Werk Nu
“Er wordt zozeer van uitgegaan dat onze beroepskeuze onze identiteit bepaalt dat we van mensen die we ontmoeten niet in de eerste plaats willen weten waar ze vandaan komen of wie hun ouders zijn, maar vooral wat ze doen, vanuit de gedachte dat de weg naar een zinvol bestaan noodzakelijkerwijze door de poort van bezoldigde arbeid vloeit.� Alain de Botton
1
Met de tentoonstelling ‘Werk Nu’ wil Z33 stilstaan bij de idee en invulling van “werk” in de huidige samenleving. Een wel heel treffende keuze, zo blijkt uit de actualiteit. De crisis doet meer mensen stilstaan bij hun job. Maar ook in tijden van economische bloei zouden we wel even mogen reflecteren over hoe onze arbeid wordt georganiseerd en gestructureerd, waarom dit zo is, en hoe dit onze perceptie van werk beïnvloedt. “Werk” neemt immers niet alleen een groot deel van onze tijd in beslag, we ontlenen er vaak ook in belangrijke mate onze identiteit aan. De (kunst)werken in ‘Werk Nu’ stellen elk op hun manier het hoe en waarom van werk in onze samenleving in een ander daglicht. Thema’s als flexibiliteit, mobiliteit, motivatie, zingeving en de werk - leven balans komen aan bod. De kunstwerken in ‘Werk Nu’ zijn direct of omfloerst, ludiek of bloedserieus, maar altijd onderbouwd en kritisch. Willen we meestappen in het discours rond “werk” dat ons wordt voorgeschoteld? Moeten we onze dagtaak zinvol vinden of is er plaats
2 Inleiding
voor onzinvol werk? Is er enkel ruimte voor creatieve, zelfgedisciplineerde mensen die zich flexibel kunnen opstellen of kunnen we “werk” ook op een andere manier invullen? Wat betekent dit dan voor een overkoepelend economisch en maatschappelijk model? ‘Werk Nu’ heeft niet de ambitie deze vragen te beantwoorden, maar wil wel doen nadenken. Het eerste deel van de tentoonstelling op het gelijkvloers handelt over de organisatie van werk in de huidige samenleving en is opgebouwd rond de kenmerken flexibiliteit en mobiliteit. Het vervolg van de tentoonstelling op het bovenverdiep gaat over de plaats en betekenis van “werk” voor elk individu. Of uw blik op “werk” er na de zomer van 2009 nog hetzelfde zal uit zien, dat bepaalt u natuurlijk zelf! Met ‘Werk Nu’ plaats Z33 zich zoals steeds met beide voeten stevig op de grond en in de samenleving. Het is de missie van Z33 om via de tentoonstellingsprojecten te reflecteren op maatschappelijke en wetenschappelijke ontwikkelingen en die reflectie kaderen we tijdens
‘Werk Nu’ in de kaartenhuisjesconstructie van vormgeefster Christiane Högner. Verschillende elementen die een informatieve context bieden voor de werken die in de tentoonstelling staan en het thema dat onder de loep genomen wordt, worden er gepresenteerd: kunstenaarspublicaties en krantenartikels, maar ook enkele kunstwerken vinden er hun plaatsje. En er is meer: binnen het kader van ‘Werk Nu’ zet Z33 een eerste stap naar een meer transparante werking: er kruipt namelijk veel werk in een tentoonstelling en dat laten we graag zien door o.a. het openstellen van de opbouw en afbouw, het gradueel toevoegen van extra installaties, het ter beschikking stellen van werkdocumenten, het ontsluiten van beeldmaterialen en onderzoek via de ‘Werk Nu’ projectsite, etc. Vanaf september 2009 wordt de nieuwe Z33 website een belangrijk kanaal om deze transparante werking voort te zetten.
arbeidsonderzoek waarin werkgever- en werknemerorganisaties reflecteren over een aspect van ‘werk’ aan de hand van kunstwerken, een Doc’Z en Doc’Zomer filmprogramma, een muziekfestival voor de lunchende werkmens en het matchbox project waarin twee kunstenaarsduo’s aan de slag gaan. Het aangepast programma van ZAP33 – Z33 educatief en interactief – met zapbrochure, interactieve rondleidingen, workshops en een zomerkamp, zorgt ervoor dat ook kinderen en jongeren de smaak van ‘Werk Nu’ te pakken kunnen krijgen.
Het project ‘Werk Nu’ bestaat naast de tentoonstelling in Z33 (Vleugel ‘58) en de stad nog uit een K.A.O, een door kunst geïnspireerd
3
ORGANISATIE VAN WERK IN DE HUIDIGE SAMENLEVING Op het gelijkvloers van de Z33 Vleugel ‘58 ruimte gaan we op zoek naar wat “werk” als activiteit vandaag bij ons kan typeren. Anno 2009 wegen twee kenmerken zeer sterk door in de organisatie van arbeid: enerzijds de vraag naar flexibiliteit en de freelance cultuur, anderzijds de vraag naar mobiliteit, het herlokaliseren van arbeidssectoren en het fenomeen business-related travel. Een mix van kunstwerken en designvoorwerpen diepen enkele subthema’s van deze karakteristieken verder uit.
