4. HAFTA TÜRK DİLİ II
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
Konu Başlıkları
2 Türk Dili II
1. Yazım (İmla) Kuralları 1. Bazı Ek ve Sözcüklerin Yazılışı 1. Bağlaç Olan da, de’nin Yazılışı 2. Bağlaç Olan ki’nin Yazılışı 3. Bağlaç Olan ne… ne… ‘nin Yazılışı 4.
Soru Eki mı, mi, mu, mü’nün Yazılışı
5. ile’nin Ek Olarak Yazılışı 6. iken’in Yazılışı 7. Ek Fiil Olan imek’in yazılışı 8. Mastar Eklerinin Yazılışı 9. Pekiştirmeli Sıfatların Yazılışı 2. Sayıların Yazılışı
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
3 Türk Dili II
Temel Kavramlar Bu bölümde;
imla kurallarının ne olduğu,
bir yazıda doğabilecek
yazım yanlışlarının neler olduğu, yazım yanlışlarının nasıl giderilmesi gerektiği konularına değinilecektir.
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
4 Türk Dili II
Yazım Kuralları Bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesi imla (yazım) olarak adlandırılır. İmla kurallarına dikkat etmeme veya konuştuğu gibi yazma, teknolojinin yazıyı etkilemesi her dilde görülebilen bir eğilimdir. Ancak bu eğilimin doğru olduğu düşünülmemelidir. Türkçeyi kullanan her birey dilin gerektirdiği ölçütleri doğru bir şekilde kullanmalıdır. İmla ya da başka bir tabirle yazıma dikkat edilmesi gerekmektedir. İmla kurallarını neler olduğunu inceleyeceğiz:
Bazı Ek ve Sözcüklerin Yazılışı Bağlaç Olan da, de’nin Yazılışı Bağlaç olan da, de ayrı yazılır. Kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumuna uyar. te, ta olarak yazılmaz. Kendisinden önceki özel isimlerden kesme işaretiyle ayrıldığı durumlarda yazım yanlışı yapılır. ya sözüyle birlikte kullanılan da ayrı yazılır. NOT: Bulunma hal eki olan –da, -de, -ta, -te ile bağlaç olan da, de’nin yazımı karıştırılmaktadır. Ancak, bulunma hal eki isminden de anlaşılacağı üzere ektir ve mutlaka kendisinden önceki kelimeye bitişik yazılır. Ör:
Dayımlar da Ankara’da yaşıyorlar. Yurtta sulh, cihanda sulh. (Mustafa Kemal ATATÜRK)
Bağlaç Olan ki’nin Yazılışı Bağlaç olan ki ayrı yazılır. Birkaç örnekte kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: çünkü, halbuki, sanki. NOT: Aitlik hal eki olan -ki ile bağlaç olan ki’nin yazımı karıştırmaktadır. Ancak aitlik hal eki isminden de anlaşılacağı üzere ektir ve mutlaka kendisinden önceki kelimeye bitişik yazılır.
Ör:
Böyle yorgun yorgun ders yapılmaz ki! Dizlerimdeki ağrı bir türlü geçmedi.
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
5 Türk Dili II Bağlaç Olan ne… ne… ’nin Yazılışı ne… ne … bağlacının kullanıldığı cümlelerde fiil mutlaka olumlu olmalıdır. Aksi hali anlatım bozukluğuna yol açar. Ör:
Ne beni üzsün ne kendini. Ne annesinde ne de kendi evindeydi.
Soru Eki mı, mi, mu, mü’nün Yazılışı Bu ek ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumuna uyar. Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitişik olarak yazılır. Ör:
Annenler de gelecek mi? Beni seviyor musun? Sesim yorgun mu geliyor?
ile’nin Ek Olarak Yazılışı ile hem kendisinden önceki sözcükten ayrı hem de önceki sözcükle bitişik yazılabilir. Bitişik olarak yazıldığında şu kural uygulanır: ünsüzle biten kelimelere geldiğinde i ünlüsü düşer ve ünlü uyumuna uyar; ünlüyle biten kelimelere geldiğinde i ünlüsü düşer ve araya y ünsüzü girer, ünlü uyumuna uyar. Ör:
Doğan güneşle geldi kapıma. Çocuklarıyla çok mutlu bir hayatı vardı.
iken’in Yazılışı iken kendisinden önceki sözcükle bitişik yazılabildiği gibi bu sözcükten ayrı da yazılabilir. Bitişik olarak yazıldığında şu kural uygulanır: ünsüzle biten kelimelere geldiğinde i ünlüsü düşer; ünlüyle biten kelimelere geldiğinde i ünlüsü düşer ve araya y ünsüzü girer. Bu ek ünlü uyumuna uymayan bir ektir, yani bu ek bitişik yazıldığı zaman ünsüzü daima ince kalır. Ör:
Ben ders çalışırken annem uyuyordu. Ali yanımdayken ben çok mutluyum.
Ek Fiil Olan imek’inYazılışı
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
6 Türk Dili II imek, çoğunlukla ekleşmiş olarak kullanılır ve ünlü uyumuna uyar. Ünsüzle biten sözcüklere eklendiğinde başındaki i ünlüsü düşer. Ünlüyle biten sözcüklere eklendiğinde ise i ünlüsü düşer ve araya y ünsüzü girer. Ör:
Yaşadıklarıma çok yabancıydı. Onu çok seviyordum. Gelirse gelir gelmezse gelmez.
Mastar Eklerinin Yazılışı -mak, -mek mastarlarıyla biten sözcüklerden sonra, -a, geldiğinde araya y ünsüzü girer. Ör:
-e, -ı, -i eklerinden biri
Kitap okumayı çok severim. Terminalde beklemeyi hiç sevmem.
Pekiştirmeli Sıfatların Yazılışı Bu sıfatlar bitişik yazılır. Ör:
Soğuktan yanakları kıpkırmızı olmuştu. Yağmurda sırılsıklam olduk.
Sayıların Yazılışı Sayılar metin içerisindeyken yazıyla gösterilir: dört kardeş, üç yıldır. Saat, ölçü birimi, istatistik verilere ilişkin sayıların gösteriminde rakam kullanılır: Saat 09:00’da, %50, 34 metre. Bir sayı birden fazla kelimeden oluşuyorsa, o sayı ayrı yazılır. Üleştirme sayıları yazıyla yazılır: üçer, yedişer. Kesirli sayılarda, kesir virgülle ayrılır: 9,5, 10,36 Para ile ilgili belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır: 240, 55 (ikiyüzelli YTL, ellibeş YKr). Sıra sayıları hem yazıyla hem rakamla gösterilebilir: 5., 12’inci, 7’nci. Romen rakamları ancak yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde, ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde ve kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında kullanılabilir: X. yüzyıl, III. Murat, I. Cilt.
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
7 Türk Dili II
Kaynakça Editör Ceyhun Vedat Uygur, Üniversiteler İçin Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, Kriter Yayınevi, İstanbul, 2007. Murat Durmuş, Üniversiteler İçin Türk Dili El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara 2009. Yazım Kılavuzu, TDK Yayınları, Ankara, 2008. http://www.tdk.gov.tr
UZEM Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi