodeling the nine kilometers or so of the so-called new waterfront of Thessaloniki, the sea-front from the White Tower to the city’s eastern limit, was explored. The competition opened up all the questions having to do with the functional program, sea-shore urban forms and typologies, and the mechanisms for the implementation and management of the design undertaking. There are two major issues at stake: the first concerns the assessment of the presence of the liquid element and the sea horizon, of nature itself as an urban agent, as a factor making a decisive contribution to the composition of the urban landscape and the geography of the build city; the second is linked with the observation that the coastal zone, in its transformations as a whole, forms the most important and the most extensive multifarious and popular network of public places in Thessaloniki. The city’s waterfront is and operates as a flourishing metastasis of the public square, the public street, and the urban void, as an inalienable feature of the collective awareness of urban space and as an exemplary version of public space, inseparably incorporated into what could be called an image or identity of the city of Thessaloniki. The award – winning designs, in the competition serve for future transformations of the sea-front as a broad range of motivating proposals which vary from an attitude of poetic realism which utilizes the place’s natural and historical geography (Yannis Tsiomis, Manuel Solà Morales), a non-historical and formalist invocation of the seaside urban typology (Vittorio Gregotti), and an extreme pragmatic approach which, without precluding extensions of the city into the water, proposes a super-intensive development of the urban terrain (West8, Adrian Geuze) and an extreme ecological stance which reintroduces nature as the predominant feature into the urban landscape (Toyo Ito). 2.The second program asked eight architects who have made a considerable contribution to the shaping of the contemporary architectural debate to advance the earlier proposal of Spyros Vouyias for the creation in Thessaloniki of a network of urban maritime public transport. Apart from the traffic benefits, the maritime service proposed provides passengers with new views of the city and favors their experiential, almost physical, relation with the water, with a small waiting shelters and jettiesstops, designed for access to the “water-buses”, mark out, define, and give a name to the moment of contact between the sea and the land. The shelters – stops are arranged along the whole long sea route between the two terminals, at the city’s port and airport. In the design of Aldo and Hannie Van Eyck, at the port terminal mutually – canceling typologies of the proposed colonnade and of the solid building masses on the quay, the contradictory geometries of the oblong curb and of the proposed semi-circular platform, and the contrast between the rationalism of the warehouses and the colonial iconography of the shelter where passengers would wait, with the interesting-open-air balconies, describe a design ambiguity between emphasis on and the de-dramatization of the limit of the city in the water, declaring a preference on the part of the designers for the ambivalence of the urban landscape. Moored to a saturated and noisy area of the old waterfront, the floating station of Finn Geipel has disciplined itself in the severe and refined architectural structure which is counter-proposed as a vacant prismatic place for public use, hovering over the mute movement of the water. Close to the limit of a

138 >> Lois Papadopoulos_Metastasis, or the Multiple Ecology of the Coastal Landscape

nihilistic architectural style and echoing teachings of Le Corbusier on the engagement of the natural landscape, Geipel’s structure contributes to the phenomenology of the old waterfront by organizing the view of the city from the sea and by framing the view of the sea and of the mauve silhouette of Olympus from the city side. The cuboid stop-kiosk of Mario Botta place claim to the role of an advanced and easily comprehend sign of the city in the water, where as Alvaro Siza’s kiosk, located opposite the completely unfolded horizon, is linked with a vast paving of the waterfront by means of two parallel corridors, situated on a notional extension of a large axis of the city which meats the sea vertically. The deliberate curvature of the eastern corridor lends Siza’s construct the character of a processional exit of the city towards the sea. The proposed shelters transform a passage towards the kiosk into a twin gateway, marking the passage from the territory of the land to the territory of the water. However, from another point of view Siza’s proposal does not describe a transitional space which houses the double rite of arrival and departure, but a self-sufficient place, a destination in itself. The transformation of the natural form of the waves of the thermaic gulf into a metal construction on land and under the sea, with the invocation moreover, of digital mythology, declares in a metaphorical way the Modernist conviction of the CoopHimmelb(l)au as to the understanding of the natural in terms of works of art. In a more or less unimproved area of natural sea-shore, Enric Miralles proposes an allegorical organic construction: a series of islets which have bulged out of the sand transform the curves of the shore into a building, undermining the boundary between the artificial and the natural, and between the water and the dry land. The proposal of Enric Miralles is not opposed to that of the Himmelb(l)aou; it is simply beyond the dichotomy of nature/work of art. The poetics of his architecture is structured by the poetics of matter, defining a poetry of an intermediate field. For this reason, the architectural disorder which he proposes involves a fragile delight in the ephemeral and random event, as well as the calm certainty of natural laws. Immediately after the airport, Rem Koolhaas takes the city into the sea. His proposal is structured around a bulky program arbitrarily drawn up by the architect: water sports, an art gallery, a cinema, a café. The quay introduces itself as a place where major urban events are acted out, and as a place of category transformations: the sea water is redesigned as a public swimming bath, nature is denaturalized, the sea is converted into a public space, into a city. At the airport terminal, at the mouth of Anthemountas river Giancarlo De Carlo transforms the dubious landscape into a buried organic geometrical construction whose careful lines favor metaphorical possibly psychoanalytical readings. The stretches of sand which are planned and the colonies of shells which are introduced correspond to the different chronicities of the changing form of the low hills and of the eternal process of deposit. It is natural that the stops-kiosks should condense the individual idiom of the eight architects. Above all, however, these respond to what the various places dictate, and transcribe the principles which hold together the various landscapes. They introduce new sea-shore typologies, undermine self-evident boundaries, and recreate the terms of engagement of the relation of the city with the water. In this sense, they are proposals of transformation of the seaside geography and metastasis of the different ecology of the sea. Into the ecology of the harsh industrial landscape of the quay, the proposal of the Van Eyck’s interposes elements of irrationalism and doubt. The jetty of Geipel embodies the irregularity of the waves into the regulated flows of the historical city center. Botta’s construct reproduces the megalithic architecture of the seaside hotel. Siza’s quay ratifies the ecology of the organizational lines of the city’s plan. The proposals of the CoopHimmelb(l)au and of Miralles respond to the ecology of the wild waves or of the calm gulf of the sea. Koolhaas constructs ab initio a liquid version of the urban fabric, while De Carlo approaches the definition of an ecology of the artificial. Any transformation is, of course, responsible to what is usually called the enigma of the place, genius locì, the tradition of the city, the history of its urban forms. Nevertheless, these approaches avoid the trap of imitation and localism. As metastasis of the existent, they are new versions of the structure of the old. But the historicity of the urban forms, their historical particularity, the integration of the new into the ranks of historical events, and above all, the very dynamic of the historicization of spatial transformations belong rather to the tensions of the present and not to the censorship process of pedantic historiographical readings. The eight designs represent a minimal material in terms of building, capable, however, of mobilizing the complex mechanisms of acceptance of the new. It is not easy to classify this daring design demarche as traffic regulation, landscaping, or an intervention in the routines of free time. It is however, interesting that what is in principle something technical has been transformed into a collective experience of

urban space which describes the new, rich, socio-spatial landscape of the metropolis, the integral and indivisible metropolitan experience.

139 >> Lois Papadopoulos_Metastasis, or Tensions the Multiple Ecology of the Coastal Landscape >> Interlapping of Uses through a 24h/7d >>NEOGRAD_ Lois Papadopoulos_Metastasis, or the Multiple Ecology of theLiving Coastal Landscape

Published in Metapolis n.2

Lois Papadopoulos b.1949, architect (Aristotle University of Thessaloniki, 1973), MSc. in architecture (University College, University of London, 1975, professor of architecture (University of Thessaly, Volos), visiting lecturer in various Schools in Europe, USA and Japan, essays in architecture theory and criticism, architecture consultant for the Thessaloniki Cultural City of Europe 1997, commissioner of the Greek participation in the 2006 Venice Architecture Biennale ("The dispersed urbanity of the Aegean Archipelago"), architecture and urban design projects, architecture installations

140 >> Lois Papadopoulos_Metastasis, or the Multiple Ecology of the Coastal Landscape