4 Organisatie van werk in de huidige samenleving
REINIGUNGSGESELLSCHAFT en MIKLÓS ERHARDT Exploring Flexibility, 2007 Exploring Flexibility is een onderzoeks- en tentoonstellingsproject dat de culturele en sociale implicaties van flexibele werkvormen in Duitsland en Hongarije adresseert. De interviews en eruit gedistilleerde citaten op de muur bieden een brede kijk op het begrip ‘flexibiliteit’: soms grappig, soms pijnlijk eerlijk. Fotoslideshows introduceren het begrip ‘ein-euro-job’; jobs gecreëerd voor langdurig werklozen in Duitsland. In plaats van een loon krijgen de werknemers een “bijdrage voor extra uitgaven” die varieert tussen 1 à 2,5 euro per uur. Het programma maakt deel uit van het Agentschap van Werkgelegenheid van de Duitse overheid.
HELLA JONGERIUS Powerpatch, 2003 Flexibiliteit in je job betekent vaak dat werken niet alleen op de werkvloer maar overal kan plaatsvinden. Dit idee staat centraal in het werk Powerpatch van Hella Jongerius. De Powerpatch maakte deel uit van een totaalconcept getiteld My Soft Office dat Jongerius begon te ontwikkelen voor de MoMA tentoonstelling ‘Workspheres’ in 2001. Werken vanuit je bed: een droom of nachtmerrie? MOLLEINDUSTRIA Tamatipico – Your Virtual Flexworker, 2003 Tamatipico (een woordspel op Tamagotchi en ‘atypical’ worker) is het eerste spelletje van Molleindustria, een Italiaans collectief dat zich toespitst op online radical games. Het spelletje toont aan hoe de atypische werkvormen een gecentraliseerde en omnipresente controle impliceren en een complete overgave aan het implementerende systeem. De flexworker wordt volledig gecontroleerd door de speler, die zich tegelijkertijd identificeert met het geëxploiteerde cartoonfiguurtje.
HELLA JONGERIUS Powerpatch, 2003
5
AARON KOBLIN The Sheep Market, 2006 In The Sheep Market, onderzoekt en speelt Aaron Koblin met het Amazon.com feature ‘Mechanical Turk.’ Deze online dienst laat toe om individuele taken tegen betaling aan te bieden en uit te laten uitvoeren. Aaron Koblin vroeg een wereldwijd online publiek een schaap te tekenen, naar een zinnetje uit Le Petit Prince, en dit tegen een vergoeding van 0,02 dollarcent. Werken via ‘Mechanical Turk’ houdt niet langer een functie in maar enkel het uitvoeren van geïsoleerde taken; taken die te moeilijk zijn voor een computer maar eenvoudig genoeg voor een groot – wereldwijd verspreid – publiek. Flexibiliteit, ondersteund door technologie, wordt tot het uiterste gedreven. THEO DEUTINGER World At Work (productieopdracht), 2009 In World at Work geeft de kunstenaar de wereld met 39 verschillende tijdzones en de populatie per tijdzone weer. Vervolgens visualiseert hij het globale werkverkeer tussen 9u en 17u op de wereldklok. De uitkomst is verrassend: op het minst drukke moment is slechts 2% van de wereldbevolking aan
het werk, terwijl op het drukste moment maar liefst 80% de handen uit de mouwen steekt. De wereld lijkt niet groter dan een stad waarvan de meerderheid of tegelijkertijd werkt, rust of slaapt… World at Work werd oorspronkelijk ontwikkeld voor Impakt festival als een kunstwerk dat online werd gepresenteerd. Voor Z33 toverde Deutinger zijn werk om tot installatie waarin de bezoeker via een controlepaneel de wereldklok kan manipuleren. NANCY DAVENPORT China/Norway animation, 2008 + Blast-Off animation, 2008 China/Norway animation is een multi-screen installatie waarin arbeidersmobiliteit en globalisering de hoofdrol spelen. Noorse en Chinese arbeiders worden met elkaar verbonden in een schijnbaar naadloze geanimeerde beeldenreeks. De Blast-Off animation vervolledigt de installatie. In deze animatie verzamelen fabrieksarbeiders om te luisteren naar een briefing van de bedrijfsleiding. Er wordt gesproken over ‘redundancy’ en de lagere verkoopcijfers. Het Engels van de voice-over verandert in Chinees. Een feestelijke sound-
6 Organisatie van werk in de huidige samenleving
track die de lancering van een ruimteracket ondersteunt wordt vervangen door Léon Blum’s bekende speech uit 1930: “De quoi est né le socialisme” op een soundtrack van Reynaldo Hahn met tekst van Verlaine. De China/Norway animation en Blast-Off animation maken deel uit van het Workers (leaving the factory) project, dat in 2004 van start ging en blijft evolueren.
wereld’s grootste Human Resources Services organisatie speelt in op de hoge nood aan arbeidersmobiliteit en creëerde een complex buizensysteem waarin werknemers in real time van de ene plaats naar de andere gebeamd kunnen worden afhankelijk van de vraag. De instabiliteit van werk leidt in dit scenario echter tot een duistere conclusie: er is geen kans tot overleven. De speler eindigt altijd als bedelaar.
