de klooster 2017-2018

de klooster kerk in het hart van Den Haag

In gesprek met DE PREDIKANTEN

Als Bach weer klinkt 55 JAAR CANTATEDIENSTEN

INCLUSIEF

agenda

SEIZOEN 2017-2018

“DE MENSEN VORMEN SAMEN HET GEZICHT VAN DE KLOOSTERKERK, ZIJ HEBBEN HAAR IN DE LOOP VAN DE TIJD EEN BEPAALD PROFIEL GEGEVEN” Rienk Lanooy, predikant van de Kloosterkerk in het interview op pagina 6

RUIMTE VOOR EEN VOORTDUREND GESPREK TUSSEN GELOOF EN CULTUUR In gesprek met de predikanten van de Kloosterkerk: Rienk Lanooy en Margreet Klokke. Zij vertellen over hun werk en wat hen erin inspireert.

PAGINA 6 KERKDIENSTEN 2017-2018 De thema’s van de kerkdiensten in het seizoen 2017-2018 op een rij

INHOUD

DIENSTEN

PAGINA 12

MUZIEK

IN BEELD

SAMEN! Organist Geerten van de Wetering en cantor Daniel Rouwkema over muziek in de Kloosterkerk. pagina 16

OPEN TAFEL

ALS BACH WEER KLINKT De cantatediensen op elke laatste zondag van de maand zijn al 50 jaar ‘vaste prik’ in de Kloosterkerk. pagina 18

AGENDA MEER DAN 250 ACTIVITEITEN De Kloosterkerk is veel meer dan de zondagse diensten alleen. In de kalender treft u meer dan 250 activiteiten door het hele seizoen heen. pagina 31

EN VERDER

pagina 14 WIST U DAT? Hoe lang is de langste orgelpijp? Hoeveel leden heeft de kerk? Informatieve weetjes in een infographic. pagina 21 HERKENT U ZICH? Acht leden van de kerk lieten zich interviewen over de rol die de kerk in hun leven speelt. pagina 22 ARCHITECTUUR Van de lange historie zijn sporen terug te vinden in de architectuur van de Kloosterkerk. pagina 28 KUNST IN DE KERK pagina 30

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 3

COLUMN PAUL VAN VLIET Hij wandelt zondags in vijf minuten van zijn huis naar de Koninklijke Schouwburg, maar de Kloosterkerk is net zo dichtbij. pagina 26 KLOOSTERKERK ACADEMIE Vier colleges in samenwerking met de faculteit Godsgeleerdheid van de Vrije Universiteit van Amsterdam. pagina 27 PRAKTISCH Contactgegevens en bereikbaarheid van de Kloosterkerk, lid worden van de gemeente van de Kloosterkerk. pagina 42 VERHUUR De Kloosterkerk als inspirerende locatie voor uw evenement. pagina 43

REDACTIONEEL

KORT

Met dit eerste magazine van de Kloosterkerk willen wij graag de leden van de Kloosterkerk maar ook anderen, laten zien wat er gebeurt en leeft in de Kloosterkerk, wat onze inspiratie is en wat er allemaal te doen is. Zoals uit het tweegesprek tussen onze predikanten Margreet Klokke en Rienk Lanooy blijkt, is de Kloosterkerk een open huis voor iedereen. Mensen met heel verschillende achtergronden en van verschillenden leef­tijden vormen de gemeente. Een aantal korte interviews met enkele leden illustreren de diversiteit.

Heeft u behoefte aan een moment van rust en bezinning? Komt u er niet toe, dit in uw eigen leven te organiseren? Dan kunt u terecht in de Kloosterkerk. Het gebouw alleen al is een weldaad. U kunt er op adem komen. De kerk is ook een plek waar stil kan worden gestaan bij de hoogte- en dieptepunten van het leven. De Kloosterkerk staat midden in de stad, midden in het leven. De Kloosterkerk is ook een plek om elkaar te ontmoeten.

De activiteiten en contacten bieden inspiratie en verbondenheid.

DE KLOOSTERKERK STAAT MIDDEN IN DE STAD, MIDDEN IN HET LEVEN

De Kloosterkerk kent een nadrukkelijke binding met cultuur. Of het nu muziek, literatuur, beeldende kunst of dans is, cultuur hoort bij de Kloosterkerk. Het kan inspireren, rust geven of gewoon mooi zijn om van te genieten. Ons monumentale gebouw aan het Lange Voorhout leent zich goed voor de diverse uitingen van cultuur. Bovendien kunnen op deze manier nog meer mensen van het mooie gebouw genieten en er gebruik van maken.

In dit magazine leest u artikelen ter inspiratie en treft u het programmaoverzicht van alle activiteiten in het komende seizoen aan. Via onze website www.kloosterkerk.nl en de Kloosterkerk Nieuwsbrief kunt u gedurende het jaar ook op de hoogte blijven van onze activiteiten en actuele ontwikkelingen.

Als wij u inspireren en enthousiasmeren om mee te doen, is het doel van het magazine bereikt. Ik hoop dat u het er in de loop van het jaar ook weer eens bij pakt en doorbladert.

Namens het bestuur wens ik u veel leesplezier en hopelijk tot ziens in de Kloosterkerk!

Sanne ten Bokkel Huinink Voorzitter Bestuur Kloosterkerk

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 4

De talloze activiteiten van de Kloosterkerk zijn mogelijk door de inzet van ongeveer driehonderd vrijwilligers. Gemeente­leden die zich inzetten, iets willen doen en plezier hebben in het contact met anderen en voldoening hebben van hun werk.

Weet u het nodige van het kerkgebouw en de gemeente of de lopende expositie en vindt u het leuk die kennis te delen? Dan voelt u er wellicht voor in de zomermaanden twee uur per week bezoekers te ontvangen in de kerk.

FOLLOW THE MONEY Geld is soms een wat ongemakkelijk onderwerp, zeker als het om de kerk gaat. De realiteit is dat gezonde financiën nodig zijn om het werk van de Kloosterkerk te kunnen blijven doen. Waaraan besteedt de Kloosterkerk het geld?

In 2016 is circa € 60.000 ingezameld en besteed aan diaconie. Dat zijn sociale en maatschappelijke doelen in onze regio en wereldwijd.

Bijna de helft van de uitgaven wordt besteed aan het kerkgebouw en alles wat daarmee samenhangt. Het monument is niet ons bezit maar tegen­ over het gebruik van de kerk staat het onderhoud en de exploitatie. In 2016 bedroegen de kosten hiervan € 399.000.

De uitgaven voor de kerkelijke gemeente bestaan voornamelijk uit personele kosten: predikanten, jeugdmedewerker, organist en cantor, de kosters en het kerkelijk bureau.

Waar komt het geld vandaan?

Het grootste deel komt van

de 1.800 leden die jaarlijks € 470.000 bijeenbrengen door vaste bijdragen en collectes. Dan zijn er ook nog subsidies voor het kerk­ gebouw. De verhuur van de kerk bracht vorig jaar € 112.000 op.

Al met al was er een tekort van € 75.000 in 2016. Hoewel we enige reserves hebben, probeert de Kloosterkerk inkomsten en uitgaven weer in balans te brengen. Met het oog daarop zijn een aantal projecten gestart en worden vrijwilligers meer bij het werk betrokken. De vaste bijdagen kunnen mogelijk verhoogd worden door leden en nieuwe leden te werven.

Op de bestuurspagina van de website treft u de jaar­ verslagen aan.

CIJFERS 2016 BEDRAGEN X 1000

Op de pagina ‘vrijwilligerswerk & vaca­tu­ re­­bank’ van www.kloosterkerk.nl vindt u verschillende mogelijkheden om u aan te sluiten maar houd ook de nieuwsbrief van de Kloosterkerk in het oog. Daarin vindt u regelmatig oproepen. Hoeveel tijd het kost hangt af van uw eigen keuze.

KERKWACHT

INKOMSTEN

De predikanten Margreet Klokke of Rienk Lanooy zijn een goed klankbord om uit te vinden wat de mogelijkheden zijn en waar hulp nodig is. Het varieert van koken voor de Open Tafel tot koorleden, van bestuurstaken tot diaconie.

LEIDING KINDERDIENSTEN Heb je hart voor kinderen en ben je creatief? Dan is leiding geven aan een kinderdiensten misschien iets voor jou.

In overleg met de jeugdouderlingen leid je eens in de twee à drie maanden op zondagochtend de kinderdiensten.

BIJDRAGEN EN COLLECTES

€ 470

VERHUUR

€ 112

SUBSIDIES EN OVERIGE

€ 168

MINUS

UITGAVEN

KORT

BETROKKEN EN ACTIEF

KERK­GEBOUW

KERKELIJKE GEMEENTE

€ 399 € 426

=

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 5

- € 75

EEN GESPREK MET DE PREDIKANTEN VAN DE KLOOSTERKERK, RIENK LANOOY EN MARGREET KLOKKE

RUIMTE VOOR EEN VOORTDUREND GESPREK TUSSEN GELOOF EN CULTUUR TEKST Emilie Schreuder en Han van den Broek FOTOGRAFIE Gerhard van Roon

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 6

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 7

DE REDACTIE VAN DE KLOOSTER HEEFT ONZE PREDIKANTEN GEVRAAGD TE REFLECTEREN OP WAT DE KLOOSTERKERK IS. NIEMAND WEET IMMERS ZO GOED ALS ZIJ WAT ER SPEELT IN DE KLOOSTERKERK. WAT IS DE KLOOSTERKERK?

MARGREET “Wat is de Kloosterkerk?” Dat is best een lastige vraag. De Kloosterkerk is niet te vergelijken met een willekeurige wijkgemeente, al was het maar omdat wij geen territoriale grenzen kennen.

Het gebouw staat wel in Den Haag, maar mensen komen overal vandaan naar onze kerk. Eén van onze trefwoorden is ‘open’: iedereen is welkom. Er zijn dus mensen die af en toe in de zondagsdienst aanschuiven, misschien nog een kop koffie drinken achteraf en daarna weer voor een poosje uit zicht verdwijnen. Of ze komen alleen als er een cantatedienst is. Zij vinden hier rust en stilte, of muziek. Zij willen zich niet of nog niet binden aan de kerk; dat is voor sommige mensen vaak een te grote stap. Bij ons kun je anoniem in- en uitvliegen. Niemand spreekt je daarop aan.

Maar veel mensen willen zich na verloop van tijd wel binden. Je mist ze gewoon, als ze er ‘s zondags niet zijn. Soms besluiten ze mee te doen aan onze commissies of bestuurlijke taken op zich te nemen.

RIENK Hoe dan ook, de mensen vormen samen het gezicht van de Kloosterkerk. Zij hebben haar in de loop van de tijd een bepaald profiel gegeven. Dat is tegenwoordig belangrijk. Je ziet alom dat kerken met weinig profiel het moeilijk hebben. Volgens mij voelen vooral mensen met een culturele interesse zich in de Kloosterkerk thuis. Er is natuurlijk een duidelijke relatie tussen geloof en cultuur. De kerk(dienst) met

alle rituelen heeft immers grote invloed gehad op de cultuur en andersom, de cultuur op de wijze van kerk-zijn. Welnu, in de Kloosterkerk wordt voortdurend het gesprek gevoerd tussen geloof en cultuur.

Misschien is dit wel de invloed van de geschiedenis van het gebouw. De Kloosterkerk is een prachtig gebouw, een monument dat bijna uitnodigt om concerten te geven en tentoonstellingen te houden.

Als ik dus in één zin het profiel van de Kloosterkerk zou moeten benoemen, dan zeg ik: daar wordt ruimte gecreëerd voor een voortdurend gesprek tussen geloof en cultuur, en dan moet ik er wel bij zeggen: niet alleen cultuur in de zin van de ‘kunsten’, maar ook breder: er is gesprek gaande tussen geloof en wat er in de wereld gebeurt.

M Dat is inderdaad wat de Kloosterkerk het meest karakteriseert. Tegelijk wordt ook hier vorm gegeven aan de vier kernfuncties van elke kerk: pastoraat, eredienst, cursuswerk en zorg voor de naaste (diaconie).

Ik noem pastoraat met opzet als eerste, omdat de pastorale inzet de grondtoon vormt van alles wat we doen.

Iedereen denkt bij pastoraat aan begrafenissen, huwelijken en dopen. Bij dat soort gelegenheden is inderdaad het pastorale karakter het duidelijkst. Maar ook cursuswerk kan pastoraal zijn. Kenmerkend voor een pastoraal gesprek is dat de Eeuwige er in meespeelt, soms op de achtergrond, soms expliciet.

Hoe geloven en leven wij in de Kloosterkerk? Een karakteristiek in tien trefwoorden.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 8

PROTESTANTS EN OPEN De Kloosterkerk is geworteld in de protestants-christelijke traditie. Tegelijk blijkt ze een geestelijk dak te kunnen zijn voor mensen van heel verschillende levensbeschouwelijke achtergronden. Deze ruimte is er, doordat we in de Kloosterkerk de verhouding tussen God en mensen niet in vastomlijnde zekerheden wil-

Vooral een begrafenis heeft ‘impact’, ook op mezelf.

Soms heb ik de persoon in kwestie al zeventien jaar pastoraal gevolgd, in goede en slechte omstandig­ heden. Bij de begrafenis komt een uniek levensverhaal tot een einde; een levensverhaal dat ik dan als predikant pastoraal heb mogen volgen en helpen afronden. Zo’n indringend gebeuren laat mij niet los, als ik een dag daarna aan mijn preek voor zondag begin te werken. De pastorale ontmoeting klinkt onvermijdelijk door in het resultaat.

R Zo resoneert inderdaad de grondtoon van het pastoraat. Een ander voorbeeld. Denk niet dat het zoeken van commissieleden of contactpersonen alleen maar een organisatorische kwestie is. We vinden het minstens zo belangrijk dat een kandidaat een passende plaats vindt in de gemeenschap, gegeven de levenssituatie waarin hij of zij verkeert.

En als ik ‘s zondags de kerk in kijk en de vele mensen zie, dan zie ik tegelijk als het ware heel veel lijntjes tussen die mensen lopen, pastorale lijntjes. Pastorale zorg is immers opgedragen aan alle gemeenteleden.

Al zeggen ze maar tegen elkaar: hoe gaat het met je?

Overigens is het pastoraat goed voor een permanent ‘schuldgevoel’ bij ons predikanten. Je bent er eigenlijk nooit klaar mee, er is altijd meer te doen.

Denk aan het bijbelverhaal over de Emmaüsgangers.