Μεταστάσεις, ή η πολλαπλή οικολογία του παράκτιου τοπίου Οι αφαιρετικές χαρτογραφικές απεικονίσεις της ακτογραμμής του Θερμαικού κόλπου και της πόλης της Θεσσαλονίκης δημιουργούν την παραπλανητική εντύπωση μιας συνεχούς και ομοιόμορφης καμπύλης. Ακόμη και οι ακριβείς δορυφορικές φωτογραφίες αποκρύπτουν τη συγκλονιστική ποικιλότητα του παραθαλάσσιου τοπίου, που εκτείνεται σε μήκος πενήντα περίπου χιλιομέτρων, από τις εκβολές του ποταμού Αξιού στα δυτικά εώς την οχυρή θέση του μεγάλου Εμβόλου στα ανατολικά. Ωστόσο, ο περίπλους του κόλπου διέρχεται διαδοχικά από τους βιότοπους της δυτικής όχθης, το εμπορικό λιμάνι, την παλιά παραλία, τη νέα παραλία, τη ζώνη παράκτιας αναψυχής με τον φυσικό αιγιαλό των ανατολικών περιοχών, σε εγκαταστάσεις του αεροδρομίου και το strip της παραθαλάσσιας suburbia στην ανατολική όχθη. Δεν πρόκειται, συνεπώς, για την αδιατάρακτη συνέχεια ενός ενιαίου παραλιακού μετώπου, αλλά για μια ενδιαφέρουσα αλληλουχία ασυνεχών και διαφοροποιημένων αστικών τοπίων. Αυτή η ασυνέχεια, για τη Θεσσαλονίκη, όπως και για πολλές ευρωπαικές παραθαλάσσιες πόλεις, αντιπροσωπεύει μια πολυδύναμη λειτουργική, οικονομική, αισθητική και ιστορική οικολογία, με την έννοια που ο Reyner Banham προσέδωσε στον όρο, μιλώντας για το Los Angeles. Η διαχείρηση αυτού του ασυνεχούς θαλάσσιου μετώπου, μέσα στη σύντομη τριετία 1997-2000, έχει αποδώσει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά αποτελέσματα, με κυριότερα την επέκταση του μητροπολιτικού χώρου της Θεσσαλονίκης στην επικράτεια της πρώτης προβλήτας του Λιμανιού. Κυρίως, όμως, εφοδίασε την πόλη με δύο υποπρογράμματα στρατηγικού χαρακτήρα: 1. Το πρώτο υποπρόγραμμα αποσκοπεί στον ριζικό και μακροπρόθεσμο αναπροσδιορισμό της μεταιχμιακής σχέσης ανάμεσα στην πόλη και στην θάλασσα. Σε έναν κλειστό διεθνή διαγωνισμό ιδεών, διερευνήθηκε η δυνατότητα ανάπλασης των περίπου εννέα χιλιομέτρων της λεγόμενης νέας παραλίας της Θεσσαλονίκης, του θαλάσσιου μετώπου από τον Λευκό Πύργο μέχρι το ανατολικό όριο της πόλης. Ο διαγωνισμός άνοιξε όλα τα ερωτήματα που σχετίζονται με το λειτουργικό πρόγραμμα, της παραθαλάσσιες αστικές μορφές και τυπολογίες, καθώς και τους μηχανισμούς υλοποίησης και διαχείρησης του σχεδιαστικού εγχειρήματος. Δύο είναι οι μεγάλες διακυβεύσεις του: η πρώτη, αφορά στην αξιολόγηση της παρουσίας του υγρού στοιχείου και του θαλάσσιου ορίζοντα, της ίδιας της φύσης, ως αστικού συντελεστή, ως παράγοντα με καθοριστική συνεισφορά στη συγκρότηση του αστικού τοπίου και στη γεωγραφία της κτισμένης πόλης· η δεύτερη, συνδέεται με την εκτίμηση ότι η παραλιακή ζώνη, στο σύνολο των μεταμορφώσεων της, συγκροτεί το σημαντικότερο και το πιο εκτεταμένο, πολύμορφο και δημοφιλές δίκτυο δημόσιων τόπων στη Θεσσαλονίκη. Η παραλία της πόλης υπάρχει και λειτουργεί ως μια ακμαία μεταφορά της δημόσιας πλατείας, του δημόσιου δρόμου ή του αστικού κενού, ως απαράγραπτο στοιχείο της συλλογικής συνείδησης για τον αστικό χώρο και ως μια παραδειγματική εκδοχή του δημόσιου χώρου, αδιαχώριστα ενσωματωμένη σε ό,τι θα μπορούσε να ονομαστεί εικόνα ή ταυτότητα της πόλης της Θεσσαλονίκης. Οι μελέτες που βραβεύθηκαν στο διαγωνισμό συνιστούν, για τους μελλοντικούς μετασχηματισμούς του θαλάσσιου μετώπου της Θεσσαλονίκης, ένα ευρύ φάσμα από κινητήριες προτάσεις, οι οποίες κυμαίνονται μεταξύ μιας τάσης ποιητικού ρεαλισμού που αξιοποιεί τη φυσική και ιστορική γεωγραφία του τόπου (Γιάννης Τσιώμης, Manuel Solà Morales), μιας ανιστορικής και φορμαλιστικής επίκλησης στην παράλια αστική τυπολογία (Vittorio Gregotti), μιας ακραίας πραγματιστικής τάσης, η οποία, χωρίς να αποκλείει τις επεκτάσεις της πόλης μέσα στο νερό, προτείνει την υπερεντατική ανάπτυξη του αστικού εδάφους (West8, Adrian Geuze) και μιας οριακής οικολογικής τάσης, η οποία επανεισάγει στο αστικό τοπίο ως κυριαρχικό – το στοιχείο της φύσης (Toyo Ito). 2. Το δεύτερο υποπρόγραμμα ζήτησε από οχτώ δημιουργούς, με σημαντική παρουσία στη διαμόρφωση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής συζήτησης, να προωθήσουν την παλαιότερη πρόταση του Σπύρου Βούγια για τη δημιουργία στη Θεσσαλονίκη ενός δικτύου θαλάσσιας αστικής συγκοινωνίας. Εκτός από την κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση, η προτεινόμενη θαλάσσια διαδρομή προσφέρει στους επιβάτες νέες θέες της πόλης και ευνοεί τη βιωματική, σχεδόν σωματική σχέση τους με το νερό, ενώ τα μικρά περίπτερα αναμονής και οι μικρές προβλήτες-στάσεις που μελετήθηκαν για την προσάραξη των σκαφών-λεωφορείων, σηματοδοτούν, προσδιορίζουν και καθιστούν επώνυμη τη στιγμή της επαφής της θάλασσας με την ξηρά. Τα περίπτερα-στάσεις διατάσσονται σε όλο το μήκος της μακράς θαλάσσιας διαδρομής ανάμεσα σε δύο terminals, στο λιμάνι και το αεροδρόμιο της πόλης. Στη μελέτη του Aldo και της Hannie van Eyck, στο terminal του λιμανιού, οι αλληλοαναιρούμενες τυπολογίες της προτεινόμενης κιονοστοιχίας και των συμπαγών κτιριακών όγκων της προβλήτας, οι αντιφατικές γεωμετρίες του επιμήκους κρασπέδου και της προτεινόμενης ημικυκλικής πλατφόρμας και η αντίθεση ανάμεσα στο ρασιοναλισμό των αποθηκών και την αποικιακή εικονογραφία του προτεινόμενου περιπτέρου αναμονής, με τους ενδιαφέροντες ημιυπαίθριους εξώστες, περιγράφει μια σχεδιαστική αμφιθυμία ανάμεσα στην έμφαση και την αποδραματοποίηση του ορίου της πόλης πάνω στο νερό, δηλώνοντας την προτίμηση των σχεδιαστών υπέρ της αμφισημίας του αστικού τοπίου. Προσδεδεμένη σε μια υπερκορεσμένη και θορυβώδη περιοχή της παλιάς παραλίας, η πλωτή στάση του Finn Geipel αυτοπειθαρχείται σε μιαν αυστηρή και εκλεπτυσμένη τεκτονική και αντιπροτείνεται σαν ένας κενός πρισματικός χώρος δημόσιας χρήσης, που μετεωρίζεται πάνω από τη βουβή κίνηση του νερού. Αγγίζοντας το όριο της μηδενικής αρχιτεκτονικής γραφής και απειχώντας διδάγματα του Le Corbusier για την πρόσληψη του φυσικού τοπίου, η κατασκευή του Finn Geipel συνεισφέρει στη φαινομενολογία της παλιάς παραλίας, οργανώνοντας την θέα της πόλης από τη θάλασσα και καδράροντας τη θέα της θάλασσας και της μαβιάς σιλουέτας του Ολύμπου από την πλευρά της πόλης. Η κυβική στάση-περίπτερο του Mario Botta διεκδικεί το ρόλο ενός προχωρημένου και εύληπτου σήματος της πόλης μέσα στο νερό. Το περίπτερο του Alvaro Siza, τοποθετειμένο απέναντι στον πλήρως αναπεπταμένο ορίζοντα, συνδέεται με το αχανές πλακόστρωτο της παραλίας μέσω δύο παράλληλων διαδρόμων, οι

Δημοσιεύτηκε στο Metapolis, n.2

>> Lois Papadopoulos_Metastasis, or the Multiple Ecology of the Coastal Landscape

141 >> Papadopoulos_Metastasis, or Tensions the Multiple Ecology of the Coastal >>Lois NEOGRAD_ Interlapping of Uses through a 24h/7d Living Landscape

οποίοι βρίσκονται στη νοητή προέκταση ενός μεγάλου άξονα της πόλης που εκβάλλει κάθετα στη θάλασσα. Η σκόπιμη καμπύλωση του ανατολικού διαδρόμου προσδίδει στην κατασκευή του Siza ένα χαρακτήρα πομπικής εξόδου της πόλης προς τη θάλασσα. Τα προτεινόμενα στέγαστρα μετασχηματίζουν τη δίοδο προς το περίπτερο σε μια δίδυμη διαβατήρια πύλη, που επισημειώνει τη μετάβαση από την επικράτεια της ξηράς στην επικράτεια του νερού. Όμως. Από μια άλλη άποψη, η πρόταση του Siza, δεν περιγράφει έναν μεταβατικό χώρο που στεγάζει τη διπλή τελετουργία της άφιξης και της αναχώρησης, αλλά έναν αυτάρκη τόπο, έναν καθαυτό τόπο προορισμού. Ο μετασχηματισμός της φυσικής μορφής των κυμάτων του Θερμαικού σε μια επίγεια και υποθαλάσσια μεταλλική κατασκευή, με την επίκλιση της ψηφιακής μυθολογίας, δηλώνει με τρόπο μεταφορικό τη μοντερνιστική πεποίθηση των Coop Himmelb(l)au για την τεχνουργηματική εκδοχή του φυσικού. Σε μια περιοχή περίπου αδιαμόρφωτου φυσικού αιγιαλού, ο Enric Miralles προτείνει μια αλληγορική οργανική κατασκευή: μια σειρά νησίδες που εξοκείλλουν στην άμμο μεταμορφώνουν τις καμπύλες της ακτής σε κτίριο, υπονομεύοντας το όριο ανάμεσα στο τεχνητό και το φυσικό, αλλά και ανάμεσα στο νερό και την ξηρά. Η πρόταση του Enric Miralles δεν αντιτίθεται στην πρόταση των Coop Himmelb(l)au, απλώς βρίσκεται πέραν της διχοτομίας φύση/τέχνεργο· η ποιητική της αρχιτεκτονικής του τροφοδοτείται από την ποιητική της ύλης, ορίζοντας μια ποιητική ενός ενδιάμεσου πεδίου. Γι’ αυτό, και η αρχιτεκτονική αταξία που προτείνεται περιέχει την εύθραυστη γοητεία του εφήμερου και τυχαίου συμβάντος, αλλά και την ήρεμη βεβαιότητα των φυσικών νόμων. Αμέσως πριν από το αεροδρόμιο, ο Rem Koolhaas φέρνει την πόλη μέσα στη θάλασσα. Η πρόταση του συγκροτείται γύρω από ένα ογκώδες πρόγραμμα που αυθαίρετα σχηματίζει ο αρχιτέκτων: θαλάσσια σπορ, γκαλερί, κινηματογράφος, καφέ. Η προβλήτα αυτοσυστήνεται ως τόπος όπου διαδραματίζονται μείζονα αστικά γεγονότα, αλλά και ως τόπος κατηγορικών μετασχηματισμών: το θαλασσινό νερό ανασχεδιάζεται σε δημόσια πισίνα, η φύση αποφυσικοποιείται, η θάλασσα μετατρέπεται σε δημόσιο χώρο, σε πόλη. Στο terminal του αεροδρομίου, στο δέλτα του ποταμού Ανθεμούντα, ο Giancarlo De Carlo μετασχηματίζει το αμφίβολο τοπίο σε μια θαμμένη οργανική γεωμετρική κατασκευή, που οι προσεγμένες χαράξεις της ευνοούν μεταφορικές, ενδεχομένως ψυχαναλυτικές αναγνώσεις. Οι σχεδιασμένες θίνες της άμμου και οι φερτές αποικίες κοχυλιών αντιστοιχούνται στις διαφορετικές χρονικότητες της μεταβαλλόμενης μορφής των λοφίσκων και της αέναης διαδικασίας της απόθεσης. Είναι φυσικό ότι οι στάσεις-περίπτερα συμπυκνώνουν το προσωπικό ιδίωμα των οκτώ αρχιτεκτόνων. Κυρίως, όμως, οι στάσεις ανταποκρίνονται στις υπαγορεύσεις των διαφορετικών τόπων και μεταγράφουν τις αρχές που συνέχουν τα διαφορετικά τοπία. Εισάγουν νέες παράκτιες τυπολογίες, υπονομέυουν τα αυτονόητα όρια και αναδημιουργούν τους όρους πρόσληψης της σχέσης της πόλης με το νερό. Με την έννοια αυτή οι στάσεις αποτελούν προτάσεις μετασχηματισμού της παράκτιας γεωγραφίας και μεταστάσεις της διαφορικής οικολογίας της θάλασσας. Στην οικολογία του σκληρού βιομηχανικού τοπίου της προβλήτας, η στάση των van Eyck, παρεμβάλλει στοιχεία ανορθολογισμού και αμφιβολίας. Η προβλήτα του Finn Geipel ενσωματώνει την αρρυθμία του κύματος στις ρυθμισμένες ροές του ιστορικού κέντρου της πόλης. Η κατασκευή του Botta αναπαράγει τη μεγαλιθική αρχιτεκτονική του παραλιακού ξενοδοχείου. Η προβλήτα του Siza επικυρώνει την οικολογία των οργανωτικών χαράξεων του σχεδίου της πόλης. Οι προτάσεις των Coop Himmelb(l)au και του Miralles ανταποκρίνονται στην οικολογία του άγριου κύματος ή του ήρεμου θαλάσσιου κόλπου. Ο Rem Koolhaas κατασκευάζει εξαρχής μια υγρή εκδοχή του αστικού ιστού, ενώ ο Giancarlo De Carlo προσεγγίζει τον ορισμό μιας οικολογίας του τεχνητού. Κάθε μετασχηματισμός είναι, βέβαια, υπόλογος απέναντι σε ό,τι συνήθως ονομάζεται αίνιγμα του τόπου, genius locì, παράδοση της πόλης, ιστορία των αστικών της μορφών. Ωστόσο, η στάσεις αποφεύγουν την παγίδα του αντιγραφικού μιμητισμού και της τοπικότητας. Ως μεταστάσεις του υπαρκτού συνιστούν νέες εκδοχές της δομής του παλιού. Αλλά η ιστορικότητα των αστικών μορφών, η ιστορική τους ιδιαιτερότητα, η εγγραφή του καινούργιου στις τάξεις των ιστορικών συμβάντων, και κυρίως, η ίδια η δυναμική της ιστορικοποίησης των χωρικών μετασχηματισμών ανήκουν μάλλον στις εντάσεις του παρόντος και όχι στη λογοκριτική δικαιοδοσία σχολαστικών ιστοριογραφικών αναγνώσεων. Οι οκτώ στάσεις αντιπροσωπεύουν μιαν ελάχιστη κτιριακή ύλη, ικανή όμως να κινητοποιήσει τους πολύπλοκους μηχανισμούς πρόσληψης του καινούργιου. Δεν είναι εύκολο αυτό το τολμηρό σχεδιαστικό διάβημα να ταξινομηθεί ως κυκλοφοριακή ρύθμιση, ως αρχιτεκτονική τοπίου ή ως επέμβαση στις ρουτίνες του ελεύθερου χρόνου. Είναι όμως ενδιαφερόν ότι ένα κατ’αρχήν τεχνικό γεγονός μετασχηματίζεται σε συλλογική εμπειρία του αστικού χώρου που περιγράφει το νέο, πλούσιο, κοινωνικό, χωρικό τοπίο της μητρόπολης, την ενιαία και ακατάτμητη μητροπολιτική εμπειρία.