MARTÍ GUIXÉ HiBYE, 2001 Met HiBYE speelt Martí Guixé in op het begrip business-related travel, iets wat in een geglobaliseerde economie zich steeds vaker opdringt als noodzakelijk. Guixé ontwikkelde daarom een pillenreeks om de frequente zakenreiziger een handje te helpen: wat nood aan extra rust, aura, concentratie of overtuigingskracht, met Guixé’s pilletjes is het in een mum van tijd gepiept. MOLLEINDUSTRIA Tuboflex, 2003 Net zoals Tamatipico gaat ook Tuboflex over werkomstandigheden. Het utopische scenario uitgedacht door Molleindustria speelt zich af in het jaar 2010. Tuboflex inc.,
De vraag naar mobiliteit en flexibiliteit van de werknemer is geen individuele zaak (of een keuze van één bedrijf ten opzichte van een ander), maar een algemene parameter die de organisatie van arbeid vandaag typeert. Het zijn parameters die ingeschreven staan in het neoliberale economische model dat onze samenleving in steeds verder doorgedreven vorm sinds het midden van de jaren ’70 nastreefde, en dat voor het eerst naar aanleiding van de crisis onder grote druk kwam te staan. Of deze crisis ‘groot’ genoeg is om het nastreven van dit model te herbekijken is nog maar de vraag. Wat zeker is, is dat
7
indien dit gebeurt en een ander model zich aandient, dit voelbaar zal zijn in de organisatie van werk. Misschien moeten we anno 2020 niet meer flexibel en mobiel zijn, maar ecologisch bewust en ...?
MART� GUIXÉ HiBYE
8 Organisatie van werk in de huidige samenleving
MARTÍ GUIXÉ HiBYE complete product catalogue card 7.0, jaar??
9
AARON KOBLIN The Sheep Market installation,2006
10
REINIGUNGSGESELLSCHAFT en MIKLÓS ERHARDT Exploring Flexibility, 2007
11
REINIGUNGSGESELLSCHAFT I take part Voluntarily (Denise), digital slideshow about the day of a One Euro Jobber in Germany, 2007
12
NANCY DAVENPORT Workers (leaving the factory), 2007 (Video Still) Image Courtesy of Nicole Klagsbrun Gallery
13
9
to
to
9 to 5
o5 9t
5
Lei
Leisur e
e isur
Time
su ei
re
ur
e
Time
o
L
me Ti
m Ti
9t
e
5
Le is
e
9 to
su re
Ti m
9 to 5
Le
9 to
9
5
5
Time
ur
e
su ei
re
me Ti
e
m Ti
Le is
su re
e
Leisure Tim e
Lei
eT im
su re m Ti
Le
e
L
5 Leisur
Leisure Tim e
e Time isur
9
Le
me Ti
o
Time
e
9t
5
re
ur
Lei
e
eT im
Ti m
im
5
Leisur Leisur e
T
to
su re
Leisure Tim e
Lei
Time
Le is
re isu
L
e
9 to
9 to 5
9 to 5
su ei
5 to
5
9
to
5
9
5
e
5
9
9 to 5
9 to 5
5 to
9
9 to 5
9 to 5
5 to 5
Leisure Tim e
e Time isur
to
9 to
Le
ime eT
me Ti
9
THEO DEUTINGER World At Work (productieopdracht)
14
o
e
r su ei
ur
L
9t
Le is
PLAATS EN BETEKENIS VAN ‘WERK’ VOOR ELK INDIVIDU Op het eerste niveau van de Z33 Vleugel ‘58 gaan we de intiemere toer op. Na het bekijken van de verschillende kenmerken die werk vandaag structureren, vragen we ons af hoe we ons bij werken voelen: wat betekent werk voor ons dagelijkse leven, wat motiveert ons om te gaan werken, wat geven we aan ons werk en wat krijgen we eruit terug?
Plaats en betekenis van ‘werk’ voor elk individu 15
ATELIER VAN LIESHOUT SlaveCity – selectie, 2005 - heden SlaveCity is een donker distopisch project waarin een maatschappij wordt voorgesteld, gereguleerd door rationeel denken, efficiëntie en winst. Werken en slapen worden gestructureerd in 7-uren blokken. Voor ontspanning wordt 3 uur per dag uitgetrokken. Binnen ‘Werk Nu’ wordt een selectie getoond die de microkosmos van SlaveCity verbeeldt: de Work-Sleep sculptuur uit de Callcenter reeks geeft aan hoe wonen en werken begrepen kan worden. In de Female Slave University (er bestaat ook een Male Slave University) krijgen studenten een opleiding gericht op de creatie van goede en efficiënte slave city werkers. De Male Brothel unit tenslotte maakt duidelijk dat binnen SlaveCity verloning in natura gebeurt. SANTIAGO SIERRA The Anarchists, 2006 Motivatie wordt in vraag gesteld in het werk The Anarchists van Santiago Sierra. Sierra nodigde acht anarchistische jongeren uit om op 25 december 2006 de kerstviering van de paus te
volgen met een capirote op het hoofd – het Spaans equivalent van de ezelsoren. De jongeren kregen er elk 100 euro voor. ROSSELLA BISCOTTI L’Italia e’una repubblica democratica fondata sul lavoro, 2004
In het tien minuten durende videowerk L’Italia e’una repubblica democratica fondata sul lavoro (Italië is een democratische republiek gefundeerd op werk), presenteert Rossella Biscotti drie groepen die respectievelijk een huisje bouwen, een plezierboot verven en een zandberg decoreren met lichtjes en muziek. De vraag naar functionaliteit en zingeving komt bovendrijven: moet elk ‘werk’ functioneel zijn, is enkel functioneel werk zinvol, en waar ligt de grens tussen arbeid en activiteit in verhouding tot die parameters? ANATOLY OSMOLOVSKY Breads, 2006