Twee leerlingen verlaten Jeruzalem in een crisis.

len vangen. Wij zien geloven meer als een vertrouwensvolle levenshouding, die kan groeien in het gesprek tussen de traditie en ervaringen uit het leven van alledag. De waarde van de Kloosterkerk komt tot uitdrukking in tal van ontmoetingen: in diensten en in de aandacht en de zorg voor mensen dichtbij en ver weg, in de wereld en in samen­ komsten en gesprekken.

EIGEN EN VERSCHEIDEN De Kloosterkerk is verbonden met de Protestantse Gemeente in Den Haag. Binnen deze gemeente neemt ze een (financieel) onafhankelijke plaats in en kiest zij een eigen koers. Juist daardoor kan de Kloosterkerk aantrekkelijk zijn voor mensen met een geschiedenis van geloven en voor mensen die in geeste-

“IK NOEM PASTORAAT MET OPZET ALS EERSTE, OMDAT DE PASTORALE INZET DE GRONDTOON VORMT VAN ALLES WAT WE DOEN. KENMERKEND VOOR PASTORALE GESPREKKEN IS DAT DE EEUWIGE ERIN MEESPEELT, OP DE ACHTERGROND OF EXPLICIET.”

lijk opzicht op zoek zijn. De Kloosterkerk koestert de diversiteit van haar bezoekers.

We maken geen onderscheid tussen leden en niet-leden, vaste kerkgangers en passanten. We zijn allen gasten in het huis van de Heer.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 9

“HET BIJBELVERHAAL VAN DE EMMAÜSGANGERS BIEDT IN EEN NOTENDOP DE ESSENTIE VAN HET PASTORAAT. JE LOOPT EEN EINDJE MEE OP HET LEVENSPAD VAN IEMAND IN EEN CRISISPERIODE ; JE BENT EEN POOSJE GIDS IN EEN LAND WAAR HIJ OF ZIJ DE WEG NOG NIET KENT, ZODAT DEZE MENS DAARNA WEER ZELFSTANDIG VERDER KAN.”

EERBIEDIG EN LEVENDIG De zondagse kerkdiensten vormen het kloppende hart van de Kloosterkerk. Ze kenmerken zich door een klassieke, verzorgde liturgie. In hun preken houden de voorgangers het leven van alledag tegen het licht van de bijbelse verhalen. Beroepsmusici zorgen voor muziek van hoge kwaliteit. Exposerende beel-

Jezus loopt een eindje mee op, praat met hen, legt uit en verwijst met het breken van het brood naar God. Dit is het pastoraat in een notendop. Een eindje meelopen op het levenspad van iemand in een crisisperiode, een poosje gids zijn in een land waar hij of zij de weg nog niet kent, zodat deze mens weer zelfstandig verder kan. Overigens ben je als predikant niet uitsluitend de gids die meeloopt. Meer dan mensen misschien beseffen, zijn zij soms ook gids voor de predikant. Van ieder gesprek leer ik weer.

M Ik ben trouwens blij dat we met zijn tweeën zijn.

We verdelen niet alleen het werk, maar houden elkaar ook bij de les. Ik denk wel eens met enig medelijden aan onze voorgangers, die er alleen voor stonden.

Juist als team kunnen wij de pastorale functie voor de Kloosterkerk professioneel invullen en onze capaciteit eerlijk verdelen. Want het zijn niet altijd degenen die er het hardst om roepen die het meeste pastorale hulp kunnen gebruiken!

R Zo is pastorale zorg dus inderdaad de ondertoon.

Maar, om de beeldspraak voort te zetten, boven die grondtoon klinkt een harmonisch weefsel van de bovenstemmen van liturgie, catechese en diaconie.

Alles hangt met elkaar samen.

dend kunstenaars houden het gesprek met de cultuur op gang. Niet alleen op zondag is er leven in de Kloosterkerk. Er gebeurt elke dag wel iets. De diensten en de doordeweekse activiteiten zijn gericht op ontmoeting, inspiratie en de reflectie op levensvragen.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 10

VORMEND EN DRAGEND De Kloosterkerk is een kerk voor alle generaties. Onder haar eeuwenoude dak is elke bezoeker op eigen wijze betrokken bij het ontdekken van het geheim van God. Jong en oud leren van elkaars ontvankelijkheid en ervaring. Alle leeftijdsgroepen hebben de gelegenheid zich te ontwikkelen. In groepen en cursus-

Ds. Margreet Klokke is geboren op 29 september 1960 in Berkel-Rodenrijs. In 1979 begon ze haar studie theologie in Leiden. Zij specialiseerde zich in de uitleg van het Nieuwe Testament, godsdienstfilosofie en didactiek. Klokke heeft gewerkt als gemeentepredikant, in Den Haag en Soest, deed vervolgopleidingen in

familiepastoraat en het gesprek tussen kerk, kunst en theologie.

Sinds augustus 2000 is zij als predikant aan de Kloosterkerk verbonden.

In 2009-10 deed zij de opleiding Klinisch Pastorale Vorming en in 2014 rondde zij de opleiding tot Supervisor af.

Ds. Klokke is gehuwd en heeft een zoon.

Neem nu de diaconie. Zij gaat graag af op de signalen die wij via ons pastorale contacten opvangen. De diakenen werken overigens in het verborgene; er gebeurt veel op dit gebied waar het naamkaartje van de Kloosterkerk niet op staat!

En catechese. Onze catechetische ABC-cursussen lopen regelmatig uit op pastorale gesprekken, en andersom. De mensen die de cursus hebben gevolgd, luisteren ook met nieuwe oren naar onze preken; rituelen krijgen voor hen een diepere betekenis, doordat zij van de oorsprong weten.

Jij, Margreet, hebt er al op gewezen dat onze pasto­ rale momenten stevig doorwerken in onze preken.

De zondagsdiensten zijn meer dan liturgische bijeenkomsten met een catechetisch aspect in de preek.

Dat catechetische aspect zit er soms wel in, maar de liturgie is niet gericht op de overdracht van kennis.

Ten diepste draait het daarin om de ontmoeting: tussen mensen onderling en, zoals de begroeting aan het begin van de dienst het zegt: ‘bereiden wij ons voor op de ontmoeting met de Eeuwige’.

M Precies, uiteindelijk komt alles neer op zorg van mensen voor mensen, geïnspireerd door de traditie.

Een laatste voorbeeld nog, Rienk, dat ook betrekking heeft op onze zondagsdiensten. Daarin laten we ons niet leiden door een centraal opgesteld rooster

sen leren mensen elkaar vaak goed kennen. Soms groeit ook de behoefte zich in te zetten voor de Kloosterkerk.

Ruim driehonderd vrijwilligers dragen het leven in en om de Kloosterkerk.

INSPIREREND EN VERBINDEND Wie voor het eerst in de Kloosterkerk komt, mag zich welkom voelen. ‘Hier kan ik tot mezelf komen’ of ‘Hier ontmoet ik mensen met wie ik wil optrekken’ – beide indrukken kan dit huis bij mensen achterlaten. Of de behoefte nu individueel gericht is of sociaal, de Kloosterkerk biedt

Ds. Rienk Lanooy is geboren op 20 mei 1964 in Oud-Beijerland.

Hij studeerde theologie aan de Universiteit Utrecht, met als specialisatie Oude Testament, Kerkgeschiedenis/Oecumene en Judaica, en volgde zijn predikantsopleiding in Leiden.

Hij was predikant in Parijs van 1997-2004 en in Chaam tot 2009.

Vanaf 20 september 2009 is hij als predikant aan de Kloosterkerk verbonden.

In 2013 promoveerde hij aan de VU op een proefschrift over oecumene.

In 2015-2016 deed hij de opleiding Klinisch Pastorale Vorming.

Ds. Lanooy is gehuwd en heeft drie kinderen.

waaraan veel Protestantse kerken meedoen, maar kijken we allereerst naar de eigen ‘setting’ van de Kloosterkerk en de stad waarin we werkzaam zijn. We gaan dus uit van wat je zou kunnen noemen actuele pastorale vragen van onze gemeente. Wat gaat er het komende jaar zoal spelen? Waarover spreken recentelijk verschenen boeken? Wat gaat er om in de media? Waarover maken de gemeenteleden zich zorgen? Dit jaar gaan we onder andere in op de actuele betekenis van Luther, 500 jaar na dato. Ook in de thema’s van onze dienstenseries hoor je dus de pastorale grondtoon terug. Wij willen op die manier met onze gemeenteleden een poosje meelopen en meedenken, om hen beter in staat te stellen hun levensverhaal vorm te geven.

R Daarbij hebben wij het geluk van dit prachtige gebouw in centrum Den Haag. We zien graag dat het ten dienste staat van activiteiten die min of meer verbonden zijn met de kerntaken van de Kloosterkerk.

Hoe dan ook, veel van deze activiteiten, de concerten, de kunst, de openstelling voor bezichtiging, maar ook verhuur voor bijvoorbeeld begrafenissen of symposia harmoniëren wonderwel.

ruimte voor bezinning en ontmoeting. Binnen deze ruimte kan een ieder initiatief nemen de diensten bij te wonen, met de predikanten te spreken over levens- of geloofsvragen en/of zich te verbinden aan cursussen en groepen, aan muziek en cultuur en aan activiteiten voor jeugd en jongeren.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 11

DE KERKDIENSTEN IN SEIZOEN 2017-2018

NOVEMBER RITUELEN VAN GEDACHTENIS, VERGEVING EN OOGST

maarten luther door

lucas cranach de oude

WAAR HALEN DE PREDIKANTEN VAN DE KLOOSTERKERK HUN INSPIRATIE VANDAAN VOOR DE ZONDAGSDIENSTEN? MARGREET KLOKKE IN HET INTERVIEW OP PAGINA 6: “WE LATEN ONS NIET LEIDEN DOOR EEN CENTRAAL OPGESTELD ROOSTER WAARAAN VEEL PROTESTANTSE KERKEN MEEDOEN, MAAR KIJKEN ALLEREERST NAAR DE EIGEN ‘SETTING’ VAN DE KLOOSTERKERK EN DE STAD WAARIN WE WERKZAAM ZIJN.“ OP DEZE PAGINA’S DE THEMA’S DIE DIT JAAR LANGSKOMEN IN DE ZONDAGSE PREKEN.

SEPTEMBER EN OKTOBER VIJFHONDERD JAAR LATER: PROTESTANT IN 2017 Op 31 oktober 2017 is het vijfhonderd jaar geleden dat – volgens de legende – Luther zijn 95 stellingen tegen de misstanden in de Rooms Katholieke kerk aan de deur van de slotkapel te Wittenburg nagelde. Dit document heet het begin van een vernieuwingsbeweging in de kerk: de reformatie. Binnen deze beweging ontstonden al snel de kernbegrippen, die bekend raakten als ‘de drie sola's’: ‘sola fide’ (alleen door geloof), ‘sola gratia’ (alleen door genade), ‘sola scriptura’ (alleen door de schrift).

Wat betekenen deze begrippen vandaag? Hoe leeft een mens in 2017 met typisch protestantse woorden als: geloof, genade, zonde, Bijbel, vrijheid, roeping en heiliging? In de serie diensten van september en oktober zal daarbij stil worden gestaan. Ook de colleges die de Kloosterkerk Academie dit najaar organiseert (zie pagina 27), gaan over de doorwerking van de Reformatie in deze tijd.

Onze tijd vertoont een grote behoefte aan rituelen.

Denk aan de stille tochten en de nationale gedenkdagen van 4 en 5 mei. De Kloosterkerk kent jaarlijks in de maand november drie diensten waarin een ritueel centraal staat. Gedeelten uit het ‘Onze Vader’ zijn ons tot inspiratie in deze diensten: ‘Uw naam worde geheiligd, uw Koninkrijk kome’ (gedachtenisdienst), ‘Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij onze schuldenaars vergeven’ (vergevingsdienst) en ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’ (oogstdienst).

In de gedachtenisdienst noemen we de namen van mensen, die in het afgelopen jaar zijn overleden.

Deze dienst is altijd op een zondag dicht bij Allerzielen, dit jaar op 5 november. Wie wil dat de naam van een dierbare gestorvene genoemd wordt, kan contact opnemen met de predikanten.

Overal lopen mensen rond, die boos zijn op een ander.

Het ritueel in de vergevingsdienst (12 november) kan helpen bij het loslaten van het verleden. Wie wil kan vooraf een gesprek aanvragen met één van de predikanten.

November, ets, met de hand gekleurd, vervaardigd tussen 1694 - 1756, door een onbekende maker. (Rijksmuseum)

In de oogstdienst (19 november) wordt gedankt voor de goede gaven van het land en de vruchten van de arbeid.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 12

Gedenk ons die als hij geboren zijn, eens en voorgoed, Die uit zijn mond uw naam hebben gehoord, die moeten leven in de schaduw van de dood, Hem achterna, hem achterna, hem achterna.’

Een lied van Huub Oosterhuis, geschreven voor de kerstnacht- of de kerstmorgendienst, zal ons dit jaar de gehele advent begeleiden. Het drukt uit dat het leven niet of slechts ten dele maakbaar is. Het wezenlijke wordt niet gemaakt, maar geboren, zoals het kind in de kerstnacht.

Er worden teksten gelezen uit grote en kleine profeten als Jesaja, Hosea en Micha.

Aan welk type leiderschap is behoefte?

Deze vraag brengt in onze tijd menige pen in beweging. Talloze boeken verschijnen over dit thema. De verhalen over koning David, één van de leiders van het volk van Israël, werpen daarop hun eigen licht. In de tijd van Epifanie lezen we hoe zijn koningschap wordt gekenmerkt door hoogte- en dieptepunten, overwinning en nederlaag, intrige en inkeer.

MAART EN APRIL (40-DAGENTIJD) ALS VANOUDS

APRIL EN MEI (PAASTIJD) (S)PREKEN OVER FILOSOFEN: OPGESTAAN EN HOE NU VERDER?

Onze gemeente zoekt steeds naar een evenwicht tussen traditie en nieuwe wegen. Zo zijn er vanouds Bijbelteksten, die de zondagen van de voorbereidingstijd voor Pasen kleuren. Maar deze zijn al jaren niet meer gehoord in de Kloosterkerk. Het wordt tijd dat zij weer eens klinken, ook al omdat zij door de eeuwen heen componisten hebben geïnspireerd tot prachtige kerkmuziek.

Als vanouds lezen we dit jaar dus het verhaal van de verzoeking in de woestijn, de verheerlijking op de berg, de genezing van een blindgeborene, de wondere broodvermenigvuldiging, de opwekking van Lazarus en het passieverhaal naar Johannes.