Alternative scenarios for the boundary Morpho Papanikolaou

Visiting Prof. School of Architecture AUTH and IUAV

Architect IUAV, Graduate Research IUAV / The City & the Water

Rena Sakellaridou

142 >> Morpho Papanikolaou, Rena Sakellaridou_Alternative scenarios for the limit

Dipl. Architect, M.Arch UBC, PhD Bartlett School, UCL, Associate Prof. School of Architecture AUTH

The city of Belgrade, in the framework of its urban and sociopolitical transformations, is invited to adress issues of redesign of its urban space. A city-port that aims at upgrading its connection to the water networks of the wider European area. A city which attempts, with the help of architectural concepts and tools, to detect its relationship with the liquid element that runs accross. It is a city which attempts to understand the nature of the fluid and simultaneously strong limit-border, the Danube, before it defines the terms of possible interventions in its urban body. The study area is an oblong land islet, which, despite the immediate vicinity to the town center, is cut off from the most vivid part of the town. A place which is proximate and border at the same time, that absorbs like a funnel the strong beats of the heart of the city as well as the wet sounds of its water artery. It is a strip of urban space with uses and buildings out of commission, in suppression and simultaneously in a standby situation for transformations of the 'non-place' to an integral part of the city. During the workshop, the students were given the possibility to detect peak issues, that characterize internationally the contemporary architectural thinking around the future of the cities. In this context, the specific is approached - the design of urban space, in parallel with the general - the reinterpretation of the contemporary city and its boundaries, through an open and bidirectional process. â&#x20AC;˘ Intention: the emergence of transformation possibilities of a 'boundary set" area, as well as the relationships that it can potentially develop with the overall city. â&#x20AC;˘ Way: the mobilization of possible scenarios of narration and architectural design tools. â&#x20AC;˘ Intention: an intervention proposal that narrates its own story through the reading of the peculiarity of the place, the limit-boundary, the intermediate space and the city. At a first level of reading, the final proposals seem to develop the dialogue through the difference. Each one chooses a different scenario, mobilizes a special method of design and expression. Each proposal creates an original story, with different name and image. At a second level, it is obvious that the investigation of the intermediate space nature allows a parallel reading, an alternative interpretation. The interventions and the scenarios of the proposals compose an interesting challenge. The boundary and the dispersion: when the area is recognized as part of a totality and as a potential place of dispersion. Then the place, the intermediate space-border, is detached from the main body of the city, is divided, diffused in the liquid element, mutated, it obtains autonomy and identity. While it is reorganized to a unified ensemble, the concept of dispersion determines the structure of the produced space. In this context, the proposed sites gain a grid structure, become network spaces, connection nodes and function as machines of bringing back the part towards the whole, the city from which it was first detached. / Natural high, neograd / The extroverted limit: when the area is recognized as a delimited space that is transformed mainly by scanning its relations with its borders. Then the place is approached as a transitional place-bridge, loses its autonomy, is designed as an additional part of the opposite river bank, the other side. While this approach follows the path traces and the dynamics of the directions - towards, it composes the intersection or articulation spaces that capture situations of instability, flows, stops and moves. / Break on through, membranograhy reworked / The introverted limit: When the area is identified as the intermediate space which is transformed by searching its internal structure or biological identity. Then the area is approached either as an experimental field of cell structures cultivation, either as a place of creation of spatial hybrid formations. While they are organized according to their internal structure, they form kernels, they are mutated and they mutate the space around them. At the same time, they are transformed causing metastasis both at their inside and their outside envelope; they are diffused and reconstruct interactively the urban tissue. / E-condenser, transkeletal operations, transplant systems / Whatever the reading is, what remains important is the intention of investigating the specific site as a boundary-space and not as a line, a surface or an envelope. In this context, the interventions that were sought, negotiated elements of the intermediate space structure, containing what may give spatial identity, creating conditions for development of elastic and mutable relations to the surrounding. Translation by Zafeira Kampouri

Η πόλη του Βελιγραδίου, στο πλαίσιο των αστικών και κοινωνικοπολιτικών της μετασχηματισμών, καλείται να προσεγγίσει ζητήματα επανασχεδιασμού του αστικού της χώρου. Μία πόλη–λιμάνι που έχει στόχο να αναβαθμίσει την σύνδεσή της με τα υδάτινα δίκτυα του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου. Που επιχειρεί, με την βοήθεια αρχιτεκτονικών εργαλείων και εννοιών, να ανιχνεύσει την σχέση της με το υγρό στοιχείο που την διατρέχει. Που επιχειρεί να κατανοήσει την φύση του ρευστού και ταυτόχρονα ισχυρού ορίου-σύνορο, του Δούναβη, πριν προσδιορίσει τους όρους των πιθανών επεμβάσεων στο αστικό της σώμα. Η περιοχή μελέτης είναι μία επιμήκης νησίδα γης που, παρά την άμεση γειτνίαση με το κέντρο, βρίσκεται σε συνθήκες αποκοπής από το πιο ζωντανό τμήμα της πόλης. Ένας τόπος κοντινός και μεθοριακός ταυτόχρονα, που απορροφά σαν χοάνη τόσο τους δυνατούς κτύπους της καρδιάς της πόλης, όσο και τους υγρούς ήχους της υδάτινης αρτηρίας της. Μια λωρίδα αστικού χώρου με χρήσεις και κτίσματα παροπλισμένα, σε καταστολή και ταυτόχρονα σε κατάσταση αναμονής για μετασχηματισμούς του ‘μη-τόπου’ σε αναπόσπαστο τμήμα της πόλης. Κατά την διάρκεια του workshop δόθηκε η δυνατότητα ανίχνευσης ζητημάτων αιχμής που χαρακτηρίζουν διεθνώς την σύγχρονη αρχιτεκτονική σκέψη για και το μέλλον των πόλεων. Στο πλαίσιο αυτό, προσεγγίζεται το ειδικό, ο σχεδιασμός του αστικού χώρου, παράλληλα με το γενικό, την επανερμηνεία της σύγχρονης πόλης και των ορίων της, σε μια ανοικτή και αμφίδρομη διαδικασία διαλόγου. • Πρόθεση, η ανάδειξη των δυνατοτήτων μετασχηματισμού μιας ‘οριο-θετημένης’ περιοχής, καθώς και των σχέσεων που εν δυνάμει μπορεί να αναπτύξει με την συνολική πόλη. • Τρόπος, η επιστράτευση πιθανών σεναρίων αφήγησης και διαφορετικών εργαλείων αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. • Στόχος, μια πρόταση επέμβασης που να αφηγείται την δική της ιστορία μέσα από την ανάγνωση της ιδιομορφίας του τόπου, του ορίου-σύνορο, του ενδιάμεσου χώρου και της πόλης. Σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, οι τελικές προτάσεις μοιάζει να αναπτύσσουν τον διάλογο μέσω της διαφοράς. Κάθε μια επιλέγει ένα διαφορετικό σενάριο, επιστρατεύει μια ιδιαίτερη μέθοδο σχεδιασμού και έκφρασης. Κάθε πρόταση δημιουργεί και μια πρωτότυπη ιστορία, με άλλο όνομα και εικόνα. Σε ένα δεύτερο επίπεδο διαφαίνεται ότι, η διερεύνηση της φύσης του ενδιάμεσου χώρου δίνει την δυνατότητα και μιας παράλληλης ανάγνωσης, μιας εναλλακτικής ερμηνείας. Οι επεμβάσεις και τα σενάρια των προτάσεων αποτελούν μια ενδιαφέρουσα πρόκληση. Το όριο και η διασπορά: όταν η περιοχή αναγνωρίζεται τόσο ως μέρος ενός όλου, όσο και ως εν δυνάμει τόπος διασποράς. Τότε το μέρος, ο ενδιάμεσος χώρος- σύνορο, αποσπάται από το κύριο σώμα της πόλης, υποδιαιρείται, διαχέεται στο υγρό στοιχείο, μετασχηματίζεται, αποκτά αυτονομία και ταυτότητα. Καθώς ανασυγκροτείται σε ένα ενιαίο σύνολο, η έννοια της διασποράς προσδιορίζει τη δομή του παραγόμενου χώρου. Στο πλαίσιο αυτό οι προτεινόμενοι χώροι αποκτούν πλεγματική δομή, γίνονται χώροι δίκτυα, κόμβοι σύνδεσης και λειτουργούν ως μηχανές επαναφοράς του μέρους προς το όλο, την πόλη, από την οποία αποσπάστηκε. / natural high, neograd / Το εξωστρεφές όριο: όταν η περιοχή αναγνωρίζεται ως οριοθετημένος χώρος που μετασχηματίζεται ανιχνεύοντας κυρίως τις σχέσεις του με το σύνορό του. Τότε ο τόπος προσεγγίζεται ως μεταβατικός τόπος- γέφυρα, χάνει την αυτονομία του, σχεδιάζεται ως συμπληρωματικό μέλος της απέναντι όχθης, της άλλης πλευράς. Καθώς η προσέγγιση ακολουθεί τα ίχνη των διαδρομών και την δυναμική των κατευθύνσεων - προς, συνθέτει χώρους αλληλοτομίας ή άρθρωσης που συλλαμβάνουν καταστάσεις αστάθειας, ροών, στάσεων ή κινήσεων. / break on through, membranograhy reworked / Το εσωστρεφές όριο: όταν η περιοχή αναγνωρίζεται ως ο ενδιάμεσος χώρος που μετασχηματίζεται αναζητώντας την εσωτερική του δομή ή την βιολογική του ταυτότητα. Τότε η περιοχή προσεγγίζεται είτε ως πειραματικό πεδίο καλλιέργειας κυτταρικών δομών, είτε ως τόπος δημιουργίας χωρικών υβριδικών σχηματισμών. Όσο οργανώνονται με βάση την εσωτερική τους δομή, σχηματίζουν πυρήνες, μεταλλάσσονται και μεταλλάσσουν τον χώρο που τους περιβάλλει. Παράλληλα μετασχηματίζονται προκαλώντας μεταστάσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό τους περίβλημα, διαχέονται και αναδομούν διαδραστικά τον ιστό της πόλης. / e-condenser, transkeletal operations, transplant systems / Όποια και αν είναι η ανάγνωση, αυτό που παραμένει σημαντικό είναι η πρόθεση διερεύνησης του συγκεκριμένου τόπου ως όριο-χώρος και όχι ως μια γραμμή, μια επιφάνεια ή ένα περίβλημα. Στο πλαίσιο αυτό, αναζητήθηκαν επεμβάσεις που διαπραγματεύονται στοιχεία δομής του ενδιάμεσου χώρου, που περιέχουν αυτό που μπορεί να προσδώσει χωρική ταυτότητα, που δημιουργούν προϋποθέσεις ανάπτυξης σχέσεων ελαστικού και μεταβλητού χαρακτήρα με τα στοιχεία που το περιβάλλουν. Rena Sakellaridou_Dipl. Architect, M.Arch UBC, PhD Bartlett School, UCL_Associate Prof. School of Architecture AUTH, Book: Mario Botta. Architectural Poetics. Thames and Hudson 2001 (english), Rizzoli 2000 (italian). Αrchitectural practice with Morpho Papanikolaou: Thessaloniki (1982) and Athens (1999). Their work has been extensively published in architectural periodicals and exhibited in international architectural exhibitions. Morpho Papanikolaou_Architect IUAV, Graduate Research IUAV / The City & the Water_Visiting Prof. School of Architecture AUTH and IUAV_She has taught at the International Workshop IUAV (2005, 2006) Αrchitectural practice with Rena Sakellaridou:Thessaloniki (1982) and Athens (1999). Their work has been extensively published in architectural periodicals and exhibited in international architectural exhibitions.

143 >> Morpho Papanikolaou, Rena Sakellaridou_Alternative scenarios for the limit

Εναλλακτικά σενάρια για το όριο

A new way of thinking

144 >> Stavros Vergopoulos_A NEW WAY OF THINKING

Stavros Vergopoulos Lecturer, School of Architecture, Aristotle University of Thessaloniki There are several reasons that make workshops an appealing and interesting method of teaching design today. Some reasons have to do with the fact that they are very short so that they are quite easy to organize and direct. Similarly, the fact that they are restricted in time allows the concentration of efforts from both students and tutors. Continuous and rewarding results give constant feedback and a successful final outcome. However, I would like to focus on the exploratory character of design workshops, particularly within the context of new educational approaches that combine design with research and the broad use of digital design techniques. These approaches demonstrate a â&#x20AC;&#x2DC;re-interpretationâ&#x20AC;&#x2122; of the city and an attempt to deal with its increased complexity and its perpetual transformations. Design workshops seem an appropriate way to look at these ideas as they can run next to more established views of city interventions. Despite the fact that there is not yet a general and articulated theory that guides these new approaches, there are some common critical factors that underline the various views. These factors can be grouped under three distinct points of reference. a) The description of the city as a self-organizing system or network of relations. This reading of the city seems to oppose earlier formalistic views that tried to provide answers to problems within the city with deterministic means. In those cases, the result was definite and rigid because they did not take into account the dynamics that characterize the urban environment. These new approaches try to take into consideration the invisible forces that act within the city and the overall complexity of the urban environment. They describe the city as a dynamic system with abilities of self-organization and not as a static object. b) Flexible urban strategies that guide the development of design proposals and coordinate the relation between the designer and the field of reference are put forward in the place of master-plans. Design is developed as a human activity in which designerâ&#x20AC;&#x2122;s proposals are the reply to the information of the environment. The development of a strategy generates possibilities of alternative interventions through which the relationships within the dynamic system of the city are modulated even if these exhibit irregularity in time. Strategies rely on complex controls and continuous feedback from the environment, both properties of the emergent digital design tools. c) The employment of stratagems and narratives as a means of intervention. A stratagem is an open plan of action and reaction with dynamic parameters but with concentrated occurrences applied on a limited field of operation. Stratagems propose but do not outline a spatial behavior and refer to a space that intentionally remains unframed. Stratagems reflect the ability to work without having to rely on referential grand conceptualizations such as typology, structuralism or semiotics that frame space through the construction of opposites. They have to do with narratives that inform the construction of sequences through small judgments, local decisions and contextual references that are articulated in response to field information. There is no intention to deal with the complexity of a problem in its entirety. Instead, the sequence of continuous interventions brings eventually a dynamic balance of the urban system. Belgrade Designing Growth Workshop was a great opportunity to investigate the key factors described above in a big scale project and to survey the manner in which students can adopt these new approaches in design. The short time, even though did not permit the elaboration of projects in detail, allowed us to bring together people from European schools that promote these approaches as well as people from Belgrade that have a closer contact with the site. In order to apply these new approaches to the specific project, a particular educational scheme was adopted that is based on the externalization of the way of thinking and the constant communication of the design process rather than the presentation of final results. According to this, design is confronted as an information processing activity that is realized as a series of actions triggered by the information of the environment. Even though not clearly expressed to the students, the scheme foresees three distinct stages in design as different states of action. These are not different phases in design, in terms of sequence and time, but they can be better thought of as different attitudes upon information. The stages can be described as a) the development of design

(Endnotes) 3 The impact of the employment of digital design tools in urban interventions is discussed in: Titie Papadopoulou, Stavros Vergopoulos, Marianthi Liapi, ‘Urban Strategies and Digital Design Tools in Contemporary Architectural Education: A Comparative Study’, in “Teaching and Experimenting with Architectural Design” edited by Constantin Spiridonidis and Maria Vogiatzaki, EAAE Transactions on Architectural Education No35, Lisbon 2007. 4 These stages are discussed, in relation to the specific constituents of the site, in ‘Alternative Scenarios for the Boundary’ by Morpho Papanikolaou and Rena Sakellaridou.

Stavros Vergopoulos received his PhD in Architecture from the University of Edinburgh and the Diploma in Architecture from AUTH. He is Lecturer in Geometry, Representation and Digital Design, in the School of Architecture, AUTH. He was the main researcher of a research program funded by EU about the use of Digital Design Techniques in urban design educational programs in schools of architecture around Europe. He organised two student workshops in Digital Design and their parallel conferences and edited the corresponding proceedings. He has participated in several conferences and workshops. His work has been presented in national and international publications.

145 >> Stavros Vergopoulos_A NEW WAY OF THINKING

intentions, b) the clarification of design processes, and d) the proposition of structural and formal schemes. The first stage of design intentions is based on the cognitive operations of abstraction and projection of information. It is the stage in which information is selected from the site and connected to existing aspects of knowledge. Some pieces of information become important and magnified while other are rejected as irrelevant. Objectives are formulated and ways of action are planned. This stage is manifested through the use of maps, photographs and video, recording techniques that connect spatial situations to time instances, diagrams that associate different kinds of data to each other. The second stage is the generative aspect of design. It is based on the cognitive operations of representation and transformation of information. Aspects of function, structure and form are addressed and design processes are elucidated that advance them to a successive level. Modeling and simulation systems are apparent and digital techniques such as parametric and generative processes are employed. Current digital tools permit dynamic modeling, i.e. the description of connections between different components of the design, so that the application of transformational processes does not result in the reformation of the model. Following the approximation of the context at the previous stage, this stage involves some sort of de-contextualization so that the internal logic of the project can be accessed. Finally, the third stage involves the spatial and formal manifestation of design processes, through the operations of convergence and regulation of flow of activity. The results of the transformational processes are approached from a higher level that connects design activity back to the information of the site and its surrounding. This stage involves the re-contextualization of the project. The applicability of specific decisions and strategies is evaluated and issues of materiality and constructability are addressed. The digital tools used at this stage exhibit great detail and accuracy and refer to rendering, versioning and rapid prototyping. Laser cutters, CNC (Computer Numerical Controlled) milling and 3d printing are also used. The consequences of this view can be seen at the final outcome. Belgrade Designing Growth Workshop projects do not demonstrate a deterministic attitude such as by the imposition of a strong initiative, a pre-existing formal concept or a rigorous functional program. They show an attempt, instead, to look at the inner values and the concealed structure of the site and to propose flexible patterns of organization that support them. There is an apparent intention to explore an emerging ‘design intelligence’ that foresees the continuous unsettledness of human needs and adapts to demands and requirements that cannot be defined beforehand and remain hidden. This emerging way of thinking takes into account the imperceptible constituents of the city, the forces that exist within the field of intervention but are not measurable and appear during the progression of the study. It is a way of thinking that is based on the application of cross level connections between different layers of knowledge and information within a single intervention and acts in such a way so that a structural implementation becomes available and not just a visual or formal resolution.

146 >> Stavros Vergopoulos_A NEW WAY OF THINKING

Ένας νέος τρόπος προσέγγισης Υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάνουν τα workshops σχεδιασμού ενδιαφέροντα. Κάποιοι λόγοι έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι είναι σύντομα σε διάρκεια και συνεπώς εύκολα να οργανωθούν. Επιπλέον, η περιορισμένη έκταση επιτρέπει τη συμπύκνωση της προσπάθειας φοιτητών και διδασκόντων η οποία συνεχώς ανατροφοδοτεί το σχεδιασμό και καταλήγει σε ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα. Ωστόσο, θα ήθελα να σταθώ στο διερευνητικό χαρακτήρα των workshops σχεδιασμού ειδικά στο πλαίσιο νέων εκπαιδευτικών απόψεων οι οποίες συνδυάζουν το σχεδιασμό με την έρευνα και στηρίζονται στην ευρεία χρήση ψηφιακών εργαλείων σχεδιασμού. Αυτές οι απόψεις προτείνουν μια ‘επανερμηνεία’ της πόλης και μια προσπάθεια αντιμετώπισης της αυξανόμενης πολυπλοκότητας της και των αδιάκοπων μετασχηματισμών της. Τα workshops σχεδιασμού δείχνουν κατάλληλα για τη διερεύνηση αυτών των απόψεων καθώς μπορούν να λειτουργούν παράλληλα με περισσότερο παγιωμένες απόψεις για το σχεδιασμό που εφαρμόζονται σε καθιερωμένα εργαστήρια. Παρόλο που δεν υπάρχει ακόμη μια γενικευμένη και διαρθρωμένη θεωρία που να κατευθύνει αυτές τις απόψεις, υπάρχουν κάποιοι κρίσιμοι παράγοντες οι οποίοι εμφανίζονται ως κοινοί παρονομαστές. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σύμφωνα με τρία διακριτά σημεία αναφοράς. 1) Η περιγραφή της πόλης ως ένα αυτό-οργανούμενο σύστημα ή δίκτυο σχέσεων. Αυτή η ερμηνεία εμφανίζεται αντίθετη με παλαιότερες φορμαλιστικές θέσεις οι οποίες επιχειρούσαν να δώσουν απαντήσεις με ντετερμινιστικά μέσα. Σε εκείνες τις περιπτώσεις το αποτέλεσμα ήταν σκληρό και ανελαστικό χωρίς να παίρνει υπόψη τη δυναμική που χαρακτηρίζει την ανάπτυξη των πόλεων. Οι νέες απόψεις επιχειρούν να προσεγγίσουν τις αόρατες δυνάμεις που δρουν μέσα στη πόλη και την πολυπλοκότητα του αστικού περιβάλλοντος. Περιγράφουν την πόλη ως ένα δυναμικό σύστημα με δυνατότητες αυτό-οργάνωσης και όχι ως στατικό αντικείμενο. 2) Προτείνονται ευέλικτες αστικές στρατηγικές οι οποίες κατευθύνουν την ανάπτυξη σχεδιαστικών προτάσεων και εναρμονίζουν τη σχέση του αρχιτέκτονα με το πεδίο αναφοράς στη θέση των παλαιότερων master-plans. Ο σχεδιασμός εξελίσσεται ως μια ανθρώπινη δραστηριότητα κατά την οποία οι σχεδιαστικές προτάσεις αποτελούν απαντήσεις στην πληροφορία από το περιβάλλον. Η ανάπτυξη μιας στρατηγικής δημιουργεί πιθανότητες εναλλακτικών παρεμβάσεων μέσα από τις οποίες διαμορφώνονται οι συσχετίσεις του δυναμικού συστήματος της πόλης ακόμη και αν εμφανίσουν έλλειψη κανονικότητας. Οι αστικές στρατηγικές βασίζονται σε σύνθετες ρυθμίσεις και συνεχή ανατροφοδότηση πληροφορίας από την πόλη που μόνο τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να προσφέρουν. 3) Η χρήση στρατηγημάτων και αφηγημάτων ως μέσα παρέμβασης. Τα στρατηγήματα είναι ανοικτά σχέδια δράσης και διάδρασης με δυναμικές παραμέτρους αλλά αποτελέσματα εστιασμένα σε ένα μικρό πεδίο επέμβασης. Τα στρατηγήματα προτείνουν αλλά δεν προδιαγράφουν μια χωρική συμπεριφορά και αναφέρονται σε ένα χώρο ο οποίος σκοπίμως παραμένει μη οριοθετημένος. Αναδεικνύουν τη δυνατότητα παρέμβασης χωρίς την αναφορά σε γενικευμένες επινοήσεις, όπως η τυπολογία και η σημειωτική, οι οποίες προσδιορίζουν το χώρο με την κατασκευή αντιθέτων. Βασίζονται σε αφηγήματα τα οποία, με τη χρήση τοπικών αξιολογήσεων, περιορισμένων αποφάσεων και αναφορών στα συμφραζόμενα, κατασκευάζουν διαδοχές οι οποίες διαρθρώνονται με βάση την πληροφορία από το πεδίο. Δεν υπάρχει πρόθεση αντιμετώπισης του προβλήματος στην ολότητά του. Αντίθετα, η ισορροπία του συστήματος επιτυγχάνεται με τη διαδοχή συνεχών παρεμβάσεων. Το Belgrade Designing Growth Workshop έδωσε την ευκαιρία να διερευνήσουμε τους παράγοντες που περιγράφονται παραπάνω σε ένα θέμα μεγάλης κλίμακας και να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι φοιτητές υιοθετούν αυτές τις νέες απόψεις στο σχεδιασμό. Ο περιορισμένος χρόνος, αν και ελάττωσε τις δυνατότητες επεξεργασίας των θεμάτων σε λεπτομέρεια, έδωσε τη ευκαιρία να προσκαλέσουμε καθηγητές από σχολές της Ευρώπης, οι οποίοι προωθούν αυτές τις νέες προσεγγίσεις, αλλά και ερευνητές από το Βελιγράδι, οι οποίοι έχουν μια στενότερη επαφή με την πληροφορία από την περιοχή. Με στόχο την εφαρμογή των παραπάνω προσεγγίσεων στο θέμα, υιοθετήθηκε μια συγκεκριμένη εκπαιδευτική τακτική η οποία βασίζεται στη συνεχή εξωτερίκευση του τρόπου σκέψης κατά το σχεδιασμό και στην αδιάλειπτη επικοινωνία της σχεδιαστικής διαδικασίας παρά απλώς στη συζήτηση των αποτελεσμάτων της. Σύμφωνα με την τακτική αυτή, ο σχεδιασμός αντιμετωπίζεται ως δραστηριότητα επεξεργασίας πληροφορίας η οποία εκδηλώνεται με μία διαδοχή δράσεων οι οποίες προκαλούνται από την πληροφορία του πεδίου δράσης. Αν και δεν διατυπώθηκε με κάθε λεπτομέρεια, αυτή η τακτική αναγνωρίζει τρία ευδιάκριτα στάδια στον σχεδιασμό, τρεις καταστάσεις δραστηριότητας. Αυτές εκλαμβάνονται μάλλον ως τρεις διαφορετικές στάσεις απέναντι στην πληροφορία από το πεδίο παρά ως διαδοχικές φάσεις στο σχεδιασμό. Επιγραμματικά είναι α) η ανάπτυξη σχεδιαστικών προθέσεων, β) η αποσαφήνιση σχεδιαστικών διεργασιών, και γ) ο εντοπισμός δομικών και μορφικών σχηματισμών. Το πρώτο στάδιο των σχεδιαστικών προθέσεων στηρίζεται στις νοητικές λειτουργίες της αφαίρεσης (abstraction) και προβολής (projection) της πληροφορίας. Κατά το στάδιο αυτό η πληροφορία η οποία συλλέγεται από το περιβάλλον συσχετίζεται με στοιχεία υφιστάμενης γνώσης. Κάποια ψήγματα πληροφορίας αναδεικνύονται ως ιδιαιτέρως σημαντικά και κάποια άλλα απορρίπτονται ως αδιάφορα. Στόχοι σχηματοποιούνται και πλάνα δράσης προσδιορίζονται. Αυτό το στάδιο εκδηλώνεται με τη χρήση χαρτών, φωτογραφιών και video καθώς και με τεχνικές καταγραφής πληροφορίας οι οποίες διασυνδέουν χωρικές καταστάσεις με χρονικές στιγμές. Τα διαγράμματα είναι πολύτιμα εργαλεία σχεδιασμού σε αυτό το στάδιο καθώς βοηθούν στη συσχέτιση διαφορετικών

(Endnotes) 5 Η επίδραση της χρήσης ψηφιακών εργαλείων σχεδιασμού σε αστικές παρεμβάσεις συζητιέται στο: Titie Papadopoulou, Stavros Vergopoulos, Marianthi Liapi, ‘Urban Strategies and Digital Design Tools in Contemporary Architectural Education: A Comparative Study’, στο “Teaching and Experimenting with Architectural Design” επιμέλεια Constantin Spiridonidis and Maria Vogiatzaki, EAAE Transactions on Architectural Education No35, Lisbon 2007. 6 Τα τρία αυτά στάδια συσχετίζονται με τα συστατικά της συγκεκριμένης περιοχής στο κείμενο 'Εναλλακτικά Σενάρια για το Όριο' της Μόρφως Παπανικολάου και Ρένας Σακελλαρίδου.