Motivatie, zingeving en religie worden gecombineerd in de installatie Bread van Anatoly Osmolovsky. De installatie bestaat uit een reeks levensgrote broodsneden geproduceerd in hout. Evidente verwijzingen
16 Plaats en betekenis van ‘werk’ voor elk individu
naar ‘brood op de plank brengen’ als motivatie staan naast connotaties die de vraag naar de rol van “werk” in identiteitsbepaling en de zoektocht naar zingeving in werk (naast of in plaats van in religie) bespelen. MIKA ROTTENBERG Dough, 2006 De video-installatie Dough van Mika Rottenberg toont een ietwat afwijkend productieproces, waarin vrouwen(lichamen) een centrale rol spelen, zowel als materiaal als als middel. Fysieke arbeid doet een transportband vooruitgaan waarop hompen deeg worden verplaatst en verpakt. Met Dough wou Rottenberg een werk maken waarin een proces arbeid en energie kan meten. Het uiteindelijke product moest die tijd en moeite in zich vervatten, maar uiteindelijk is het bijzaak: niet het product, wel het werk. Daar gaat het om. ARTUR ZMIJEWSKI Dieter, 2007
Deze 17’48” durende video biedt de toeschouwer een beeld op het dagelijks leven van Dieter, een vakman die met zware machines bouwwerken te lijf gaat. In een montage die de verschil-
lende facetten uit Dieter’s dag aaneenrijgt wordt een schijnbaar objectieve kijk gepresenteerd. Zmijewski houdt zich op de achtergrond: nergens treedt hij in conversatie met het onderwerp van zijn film. Het uitgangspunt van de film hield ook de betaling van een fee in: Zmijewski werd werkgever, Dieter de werknemer. Dieter maakt deel uit van een reeks van 10 video’s waarin telkens 1 individu centraal staat. RICHARD BAKER & ALAIN DE BOTTON Accountancy, 2008 (from the book ‘The Pleasures and Sorrows of Work’, by Alain de Botton)
Richard Baker reisde met Alain de Botton de halve wereld rond op zoek naar “de intelligentie, eigenaardigheid, schoonheid en verschrikkingen van de moderne werkomgeving” zoals de Botton het in zijn boek ‘Ode aan de Arbeid’ (2009) verwoordt. De fotoreeks werpt een beeld op een dag uit het leven van een accountant; van metrorit tot kantoor, het bureauwerk en de collega’s, en de bedrijfswaarden en -vocabulaire. De Botton schreef voor Z33 een tekst voor elk beeld.
17
DAN PERJOVSCHI Productie-opdracht ter plaatse, 2009
Dan Perjovschi staat bekend om zijn maatschappijkritische tekeningen die ondertussen al over de hele wereld wanden sierden. De tekeningen in Z33 zijn het resultaat van een werkverblijf in de week van 22 juni 2009 waarin hij het onderwerp van de tentoonstelling zorgvuldig onder de loep nam. JULIEN PRÉVIEUX Lettres de nonmotivation, lopend project
Julien Prévieux’s Lettres de non-motivation biedt een even hilarisch als jammerlijk voorbeeld van een (on)mogelijke communicatie tussen individu en bedrijf. Op vacatures in de krant reageerde Prévieux met een nonmotivatiebrief – een brief waarin hij op beleefde toon uiteenzet waarom hij niet geïnteresseerd is in de vacante positie.
tussen micro en macro, concreet en abstract te maken. In het werk van Stallaerts staat de verhouding tussen het individu en ideologie – belichaamd en gereproduceerd in een reeks van sociale praktijken – centraal. Onder deze sociale praktijken begrijpt Stallaerts naast gezin en onderwijs ook werk. Hij verweeft deze onderwerpen in soms monumentale dan weer minuscule schilderijen en sculpturen. De triptiek Prophecy slaat in als een visuele bom, de installatie Pan-Optic fascineert door beeld en detail. Achtentwintig foto’s die de modellen uit de PanOptic in close-up weergeven maken op hun beurt Models. Het affichebeeld van ‘Werk Nu’ is ontworpen aan de hand van één van deze beelden.
HELMUT STALLAERTS Prophecy, 2007 Models, 2006-2007 Pan-optic, 2005-2007
Het werk van Helmut Stallaerts laat toe opnieuw de link tussen het individu en het systeem,
18 Plaats en betekenis van ‘werk’ voor elk individu
‘WERK NU’ IN DE HAL
In de hal van de Z33 Vleugel ‘58 ruimte werden twee kaartenhuisjesconstructies opgebouwd, een referentie aan Charles en Ray Eames’ House of Cards. Naast achtergrondinformatie over de kunstwerken in de ruimtes, documentatie over het creatieproces van ‘Werk Nu’, een werk en spel plek, vinden we er ook nog een interviewproject en enkele pareltjes van Oliver Ressler, Julien Prévieux en Barry McGee terug.
‘Werk Nu‘ in de hal 19
Cuisine Interne Keuken – At Work, 2009
Cuisine Interne Keuken – At Work is een variant van een audio-project van Constant vzw dat de interne organisatie van de culturele industrie zichtbaar maakt. Voor dit project gingen Z33 en City Mine(d) samen aan de slag en stelden een At Workvragenlijst op. City Mine(d) richtte zijn pijlen op oprichters en participanten van microinitiatieven in voorbereiding van het Micronomics festival (30 april - 2 mei 2009). Niels Quinten en Maaike Grugeon gingen voor Z33 in conversatie met mensen betrokken bij het productieproces van het suikerklontje. De resultaten van de interviews werden in een interactieve installatievorm gegoten en zijn ook te beluisteren via de ‘Werk Nu’ project website. OLIVER RESSLER Alternative Economies, Alternative Societies, 2003-2008 (ongoing)
Alternative Economics, Alternative Societies bestaat uit 16 interviews die Ressler tussen 2003 en 2008 afnam van economisten, politieke wetenschappers, auteurs en historici. De 20 - 37 minuten durende video’s presenteren elk een alternatieve kijk op de economie en maatschappij;
20 ‘Werk Nu‘ in de hal
van ‘Inclusive Democracy’ van Takis Fotopoulos, ‘Participatory Economy’ van Michael Albert, en ‘Anarchist Consensual Democracy’ van Ralf Burnicki tot ‘Caring Labor’ van Nancy Folbre, ‘Free Cooperation’ van Christoph Spehr en ‘how to change the world without taking power’ van John Holloway. JULIEN PRÉVIEUX A la recherche du miracle économique, 2006-2007
A la recherche du miracle économique bestaat uit drie tekeningen. Het centrum toont een knipsel uit Volume 1 van Das Kapital, de rand bestaat uit sleutelwoorden uit de tekst van Karl Marx. Het netwerk dat zo op elke tekening ontstaat, wordt gebruikt om de ‘twists and turns’ van financiële schandalen en economische crisissen weer te geven: de tekst in het eerste paneel voorspelt de Grote Depressie, het tweede paneel gaat over het Enron schandaal en de derde tekening visualiseert iets wat in 2006-2007 – ten tijde van de creatie van dit werk – nog toekomst was: een algemene crisis gepaard gaande met de creatie van een informele economie en het falen van het klassieke monetaire systeem.
BARRY MCGEE ‘zonder titel – laying man’, 2005
Dit werk van kunstenaar McGee stelt een houten sculptuur voor van een man die te moe is om op te staan, maar te wakker om te gaan slapen. Het ritme van de samenleving slaat een slag te snel.
JULIEN PRÉVIEUX A la recherche du miracle économique, 2006-2007
21
‘WERK NU’ IN DE STAD
Met ‘Your way to the top’, een posterproject van Helmut en Johanna Kandl verspreidt ‘Werk Nu’ zich ook buiten de Z33 muren en gaat het de stad in.
22 ‘Werk Nu‘ in de stad
HELMUT EN JOHANNA KANDL Your way to the top, 2009
‘Your way to the top’ bestaat uit een 30-tal beelden die de Kandls selecteerden uit een uitgebreid educatief archief gekleurde glasnegatieven dat dateert uit de periode tussen de twee wereldoorlogen. Ze combineerden de beelden met citaten uit de hedendaagse bedrijfswereld, en dit in zowel de landstalen als de talen van de grootste immigratiegroepen in de regio. De resulterende beelden stellen de sociale condities van werken in de 21ste eeuw op verbazend treffende manier in vraag. Een selectie van beelden zijn verspreid in de stad.
ROSSELLA BISCOTTI L’Italia e’una repubblica democratica fondata sul lavoro, 2004
HELMUT STALLAERTS Models, 2006-2007 SANTIAGO SIERRA The Anarchists, 2006
23
MIKA ROTTENBERG Dough, 2006 BARRY MCGEE ‘zonder titel – laying man’, 2005
24
RICHARD BAKER & ALAIN DE BOTTON Accountancy, 2008 (from the book ‘The Pleasures and Sorrows of Work’, by Alain de Botton)
25
26
ARTUR ZMIJEWSKI Dieter, 2007 (Video Still)
27
ANATOLY OSMOLOVSKY Breads, 2006 + courtesy?? ATELIER VAN LIESHOUT Sleep Work Unit, 2005 JULIEN PRÉVIEUX Lettres de non-motivation
28
“Our choice of occupation is held to define our identity to the extent that the most insistent question we ask of new acquaintances is not where they come from or who their parents were but what they do, the assumption being that the route to a meaningful existence must invariably pass through the gate of enumerative employment.” – Alain de Botton With the ‘Work Now’ exhibition, Z33 wishes to reflect upon the concept and meaning of “work” in our present society. Not such an inappropriate choice, considering current events. The present crisis has people thinking about their jobs. But also in times of economic growth it is not unwise to reflect upon how our labour is organised and structured, why this is so, and how this influences our perception of work. “Work” does not only take most of our available time, it often defines our sense of identity in an important way. The (art)works in ‘Work Now’ throw light, each in their own way, on the how and why of today’s work in our society. Issues such as flexibility, mobility, motivation, significance, and the work-life balance are dealt