“De dode zal leven. De dode zal horen: nu leven”, klinkt in een Paaslied van Huub Oosterhuis. Pasen en leven horen bij elkaar. Maar hoe doe je dat, leven? Door de eeuwen heen hebben filosofen over deze vraag nagedacht. Zij hebben tal van ‘levenskunsten’ ontworpen. Nu velen hun religieuze en ideologische veren afschudden, komt des te sterker die vraag op: hoe dan wel, leven? In deze diensten staan we stil bij enkele moderne ontwerpen van levenskunst (René Gude, Joep Dohmen, Paul van Tongeren, Wilhelm Schmid). Hoe verhouden zij zich tot de verhaaltraditie van de Bijbel met haar visies op diezelfde blijvende vraag: hoe doe je dat, leven?

ZOMERTIJD DE BIJBEL IN HAAGSE MUSEA

In het Mauritshuis hangen bekende schilderijen met een Bijbels onderwerp, zoals: Het aardse paradijs met de zondeval van Adam en Eva door Jan Bruegel de Oude en Peter Paul Rubens, Saul en David van Rembrandt van Rijn en De bewening van Christus door Rogier van der Weyden. Deze zomer nemen de predikanten deze en andere kunstwerken in Haagse musea als uitgangspunt voor de diensten.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 13

de denker, august rodin

‘Soms breekt uw licht in mensen door, onstuitbaar, zoals een kind geboren wordt.

Gedenk de mens die genoemd wordt uw kind, uw koninkrijk, uw licht.

Geen duisternis heeft ooit hem overmeesterd.

JANUARI EN FEBRUARI OVER LEIDERSCHAP EN MACHT

1680-1685 (rijksmuseum)

koning david door aert de gelder,

DECEMBER (ADVENT) SOMS BREEKT UW LICHT IN MENSEN DOOR

Vegetarisch smullen aan de Open Tafel TEKST Hans Hemmes FOTOGRAFIE Gerhard van Roon

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 14

O

nder het koor van de kerk, in de crypt, komen elke woensdagavond tientallen mensen bij elkaar om te praten en te eten. De Open Tafel is al vele jaren een begrip. Wat ooit begon als een bijbelgroep, is nu een ontmoetingsplaats aan tafel. Vrijwilligers maken een heerlijke, vegetarische maaltijd. Volgens een test van Kerk in Den Haag is de Open Tafel de goedkoopste van de stad: € 2,50 en die prijs is al jaren gelijk.

Sommige bezoekers kennen elkaar bij naam. “Je hoeft hier tenminste niet je ziel en zaligheid bloot te geven”, zegt een vrouw. “Je bent blij als je eens iemand spreekt en het is nog goed voor je gezondheid ook”, aldus een andere vaste tafelgast. In de keuken is het een drukte van belang. Iedereen doet wat: de een snijdt de groente, een ander maakt de saus. “Je moet eens met de Kerst komen, dan halen we alles uit de kast”, zegt een vrijwilliger in de keuken. De bezoekers kiezen een plek aan tafel. Gastvrouw

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 15

Maria heet iedereen welkom. “Waar woon jij?”, is een veelgehoorde vraag aan tafel. Eén van de vaste bezoekers is Wim die meezingt in het Residentie Bachkoor. Hij staat op, want hij heeft een leuke aanbieding. Voor deze tafel kan hij met korting kaarten voor een concert regelen. Een vrouw smult intussen van de ananas. “Dit is lekkerder dan uit blik.”

Volgende week weer.

De Open Tafel, elke woensdag vanaf 18.00 uur, behalve in de zomervakantie.

Samen!

TEKST Liesbeth de Beyl FOTOGRAFIE Gerhard van Roon

D

WAAR HET GESPROKENE

e rijke en veelzijdige muziektraditie van de Kloosterkerk biedt heel veel moois: de cantates van Bach, psalmen en liederen uit het Liedboek, orgelwerken uit uiteenlopende periodes, orgelimprovi­ saties en koorzang door het Kloosterkerkkoor, waaronder zowel oude werken als nieuw gecomponeerde stukken. Het is voor een kerkmusicus weliswaar interessant om de grenzen van wat nog kerk­muziek kan heten, op te zoeken met ‘overschrijdende’ muziek maar een ‘beatmis’, popmuziek, solozang met begeleiding door een band of een lied van Johannes de Heer zullen in de Kloosterkerk toch niet snel te horen zijn. Je komt dan op gespannen voet te staan met de muziektraditie in de Kloosterkerk, vinden de kerkmusici. Zij voelen zich ‘grensbewakers’ van wat op het gebied van kerkmuziek geschikt is om in de Kloosterkerk uit te voeren.

OPHOUDT, GAAT DE MUZIEK ALS HET WARE VERDER

COMPONISTEN Daniel Rouwkema put voor zijn muziekkeuze uit onder andere de Romantiek. Hij laat zich verder bijvoorbeeld inspire­ren door Herbert Howells (1892-1983) maar hij opteert ook vaak voor ‘moderne’ componisten, zoals John Rutter (1945). Bij Rutter gaat het om nieuwe muziek en die is leuk om uit te voeren, zegt Daniel. Ook voert hij eigen composities met het Kloosterkerkkoor uit. Uit de kerkdiensten vangt hij op dat men deze muziekkeuze als verfrissend ervaart.

Bij Geerten van de Wetering gaat de muziekkeuze in de eerste plaats naar Johann Sebastian Bach en ver­volgens naar Max Reger maar hij speelt ook graag werk van César Franck. Geerten houdt van 20e eeuwse en avant garde muziek; die vindt hij erg uitdagend.

Hij ziet het als zijn opdracht om binnen de mogelijkheden van het orgel en zijn voorkeuren als musicus de volle breedte van de kerkmuziek uit te voeren; van oud tot nieuw. Hij probeert door afwisseling in de muziek­keuze een brede groep toehoorders te bereiken.

VERBINDEND EN VERHEFFEND Muziek kan verbinden en naar hogere sferen brengen, aldus Geerten. Mensen worden soms in de eerste plaats door de muziek naar de kerk getrokken. Ze vinden iets van zichzelf terug in de liederen, wat troost kan bieden. Daniel vult aan dat, waar het gesprokene ophoudt, de muziek als het ware verder gaat. Muziek biedt gelegenheid tot een individuele en persoonlijke beleving, waardoor je boven jezelf uitstijgt. Meer dan een schriftlezing verschaft muziek ieder de ruimte om een eigen invulling te geven aan persoonlijke spiritualiteit. Daar komt bij, aldus Geerten, dat mensen tegenwoordig graag ruimte overhouden om zelf te interpreteren. Bovendien kan muziek sterk verbinden zoals bij de samenzang, een wezenlijk element en eigenlijk het zwaartepunt in de dienst. Als er niet samen gezongen wordt, mist er iets!

geerten van de wetering, organist

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 16

KERKMUZIEK – ZO OUD ALS DE KERK ZELF – IS LETTERLIJK MUZIEK DIE GESCHREVEN IS MET HET OOG OP GEBRUIK ERVAN IN DE KERKELIJKE LITURGIE. EEN GESPREK MET GEERTEN VAN DE WETERING EN DANIEL ROUWKEMA, RESPECTIEVELIJK ORGANIST EN CANTOR, PROFESSIONELE EN BEVLOGEN KERKMUSICI VAN DE KLOOSTERKERK.

ALS ER HELEMAAL WERKPLAATS De liturgie wordt in overleg tussen predikanten en kerkmusici vastgesteld. De predikanten bepalen richting en thema van de dienst en de kerkmusici volgen.

Zij zoeken bij elke dienst de liederen en de muziek uit die naar hun mening het beste bij de liturgie passen.

Soms is er bij een mooie toepasselijke tekst geen melodie. Dan wordt die gearrangeerd. Soms is er naar het oordeel van de musici geen balans tussen tekst en melodie. Dan wordt er gekeken of er een toegankelijker melodie of zetting kan worden gevonden of geschreven. Bij een goede tekst hoort immers een goede melodie! Geerten en Daniel zien zichzelf als werkers in een werkplaats; zij zijn voortdurend op zoek naar verbetering en vernieuwing en proberen elkaar hierin te inspireren. Zij zijn beslist geen ‘conservatoren’ die alles bij het oude willen houden. Een traditie kan immers uitsluitend levend blijven als ze wordt vernieuwd. Alleen de psalmen, daar komen wij niet aan, zegt Daniel, die melo­dieën zijn ‘heilig’!

Tenslotte moet de melodie niet alleen samenvallen met de tekst, hij moet bovendien gebruiksvriendelijk zijn. Het is voor Daniel een uitdaging om een melodie of zetting te schrijven, die in muzikaal opzicht logisch is en zodanig toegankelijk dat die na een paar keer meegezongen kan worden.

NIET SAMEN GEZONGEN WORDT, MIST ER IETS IN DE KERKDIENST

De kerkmusici vinden dat de muziek in de Klooster­ kerk op hoog niveau staat. Er gebeuren in de kerkdiensten echt bijzondere dingen, bijvoorbeeld de uitvoering van werk van Strawinsky en Messiaen en van nieuw gecomponeerde koorstukken. Voorts het op hoogtijdagen laten horen van kerkmuziek met grotere instrumentale bezetting zoals met trompetten bij de laatste Pinksterdienst. De Kloosterkerk biedt hen volop de mogelijkheid om op muzikaal gebied van alles en nog wat te doen en daaraan hun eigen invulling te geven. Dat is prachtig, aldus Geerten. Daniel vult aan dat in de Kloosterkerk de muziek werkelijk op waarde wordt geschat. Hij vindt het een voorrecht om te ervaren dat de belangrijke rol die de muziek heeft in de Kloosterkerk wordt herkend en erkend.

DE KLOOSTERKERK BIJZONDER! Voor een organist is het instrument dat hij bespeelt een belangrijke factor. Geerten is blij met het Kloosterkerk-orgel, gebouwd in 1966 door een gerenommeerde orgelbouwer. Het leent zich goed voor uit­voering van muziek uit de baroktijd en de 20e eeuw.

Daniel voelt zich in de Kloosterkerk liturgisch op zijn plaats. Hier wordt met hart en ziel en naar beste kunnen gewerkt, ook bij het maken van kerkmuziek. Door die inzet lukt het mensen met de muziek te raken en hen als het ware daarin mee te voeren. Als Geerten het orgel bespeelt, voel ik een vonk, zegt Daniel, daar doe ik het voor.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 17

Bach Als

weer klinkt 55 JAAR CANTATEDIENSTEN IN DEN HAAG

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 18

“IN DUITSLAND EN ENGELAND WORDEN ZE VAAK UITGEVOERD, MAAR DE NEDERLANDSE PROTESTANTEN SCHIJNEN NOG ALTIJD NIET GENOEG TE BESEFFEN, WELKE ONUITPUTTELIJKE SCHAT AAN KERKMUZIEK ZIJ IN DEZE CANTATES BEZITTEN”, SCHRIJFT DE MUSICOLOOG CASPER HÖWELER IN 1936 OVER DE DOOR J.S. BACH NAGELATEN CANTATES.

TEKST Ellen van der Sar FOTOGRAFIE Gerhard van Roon

K

ort na de Tweede Wereldoorlog komt hier verandering in: in Amsterdam (1952), Den Haag (1962), Rotterdam (1966) en Utrecht (1967) wordt het initiatief genomen om met enige regelmaat een Bachcantate uit te voeren tijdens een hervormde eredienst. In het seizoen 2017-2018 vieren we dat het 55 jaar geleden is dat in de Nieuwe Kerk de eerste cantatedienst plaatsvond en 50 jaar geleden dat deze diensten verhuisden naar de Kloosterkerk. Daarom klinkt dit seizoen ook ‘Nun danket alle Gott’!

TERUGBLIK In de binnenstad van Den Haag is in 1962 sprake van ontvolking en de belangstelling voor de zondagse kerkdiensten neemt af. Op voorspraak van dominee J.H. Boerlijst (1918-1988) wordt gestart met het uitvoeren van cantatediensten in de hervormde Nieuwe Kerk. Hij wordt daarin gesteund door Gerard Akkerhuis, sinds 1959 organist van de Nieuwe Kerk aan het Spui en dirigent van enkele koren.

De restauratie van de Nieuwe Kerk in 1968 brengt met zich mee, dat deze kerkdiensten worden voortgezet in de Kloosterkerk. Als Gerard Akkerhuis in

1969 tot cantor-organist van de Kloosterkerk benoemd wordt en de belangstelling voor de diensten toeneemt, worden de diensten na verloop van tijd geïntegreerd in het gemeenteleven van de Duinoordkerk (later: Stichting Kloosterkerk).

Na het overlijden van Gerard Akkerhuis in november 1994 wordt Jos Vermunt niet alleen dirigent van het Residentie Bachkoor en het Residentie Kamerkoor, maar ook artistiek leider van de cantatediensten. Jan Hage volgt Gerard Akkerhuis op als organist van de Kloosterkerk. Hij neemt het continuo-spel in het Residentie Bachorkest voor zijn rekening. Dit geldt ook voor Geerten van de Wetering, die in 2012 Jan Hage als organist van de Kloosterkerk opvolgt.

MIJN GELOOF WINT AAN KRACHT Jaarlijks worden elf cantatediensten gehouden, op de laatste zondag van iedere maand behalve juli. Op het programma altijd Bach: meestal een cantate, soms een motet, oratorium, passie of Lutherse mis. Het Residentie Bachkoor of Residentie Kamerkoor verzorgt de uitvoeringen, daarbij begeleid door het professionele Residentie Bachorkest. De solisten zijn eveneens professionals.

Het kan zo’n fijn moment zijn als de zondagochtendzon door de ramen van de Kloosterkerk schijnt en Bach klinkt.

Hester Insinger, Residentie Bachkoor

Zingen in de Kloosterkerk is eigenlijk een ‘huisconcert’; ik ken de mensen en ik word gekend.

Johan van Dongen, Residentie Bachkoor

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 19

Zingen in de kerk is anders dan in een concertzaal. In de cantatediensten worden de werken van Bach ingebed in een liturgische context. Ik heb nooit het gevoel dat ik naar een uitvoering luister of daar zelf aan meewerk.

André Meijster, Residentie Kamerkoor, tevens ouderling kerkmuziek

Zingen is voor mij bij mezelf komen. Als je zingt, ben je kwetsbaar. Als het goed gaat, dan vergeet je jezelf, dan stijg je boven jezelf uit.

Ik denk wel eens: Zo moet het ‘hierna’ zijn!

Annette Pronk, Residentie Bachkoor

John Eliot Gardiner, de Britse dirigent, zei ooit: ”Mijn geloof wint aan kracht tijdens het vertolken van Bachs muziek.” Dat geldt zonder twijfel voor de koor- en orkestleden die jaar in, jaar uit, de cantate­ dienst mede verzorgen. Maar de muziek van Bach blijkt ook religieuze snaren bij de toehoorders te raken.