147 >> Stavros Vergopoulos_A NEW WAY OF THINKING

ειδών πληροφορίας μεταξύ τους. Το δεύτερο στάδιο αναφέρεται στη γενεσιουργό πτυχή του σχεδιασμού. Βασίζεται στις νοητικές λειτουργίες της αναπαράστασης της πληροφορίας και του μετασχηματισμού της. Στοιχεία λειτουργίας, δομής και μορφής προσεγγίζονται και σχεδιαστικές διεργασίες που προωθούν το σχεδιασμό σε επόμενα επίπεδα προσδιορίζονται. Χρησιμοποιούνται συστήματα μοντελοποίησης και προσομοίωσης και εφαρμόζονται ψηφιακές τεχνικές παραμετρικών και γενεσιουργών διαδικασιών. Τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία σχεδιασμού επιτρέπουν τη δυναμική μοντελοποίηση κατά την οποία στοιχεία του αντικειμένου συσχετίζονται δομικά μεταξύ τους έτσι ώστε η εφαρμογή μετασχηματισμών να μη συνεπάγεται την ανακατασκευή του μοντέλου. Μετά την προσέγγιση του πεδίου (context) στο προηγούμενο στάδιο, αυτό το στάδιο εμπεριέχει μια μορφή αποκοπής του σχεδιασμού από το πεδίο (de-contextualization) ώστε να αναδειχθεί η εσωτερική λογική του. Το τρίτο στάδιο αφορά στη χωρική έκφραση των σχεδιαστικών διεργασιών μέσα από τις νοητικές λειτουργίες της σύγκλισης (convergence) και του ρύθμισης της δραστηριότητας. Τα αποτελέσματα των μετασχηματιστικών διεργασιών ελέγχονται σε ένα υψηλότερο επίπεδο που συνδέει τη σχεδιαστική δραστηριότητα με την πληροφορία από το πεδίο. Το στάδιο αυτό περιλαμβάνει την επανατοποθέτηση του αντικειμένου στο πεδίο (re-contextualization). Η εφαρμοσιμότητα συγκεκριμένων αποφάσεων αξιολογείται και θέματα υλικότητας και κατασκευασιμότητας αντιμετωπίζονται. Τα ψηφιακά εργαλεία που χρησιμοποιούνται σε αυτό το στάδιο επιδεικνύουν μεγάλο βαθμό λεπτομέρειας και ακρίβειας. Αναφέρονται στο φωτορεαλισμό και την άμεση προτυποποίηση και περιέχουν μηχανήματα κοπής laser (laser cutters), CNC (Computer Numerical Controlled) φρέζες καθώς και τρισδιάστατους εκτυπωτές. Οι συνέπειες αυτής της σχεδιαστικής προσέγγισης διακρίνονται στα αποτελέσματα του Belgrade Designing Growth Workshop. Τα θέματα δεν παρουσιάζουν ντετερμινιστικές διαθέσεις όπως με την επιβολή κάποιου ισχυρού στόχου, κάποιας προϋπάρχουσας μορφής ή ενός αυστηρού προγράμματος. Αντίθετα, εμφανίζουν μια προσπάθεια διερεύνησης της εσωτερικής δομής και των δυσδιάκριτων αξιών της περιοχής και προτείνουν ευέλικτα σχήματα οργάνωσης για να την υποστηρίξουν. Υπάρχει μία δηλωμένη πρόθεση εξεύρεσης μίας 'σχεδιαστικής ευφυΐας' η οποία προβλέπει τη συνεχή μεταβλητότητα των ανθρωπίνων αναγκών και η οποία προσαρμόζεται σε απαιτήσεις οι οποίες δεν μπορούν να προσδιοριστούν από την αρχή και παραμένουν κρυμμένες. Αυτός ο τρόπος προσέγγισης παίρνει υπόψη του τα αδιόρατα χαρακτηριστικά της πόλης και τις δυνάμεις που υπάρχουν στο πεδίο παρέμβασης αλλά δεν είναι μετρήσιμες αλλά φανερώνονται κατά την εξέλιξη του σχεδιασμού. Είναι ένας τρόπος προσέγγισης ο οποίος βασίζεται στις διασυνδέσεις διαφορετικών επιπέδων γνώσης και πληροφορίας και στην εφαρμογή τους σε μια συγκεκριμένη παρέμβαση και λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτευχθεί μία δομική πραγμάτωση του σχεδιασμού και όχι απλώς μία αυτο-αναφορική μορφολογική διευθέτηση.

Explosion of Scale

Yota Adilenidou Architect AUTH, MSc AAD, Columbia University, Adjunct Lecturer AUTH Although the use of computers in form generation was associated directly to an explosion of biological scale influences, from macro-scale to micro-scale, the idea of a city as a living organism counts many more years than the actual use of the computers in design production procedures. Since the early 50’s, computer might not be able to provide an immediate form generation technique but it had already “infected” the vision of the new city with an invisible electronic network of media and communication. The city was understood through a biotechnical approach with “bodily extensions” and “new organs” that serve its life and growth as declared in the Delos Symposion in 1963, and the Ekistics Journal of Constantinos Doxiadis1.

148 >> Yota Adilenidou_Explosion of scale

“It is the confusion of the body and its extensions that explodes a single biotechnical infrastructure across the landscape.”2 Mark Wigley This biotechnical approach is obvious not only to the Delos Symposion, the Ekistics Journal and the City of the Future of Doxiadis that grows out of control and expands in the globe but also from the Japanese Metabolists and their infinitely expanding structures with capsules as minimum dwelling units, to the Plastic Polyvalent Cellules (1961) and the Cellules Parasites, Cellules Ventouses (1968) of Chanéac.3 The city is an organism that expands, mutates, through external and internal parameters, it is a system of components that reacts and functions with inputs and outputs distribution in a two-ways exchange. In the Belgrade Designing Growth workshop our main interest was elasticity in program, in scale, interactivity with the different urban scenarios and the unexpected social, political, economical facts that would happen in a timeline of the next 15-20 years. In some projects this “respiratory” quality of the city did not imply a direct biological reference and was expressed through a mingling of functions and uses. In other projects though, the self – generating processes of nature were more apparent and forwarded. In the project transplant systems, the students read a code of form generation and applied different urban scenarios data into the system–machine that computes the formal possibilities. The city was read as a cell where all functions and associated volumes attain a percentage, and interact “analogically” to each other following the development process of an organism from a single cell as the cell is multiplied through division (mitosis). In the project transkeletal operations the city reveals its digit morphology4 as a living organism. The vertebrate properties of a cultural skeleton that interacts, shapes and is shaped by its neighboring city expansions, create a linkage of cultural points and an algorithm for the city evolution. The city addresses the need to mutate and self-proliferate in an organic way in order to readjust its limits and to leave different receptions for new changes and new extensions. Through the basic rules of evolution like replication, selection, and adaptation, characteristics are inherited from the old city to the new one. Taxonomy of densities, street dimensions, heights, all are being filtered and thus selected naturally or artificially in order to achieve variation. We are searching for an extended and mutated system rather than a new one that adapts to the existing needs and completes the inadequacies of the previous. It repeats the system laws but also inserts new ones or breaks them while repeating. Finally, it is interesting to observe through this organic view of the city that scales are interacting through a notion of parenting, of nesting situation. Smaller scale objects are dependent on a bigger scale logic that probably leaves formal or functional traces of the interaction. Bigger scale design behaviours are always dependent on the definition and replication of the smaller units, the monads or the organs of the city5. (Footnotes) Network fever, Mark Wigley, Grey Room 04, Summer 2001, MIT 2 Network fever, Mark Wigley, Grey Room 04, Summer 2001, MIT 3 Future City, experiment and utopia in architecture 1956-2006, Edited by Jane Alison, Marie Ange Brayer, Frédéric Migayrou and Neil Spiller 4 Carroll, Sean B., Endless Forms Most Beautiful, Phoenix 2007 5 Network fever, Mark Wigley, Grey Room 04, Summer 2001, MIT 1

Yota Adilenidou _Diploma of Architecture AUTH, MSc. AAD Columbia University, Adjunct Lecturer School of Architecture AUTH. She has worked with Eisenman Architects in the City of Culture project, Evan Douglis in Autobraids-Autobreeding installation, and Sakellaridou+Papanikolaou architects. She curated the syn_athroisis exhibition and designed the installation syn_arthrosis and ani_mata (digital topographies). Her work has been published and exhibited internationally and won international competition awards.

Έκρηξη κλίμακας Παρ’όλο που η χρήση του υπολογιστή στη γένεση της μορφής συσχετίστηκε άμεσα με μια έκρηξη επιδράσεων βιολογικής κλίμακας, από τη μακρο-κλίμακα εώς τη μικροκλίμακα, η ιδέα μιας πόλης ως ζωντανός οργανισμός μετρά πολύ περισότερα χρόνια από την πραγματική χρήση των υπολογιστών στις διαδικασίες σχεδιαστικής παραγωγής. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50, ο υπολογιστής μπορεί να μην ήταν ικανός να παρέχει μια άμεση τεχνική γένεσης μορφής αλλά είχε ήδη «μολύνει» την οπτική της νέας πόλης με ένα αόρατο ηλεκτρονικό δίκτυο μέσων και επικοινωνίας. Η πόλη ήταν αντιληπτή μέσα από μια βιοτεχνική προσέγγιση με «σωματικές επεκτάσεις» και «νέα όργανα» που εξυπηρετούν τη ζωή της και την ανάπτυξη της όπως δηλώθηκε στο Συμπόσιο της Δήλου το 1963, και στο περιοδικό Ekistics του Κωνσταντίνου Δοξιάδη1.

Αυτή η βιοτεχνική προσσέγγιση είναι εμφανής όχι μόνο στο Συμπόσιο της Δήλου, στο περιοδικό Ekistics και στην Πόλη του Μέλλοντος του Δοξιάδη που μεγαλώνει εκτός ελέγχου και επεκτήνεται στην υδρόγειο αλλά επίσης και ανάμεσα σε άλλους στους Γιαπωνέζους Μεταβολιστές και τις απείρως επεκτεινόμενες κατασκευές με καψούλες ως οι μικρότερες μονάδες κατοίκησης, εώς τα «Πλαστικά Πολυσθενή Κύτταρα» (1961) και τα Παρασιτικά Κύτταρα, τα Κύτταρα Βεντούζες (1968) του Chanéac.3 Η πόλη είναι ένας οργανισμός που επεκτείνεται, μεταλάσσεται, μέσα από εξωτερικές και εσωτερικές παραμέτρους, είναι ένα σύστημα από συνιστώσες που επιδρά και λειτουργεί με διανομή εισόδων και εξόδων δεδομένων σε μια αμφίδρομη ανταλλαγή. Στο εργαστήριο Belgrade Designing Growth το κύριο ενδιαφέρον μας ήταν η ελαστικότητα του προγράμματος, η διάδραση με τα διαφορετικά αστικά σενάρια και τα αναπάντεχα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά γεγονότα που θα μπορούσαν να συμβούν σε ένα χρονοδιάγραμμα των επομένων 15-20 χρόνων. Σε κάποια έργα αυτή η «αναπνευστική» ποιότητα της πόλης δεν υπονόησε μια άμεση βιολογική αναφορά και εκφράστηκε μέσα από μια ανάμειξη χρήσεων και λειτουργιών. Σε άλλα έργα ωστόσο, οι διαδικασίες αυτο-γέννεσης της φύσης ήταν πιο εμφανείς και υποστηριζόμενες. Στο έργο συστήματα εμφυτεύσεων, οι φοιτητές ανέγνωσαν ένα κώδικα γέννεσης μορφής και εφάρμοσαν δεδομένα διαφορετικών αστικών σεναρίων στο σύστημα-μηχανή που υπολογίζει τις μορφολογικές πιθανότητες. Η πόλη αναγνώστηκε ως ένα κύτταρο όπου όλες οι λειτουργίες και οι συσχετιζόμενοι όγκοι διατηρούν ένα ποσοστό, και διαδρούν «αναλογικά» μεταξύ τους ακολουθώντας την διαδικασία ανάπτυξης ενός οργανισμού από ένα μόνο κύτταρο καθώς το κύτταρο πολλαπλασιάζεται με διαίρεση μέσα από τη διαδικασία της μίτωσης. Στο έργο διασκελετικές λειτουργίες, η πόλη αποκαλύπτει την μορφολογία ψηφίου4 της ως ένας ζωντανός οργανισμός. Οι σπονδυλωτές ιδιότητες ενός πολιτισμικού σκελετού που διαδρά, διαμορφώνει τις επεκτάσεις της γειτονικής πόλης και διαμορφώνεται από αυτές, δημιουργεί μια διασύνδεση πολιτιστικών σημείων και έναν αλγόριθμο για την εξέλιξη της πόλης. Η πόλη απευθύνει την ανάγκη για μετάλλαξη και αυτο-πολλαπλασιασμό με έναν οργανικό τρόπο, έτσι ώστε να αναπροσαρμόσει τα όρια της και να αφήσει διαφορετικές υποδοχές για νέες αλλαγές και νέες επεκτάσεις. Μέσα από τους βασικούς κανόνες της εξέλιξης όπως η αντιγραφή, η επιλογή, και η προσαρμογή, τα χαρακτηριστικά κληρονομούνται από την παλιά πόλη στην καινούργια. Η ταξινομία πυκνοτήτων, διαστάσεων δρόμων, υψών, όλα φιλτράρονται και συνεπώς επιλέγονται φυσικά ή τεχνητά ώστε να επιτευχθεί η διαφορά, η παρέκκλιση από τον κανόνα. Αναζητούμε ένα επεκτεινόμενο και μεταλασσόμενο σύστημα παρά ένα νέο, που προσαρμόζεται στις υπάρχουσες ανάγκες και συμπληρώνει τις ανεπάρκειες του παλιού. Επαναλαμβάνει τους νόμους του συστήματος αλλά ωστόσο εισάγει νέους ή σπα τους παλιούς καθώς τους επαναλαμβάνει. Τέλος, είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσεις μέσα από την οργανική οπτική της πόλης ότι οι κλίμακες διαδρούν μέσα από μια έννοια σχέσης γονέα-παιδιού, μια κατάσταση ομαδοποίησης. Αντικείμενα μικρότερης κλίμακας εξερτώνται από μια λογική μεγαλύτερης κλίμακας που πιθανώς αφήνει μορφολογικά ή λειτουργικά ίχνη της διάδρασης. Οι συμπεριφορές σχεδιασμού μεγαλύτερης κλίμακας είναι πάντα εξαρτώμενες από τον ορισμό και την αντιγραφή μικρότερων μονάδων, των «οργάνων της πόλης» 5. (Footnotes) 1 Network fever, Mark Wigley, Grey Room 04, Summer 2001, MIT 2 Network fever, Mark Wigley, Grey Room 04, Summer 2001, MIT 3 Future City, experiment and utopia in architecture 1956-2006, Edited by Jane Alison, Marie Ange Brayer, Frédéric Migayrou and Neil Spiller 4 Carroll, Sean B., Endless Forms Most Beautiful, Phoenix 2007 5 Network fever, Mark Wigley, Grey Room 04, Summer 2001, MIT