with. The art works in ‘Work Now’ are direct or ambiguous, whimsical or dead serious, but always well-founded and critical. Do we wish to partake in the discourse pertaining to “work” as it is presented to us? Do we want our daily occupations to be meaningful or is there room for meaningless work as well? Is there room only for creative, self-disciplined people with a flexible attitude or are there other ways to “work”? What does this mean in terms of an overall economic and societal model? ‘Work Now’ does not pretend to answer these questions, but aims to provoke thought. The first part of the exhibition on the ground flour deals with the organisation of work in our present society and is organised around aspects of flexibility and mobility. The exhibition continues on the first floor and focuses on the place and meaning of “work” on an individual level. Whether you will see “work” any differently after the summer of 2009 will be entirely up to you! ‘Work Now’ places Z33 firmly with its feet on the ground and in society. It is Z33’s mission to reflect upon societal and scientific developments
through exhibition projects; during ‘Work Now’, these reflections are placed within designer Christiane Hoexner’s card house constructions. The various elements that make up the informative context for the works in the exhibition and the topic under examination - artists’ publications, newspaper articles, and artworks – all have found a spot here. There is more: Z33 takes a few steps towards a more transparent working within the framework of ‘Work Now’: a lot of effort goes into putting up an exhibition, which is something we wish to highlight through the public mounting and dismounting of the exhibition, the progressive introduction of additional installations, access to work documents, publication of visual material and research through the ‘Work Now’ project site, among others. From September 2009 onward, the Z33 website is to become an important channel in the elaboration of our transparent working. Apart from the exhibition which runs both at Z33 (Wing ‘58) and in the city, the ‘Work Now’ project also consists of an artinspired labour-related research (K.A.O, door kunst geïnspireerd arbeidsonderzoek) in which employers’ and workers’ organisations reflect upon certain
issues pertaining to ‘work’ by means of artworks, a Doc’Z and Doc’Zomer (summer) film programme, a music festival for the workman-out-to-lunch, and the matchbox project where two artists’ duos go to work. The adjusted ZAP33 programme – Z33 education + interaction – including a zap-brochure, interactive tours, workshops, and a summer camp, makes that kids and young people alike can get a taste of ‘Work Now’ as well.
The organisation of work in present society On the ground floor of the Z33 Wing ‘58 space we start our exploration of what is typical for the contemporary “work” activity. Presently, in 2009, there are two main aspects which determine the organisation of labour: the demand for flexible work and the freelance culture on the one hand, and the need for mobility, the relocation of labour segments, and the phenomenon of business-related travel on the other. A mix of artworks and design objects explore some of the sub issues of these aspects in depth.
REINIGUNGSGESELLSCHAFT and MIKLÓS ERHARDT Exploring Flexibility, 2007
MOLLEINDUSTRIA Tamatipico – Your Virtual Flexworker, 2003
Exploring Flexibility is a research and exhibition project which addresses the social implications of flexible forms of labour in Germany and Hungary. The interviews and quotes on the wall provide a wide view on the concept of ‘flexibility’: sometimes humorous, sometimes painfully honest. Photo slide shows introduce the concept of ‘ein-euro-job’ (oneeuro-job); jobs created specifically for the long-term unemployed in Germany. Instead of a wage per hour, workers receive a “contribution for extra expenses” ranging from 1 to 2,50 euro per hour. The one-eurojob programme is an initiative of the German Government’s Employment Agency.
Tamatipico (wordplay on Tamagotchi and ‘atypical’ worker) is the first game by Molleindustria, an Italian collective that focuses on radical games. The game exemplifies how atypical forms of work imply a centralised and omnipresent control and a complete submission to the implementing system. The player has complete control over the flexworker, but at the same time identifies with the exploited cartoon figure.
HELLA JONGERIUS Powerpatch, 2003 Job flexibility means that often work is not just performed on the work floor but can take place anywhere. This idea is central to Hella Jongerius’ work Powerpatch. Powerpatch is part of a total concept entitled My Soft Office which Jongerius started to develop for the ‘Worksperes’ exhibition at MoMA in 2001. Work from your bed: dream or nightmare?
AARON KOBLIN The Sheep Market, 2006 In The Sheep Market, Aaron Koblin plays with and investigates the Amazon.com feature ‘Mechanical Turk’. This is an online service that facilitates the use of human intelligence to perform tasks which computers are unable to do. Aaron Koblin asked a worldwide online audience to make a drawing of a sheep based on a sentence from Le Petit Prince, this against payment of 2 dollar cents. Performing tasks through ‘Mechanical Turk’ no longer implies a (job) function, but only the execution of isolated tasks; tasks which are difficult for a computer but simple enough for a broad – worldwide – audience. Technology-assisted flexibility, driven to the extreme.