LUSTRUMACTIVITEITEN De Stichting Cantatediensten Klooster­ kerk is verantwoordelijk voor organisatie en productie van de maandelijkse cantatediensten. Zij grijpt dit lustrum aan om met en voor de gemeente enkele bijzondere activiteiten te organiseren. Wat kunt u verwachten?

Eind augustus klinkt Ich armer Mensch, ich Sünden Knecht (BWV 55); dit is de enige overgeleverde solo-cantate voor tenor. Het koor zingt slechts het slotkoraal.

Het is een adembenemend mooie cantate.

Na afloop van de dienst met cantate op 24 september zal Als Bach weer klinkt worden gepresenteerd. In dit boek beschrijf ik de geschiedenis van 55 jaar cantatediensten in Den Haag en komt de verhouding woord en muziek uitvoerig aan de orde. Het bevat als rode draad het complete overzicht van alle 567 cantatediensten die sinds 21 oktober 1962 in Den Haag zijn gehouden.

Voor de kinderen van de Kloosterkerk zal op 29 oktober Ein feste Burg ist unser Gott tijdens de kindernevendienst worden toegelicht, zodat zij daarna vanuit de voorste banken kunnen kijken en luisteren naar de uitvoering.

Op Palmzondag 2018 klinkt de JohannesPassion. Een lange zit, maar de moeite waard.

Eind april 2018 zal cantate 71 Gott ist mein König worden gezongen. Bach schreef deze cantate ter gelegenheid van de gemeenteraadsverkiezingen in zijn stad.

Voor deze dienst nodigt de Klooster­kerk raadsleden, burgemeesters en wethouders van Den Haag en omliggende gemeenten uit.

FEESTELIJKE AFSLUITING In januari 2018 kan iedereen zijn tien favoriete Bach-aria’s of -koralen op een website aanmelden. Vervolgens kan iedereen stemmen en ontstaat er een Haagse Bach-Top-10. Deze zal in het laatste weekend van juni 2018 live worden gespeeld door de koren, het orkest en de solisten onder leiding van dirigent Jos Vermunt. Hiermee wordt het lustrumseizoen van de cantatediensten feestelijk afgesloten.

CANTATEDIENSTEN SEIZOEN 2017-2018 27 augustus 2017 – bwv 55 Ich armer Mensch, ich Sündenknecht

31 december 2017 – bwv 190 Singet dem Herrn ein neues Lied

29 april 2018 – bwv 71 Gott ist mein König – Ratswahlkantate

24 september 2017 – bwv 138 Warum betrübst du dich, mein Herz

28 januari 2018 – bwv 192 Nun danket alle Gott

27 mei 2018 – bwv 75 Die Elenden sollen essen

25 februari 2018 – bwv 131 Aus der Tiefe rufe ich, Herr, zu dir

24 juni 2018 – bwv 177 Ich ruf’ zu dir, Herr Jesu Christ

25 maart 2018 – bwv 245 Johannes-Passion

26 augustus 2018 Programma nog niet bekend

29 oktober 2017 – bwv 80 Ein feste Burg ist unser Gott 26 november 2017 – bwv 26 Ach wie fl üchtig, ach wie nichtig

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 20

46% mannen

2.750

pijpen heeft

1.817

40

en beschikt over

LEDEN

stemmen

WIST U DAT?

HET ORGEL

Het orgel van de Kloosterkerk is in 1966 in gebruik genomen. Het orgel is een product van een stroming die teruggreep op de barok en het is een van de grootste instrumenten in Nederland die volgens deze principes gebouwd is.

Het orgel beschikt over 40 stemmen verdeeld over drie manualen en pedaal.

In totaal heeft het orgel ondeveer 2.750 pijpen.

De grootste pijp van het orgel is 6,5 meter lang, de kleinste is 6 millimeter. Dat staat tot elkaar in verhouding zoals de slinger tot het kleine vierkantje helemaal onderaan.

54% vrouwen LEEFTIJDSOPBOUW VAN DE LEDEN

0-9

13%

10-19

11%

20-29

8%

30-39

9%

40-49

13%

50-59

11%

60-69

12%

70-79

14%

80-89

7%

90-100

2%

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 21

Herkent u zich?

Waarschijnlijk niet, of maar ten dele. Wij verschillen immers, zijn jonger of ouder, man of vrouw, ieder gevormd door de eigen geschiedenis, omstandigheden en achtergrond. Toch is er iets dat ons bindt. Deze acht mensen vertellen over hun band met de Kloosterkerk. Zij werden geïnterviewd door studenten die lid zijn en zich de Jonge Honden noemen.

TEKST De Jonge Honden ILLUSTRATIES Quirine Reijman

Cees

van Bladeren

Ik ben hervormd gedoopt, maar er niet heel fanatiek mee opgegroeid. Bij caminada - de oude cd-handel op de Haagse Plaats - kreeg ik de tip om eens naar een cantatedienst te gaan in de Kloosterkerk.

Carel ter Linden en zijn diensten inspireerden me. Wat me uiteindelijk raakt is dat de Kloosterkerk een zoekende kerk is. Ik vind het heel goed dat de gebaande orde van tijd tot tijd doorbroken wordt. We hebben zoveel gewoonten opgebouwd. Als je altijd vanuit dezelfde kant kijkt, dan luister je niet meer. Het is goed om af en toe terug te gaan naar de essentie. Juist nu de islam aan populariteit wint en yogaklassen steeds voller zitten, is het tijd om de kerk opnieuw uit te vinden.

“DE KERK MOET WEER VERGROEIEN MET DE OMGEVING”

Vanuit de kunstcommissie, waar ik in zit, proberen we van de kerk het verlengde van de straat te maken. De kerk moet weer vergroeien met de omgeving. Veel mensen versimpelen het geloof tot oude dogma’s; als je nou maar gelooft, dan komt het wel goed. De (Klooster)kerk is al veel verder dan dat. Ter Linden heeft ooit gezegd dat geloof in de kern gaat om het met vertrouwen tegemoet kunnen zien van deze wereld. Exodus 3 sluit hier mooi bij aan. God die zich openbaart met de woorden; ‘Ik zal (altijd) zijn’.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 22

Janny

Vellekoop

Hoewel ‘klooster’ vanouds ‘gesloten’ betekent, geven Janny Vellekoop en Willemien Ankum daar een andere betekenis aan. Janny Vellekoop verhuisde op latere leeftijd naar Den Haag, waar zij meerdere kerken bezocht, op zoek naar een thuisplek, een plek met ruimte; openheid en een verbinding met het leven van nu. Willemien Ankum kwam na haar verblijf in het buitenland bij de Kloosterkerk. Ze volgde de ABC-cursus, en ervoer een warm welkom en een openheid voor iedereen.

“IN HEDENDAAGSE TAAL DE VERHALEN UIT DE BIJBEL VERBINDEN MET DE ACTUALITEIT VAN HET LEVEN NU”

Belangrijk vinden zij beiden ruimte naar anderen, openheid en de ontmoeting met God en mensen. Het openingsgebed en de preken, die in hedendaagse taal de verhalen uit de Bijbel verbinden met de actualiteit van het leven nu, zijn voor hen de pijlers van een dienst.

Die open houding dragen ze beiden ook uit binnen Kloosterkerk Wereldwijd. Via deze commissie zijn ze nauw verbonden met de organisatie Percik op midden Java. Jaarlijks zijn ze daar te gast, waar in het kader van de interreligieuze dialoog het kinderprogramma ‘wij zijn verschil-

Willemien

Ankum

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 23

lend, wij zijn hetzelfde’ door de Kloosterkerk wordt gesteund. In de kinderdiensten in de Kloosterkerk vertelden ze hier enkele malen over. Voor hen staat ook in Nederland openheid en ontmoeting tussen religies en culturen centraal. Zo heeft Janny, samen met anderen, medio jaren zeventig, de eerste interkerkelijke werkgroep opgericht in de plaats waar zij toen woonde. Hierbij gingen hervormden, gereformeerden, katholieken en ‘mensen die niets hadden’, zoals dat toen heette, met elkaar in gesprek. Later volgden vele ontmoetingen met mensen uit de wereldreligies.

Ruimte voor verbinding blijft voor hen belangrijk. Zo namen ze ook dit jaar deel aan de grote Stads-iftar tijdens de Ramadan, samen met 400 Hagenaars vanuit allerlei achtergronden. De Kloosterkerk biedt aan beiden ruimte, openheid en vertrouwen, en dat geven Janny en Willemien op hun beurt dan ook graag door aan anderen.

Mijn vader zat al sinds zijn jeugd bij de Kloosterkerk.

Hij deed belijdenis toen ik bij de kinderdiensten zat en gaf mij het geloof mee. Op mijn negende werd ik door dominee Lootsma gedoopt met de tekst van Liedboek 313:4. Het fundament van de kerk is voor mij: goede waarden overbrengen. Toen ik in Amsterdam ging studeren kwam het geloof meer op afstand te staan. Afgelopen jaar had ik een tussenjaar en kwam ik voor de keuze te staan: ga ik verder studeren of niet? Om tot een antwoord op die vraag te komen voerde ik met dominee Lanooy gesprekken over het leven. Dit gaf me een steviger fundament.

“HOE JE EEN GOED MENS KAN ZIJN”

Judith

Het liefst ga ik alleen naar de kerk. Ik zit er dan voor mijn persoonlijke relatie met God. De belangrijkste reden voor het volgen van de ABC was voor mij dan ook eigen waarden vaststellen. Via Facebook word ik op de hoogte gehouden van de diensten. Hopelijk kunnen zo in de toekomst meer mensen van mijn leeftijd worden bereikt. In de kerk word ik vooral geraakt door de preek. Die herinnert mij eraan hoe het is om in vrede met iedereen te leven, ofwel; hoe je een goed mens kan zijn.

van der Flier Omdat ik dertig jaar als officier heb gediend ben ik vaak over­ geplaatst en heb ik veel verschillende kerken bezocht. Toch heb ik vanaf 1952 tot 2005 aaneengesloten kerkelijke functies bekleed. Toen ik in Paramaribo gestationeerd was ben ik tien jaar actief geweest bij de Evangelische Broedergemeente van Suriname. Daar werd compleet anders gekerkt dan ik van huis uit had meegekregen, de emotie was veel explicieter aanwezig tijdens de diensten. Ik ben opgegroeid in Alblasserdam en kom uit een protestants-christelijk nest. Door de jaren heen heeft mijn geloof zich vanzelfsprekend ontwikkeld, waardoor ik me twaalf jaar geleden na een verhuizing direct thuis voelde bij de Kloosterkerk. Met name op de pastorale zorg die Margreet Klokke me in 2006 en 2007 heeft gegeven toen ik ernstig ziek was, kijk ik zeer dankbaar terug. De Kloosterkerk beschouw ik als een ‘vrijzinnige’ gemeente en dan niet in de doorgaans gebruikte betekenis van het woord: de Kloosterkerk is zowel vrij als zinnig. Het is een eigenwijze kerk waarin dogma’s niet stevig geworteld zijn, maar waar juist veel ruimte is voor eigen interpretatie en geloofsbeleving. Ook onder­houdt de Kloosterkerk goede contacten met de plaatselijke PKN en Rooms-Katholieke Kerk, wat ik erg waardeer.

De kerk is wereldwijd een lappendeken, maar in alle verscheidenheid is hier eenheid te vinden.

“HET IS EEN EIGENWIJZE KERK”

Rochus

de Jong

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 24

Guido & Peter Morée

Guido en Peter zijn broers, komen uit Zoetermeer en zitten in de vierde klas van het havo en komen al vanaf hun geboorte in de Kloosterkerk.

De preek is soms nog lastig, “dat komt vooral door onze levensstijl, als je op zater­dagavond lang doorgaat is het moeilijk om goed op te letten op zondag­ ochtend.” Een moment rust is fijn, “in de kerk zit je even afgesloten van de wereld.” De preek zelf is vaak mooi, het kaart problemen aan zonder felle stelling te nemen. De preek biedt een leidraad en draagt niet op wat moet. Zoals Guido zegt: “Het geloof moet niet altijd zo

blijven. Het mag best toen opgeschreven zijn; nu is alles veranderd, dus dan zal ook alles anders zijn.”

Zelf zijn ze nog niet zo sterk met het geloof bezig. “Op deze leeftijd is het vooral een zoektocht om serieus met je je schoolwerk bezig te kunnen zijn.” Maar over het verschil tussen het alledaagse en het geestelijke leven merken ze op dat de Kloosterkerk thema's weet aan te snijden die je normaal niet thuis zou bespreken.

“We weten wel dat God er is en dat je op Hem kunt steunen, dat lijkt een beetje als op het verlangen van mensen om in het vinden van een partner ook iemand te vinden op wie ze kunnen steunen.”

“DE KLOOSTERKERK SNIJDT THEMA'S AAN DIE JE NORMAAL NIET THUIS ZOU BESPREKEN”

Marie-Anne

van de Griek

“Wat zou ik graag in God kunnen geloven”, is een terugkerende gedachte in mijn leven. Als kind kwam ik incidenteel in de kerk: met opa en oma als ik bij hen logeerde, en enkele malen bij de kindernevendiensten die mijn moeder mee organiseerde. Het verlangen bleef door de jaren heen in meer of mindere mate, maar de kerk raakte buiten beeld.

Al jaren werkte ik bij de Algemene Rekenkamer, die zich naast de Kloosterkerk bevindt, voordat ik een eerste stap in deze kerk zette. Het was rond Kerst enkele jaren geleden dat ik de behoefte voelde een dienst te bezoeken.

“MEER OOG GEKREGEN VOOR HET SYMBOLISCHE IN DE BIJBEL”

Al snel besloot ik deel te nemen aan de ABC-cursus, waardoor ik het hele fenomeen ‘geloven’ anders ben gaan zien en ervaren.

Ik heb veel meer oog gekregen voor het symbolische in de Bijbel en het metaforische in ons spreken over God. Wie of wat God is weet ik niet; maar als dat zo’n eenvoudige vraag was, zou men niet al duizenden jaren lang samenkomen om bij die gedachte stil te staan. De Kloosterkerk biedt daarvoor ruimte. In deze mooie oude kerk zijn tijd, woorden en stilte om toenadering te zoeken tot de, of het, Eeuwige.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 25

ADIEU GOD? “Ik heb daar het hele circuit afgelegd van zondagschool naar kinderkerk en van jeugdkerk naar de grotemensenkerk”

De kerk was veilig, overzichtelijk en vertrouwd. Iedereen die ik als kind kende ging naar de kerk. Mensen die dat niet deden vonden wij ‘gek’. De zondagmorgen had iets feestelijks. Na de dienst veel bezoek, bij ons thuis met nabespreking van de preek en zelf­gebakken appeltaart.