149 >>Yota Adilenidou_Explosion of scale

«Είναι η σύγχυση του σώματος και των επεκτάσεων του που εκρυγνύει μια μοναδική βιοτεχνική υποδομή επί του τοπίου.» 2 Mark Wigley

Redevolpment and design strategies

City Port

________________________________________________________________Eva Sopeoglou

Architect A.U.TH., MArch Emerging Technology, Penn Design, UPenn, Adjunct Lecturer, School of Architecture U.TH.

151 >> Eva Sopeoglou_CITY PORT_Redevelopment and Design Strategies

Belgrade Designing Growth Workshop concerns proposals for urban living in close proximity to the water, on land which was originally cut-off from city life and has subsequently been stripped off its initial use. On first look, the areas of functioning urban ports around the world, whether sea or river port, share some common characteristics, often demonstrated through antithesis: micro-scale| port areas can be defined as “in-between spaces”, neither sea, nor land. This property renders unique microclimatic conditions, regarding ecological systems and also human activities, however in the case of ports this boundary is always negotiated in harsh terms. mid-scale| ports are by default located in close proximity to urban areas, however, they form a sort of barrier, remaining unreachable to citizens, off-limits to urban life. In this sense, they constitute an “urban void”, a “no-man’s land”. The physical presence of large outdoor spans of space for the transport of goods or other expansive storage facilities often lack a sense of place, human presence and a human scale. macro-scale| looking at the port from a distance, the images of cranes, silos and docks are a common feature which identify all port-cities. These images are a constant in the city, as they are considered part of everyday life by locals, while visitors grasp the city-image and port-image as a whole. At his scale the port has an important presence in the city. When urban port areas become obsolete the above characteristics re-emerge as their value is negotiated anew, in the process of space establishing a connection back to the urban fabric. The relationships in the micro- mid- and macro-scale are then redefined. In the case of the port of Belgrade, the scale of the area under study is so large, as to become antagonistic to the actual city and adjacent urban areas. During the course of the workshop examples were studied of redevelopment plans for former port areas, from many cities around the world. These examples were deployed in different scales of architectural, urban and planning design. Each proposal was driven by a varied agenda of strategic implementation plans. Thus, the focus was not to present each proposal as a one-on-one case study, as such a great number of projects could have been discussed, but rather to use examples as a way of defining the underlying strategic principles in the implementation of each proposal: events| in many cases the process for the redevelopment of former port areas within cities is initiated by the opportunity of cities hosting special world-wide events. Such examples can be traced in the projects for areas in cities like Thessaloniki |1997| and Patras |2006|, Rotterdam |2001| and Amsterdam |1987|, Genoa |2004|and Lisbon |1994| in view of hosting the European Cultural Capital events. Most recently, in 2008, Liverpool hosted these festivities and celebrated by a regeneration project in the former dockyards in Merseyside. An elongated urban park was introduced, in the form of a strip containing walking, biking and sitting areas along the sea and internal canals. Moreover, the harsh boundary of the former dock between land and sea was replaced by a series of stepped platforms where the tide and sand constantly interact, rearranging the landscape. Similar event-driven projects can be traced in Barcelona’s waterfront redevelopment for the Olympic Games or the infrastructural and architectural projects in the area of Port Veil in Valencia, in view of the city hosting the America’s Cup yacht race. city within a city| as a counterpart to short-term projects tailored to specific cultural or other events, cases of redevelopment for former port areas involve long-term plans which aim to render the affected areas as an integrated part of the city fabric. Such strategies can be traced in the redevelopment for Hafencity, the former inner port in Hamburg, or recent architectural ideas competitions for the area of Munch-Stenersen in Oslo. Moreover, the plan for Cité Mediterranée in Marseille, Europe’s largest port, is an effort to reinvigorate the entire city through the rehabilitation of former port facilities on the city’s waterfront. The plan calls for job opportunities to help improve the local economy, while at the same time establishing a new focus for city life, through spaces for culture, entertainment, work, living, etc. The philosophy behind such strategies is to render the abandoned area as part of the city, usually meaning that all traces of the former use and character of the port are not kept, the space is considered at the time of intervention to be a “tabula rasa”. The plan for Marseille has been based on comprehensive master planning, while in the first stages a design competition was initiated with proposals from international offices, such as Bernard Tschumi, Yves Lion, and Claude Vasconi. Finally, it is often the case that what is also incorporated in such schemes is an array or “architectural collection” of buildings by internationally acclaimed architects, in order to attract investment, tourism and commercial development. landmark building| the result of changes in a particular area, or even the rebirth of an entire city, due to a single new building or establishment, is in brief called “the Bilbao effect”. The term refers to the small post-industrial port town in the Spanish Basque country, which was transformed into an international art and architecture destination on the global map by the Guggenheim Museum. Within the same framework of emblematic architecture one can also see the Sidney Opera House. A more recent example is the Yokohama Terminal by Foreign Office Architects, an architectural mega-structure that became instant success with publications and the internet. In this case the building is not a cultural establishment, but rather an infrastructure project. Usually, such projects have a much lower profile and impact in the city, however the bold design and massive scale of the “structure-as-landscape” approach, has largely to do with the intervention’s success.

>> AQUATIC URBAN LANDSCAPES 152 >> Eva Sopeoglou_CITY PORT_Redevelopment and Design Strategies

urban ecology| the flip-side of large single-building interventions is probably the approach adopted by designers, usually architects and landscape architects, working from the existing site conditions and environmental dynamics, to inform a less emblematic architectural proposition, which is however on the cutting-edge of current discussions on environmental practices. Representing this type of approach is the work by the dutch firm West 8 and their proposals for waterfront intervention and development projects |Borneo-Sporenburg, Amsterdam|America Plads, Copenhagen|Central Waterfront, Toronto| on sites with close proximity to water on former docklands areas. The proposals are informed by the philosophies of Landscape Urbanism, rendering landscape and it’s organization as the unique fabric on which both natural and man-made infrastructures are laid in order to inform the design process. Their techniques combine both traditional urban planning but also make reference to landscape terms, such as time, transformation, the passing of seasons and the effect of natural forces on site. Sources International Association of City Ports| http://www.aivp.org/english.html Cité Mediterranée Marseille | http://www.euromediterranee.fr Hafencity Hamburg | http://www.hafencity.com Merseyside Liverpool | http://www.edaw.com Munch-Stenersen | http://www.haveiendom.no West 8 | http://www.west8.com Photographs|sources Barcelonetta, Barcelona|E.Sopeoglou Borneo-Sporenburg, Amsterdam|flickr Erwy VanDerMeer Docklands, London| E.Sopeoglou Kop Van Zuid, Rotterdam|flickr Moritz MonRoi Yokohama Terminal, Yokohama | flickr Stefan

Kop Van Zuid, Rotterdam

Yokohama Port Terminal, Yokohama

Docklands, London

153 >> Eva Sopeoglou_CITY PORT_Redevelopment and Design Strategies

Borneo-Sporenburg, Amsterdam

Πόλεις λιμάνια|ανάπλασεις και στρατηγικές σχεδιασμού Το θέμα του εντατικού εργαστηρίου αστικού σχεδιασμού Belgrade Designing Growth Workshop αφορά στις προτάσεις για αστική ζωή σε επαφή με το υγρό στοιχείο, σε περιοχές αρχικά αποκομμένες από τον ιστό της πόλης που στη συνέχεια έχουν στερηθεί της αρχικής τους λειτουργίας. Με πρώτη ματιά, oι περιοχές των εν λειτουργία λιμανιών των πόλεων σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης, είτε πρόκειται για παραθαλάσσια ή παραποτάμια λιμάνια, παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά, συχνά μέσα από αντιθέσεις:

154 >> Eva Sopeoglou_CITY PORT_Redevelopment and Design Strategies

μικροκλίμακα| Αποτελούν τόπους «ενδιάμεσους» μεταξύ του νερού και της ξηράς. Αλλά, ενώ η συνθήκη του «χώρου-ορίου» δημιουργεί ένα μοναδικό μικροκλίμα από πλευράς οικοσυστήματος, φυσικών φαινομένων αλλά και ανθρώπινων δράσεων, στην περίπτωση των λιμανιών το όριο αυτό είναι, σε κάθε περίπτωση, διαπραγματεύσιμο με σκληρότητα. μεσοκλίμακα| Τα λιμάνια είναι κατά κανόνα περιοχές σε κοντινή απόσταση ή και μέσα στην πόλη, αλλά σε μεγάλο βαθμό είναι απροσπέλαστα στο κοινό, αποτελούν δηλαδή «αστικά κενά» ή αλλιώς μη-τόπους. Οι απαιτήσεις των λειτουργιών τους για αποθήκευση ή μεταφόρτωση των εμπορευμάτων ορίζουν μεγάλες επίπεδες υπαίθριες εκτάσεις ή κλειστές αποθήκες με μικρή ανθρώπινη παρουσία και έλλειψη ανθρώπινης κλίμακας. μακροκλίμακα| Η θέα από απόσταση του λιμανιού και των υποδομών του – γερανοί, αποθήκες, προβλήτες – αποτελεί στις πόλεις-λιμάνια «εικόνα-έμβλημα». Η παρουσία τους είναι συνυφασμένη με την καθημερινή εικόνα της πόλης. Οι κάτοικοι είναι συμφιλιωμένοι με την εικόνα του λιμανιού και οι επισκέπτες συλλαμβάνουν ως ενιαίο σύνολο την πόλη-λιμάνι. Στην κλίμακα αυτή, το λιμάνι έχει συνεχή και σημαντική παρουσία. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά βρίσκονται στο προσκήνιο όταν το λιμάνι εγκαταλείπεται ή μεταφέρεται και ξεκινά η διαδικασία ένταξης των πρώην λιμενικών υποδομών στον αστικό ιστό και τη ζωή της πόλης. Επαναπροσδιορίζονται τότε οι σχέσεις στη μάκρο- μέσο- και μίκρο- κλίμακα. Στην περίπτωση μελέτης του λιμανιού του Βελιγραδίου η κλίμακα της περιοχής σε σχέση με αυτή της πόλης είναι τόσο μεγάλη που βρίσκονται σχεδόν σε ανταγωνιστική σχέση. Στα πλαίσια του εργαστηρίου παρουσιάστηκαν παραδείγματα από αναπλάσεις περιοχών πρώην λιμανιών σε πολλές πόλεις του κόσμου και συζητήθηκαν οι βασικές στρατηγικές σχεδιασμού των επεμβάσεων. Τα παραδείγματα αντιπροσωπεύουν διαφορετικές κλίμακες αρχιτεκτονικού, αστικού αλλά και πολεοδομικού σχεδιασμού και πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι για κάθε πρόταση αναζητήθηκε η κεντρική σχεδιαστική ιδέα και στρατηγική πρόθεση. Διαχωρίστηκαν έτσι ορισμένες βασικές κατηγορίες με βάση τη «φιλοσοφία επέμβασης», ώστε τα παραδείγματα να συζητηθούν όχι ως μεμονωμένες μελέτες περίπτωσης – τέτοιες θα μπορούσαν να παρουσιαστούν πάρα πολλές – αλλά ως αντιπροσωπευτικές εφαρμογές των αντίστοιχων στρατηγικών που υποστηρίζουν οι προτάσεις: εκδηλώσεις υπερ-τοπικού χαρακτήρα| Σε πολλές περιπτώσεις οι διαδικασίες αναπλάσεων περιοχών σε υδάτινα μέτωπα εντάσσονται σε δράσεις με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και με ευκαιρία την φιλοξενία κάποιας μεγάλης διοργάνωσης. Παραδείγματα τέτοιων επεμβάσεων συναντούμε σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη |1997| και η Πάτρα |2006|, το Ρόττερνταμ |2001| και το Άμστερνταμ |1987|, η Γένοβα |2004|και η Λισσαβώνα |1994| που συμμετείχαν στο θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Πιο πρόσφατα το Λίβερπουλ φιλοξένησε την οργάνωση για το 2008 και γιόρτασε με την ανάπλαση του κεντρικού παλιού λιμανιού στην περιοχή Merseyside. Η εισαγωγή ενός αστικού πάρκου με λωρίδες περιπάτων και προβλητών, κατά μήκος της θάλασσας και των εσωτερικών καναλιών, αντικατέστησε το παλιό «σκληρό» όριο με ένα «μαλακό» σύστημα από εκτεταμένες επιφάνειες με αμμουδιά και διαβαθμισμένες κερκίδες στις οποίες η παλίρροια κινείται ελέυθερα, αλλάζοντας συνεχώς το τοπίο. Μεταξύ άλλων, παραδείγματα αντίστοιχων στρατηγικών επέμβάσεων αποτελεί η ανάπλαση του υδάτινου ορίου της Βαρκελώνης με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων ή της μετατροπής του παλιού εμπορικού λιμανιού Port Veil της Βαλένθια, για τους ιστιοπλοϊκούς αγώνες του America’s Cup. η πόλη μέσα στην πόλη| Στον αντίποδα της επέμβασης σε δεδομένη χρονική στιγμή, μεγαλύτερες και βαθύτερες αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της πόλης επιδιώκονται με πολυετή σχέδια αναπλάσεων μεγάλων περιοχών και απώτερο σκοπό την πλήρη ένταξη των χώρων παλιών λιμανιών στις υποδομές της πόλης. Ως τέτοιο παράδειγμα αναφέρεται η ανάπλαση της περιοχής Hafencity στο Αμβούργο ή πρόσφατα οι διαγωνισμοί ιδεών για την περιοχή Munch-Stenersen στο Όσλο. Πιο ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση της Μασσαλίας, του μεγαλύτερου λιμανιού της Ευρώπης και το πρόγραμμα για την Cité Mediterranée. Η ανάπλαση της περιοχής του παλιού λιμανιού χρησιμοποιείται ως μηχανισμός για την αναζωογόνηση ολόκληρης της πόλης. Το πρόγραμμα στοχεύει τόσο στη δημιουργία θέσεων εργασίας και τόνωσης της τοπικής οικονομίας, όσο στην εγκατάσταση ενός νέου πόλου έλξης στην πόλη με χώρους για εργασία, κατοικία, διασκέδαση, ψυχαγωγία και πολιτισμό. Η φιλοσοφία της επέμβασης αφορά στρατηγικές που επαναφέρουν την κλίμακα της πόλης στα εγκαταλειμμένα αστικά κενά. Παρόλα αυτά στην διαδικασία διατηρούνται λίγα από τα ίχνη των παλαιών χρήσεων και του ιδιαίτερου χαρακτήρα της περιοχής, ο

χώρος στις περισσότερες περιπτώσεις εκλαμβάνεται ως “tabula rasa”. Το πλάνο για τη Μασσαλία βασίζεται σε εκτεταμένα σχέδια masterplan, ενώ προηγήθηκαν διαγωνισμοί με προτάσεις από διεθνή μελετητικά γραφεία, όπως Bernard Tschumi, Yves Lion, Claude Vasconi. Σε επεμβάσεις αυτού του χαρακτήρα σημαντικό ρόλο παίζει η ενσωμάτωση υπο μορφή «αρχιτεκτονικής συλλογής» κτηρίων από αρχιτέκτονες διεθνούς φήμης, που δρούν ως μαγνήτες για επενδύσεις, τουρισμό και εμπορική ανάπτυξη.

αστική οικολογία| Στον αντίποδα ίσως των μεμονωμένων «επεμβάσεων-αντικειμένων» της σύγχρονης αρχιτεκτονικής ορισμένοι σχεδιαστές, κυρίως αρχιτέκτονες και αρχιτέκτονες τοπίου, δουλεύουν μέσα από τις υφιστάμενες συνθήκες του τόπου και των δυναμικών του ιδιοτήτων, για να διατυπώσουν μια λιγότερο εμβληματική, αλλά καθόλα ενδιαφέρουσα πρόταση, που βρίσκεται στην αιχμή της σύγχρονης αρχιτεκτονικής προβληματικής πάνω σε θέματα περιβάλλοντος . Από τα πιο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα είναι οι μελέτες του ολλανδικού γραφείου West8 για αναπλάσεις αστικών περιοχών |Borneo-Sporenburg, Άμστερνταμ|America Plads, Κοπενχάγη|Central Waterfront, Τορόντο| σε επαφή με το υγρό στοιχείο. Η προσέγγισή τους βασίζεται στην θεωρία του Landscape Urbanism που ορίζει το τοπίο και την οργάνωσή του ως το δυναμικό υπόβαθρο για να υποστηρίξει συγχρόνως τις φυσικές αλλά και τις ανθρωπογενείς υποδομές των πόλεων. Οι προτάσεις τους συνδυάζουν τον παραδοσιακό πολεοδομικό σχεδιασμό με όρους του τοπίου, όπως ο χρόνος, η μετάλλαξη, το πέρασμα των εποχών και η επίδραση του φυσικών δυνάμεων στο χώρο.

Eva Sopeoglou studied at the Department of Architecture at the Aristotle University of Thessaloniki and received a Master of Architecture in Emerging Technology from Penn Design at the University of Pennsylvania. Continued on to practice architecture in New York from 1999 to 2004, notably for Bernard Tschumi Architects and the New Acropolis Museum. Has taught as an adjunct lecturer (2004-2007) courses on building technology, design studio, sustainable design and ergonomics at the Department of Architecture at the Democritus University of Thrace in Greece.

155 >> Eva Sopeoglou_CITY PORT_Redevelopment and Design Strategies

κτήριο-τοπόσημο| Η αλλαγές που συντελλούνται για την αναγέννηση μιας περιοχής και σε ορισμένες περιπτώσεις μιας ολόκληρης πόλης, ως αποτέλεσμα ενός και μόνου κτηρίου-ιδρύματος, συνοπτικά ονομάζονται “the Bilbao effect”. Ο όρος αναφέρεται στην μικρή και άγνωστη ισπανική πόλη στην περιοχή των Βάσκων, που από αποβιομηχανοποιημένο λιμάνι μετατράπηκε σε διεθνή προορισμό τέχνης και αρχιτεκτονικής το 1997, με την κατασκευή του μουσείου Guggenheim. Στην κατηγορία της εμβληματικής αρχιτεκτονικής των μεγάλων ιδρυμάτων πολιτισμού μπορούμε να κατατάξουμε και το Opera House στο λιμάνι του Σίδνευ. Πιο πρόσφατο παράδειγμα η κατασκευή του Yokohama Terminal από τους Foreign Office Architects, μια αρχιτεκτονική μέγα-κατασκευή που έκανε το γύρο του κόσμου σε αρχιτεκτονικές εκδόσεις και στο διαδύκτιο. Το ενδιαφέρον στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός ότι το κτήριο δεν είναι κτήριο πολιτισμού, αλλά ένα κτήριο σταθμού μετεπιβίβασης. Είναι δηλαδή υποδομή της πόλης και κατά σύμβαση αρχιτεκτονική χαμηλότερου προφίλ, που παρόλα αυτά οφείλει την ευρεία αποδοχή της στο γεγονός ότι παίρνει τη μορφή μεγάλης κλίμακας «κατασκευής-τοπίου».

156 >> Belgrade Designing workshop_School of Architecture Wing AUTH

157 >> Belgrade Designing workshop_School of Architecture Wing, AUTH

158 >> Conference_Belgrade on Rivers_October 2008

159 >> Conference_Belgrade on Rivers_October 2008