THEO DEUTINGER World At Work (production assignment), 2009 In World at Work, the artist divides the world in 39 different time zones, and presents each one with their own population level. He then depicts the global workflow between 9 am and 5 pm on the world clock. The outcome is surprising: at the least busy time only 2% of the world’s population is at work, while at the busiest time a staggering 80% toil away. The world seems no bigger than a city where the majority simultaneously works, or rests, or sleeps … World at Work was originally developed as an online artwork for the Impakt festival. For Z33, Deutinger turned the work into an installation where the visitor can manipulate the world clock by means of a control panel. NANCY DAVENPORT China/Norway animation, 2008 + Blast-Off animation, 2008 China/Norway animation is a multi-screen installation with a central focus on workers’ mobility and globalisation. Norwegian and Chinese workers are connected through an apparently seamless stream of animated images. The Blast-Off animation completes the installation. This animation shows factory workers gathering for a company
management briefing. Topics are ‘redundancy’ and lower sales figures. The voice-over slowly changes from English into Chinese. A festive-sounding soundtrack used for the launch of a space rocket is replaced by the famous 1930 speech by Léon Blum: “De quoi est né le socialism” (what does socialism originate from), a soundtrack by Reynaldo and a text written by Verlaine. The China/Norway animation and Blast-Off animation are part of the Workers (leaving the factory) project which was started in 2004 and has been continuously evolving since. MARTÍ GUIXÉ HiBYE, 2001 In HiBYE, Martí Guixé focuses on the concept of businessrelated travel, which is steadily becoming more of a necessity in a globalised economy. Guixé produced a series of pills in an attempt to give the travel-weary businessman a break: want some extra rest, or need to boost your aura, concentration, or persuasiveness? Guixé’s pills deliver in no time! MOLLEINDUSTRIA Tuboflex, 2003 As with Tamatipico, Tuboflex deals with labour conditions. The utopian scenario conceived by
Molleindustria is set in the year 2010. Tuboflex inc., the world’s largest Human Resources Services organisation responds to the acute need for labour mobility by creating a complex pipeline through which workers can be beamed from one place to another in real time, according to the existing demand. Work instability, however, brings this scenario to a sinister conclusion: survival is impossible, the player always ends up a beggar. The demand for mobility and worker’s flexibility is not an individual matter (or the choice of one company as opposed to another’s), but a general parameter that typifies today’s organisation of labour. These parameters form part of the neoliberal economic model which our society has been pursuing in an increasingly acute manner since the middle of the seventies, and which has first come under severe pressure since the onset of the crisis. Whether this crisis is severe enough to initiate a re-evaluation of this model remains yet to be seen. What is certain is that when this occurs, and another model presents itself, the effects will also be felt at the level of work organisation. Perhaps in 2020 we will be no longer need to be flexible and mobile, but rather ecologically aware and …
Place and significance of “work” on an individual level On the first floor of the Z33 Wing ‘58 we consider issues on a more intimate level. After seeing the different structuring elements of today’s work experience, we ask ourselves the question of how this makes us feel: how does work affect our daily life, what is our motivation for work, what is our input and what is our return? ATELIER VAN LIESHOUT Slavecity – selection, 2005 - ongoing SlaveCity is a dark dystopian project that presents a society ruled by rational thought, efficiency, and profit. Work and sleep is organised in 7-hour blocks. Three hours per day are reserved for leisure activities. ‘Work Now’ presents a selection which portrays the SlaveCity microcosm: the Callcenter’s Work-Sleep sculpture indicates how living and working are to be understood. In the Female Slave University (there is also a Male Slave University) students are educated to become obedient, efficient Slave
City workers. The existence of the Male Brothel unit illustrates that that payment in kind is the rooted method of payment in Slave City. SANTIAGO SIERRA The Anarchists, 2006 Motivation is questioned in Santiago Sierra’s work The Anarchists. Sierra invited eight anarchist youths to listen to the traditional Christmas mass celebrated by the Pope on December 25th, 2006, wearing a capirote – the Spanish equivalent of a dunce cap. They were each paid 100 euro. ROSSELLA BISCOTTI L’Italia e’una repubblica democratica fondata sul lavoro, 2004 In the ten-minute video L’Italia e’una repubblica democratica fondata sul lavoro (Italy is a democratic republic founded on labour), Rosella Biscotti presents three groups involved in separate activities such as building a cabin, painting a little boat, and decorating a sand dune with lights and music. This raises the question of relevance: is it necessary for every type of ‘work’ to be meaningful; or is only functional work meaningful, and what separates work from ‘activity’ in view of these parameters?
ANATOLY OSMOLOVSKY Bread, 2006 Anatoly Osmolovsky combines motivation, meaning, and religion in his Bread installation. The installation consists of a series of life-size slices of bread manufactured in wood. Obvious motivationally-used references such as ‘to put bread on the table’ are put next to connotations that play on the issue of the role of “work” in defining identity, and the search for meaning in work (along with or instead of religion). MIKA ROTTENBERG Dough, 2006 The video installation Dough by Mika Rottenberg presents a somewhat deviant production process in which women (female bodies) play a central part, both as a material and as a means. Physical labour moves a conveyor belt used for the transport and packaging of lumps of dough. With Dough, Rottenberg wanted to create a work in which a process would measure (units of) labour and energy. The final product had to contain the time and labour effort in itself, although this ultimately becomes irrelevant: not the product, but the work is what matters.