Wanneer heb ik die kerk achter me gelaten? Het was niet na een stille strijd met God, niet na een conflict met de christelijke leer en het was zeker geen bewuste keuze. Het ging geleidelijk. Laksheid?

Luiheid omdat ik zondag wilde uitslapen? Ik bleef langs de kant staan met het halfzachte excuus: “Het geloof? God? Ja, ik ben er wel mee bezig, maar ik doe er niks meer aan”.

In mijn voorstellingen maakte ik, met mijzelf als voorganger, mijn eigen eredienst. Als ik in de knoei zat of het leven mij tegen werkte wendde ik mij niet meer tot God, maar schreef ik daar een tekst over die met het applaus mijn onbehagen wegspoelde.

Nu ik 81 ben geworden en langzamerhand afscheid moet nemen van alles wat in de roes van schrijven, spelen, en reizen mijn leven is geweest, komt er ruimte voor nieuwe inzichten. Het is niet ondenkbaar dat ik uiteindelijk terugkeer naar de Kloosterkerk. Nu wandel ik nog zondags in vijf minuten van mijn huis naar de Koninklijke Schouwburg om daar mijn kunstjes te vertonen. De Kloosterkerk is net zo dichtbij. Ik zit daar alweer met Kerstmis en met Nico ter Linden mocht ik op de kleine preekstoel een tijdje geleden verhalen vertellen. Ik kom er voor bruiloften en begrafenissen en ik was daar gastspreker bij de laatste Shoahherdenking. Wat is die ruimte mij vertrouwd! Word ik een verloren zoon?

Wij mogen van moderne theologen tegenwoordig onze eigen God verzinnen. Aan het Haagse Voorhout staat een prachtig gebouw om daar dieper op in te gaan. Alles ligt weer open en tegen Thijs van den Brink kon ik zeggen: “Het geloof? God? Ik ben er vaak mee bezig en ik doe er weer wat aan”.

Paul van Vliet

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 26

foto paul van vliet: roy beusker. op de achtergrond het lange voorhout, foto: quirine reijman

L

aatst zat ik bij Thijs van den Brink in het programma ADIEU GOD. Daarin vraagt hij afgedwaalde gelovigen, zoals ik, naar het Hoe, Waarom en Wanneer wij de kerk ontrouw zijn geworden. Als logische locatie voor de opname had ik de Kloosterkerk gekozen. Mijn hele familie is daaraan tot in verre vertakkingen met vele banden verbonden. Mijn vader en moeder zijn bijna 100 jaar(!) geleden getrouwd in de oude en later verwoeste Duinoordkerk. Mijn drie zusjes en ik zijn daar allemaal gedoopt en nadat wij in de oorlog de Kloosterkerk als nieuw huis hadden gekregen, heb ik daar het hele circuit afgelegd van zondagschool naar kinderkerk en van jeugdkerk naar de grotemensenkerk. Wij hadden vaste plaatsen op de laatste rij aan de rechter zijkant met voor mijn moeder een plekje op de hoek, zodat ze altijd weg kon. Vandaar hadden wij vrij uitzicht op de wandkleden die mijn vader had gemaakt: bijbelse voorstellingen van de profeet Elia en de Verloren Zoon. Later kwam daar nog zijn kerststal bij, die nog altijd in de kersttijd vooraan in de kerk staat.

Kloosterkerk Academie Sinds 2014-2015 organiseert de Kloosterkerk in samenwerking met de faculteit God­ geleerdheid van de VU de Kloosterkerk Academie. In de Kloosterkerk Academie worden dubbel-colleges gegeven door VU-docenten over hun specialisme. Belangstellenden uit Den Haag kunnen op deze manier kennisnemen van wat er gebeurt aan de Universiteit, en de Universiteit houdt contact met de vragen in de samenleving.

Thema 2017-2018: 500 jaar Luther – Hoe de nalatenschap van een Augustijner monnik tot op de dag van vandaag doorwerkt in onze cultuur.

In 2017 wordt uitgebreid herdacht hoe een Augustijner monnik, Maarten Luther, op 31 oktober zijn 95 stellingen spijkerde op, naar men zegt, de deur van de Slotkerk in Wittenberg. Niemand, hij zelf in het minst, kon bevroeden hoe zijn aanklacht tegen de uitwassen van de kerk van Rome zich zou uitbreiden tot een beweging die kerk, staat en cultuur van Europa voorgoed zou veranderen. Deze veranderingen hebben hun sporen nagelaten en bepalen nog steeds, zichtbaar of onzichtbaar, onze wereld en ons wereldbeeld.

In vier colleges gaan vier wetenschappers in op vier aspecten van de Reformatie en hun gevolgen voor deze tijd.

GELOOFWAARDIG LEIDERSCHAP door Prof. Dr. Joke van Saane 19 oktober, 20.15 uur

DE OPKOMST VAN HET INDIVIDU door Prof. Dr. Mirjam van Veen 26 oktober, 20.15 uur

GROTE WOORDEN UIT DE REFORMATIE EN HUN BLIJVENDE ACTUALITEIT door Prof. Dr. Bert Jan Lietaert Peerbolte 2 november, 20.15 uur

VRIJHEID ZONDER EINDE door Prof. Dr. Martien Brinkman 30 november, 20.15 uur

De reformatie stelde niet alleen de kerkelijke hiërarchie ‘im Frage’, maar bracht ook nieuwe vormen van landsbestuur. De protestantse aandacht voor het individu en zijn geweten zorgde ervoor dat vormen van democratie hun intrede deden en er nieuwe vormen van leiderschap ontstonden. Wat is daarvan terug te vinden in de huidige discussie over leiderschap?

Hierover schreef Joke van Saane een boek, getiteld Geloofwaardig leiderschap.

De aandacht voor de mens als individu stamt uit de reformatie. Tot voor kort was ‘individualisme’ een woord zonder bijsmaak. Grondwetten moesten het individu beschermen tegen de macht van kerk en overheid. Het is pas de laatste tijd, dat de vraag rijst of er ook grenzen zijn aan de aandacht voor het individu – vooral daar waar klassieke patronen die mensen met elkaar kunnen verbinden (familie, religie, natie) aan relativering onderhevig zijn.

Kernwoorden uit de christelijke traditie als zonde, geloof, rechtvaardiging en genade zijn door Luther opnieuw gemunt. Daarmee gingen ze tot het standaardrepertoire van de kerken van de reformatie behoren. Inmiddels worden deze woorden, ook in de kerk, niet meer vanzelfsprekend gebruikt. Hebben ze hun actualiteit verloren of hebben ze – wanneer hun betekenis van onder het stof is weggehaald – nog steeds zeggingskracht?

In zijn traktaat Über die Freiheit eines Christenmenschen schreef Luther in 1520 de bekende zin: “een Christen is een zeer vrije heer over alle dingen, aan niemand onder­ worpen; en hij is een zeer dienstvaardige knecht van allen, onderworpen aan allen”.

In deze zin zit de kern van Luthers denken over vrijheid.

Werkt zijn gedachte nog door tot in deze tijd, en waar zien we er nog sporen van?

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 27

ARCHITECTUUR VAN MEI TOT EN MET SEPTEMBER IS DE KLOOSTERKERK OPEN VOOR BEZICHTIGING. EEN GREEP UIT DE BEZIENSWAARDIGHEDEN.

OPENINGSTIJDEN Mei, juni, juli, augustus en september. Van dinsdag tot en met vrijdag, van 12.00 tot 16.00 uur.

ROZETTEN TEGEN DE ZOLDERING Gerhard Jansen (1878-1956). ontwierp symbolen die verwijzen naar de vier evangelisten (mens, leeuw, stier, adelaar) en naar Christus: IHS (Griekse afkorting van de naam Jezus), Alfa en Omega, vis en anker, ICHTHUS (Grieks anagram: ‘Jezus Christus, Zoon van God, Redder’); het Lam met boek met zeven zegels (Openbaring 5); de pelikaan die volgens de legende haar jongen voedt met haar eigen bloed (eucharistisch symbool) en druiventros boven een kelk (idem).

DE KANSEL De kansel is bij de renovatie in 1952 geplaatst ter vervanging van de kansel die in het midden van de noordmuur stond. De panelen zijn Vlaamse houtsnijkunst van eind zeventiende of begin achttiende eeuw met afbeeldingen van de evangelisten. Herkent u Lucas met perkament en ganzenveer, rechts en links de kop van een stier?

GRAFSTEEN VAN ABEL EN CHARLOTTE VAN CATS Zij overleden in 1606 en 1629. Ook de staatsman en dichter Jacob Cats werd op 17 september 1660 in de Kloosterkerk begraven. Bij de plaats van zijn grafkelder is in 1854 een gedenksteen met zijn naam aangebracht door een geschiedkundige vereniging.

BEWOGEN HISTORIE KLOOSTERKERK Het is eigenlijk een wonder dat de monumentale Kloosterkerk uit de late gotiek de zes eeuwen heeft doorstaan. De kerk werd door brand en ontploffing vernield en weer op- en uitgebouwd.

1400

Graaf Albrecht van Beieren sticht het Predikherenklooster aan het Lange Voorhout.

De monniken heten Dominicanen, ze krijgen giften van de adel en mogen vissen in de Hofvijver.

1540

Uitbreiding kerk.

Naast het schip komt een hoge beuk en straatkapellen.

1566

Beeldenstorm Klederen, altaren en schilderijen in kerk worden vernield.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 28

1583

1625

Afbraak klooster.

De vervallen kerk fungeert als paardenstal en geschutsgieterij.

Huwelijksinzegening Prins Frederik Hendrik en Amalia van Solms.

GEBRANDSCHILDERDE RAMEN Geschilderd door Lou Asperslagh (1893-1949) voor de Duinoordkerk. Mattheus met in zijn hand een rol waarop staat ’Zalig zijn de armen van geest‘. Thaddeüs met een speer, door welk wapen hij gedood werd. Paulus heeft in zijn linkerhand een wetsrol met ’Gij zult niet begeren‘. Volgens oud gebruik zijn verschillende apostelen afgebeeld met het werktuig woordoor zij de marteldood stierven. Petrus draagt de rots waarop de kerk staat.

Johannes is afgebeeld met evangelie waarop staat ’In den beginne was er het woord‘.

MOZAÏEK J. Thorn Prikker, ingemetseld in de zuid-muur van de apostel­ kapel. Het mozaïek stelt het Laatste Avondmaal voor (Johannes 13:21 – Ik zeg u, één van u zal mij verraden). Aan de rechterzijde betekenen de tekens: ’Jezus Christus Gods Zoon, de Redder’.

Het mozaiek komt uit de Duinoordkerk die moest wijken voor de Atlantic Wall. Het werd in de tuin van het Vredespaleis verstopt en in 1952 in de Kloosterkerk geplaatst, inmiddels het kerk­gebouw van de Duinoord-gemeente.

collectie haags gemeentearchief

1660

Dichter en staatsman Jacob Cats wordt in de kerk begraven.

1911

Eerste liturgische dienst van de Neder­­lands Hervormde Kerk in Nederland.

1912

Sloop kerk dreigt voor verbreding Parkstraat. Restauratie na protesten burgers.

1952

Plaatsing meubilair en glas in loodraam uit voormalige Duinoordkerk.

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 29

1966

Orgel van Deense bouwer Marcussen in gebruik genomen.

2012

Publieksactie voor repareren grote scheur in muur.

KUNST IN DE KERK ‘Eer het god’lijk licht in d’openbaringen van de kunst’ Willem van Konijnenburg, 1935

D

eze tekst is te lezen in het reliëf dat de hal van het Gemeentemuseum in Den Haag siert en onderschrijft daarmee één van de zaken die in de Kloosterkerk belangrijk zijn.

Woord, beeld en muziek zijn door de eeuwen heen op allerlei manieren sterk met elkaar verbonden en het tonen van beeldende kunst in de Kloosterkerk is daarom een vast onderdeel van het uitgebreide programma dat de kerk biedt. Daarbij is een belangrijk uitgangspunt dat het getoonde werk, in welke vorm dan ook, een aansluiting vindt bij de teksten die tijdens de diensten aan de orde komen.

De afgelopen jaren hebben verschillende kunstenaars hier op een afwisselende manier invulling aan gegeven. Zo waren sculpturen te zien van Eveline van Duyl uit de serie Filosofen. De predikanten namen tijdens een serie diensten in 2014-2015 telkens één van deze filosofen onder de loep.

Zij hebben deze negen preken in een boekje gebundeld.

Van Bruno van den Elshout waren in 2015 in de adventstijd foto's te zien van het project New Horizons. Jan Aanstoot heeft zich laten inspireren door aria's uit de Mattheus­ passion van Bach bij het maken van zijn schilderijen, die in de Veertigdagentijd van 2016 in de Kloosterkerk te zien waren. Dit alles gaf een bijzondere verdieping aan de teksten die we hebben gehoord en gelezen.

Een grote en bijzonder expositie vond plaats in de zomermaanden van 2017 rond het oeuvre van Barbara Broekman: Goed en Kwaad-Barbara Broekman kleedt de Kloosterkerk. Hierbij bedekte een tapijt van 100 vierkante meter met het actuele thema ‘De Stad’ de wandelruimte. Grote weefsels bekleedden ook de zij- en achterwanden.

Naast de aansluiting bij de thema's tijdens de diensten, is het ook belangrijk om tijdens de zomermaanden, als de kerk haar deuren opent, belangstellende bezoekers naast het bijzondere oude monument een ‘extra’ uit onze eigen tijd te bieden, om op die manier de verbinding tussen geloof en kunst te tonen.

Voor het komend seizoen is er overleg gaande tussen het Bijbels Museum in Amsterdam en de kunstcommissie.

Daarvan houden we u graag op de hoogte via onze website.

Namens de Kunstcommissie Kloosterkerk, Marjolijn van Delft

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 30

AGENDA

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 31

KERKDIENSTEN ZONDAGEN Het hart van het leven van de Klooster­kerk is de wekelijkse kerkdienst op zondagmor­ gen. In de diensten wordt de ontmoeting met God gezocht en gevierd. Heel het leven klinkt mee, met al z'n vragen en twijfels, angsten en verlangens. Het wordt in gesprek gebracht met wat ons wordt aangereikt in en door de verhalen uit de Bijbel, de sacramenten, de gebeden, muziek en stilte.

Voor de diensten geldt • De diensten op zondagmorgen beginnen om 10.00 uur, met uitzondering van de cantatediensten.

• Eens per maand wordt in de dienst avondmaal gevierd, doorgaans op de tweede zondag.

• Ten minste vier keer per jaar wordt er in een dienst gedoopt.

• Muzikale begeleiding wordt verzorgd door Geerten van de Wetering.

• Een keer per maand ( altijd op hoogtijdagen) verleent het Kloosterkerkkoor onder leiding van Daniël Rouwkema medewerking aan de dienst.

• Iedere laatste zondag van de maand (met uitzondering van juli) wordt tijdens de dienst een cantate van J.S. Bach uitgevoerd, onder leiding van Jos Vermunt.

Deze diensten beginnen om 10.30 uur.

Elke maand staan de kerkdiensten in het teken van een thema. Een uitgebreide

SEPTEMBER 2017 zo 3

zo 3 ma 4 wo 6 za 9 zo 10

zo 10

10.00 uur Kerkdienst, crèche, kinderdiensten, Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 13.00 – 17.00 uur UIT Festival Den Haag 20.00 uur Kloosterkerkkoor 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert 10.00 – 17.00 uur Monumentendag 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten 12.00 – 17.00 uur Monumentendag

beschrijving van de thema's leest u op pagina 12 en 13 van dit magazine.

PREEK VAN DE LEEK Vroeger waren dominees opiniemakers.

Die rol is overgenomen door schrijvers, columnisten, cabaretiers, journalisten, politici en wetenschappers. Er zijn er die zich met lef en visie in het publieke debat mengen. Hoe het zou zijn als zulke mensen met bewezen ‘preekpotentie’ voor één keer de vorm van de kerkdienst zouden beproeven? Wat gebeurt er als je

ma 11 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 13 18.00 uur Open Tafel › p 14 do 14 20.15 – 22.00 uur Op jezelf na een scheiding › p 38 zo 17 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten ma 18 20.00 uur Kloosterkerkkoor ma 18 20.00 uur Literatuurkring Schuld en boete/ Misdaad en straf Fjodor Dostojevski › p 34 wo 20 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert

hen laat nadenken over een kerkdienst: wat ze zouden willen laten zingen, wat ze zouden willen lezen, hoe ze zouden bidden en waarvoor ze zouden willen laten collecteren? Dit jaar zijn onze leken­prekers onder anderen Pia Dijkstra en Rob de Wijk.

Wanneer De lekenpreken zijn op zondag 5, 12, 19 en 26 november, aanvang 17.00 uur. Zie de website voor welke lekenpreker wanneer preekt .

wo 20 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 20 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 do 21 20.15 – 22.00 uur Op jezelf na een scheiding › p 38 vr 22 19.00 uur – zo 24 16.00 uur Jeugdkapelkamp › p 33 za 23 10.00 uur – zo 24 16.00 uur Kloosterkerkkamp › p 33 zo 24 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 25 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 26 10.00 uur

Lezing & Lunch › p 34 wo 27 18.00 uur Open Tafel › p 14

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 32

OKTOBER 2017 zo 1

zo 1

ma 2 wo 4 wo 4 wo 4 do 5

10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 11.15 uur Ouders, Kinderen en Koffie (OKK) › p 38 20.00 uur Kloosterkerkkoor 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert 18.00 uur Open Tafel › p 14 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 20.15 – 22.00 uur Op jezelf na een scheiding › p 38

NAAR BUITEN JEUGDKAPELKAMP Ook dit jaar is er weer kamp voor de Jeugdkapellers. Ga je naar het eerste, tweede of derde jaar van de middelbare school, dan ben je van harte welkom op elke eerste zondag van de maand bij de jeugdkapel. Op kamp in Doredrecht kun je elkaar op een leuke manier beter leren kennen: de barbecue, lekker kletsen bij het kampvuur, inspirerende gesprekken bij een mooi Bijbelverhaal en leuke spel­ letjes. Het kan een onvergetelijke tijd worden.

Wanneer Zaterdag 23 en zondag 24 september (zaterdag 10.00 uur verzamelen, zondag om 16.00 uur ophalen).

Kosten en aanmelden De kosten bedargen € 35 voor de twee dagen, aanmelden vóór 1 september bij jeugdwerk@Kloosterkerk.nl.

Kosten en aanmelden De kosten bedragen € 40 voor het hele weekend, aanmelden vóór 1 september bij jeugdwerk@kloosterkerk.nl

ACTUELE INFORMATIE

KLOOSTERKERKKAMP

zo 8

10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 9 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 10 20.30 – 22.00 uur Wie zit er in de toga? › p 38 wo 11 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 wo 11 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 15 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten ma 16 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 18 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 18 18.00 uur Open Tafel › p 14

Wanneer Vrijdag 1 t/m zondag 3 juni. Op dinsdagavond 8 mei is er een kennismakings- en afsprakenbijeenkomst in de Kloosterkerk.

Kosten en aanmelden De kosten bedragen € 105 (korting mogelijk bij geringe financiële draagkracht).

Opgave vóór 15 september en alléén via lanooy@kloosterkerk.nl. Er is plaats voor 15 deelnemers.

Wanneer Vrijdag 22 t/m zondag 24 september (vrijdag om 19.00 uur met volle maag verzamelen, zondag om 16.00 uur ophalen).

Vind jij het ook zo leuk om lekker buiten te spelen en andere kinderen van jouw leeftijd te ontmoeten? Tussen de bomen en het water vindt dit jaar weer het kinder­ kamp in Dordrecht plaats voor kinderen in de leeftijd van 7 tot en met 11 jaar. Het kamp wordt begeleid vrijwilligers die ook steeds weer veel plezier beleven aan deze activiteit.

in het weekend van vrijdagmiddag 1 tot zondagmiddag 3 juni. Dan gaat een groep vanuit de Kloosterkerk maar de Abdij Maria Toevlucht in Klein Zundert (zie www.abijmariatoevlucht.nl).

KLOOSTERWEEKEND Een weekend naar een klooster. Meedoen met het levens- en gebedsritme van de broeders. Stil worden, je bezinnen, in de gebedsdiensten en buiten aan de rivier.

Tijd hebben voor een goed gesprek met mede-kloosterbezoekers. Dat is mogelijk

wo 18 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 do 19 20.15 uur Kloosterkerk Academie Geloofwaardig leiderschap › p 27 zo 22 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 23 20.00 uur Kloosterkerkkoor ma 23 20.00 uur Literatuurkring Aan het eind van de dag – Nelleke Noordervliet › p 34 wo 25 18.00 uur Open Tafel › p 14

De informatie in deze agenda is met grote zorgvuldigheid samengesteld.

Check voor up-to-date informatie, aanvullingen en wijzigingen regelmatig de agenda op onze website: www.kloosterkerk.nl/agenda.

Voor alle activiteiten geldt, tenzij anders vermeld, aanmelden via kerk.bureau@kloosterkerk.nl.

do 26 20.15 uur Kloosterkerk Academie De opkomst van het individu › p 27 vr 27 13.30 uur Kloosterkerkforum Debatdag Religie in de publieke ruimte › p 37 zo 29 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 zo 29 10.30 uur Cantate met kinderen › p 40 ma 30 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 31 18.30 – 21.00 uur Zinnige Kost › p 35

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 33

NOVEMBER 2017 wo 1 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 1 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 1 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 do 2 20.15 uur Kloosterkerk Academie Grote woorden uit de reformatie en hun blijvende actualiteit › p 27 zo 5 10.00 uur Kerkdienst, Gedachte­ nis­dienst, crèche en kinderdiensten en Bovenbouwgroep › p 40 zo 5 10.00 uur Serious Quest › p 40

ONTMOETEN EN VERDIEPEN LITERATUURKRING

LEZING & LUNCH

De literatuurkring komt zeven keer samen om een werk uit de moderne literatuur te bespreken. Dit seizoen lezen wij: Schuld en boete/Misdaad en straf - Fjodor Dos­to­jevski; Aan het eind van de dag - Nelleke Noordervliet; Terug naar Congo - Lieve Joris; In tijden van afnemend licht - Eugen Ruge; Fantoompijn - Arnon Grunberg; Het licht achter de ogen - Tommi Kinnunen; Uitverkoren gedichten. De begeleiding is in handen van Esther van Bijsterveld en Mijnie Jasper. Ook als u maar af en toe een avond kunt bijwonen, bent u welkom.

Bij Lezing & Lunch staan centraal: de lezing, de lunch en de onderlinge ontmoeting. Een spreker leidt een onderwerp in met beeld en geluid, waarover we met elkaar van gedachten wisselen. We sluiten af met een drie-gangen-lunch, door enkele deelnemers klaargemaakt.

Tijdens de bijeenkomst en met name bij de lunch is ruimschoots gelegenheid om contacten te leggen. Deze activiteit is met name bedoeld voor degenen die zijn opgehouden met werken. Bij de laatste Lezing & Lunch van het seizoen op 10 juli is er een excursie. De bijdrage is € 5,00 per bijeenkomst.

Wanneer Maandag 18 september, 23 oktober, 27 november, 15 januari, 12 maart, 16 april en 7 mei, 20.00 uur

Wanneer Dinsdag 26 september, 7 november, 12 december, 23 januari, 27 februari, 20 maart, 24 april, 12 juni en 10 juli (excursie), 10.00 uur.

OCHTENDBIJBELGROEP Dit seizoen gaan we weer verder met de gesprekken rond een aantal hoofdstukken uit het boek van ds. Alex van Ligten, Intussen is het ook weer droog geworden, met als ondertitel De hele bijbel in zestig pauzenummers. De begeleiding is komend jaar in handen van emeritus predikant Klaas Wigboldus. In zes bijeenkomsten zetten we onze zwerftocht door de Bijbel voort: Wat staat er, wat is ermee

zo 5 ma 6 di 7 wo 8 wo 8 zo 12

zo 12 zo 12 ma 13

17.00 uur Preek van de Leek › p 32 20.00 uur Kloosterkerkkoor 10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 18.00 uur Open Tafel › p 14 10.00 uur Kerkdienst, Vergevingsdienst, crèche en kinderdiensten 10.00 uur Serious Quest › p 40 17.00 uur Preek van de Leek › p 32 20.00 uur Kloosterkerkkoor

wo 15 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 15 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 15 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 vr 17 18.45 uur Sirkelslag Kids › p 41 za 18 10.00 – 14.00 uur Verkoping › p 41 zo 19 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, Oogstdienst, crèche en kinderdiensten zo 19 10.00 uur Serious Quest › p 40 zo 19 17.00 uur Preek van de Leek › p 32 ma 20 20.00 uur Kloosterkerkkoor

bedoeld, wat heeft het met ons te maken, wat roept het op, waar denk je aan als je dit leest en wat herken je erin? Kortom: luisteren naar de Schriften en luisteren naar elkaar. Als u het boek zelf niet heeft, zorgen wij voor een kopie.

Wanneer Woensdag 11 oktober, 8 november, 6 december, 17 januari, 14 februari, 14 maart en 11 april, 10.15 – 11.45 uur.

wo 22 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 26 9.30 – 10.00 uur Minikerkdienst › p 41 zo 26 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 zo 26 17.00 uur Preek van de Leek › p 32 ma 27 20.00 uur Kloosterkerkkoor ma 27 20.00 uur Literatuurkring Terug naar Congo – Lieve Joris › p 34 di 28 18.30 – 21.00 uur Zinnige Kost › p 35 wo 29 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 29 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 34

do 30 20.15 uur Kloosterkerk Academie Vrijheid zonder einde › p 27

punt van de gesprekken. Hij schreef het boek voor hen die het besef hebben van iets groters dan zijzelf, maar dat moeilijk onder woorden kunnen brengen. Op de eerste avond zal de schrijver onze tafelheer zijn! Het is niet nodig om het boek te kopen en te lezen, en ook niet om alle avonden te volgen.

De vegetarische maltijd wordt verzorgd door Sämi Bangerter. Deelnemers nemen zelf een flesje wijn mee. Na opgave kan er uiterlijk twee dagen te voren afgezegd worden. Mensen van alle leeftijden zijn welkom. Dekosten zijn € 15 per keer.

Wanneer Dinsdag 31 oktober, 28 november, 30 januari en 20 maart, 18.30 uur.

GEWOON BIJBELLEZEN!

ZINNIGE KOST Een zinnig gesprek, bij een heerlijke maaltijd. Dat is wat ons voor ogen staat bij deze ´Diners pensants´, naar een idee van de filosoof Alain de Botton. Er is een tafelheer of -dame, die het gesprek aanjaagt. In plaats van menukaarten zijn er gesprekskaarten. Daarop staan vragen over het thema dat de tafelheer of - dame inleidt. Dit jaar vormt het boek Heilige onrust van Frits de Lange het uitgangs-

DECEMBER 2017 zo 3

zo 3 ma 4 wo 6 wo 6 wo 6 wo 6

10.00 uur Kerkdienst, 1e Advent, crèche, kinderdiensten, Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 17.00 uur Kaarslichtvesper 20.00 uur Kloosterkerkkoor 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert 18.00 uur Open Tafel › p 14 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36

In je eentje in de Bijbel lezen levert vaak weinig op. Het blijft een gesloten boek zonder uitleg van een expert en gesprek met anderen. Dat is precies wat de jaarlijkse cursus Gewoon Bijbellezen! biedt.

De ervaring leert: Wie de taal Kanaäns een beetje verstaat, voelt zich dieper verbonden met zijn wortels: de christelijke traditie die onze cultuur draagt.

Eén Bijbelboek wordt bij uitstek ervaren als een gesloten boek: De Openbaring van Johannes. Het staat vol met raadsel­ achtige beeldtaal. Tegelijk is het een belangrijke inspiratiebron geweest voor

zo 10 10.00 uur Kerkdienst, 2e Advent, crèche en kinderdiensten ma 11 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 12 10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 wo 13 18.00 uur Open Tafel › p 14 za 16 17.15 – 21.00 uur Kerstmaaltijd zo 17 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, 3e Advent, crèche en kinderdiensten zo 17 17.00 uur Kaarslichtvesper A festival of lessons and carols

beeldende kunstenaars en componisten.

In vier avonden zullen de predikanten van de Kloosterkerk dit jaar een boekje open doen over dit laatste deel van de Bijbel.

Wie weet wordt het een openbaring!

De cursus staat open voor mensen met en zonder Bijbelkennis, voor gelovigen en zoekers.

Wanneer Donderdag 11, 18 januari, 1 en 8 februari, 20.15 uur.

EETGROEPEN VOOR STUDENTEN EN YOUNG PROFESSIONALS In de Kloosterkerk zijn enkele eetgroepen actief voor studenten en young professionals. Deze groepen vullen zelfstandig hun avonden in. Soms gaat het meer om de ontmoeting, soms wordt het inhoudelijk: iemand bereidt een thema voor of nodigt een spreker van buiten uit. Ook de predikanten van de Kloosterkerk schuiven wel eens aan.

Geïnteresseerd Ben je student of young professional en geïnteresseerd in deelname. Laat het weten aan bartkoopman@hotmail.com.

ma 18 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 20 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 20 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 20 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 za 23 16.30 – 18.00 uur Kloosterkerkforum Kerstverhalen in de Kloosterkerk › p 37 zo 24 22.30 uur Kerstnachtdienst, 4e advent ma 25 10.00 uur Kerstmis, crèche en kinderdiensten wo 27 18.00 uur Open Tafel › p 14

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 35

zo 31 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 zo 31 19.30 uur Oudejaarsavond, Vesper

ONTMOETEN EN VERDIEPEN ABC VAN DE CHRISTELIJKE TRADITIE De Bijbel, wat is dat voor een boek? Wat hebben de schrijvers ervan willen overbrengen? In welke literaire en gelovige traditie stonden zij en wat hebben hun verhalen vandaag te zeggen? Wat is er

bijvoorbeeld bedoeld met het scheppingsverhaal? Hoe krijg je toegang tot de poëzie van de psalmen? Welke ´verstaanssleutel´ heb je nodig bij het lezen van een profetie?

Welke betekenissen kunnen er worden opgeroepen bij namen of begrippen als God, Jezus en de Heilige Geest? Kun je ervaringen in het dagelijks leven daarmee in verband brengen? Kun je religi­ euze gevoelens uiten, in gebed of in een kerkdienst? Is het mogelijk gesteund te worden in de keuzes die je moet maken door een vorm van christelijke ethiek?

Hoe beleef je de kerk, als instituut?

De kring ABC van de christelijke traditie is bedoeld voor mensen met vragen als hierboven. De leeftijd van de deelnemers varieert elk jaar van 20 tot 80. Sommigen van hen besluiten aan het einde van het seizoen op Pinksteren zijn of haar verbin­ tenis met de christelijke traditie te bevestigen (‘belijdenis te doen’ zoals dat vroeger heette) of zich te laten dopen. De groep bestaat uit maximaal 25 deelnemers, de bege­leiding is in handen van ds. Margreet Klokke en ds. Rienk Lanooy.

Wanneer Woensdag 20 september, 4, 18 oktober, 1, 15, 29 november, 6, 20 december, 17, 31 januari, 14 februari, 7, 21 maart, 4, 18 april, 2 mei en (voor wie met Pink­ steren zijn of haar verbintenis met de christelijke traditie wil bevestigen of gedoopt wil worden) zaterdag 12 mei, 10.00 – 17.00 uur.

JANUARI 2018 wo 3 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 3 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 7 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 zo 7 11.15 uur Ouders, Kinderen en Koffie (OKK) › p 38 ma 8 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 10 18.00 uur Open Tafel › p 14 do 11 20.15 – 22.00 uur Gewoon Bijbellezen! › p 35

zo 14 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten ma 15 20.00 uur Kloosterkerkkoor ma 15 20.00 uur Literatuurkring In tijden van afnemend licht – Eugen Ruge › p 34 di 16 20.15 – 22.00 uur Gedoopt en hoe nu verder? › p 39 wo 17 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 wo 17 10.15 – 12.00 uur Rouw op je dak › p 38 wo 17 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 17 18.00 uur Open Tafel › p 14

wo 17 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 do 18 20.15 – 22.00 uur Gewoon Bijbellezen! › p 35 zo 21 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 22 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 23 10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 wo 24 10.15 – 12.00 uur Rouw op je dak › p 38 wo 24 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 28 10.30 uur Cantatedienst met doop, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 29 20.00 uur Kloosterkerkkoor

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 36

di 30 18.30 – 21.00 uur Zinnige Kost › p 35 wo 31 10.15 – 12.00 uur Rouw op je dak › p 38 wo 31 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 31 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36

KLOOSTERKERKFORUM RELIGIE IN DE PUBLIEKE RUIMTE In juli 1617 bezocht Prins Maurits met groot gevolg een kerkdienst in de Kloosterkerk.

Daarmee zette hij als aanhanger van de contraremonstranten het debat met de remonstranten, in het bijzonder met Johan van Oldenbarnevelt, op scherp. Het gods­ dienstconflict had vergaande politieke consequenties. Of was het andersom: werd de godsdienst onderdeel van een al langer sluimerend politiek conflict?

In de 400 jaar die volgden is er veel veranderd. Maar telkens opnieuw wordt de vraag gesteld: hoeveel ruimte laten religie en politiek elkaar? Prof. Rik Torfs (KU Leuven), prof. Hans Boutellier (VU) en Jaap Smit (Commissaris van de Koning in Zuid-Holland) houden hierover een voordracht en zullen onder leiding van Wim Deetman in debat gaan met het publiek en drie panelleden, onder wie Sybrand van Haersma Buma.Welke taak heeft de overheid inzake religieuze diversiteit?

Welke claim mogen godsdiensten leggen op de publieke ruimte? Toegang € 5.

en Margreet Klokke, kerstverhalen voor alle leeftijden. De verhalen worden af­ge­ wisseld met bekende kerstliederen, die worden opgeluisterd met muziek. Een feestelijk uur, dat zal worden afgesloten met warme chocolademelk en rozijnenbroodjes.

de muziek, die Joseph Haydn in 1786 bij deze woorden schreef op verzoek van de bisschop van Cadiz. Toegang € 5.

Wanneer Zaterdag 23 december, 16.30 – 18.00 uur.

MUZIKALE LEZING OVER DAG HAMMARSKJÖLD

Wanneer Vrijdag 27 oktober, 13.30 uur.

ZEVEN OVERDENKINGEN MET PIANOMUZIEK

KERSTVERHALEN IN DE KLOOSTERKERK

Carel ter Linden en Karin Kuijper verzorgen in de lijdenstijd een programma van zeven korte overdenkingen over de zeven woorden, die Jezus volgens de overlevering aan het kruis heeft uitgesproken. De overdenkingen worden afgewisseld met

Als opmaat voor kerst vertellen drie predi­ kanten, Carel ter Linden, Pieter Lootsma

FEBRUARI 2018 do 1

20.15 – 22.00 uur Gewoon Bijbellezen! › p 35 vr 2 18.00 uur Sirkelslag Young › p 41 zo 4 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten en Bovenbouwgroep › p 40 ma 5 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 7 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 7 18.00 uur Open Tafel › p 14 do 8 20.15 – 22.00 uur Gewoon Bijbellezen! › p 35 zo 11 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten

ma 12 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 13 20.30 – 22.00 uur Wie zit er in de toga? › p 38 wo 14 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 wo 14 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 14 19.15 – 20.15 uur Vastengroep › p 39 wo 14 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 do 15 20.15 – 21.45 uur Meditatie Mystiek leven › p 39 zo 18 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 19 20.00 uur Kloosterkerkkoor

Wanneer Zondag 11 maart, 16.30 uur.

Dag Hammarskjöld werd in 1953 gekozen tot Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties. Hij stond bekend als integer, stand­ vastig en vriendelijk. In zijn spirituele dagboek Merkstenen komt de werkelijke mens achter deze man naar voren. Dag Hammarskjöld was een gelovig en in­ nerlijk bewogen mens, een kant die hij vanwege zijn publieke functie veelal verborgen moest houden. Zijn rotsvaste en onvoorwaardelijke geloof in God kreeg gedurende zijn loopbaan steeds meer vorm en werd de basis van waaruit hij handelde.

In de muzikale lezing Het verstand te boven toont Jacqueline van der Zee een portret van een inspirerend mens, wiens gedachtengoed en gedichten nog steeds actueel zijn en velen troost, steun en moed bieden Toegang € 5.

Wanneer Zondag 15 april, 17.00 – 18.15 uur.

wo 21 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 21 18.00 uur Open Tafel › p 14 do 22 20.15 – 21.45 uur Meditatie Mystiek leven › p 39 zo 25 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 26 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 27 10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 wo 28 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 28 19.15 – 20.15 uur Vastengroep › p 39

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 37

MAART 2018 zo 4

10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 ma 5 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 7 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 7 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 7 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 do 8 20.15 – 21.45 uur Meditatie Mystiek leven › p 39

GROEPEN ROUW OP JE DAK

OP JEZELF NA EEN SCHEIDING

Het gemis van een levenspartner kan nog zo uitgebreid in allerlei boeken beschreven staan, als je ermee te maken krijgt moet je toch je eigen weg zien te vinden. Ook al is de weg die je bewandelt heel anders dan die van anderen, toch kunnen hun verhalen daarbij tot steun zijn. Ze geven herkenning, je kunt je eraan spiegelen.

Tijdens drie bijeenkomsten ga je in gesprek over de rouw ‘die op je dak is gekomen’.

Soms kwam ze onverwacht, soms zag je haar aankomen, maar eigenlijk ging het altijd anders dan je verwachtte. Een gespreksgroep bestaat uit maximaal acht personen. Voorafgaand is er een persoonlijk gesprek met iedere deelnemer.

Wanneer je na een scheiding weer op jezelf bent, krijg je veel voor je kiezen. Je bent soms net zo in de rouw als na een overlijden. Alle gewone patronen in je leven zijn verstoord. Waar ga je wonen, wat kun je je permitteren? Hoe gaat het met de kinderen? Hoe ga je om met de ex-schoonfamilie en de gedeelde vrienden? Waar haal je – nu je de zorg en aan­ dacht van een ander moet missen – zelf moed en kracht vandaan? Over deze onderwerpen zal het gesprek gaan. Voorafgaand is er een persoonlijk gesprek met iedere deelnemer.

Wanneer Woensdag 17, 24 en 31 januari, 10.15 - 12.00 uur.

Wanneer Donderdag 14, 21 september en 5 oktober, 20.15 – 22.00 uur

OUDERS, KINDEREN EN KOFFIE (OKK) Eén keer per kwartaal kan men als gezin in de Apostelkapel van de Kloosterkerk koffie drinken. De kinderen kunnen na een hapje en een drankje spelen in de kerk.

Ook kunnen zij het orgel, het doopvont, de preekstoel etc. bekijken. Terwijl de kinderen spelen, leren ouders en jeugd­ werker elkaar (beter) kennen.

Wanneer Zondag 1 oktober, 7 januari, 8 april en 1 juli, direct na de kerkdienst (± 11.15 uur).

zo 11

zo 11

ma 12 ma 12

wo 14 wo 14 wo 14

10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten 16.30 uur Kloosterkerkforum Overdenkingen met pianomuziek › p 37 20.00 uur Kloosterkerkkoor 20:00 uur Literatuurkring Fantoompijn – Arnon Grunberg › p 34 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 18.00 uur Open Tafel › p 14 19.15 – 20.15 uur Vastengroep › p 39

do 15 20.15 – 21.45 uur Meditatie Mystiek leven › p 39 zo 18 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 19 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 20 10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 di 20 18.30 – 21.00 uur Zinnige Kost › p 35 wo 21 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 21 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 21 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 zo 25 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18

WIE ZIT ER IN DE TOGA? Studenten en young professionals hebben weinig tijd. Zij komen wel eens op zondag naar de kerk, maar deelname aan cursussen of groepen zit er niet vaak in, zodat zij de predikanten nauwelijks persoonlijk leren kennen. Ze zien en horen hen wel op zondagmorgen, maar hebben geen idee wie er eigenlijk in de toga zit.

Wat heeft hem/haar ertoe gebracht theologie te gaan studeren? Wat inspireert hen? Twijfelen ze wel eens? Wat doen ze in hun vrije tijd? Gaan ze wel eens

ma 26 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 28 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 28 19.15 – 20.15 uur Vastengroep › p 39 wo 28 20.00 uur Vesper do 29 20.00 uur Witte Donderdag, Kerkdienst met avondmaal vr 30 12.30 uur Goede Vrijdag, Middaggebed vr 30 20.00 uur Goede Vrijdag, Kerkdienst za 31 22.30 uur Paasnachtdienst, Kerkdienst met doop en doopgedachtenis

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 38

APRIL 2018 zo 1

10.00 uur 1e Paasdag, Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 wo 4 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 4 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 4 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 zo 8 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten zo 8 11.15 uur Ouders,Kinderen en Koffie (OKK) › p 38

naar een popconcert? Waar hebben zij spijt van, waar zijn zij trots op? De avond heeft een beetje het karakter van het televisieprogramma College Tour.

Wanneer Dinsdag 10 oktober en 13 februari, 20.30 – 22.00 uur.

Aanmelden klokke@kloosterkerk.nl en lanooy@kloosterkerk.nl.

GEDOOPT EN HOE NU VERDER? Als je je kind in de Kloosterkerk laat dopen, beloof je als ouder dat je je kind zult op­voe­den ‘in de geest van het evangelie’.

Maar hoe doe je dat? De vorm waarin dat vroeger gebeurde, kan wel eens als verouderd aanvoelen. Denk maar aan het bekende liedje Ik ga slapen, ik ben moe.

Dat kent een tweede couplet waar veel ouders van nu niet achter kunnen staan.

En bijbellezen aan tafel zoals vroeger wel gebeurde, zie je jezelf misschien ook niet

ma 9 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 11 10.15 – 11.45 uur Ochtendbijbelgroep › p 34 wo 11 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 15 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten zo 15 17.00 – 18.00 uur Kloosterkerkforum Muzikale lezing over Dag Hammarskjöld › p 37 ma 16 20.00 uur Kloosterkerkkoor ma 16 20.00 uur Literatuurkring Het licht achter de ogen – Tommi Kinnunen › p 34 wo 18 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert

doen. Op één avond reiken de predikanten en de jeugdwerker van de Kloosterkerk vormen aan, die beter passen bij deze tijd. De volgende thema's komen aan bod : Wat zijn goede kinderbijbels en op welke manier kun je deze een plaats geven in het leven van een kind?Hoe geef je vorm aan rituelen thuis? Hoe ga je om met de moeilijke vragen? Bedoeld voor ouders die hun kind lieten dopen in 2017. Andere belangstellenden zijn ook welkom.

Wanneer Dinsdag 16 januari, 20.15 uur.

MEDITATIE

Vasten in de tijd voor Pasen is een oude traditie. Veel mensen weten uit ervaring dat het zinvol is om deze periode bewuster om te gaan met zaken als voedsel, tijd en gebed. Zo komen ze – voor even – los van hun routine en gewoonten. Ze kiezen hun eigen vorm. Op een aantal woensdagavonden in de tijd voor Pasen leest de vastengroep ter bezinning een Bijbelgedeelte of een andere passende tekst. In onderling gesprek verbinden zij dat met persoonlijke ervaringen. De bijeenkomsten worden afgesloten met een avondgebed.