ARTUR ZMIJEWSKI Dieter, 2007 This roughly seventeen-minute video gives the viewer an inside look in the daily life of Dieter, a heavy equipment operator who works in construction. A montage with different cut-together aspects of Dieter’s day presents a supposedly objective view. Zmijewski stays in the background: he never engages in a conversation with the subject of his film. The film’s basic premise also entailed the payment of a fee: Zmijewski became the employer, Dieter the employee. Dieter is part of a of 10-video series, each one focusing on a specific individual. RICHARD BAKER & ALAIN DE BOTTON Accountancy, 2008 (from the book ‘The Pleasures and Sorrows of Work’, by Alain de Botton) Richard Baker and Alain de Botton travelled half the world in search of, as de Botton puts it in his book ‘The Pleasures and Sorrows of Work’ (2009), “the intelligence, strangeness, beauty, and horrors of the modern working environment”. The photo series throws a light on a day in the life of an accountant; the metro ride to the office, the office work and colleagues, the
corporate values and vernacular. For Z33, de Botton wrote a caption to each picture. DAN PERJOVSCHI On-site production assignment, 2009 Dan Perjovschi is well-renowned for his socio-critical drawings that decorate many a wall worldwide. The drawings shown at Z33 are the product of a week-long residency (week of June 22, 2009) and display his precise handling of the subject matter of this exhibition. JULIEN PRÉVIEUX Lettres de non-motivation (Letters of non-motivation), ongoing Julien Prévieux’s Lettres de non-motivation gives an equally hilarious and tragic example of the (im)possible communication between individual and company: Prévieux responded to job openings in the newspaper by submitting a letter of non-motivation – a letter in which he politely explains why he has no interest in the vacant position. HELMUT STALLAERTS Prophecy, 2007 – Models, 20062007 – Pan-optic, 2005-2007 Helmut Stallaerts’ work facilitates the reconnection of the
individual with the system, micro with macro, concrete with abstract. The relation between individual and ideology – exemplified and expressed through a number of social practices – are the main focus in Stallaerts’ work. Stallaerts believes these social practices include the school and family as well as work. He works these issues into both monumental as well as minuscule paintings and sculptures. The Prophecy triptych is a visual knock-out; the Pan-Optic installation is fascinating because of its imagery and detailing. Models consists of the twenty-eight photos depicting the PanOptic models in close-up. The ‘Work Now’ poster image was designed using one of these images.
‘Work Now’ in the hall Two card house constructions were installed in the hall of the Z33 Wing ‘58 space. The construction refers to the House of Cards by Charles and Ray Eames. Aside from background information about the exhibited artworks, documentation concerning the creation process of ‘Work Now’, and a work and play area,
there is also an interview project and a few gems by Oliver Ressler, Julien Prévieux, and Barry McGee. Cuisine Interne Keuken (Internal Kitchen/Cuisine) – At Work, 2009 Cuisine Interne Keuken – At Work is a variation on an audio project by Constant vzw that visually exposes the internal organisation of the cultural industry. For this project, Z33 collaborated with City Mine(d). They jointly developed an At-Work questionnaire. City Mine(d) targeted microinitiative founders and their collaborators in preparation of the Micronomics festival (April 30th – May 2nd 2009). Niels Quinten and Maaike Grugeon set up conversations on behalf of Z33 with people involved in the production of sugar cubes. The resulting interviews were incorporated in an interactive installation and can also be heard on the ‘Work Now’ project website. OLIVER RESSLER Alternative Economies, Alternative Societies, 2003-2008 (ongoing) Alternative Economics, Alternative Societies consists
of 16 interviews that Ressler conducted with economists, political scientists, authors, and historians. Each of the 20 to 37-minute long videos presents an alternative view on our economy and society: from ‘Inclusive Democracy’ by Takis Fotopoulos, ‘Participatory Economy’ by Michael Albert, and ‘Anarchist Consensual Democracy’ by Ralf Burnicki to ‘Caring Labor’ by Nancy Folbre, ‘Free Cooperation’ by Christoph Spehr and ‘how to change the world without taking power’ by John Holloway. JULIEN PRÉVIEUX A la recherche du miracle économique, 2006-2007 A la recherche du miracle économique consists of three drawings. The centre of each work displays a fragment of Volume I of Das Kapital, and key words from the text by Karl Marx fill the edges. The resulting network created on each drawing is used to depict the ‘twists and turns’ of financial scandals and economic crises: The Great Depression on the first panel, the Enron scandal on the second, and on the third events which were unforeseeable at the time the drawing was made (20062007): a global crisis (combined with) the creation of an informal economy, and the collapse of the classical monetary system.
BARRY MCGEE ‘untitled – laying man’, 2005 This work by the artist McGee shows a wooden sculpture of a man too tired to get out of bed, but too awake to go to sleep. The rhythm of society beats one beat too fast.
‘Work Now’ in the city The poster project ‘Your way to the top’ by Helmut and Johanna Kandl takes Z33 outside and into the city. HELMUT EN JOHANNA KANDL Your way to the top, 2009 ‘Your way to the top’ consists of some 30 images the Kandls selected from a large educational archive of coloured glass negatives from the interwar period. They combined the images with quotes from today’s business world, both in the original languages and the languages of the largest immigration groups in the region. The resulting images challenge the social and working conditions of the 21st century in a surprisingly pertinent way. A selection of works is presented throughout the city.
Deze expogids werd gemaakt voor de tentoonstelling ‘Werk Nu‘ van 28 juni 2009 tot 27 september 2009 in kunstencentrum Z33. Zuivelmarkt 33 B-3500 HASSELT +32(0)11 29 59 60 www.z33.be
Z33 is een initiatief van de provincie Limburg. Partners van Z33 en dit project zijn: Het Platform Limburg Beeldende Kunsten, het Design Platform Limburg, Zebracinema, DOC’Z, Knack, Klara, de Vlaamse Gemeenschap en de Mondriaan Stichting. V.U.: Jan Boelen, Z33 Ontwerp: Vika Varhanava