In de Kloosterkerk wordt elk jaar een serie meditatieavonden gehouden. Veel mensen hebben behoefte aan verstilling, vinden het lastig om daar thuis zelf tijd voor te vinden. Het is gemakkelijker om dit samen te doen. Bovendien is het goed om af en toe eens een nieuwe vorm te ervaren. Dit jaar wordt de serie gehouden in de tijd voor Pasen op basis van het boek Mystiek leven, levenslessen in mystieke teksten van Kick Bras. Teksten van moderne mystici als Simone Weil, Dietrich Bonhoeffer, Dorothée Sölle en Maria de Groot komen aan bod. Er wordt gemediteerd over thema's als: aandacht, eenheid, liefde en vreugde. De avonden staan open voor alle belangstellenden, met én zonder meditatie-ervaring.

Wanneer Woensdag 14, 28 februari, 14 en 28 maart, 19.15 uur.

Wanneer Donderdag 15, 22 februari, 8 en 15 maart, 20.15 uur.

VASTENGROEP

wo 18 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 18 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 za 21 10.00 – 14.00 uur Verkoping › p 41 zo 22 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 23 20.00 uur Kloosterkerkkoor di 24 10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 wo 25 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 29 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 30 20.00 uur Kloosterkerkkoor

MEI 2018 wo 2 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 2 18.00 uur Open Tafel › p 14 wo 2 20.15 – 22.00 uur ABC-cursus › p 36 zo 6 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 ma 7 20.00 uur Kloosterkerkkoor ma 7 20.00 uur Literatuurkring Uitver­koren gedichten › p 34

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 39

di 8

wo 9 do 10

za 12 zo 13

ma 14 wo 16 wo 16

20.15 uur Kloosterweekend kennismaking en afspraken › p 33 18.00 uur Open Tafel › p 14 10.00 uur Hemelvaartsdag, Morgengebed 10.00 – 17.00 uur ABC-cursus › p 36 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten 20.00 uur Kloosterkerkkoor 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert 18.00 uur Open Tafel › p 14

KINDEREN EN JONGEREN KINDERDIENSTEN Zit jij in de onderbouw van de middelbare school? Dan ben je iedere eerste zondag van de maand (behalve november en februari) welkom bij de Jeugdkapel. Met spelletjes, luisteren naar muziek, kijken naar een film of een serieus gesprek leren we elkaar, de Bijbel en God beter kennen.

Wanneer Zondag 3 september, 1 oktober, 3 december, 7 januari, 4 maart, 1 april, 6 mei, 3 juni, 1 juli, 10.00 uur.

BOVENBOUWGROEP Zit jij in de bovenbouw van de middelbare school? Dan ben je iedere eerste zondag van de maand welkom bij de bovenbouwgroep. In een informele sfeer staat ontmoeting centraal en er is er ruimte voor een inhoudelijk gesprek of een activiteit buiten de muren van de Kloosterkerk.

Naast deze reguliere bijeenkomsten zullen er in de loop van het jaar enkele thema-activiteiten worden georganiseerd.

Wil je persoonlijk op de hoogte gehouden worden? Dat kan je laten weten aan de jeugdouderling: gilbert_laurens@ziggo.nl.

Wanneer Zondag 3 september, 1 oktober, 5 november, 3 december, 7 januari, 4 februari, 4 maart, 1 april, 6 mei, 3 juni, 1 juli, 10.00 uur.

zo 20 10.00 uur 1e Pinksterdag met Belijdenis, crèche en kinderdiensten wo 23 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 27 9.30 – 10.00 uur Minikerkdienst › p 41 zo 27 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 28 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 30 18.00 uur Open Tafel

CANTATE MET KINDEREN

SERIOUS QUEST

Cantatedienst in de kerk! Iedere laatste zondag van de maand klinkt door de gang achter de witte muur een cantate, muziek van de componist J.S. Bach. Ellen van der Sar is zakelijk leider van de Residentie Bachensembles en zingt al jaren mee met het Residentie Kamerkoor. Ellen vertelt over de wondere wereld van de componist Bach. Zij zal dit doen aan de hand van de cantate die op deze zondag gespeeld wordt in de kerkdienst. Jullie kunnen vra­gen stellen. Na een korte bijeenkomst komen jullie terug in de kerkdienst om te luisteren naar de cantate.

Rituelen, wat heb je eraan? Vroeger had je in de Rooms Katholieke kerk bijvoorbeeld de mogelijkheid van de biecht. Je vertelde de pastoor waarover je je schuldig voelde. Je kreeg vergeving en een opdracht – iets waarmee je je fout recht kon zetten. In de Kloosterkerk is er één keer per jaar een vergevingsdienst. Helpt zo'n ritueel, als je ergens spijt van hebt?

Er zijn nog andere rituelen in de Kloosterkerk: die van het vieren van de oogst en die van het gedenken van de gestorvenen. Voor kinderen uit de onderbouw van de middelbare school onder leiding van de predikanten en de jeugdwerker.

Wanneer Zondag 29 oktober, 10.30 uur.

JUNI 2018 vr 1 – zo 3 Kloosterweekend › p 33 zo 3 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 ma 4 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 6 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 6 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 10 10.00 uur Kerkdienst met avondmaal, crèche en kinderdiensten ma 11 20.00 uur Kloosterkerkkoor

di 12

Wanneer Zondag 5, 12 en 19 november, 10.00uur.

10.00 uur Lezing & Lunch › p 34 wo 13 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 17 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 18 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 20 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert wo 20 18.00 uur Open Tafel › p 14 zo 24 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 25 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 27 18.00 uur Open Tafel › p 14

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 40

JULI 2018 zo 1

zo 1

ma 2 wo 4 zo 8

ma 9 di 10

10.00 uur Kerkdienst met doop, crèche en kinderdiensten en Jeugdkapel en Bovenbouwgroep › p 40 11.15 uur Ouders, Kinderen en Koffie (OKK) › p 38 20.00 uur Kloosterkerkkoor 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten 20.00 uur Kloosterkerkkoor Lezing & Lunch, Excursie › p 34

OVERIG SIRKELSLAG KIDS

SIRKELSLAG YOUNG

VERKOPING

Rennen door de kerk, vanachter de kerkbank vandaan springen, iemand roepen vanaf het orgel… dat kan natuurlijk niet…

Of toch wel? Samen met honderden kinderen uit het hele land mag je meestrijden tijdens Sirkelslag om een mooie prijs.

Jullie voeren allerlei gekke opdrachten uit maar ook jullie Bijbelkennis wordt getest.

Een avond vol gezelligheid en plezier!

Voor kinderen van groep 6, 7 en 8. Meer informatie op www.sirkelslag.nl/kids, aanmelden via jeugdwerk@kloosterkerk.nl.

Sirkelslag Young is hét online spel voor jongeren uit de onderbouw van de middelbare school. Durf jij met je jeugdgroep de strijd aan tegen honderd andere groepen in Nederland? Meer informatie is te lezen op www.sirkelslag.nl/young.

De Werkgroep organiseert een verkoopdag in het voor- en najaar. Dan zijn er een kledingbeurs, een boekenmarkt, verkoop van curiosa en een pannenkoekencafé.

De opbrengst komt ten bate van de Kloosterkerk.

Wanneer Vrijdag 2 februari, 18.00 uur

wanneer Zaterdag 18 november en 21 april, 10.00 – 14.00 uur

Wanneer Vrijdag 17 november, 18.45 uur.

MINIKERKDIENSTEN Ook heel kleine kinderen hebben al een antenne voor het heilige. Daarom laten we hen af en toe iets van een kerkdienst meemaken. Deze minikerkdiensten worden gehouden vóór een cantatedienst.

Ouders zijn welkom met hun kinderen in een dienstje van ongeveer een half uur.

Er wordt een kaars aangestoken, er wordt gebeden, gezongen, een Bijbelverhaal verteld met een vertaling erbij naar het heden. De kinderen van 0 tot 4 jaar worden er actief bij betrokken. Ook oudere kinderen zijn welkom.

GODLY PLAY In de Kloosterkerk is er een ruimte die spe­ ciaal ingericht is voor de vertelmethode Godly Play (www.godlyplay.nl). Hier staan kasten met mandjes en dozen vol houten figuren en vilten doeken, waarmee Bijbel­ verhalen kunnen worden uitgebeeld.

Kinderen komen ín het verhaal, wanneer het voor hun ogen wordt neergezet. Zij krijgen de vrijheid te bedenken wat ze mooi vinden, wat belangrijk zou kunnen zijn en wat hun eigen plek in dat verhaal zou kunnen zijn. Als het verhaal is verteld en erover is gepraat, krijgen ze ruimte en materiaal om er mee verder te spelen.

Wanneer De Godly Play ruimte is meestal op zondagochtend open.

Wanneer Zondag 26 november en 27 mei, 9.30 uur

zo 15 10.00 uur Kerkdienst, kinderdienst ma 16 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 18 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert zo 22 10.00 uur Kerkdienst, kinderdienst ma 23 20.00 uur Kloosterkerkkoor zo 29 10.00 uur Kerkdienst, kinderdienst ma 30 20.00 uur Kloosterkerkkoor

AUGUSTUS 2018 wo 1

12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert zo 5 10.00 uur Kerkdienst, kinderdienst ma 6 20.00 uur Kloosterkerkkoor zo 12 10.00 uur Kerkdienst, kinderdienst ma 13 20.00 uur Kloosterkerkkoor wo 15 12.45 – 13.15 uur Pauzeconcert zo 19 10.00 uur Kerkdienst, crèche en kinderdiensten ma 20 20.00 uur Kloosterkerkkoor

zo 26 10.30 uur Cantatedienst, crèche en kinderdiensten › p 18 ma 27 20.00 uur Kloosterkerkkoor

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 41

ACTUELE INFORMATIE De informatie in deze agenda is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Check voor upto-date informatie, aanvullingen en wijzigingen regelmatig de agenda op onze website: www.kloosterkerk.nl/ agenda.

Voor alle activiteiten geldt, tenzij anders vermeld, aanmelden via kerk.bureau@ kloosterkerk.nl.

PRAKTISCH Contactgegevens en bereikbaarheid CONTACTGEGEVENS Kerkelijk bureau Kloosterkerk Lange Voorhout 4, 2514 ED Den Haag telefoon: 070 346 15 76 (planning, administratie en verhuur) e-mail: kerk.bureau@kloosterkerk.nl Openingstijden: di t/m vrij van 9.00 tot 14.00 uur Hoofd kerkelijk bureau Ad van der Linde telefoon: 070 346 15 76 of 06 836 97 313 e-mail: a.vanderlinde@kloosterkerk.nl Kosterij Dick van Woerkom en John Groot telefoon: 06 448 67 280, di t/m vrij van 9.00 tot 14.00 uur e-mail: kosterij@kloosterkerk.nl

BEREIKBAARHEID Predikanten Ds. Margreet Klokke telefoon: 070 323 88 82 e-mail: klokke@Kloosterkerk.nl Ds. Rienk Lanooy telefoon: 070 324 47 79 e-mail: lanooy@Kloosterkerk.nl Jeugdwerker Peter van der Beek telefoon: 06 523 22 741 e-mail: jeugdwerk@kloosterkerk.nl telefonisch spreekuur: di t/m vrij van 9.00 tot 9.30 uur (vaste vrije dagen maandag en zaterdag) twitter: @Ds_Kloosterkerk

Per openbaar vervoer Halte Kneuterdijk: tram 1, bus 22 en 24 Halte Buitenhof: tram 15, 16, 17, 29 & bus 22 & 24 Kijk voor meer info en de actuele vertrektijden op www.9292ov.nl en www.htm.nl Met de auto Parkeren op de openbare weg is zondagmorgen tot 13.00 uur kosteloos.

De dichtstbijzijnde parkeergarages zijn: 1. Noordeinde in de Heulstraat 2. Parkstraat, ingang Oranjestraat 3. Museumkwartier, Korte Voorhout

website: www.kloosterkerk.nl volg ons ook op Facebook

Lid worden van de gemeente van de Kloosterkerk Voelt u zich verbonden met de identiteit van de Kloosterkerk en wilt u verantwoordelijk nemen voor de continuĂŻteit van de gemeente en de activiteiten van de Kloosterkerk, word dan lid. Het inschrijfformulier is te vinden op de website van de Kloosterkerk en ook verkrijgbaar op de informatietafel, te vinden op zondag in de wandelruimte. U kunt ook bellen met het kerkelijk bureau. Nieuwe leden krijgen een uitnodiging voor een kennismakingsbijeenkomst. Elke wijk heeft een

De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 42

contactpersoon die contact op neemt met de nieuwe leden, wonende in zijn/ haar wijk. De leden ontvangen KloosterkerkNieuws per e-mail. De leden leveren een financiĂŤle bijdrage die vergelijkbaar is met een lidmaatschap van een sportvereniging. De leden ontvangen jaarlijks een brief, waarin het bestuur van de Stichting Kloosterkerk, hen informeert over de begroting. De leden bepalen zelf hoeveel zij financieel bijdragen.

VERHUUR

Locatie nodig voor uw evenement?

BIJ EEN HUWELIJK, DOOP OF UITVAART KOMT DE KLOOSTERKERK U WELLICHT IN GEDACHTEN. MAAR WAAR DENKT U AAN BIJ UW KEUZE VOOR EEN LOCATIE VOOR EEN CULTUREEL EVENEMENT, EEN LEZING, CONCERTEN, VERGADERINGEN OF EEN RECEPTIE? De Kloosterkerk, oorspronkelijk een 15e-eeuwse kloosterkapel, is een monument met een verhaal, uniek gelegen op de hoek van het deftige Lange Voorhout en de Parkstraat in het centrum van Den Haag, op loopafstand van het Binnenhof.

Goed bereikbaar met de auto en het openbaar vervoer.

Er zijn veel mogelijkheden. Naast de kerk zijn bovendien andere ruimten beschikbaar voor vergaderingen en sessies.

Ad van de Linde bespreekt de mogelijk­ heden graag met u. Hij is telefonisch bereikbaar op 070 346 15 76 en per mail a.vanderlinde@kloosterkerk.nl. Op de website www.kloosterkerk.nl kunt u ook informatie vinden. Neem gerust contact op want er is veel mogelijk.

Dus zoekt u een locatie die functioneel is én cultuur en historie in zich verenigt, dan is de Kloosterkerk een verrassende keuze en een inspirerende omgeving.

Kies voor de Kloosterk De Klooster | Seizoen 2017-2018 | 43

COLOFON De Klooster is het jaarlijkse magazine van de Kloosterkerk in Den Haag Š2017 Oplage 2.000 exemplaren

Redactie Lorenzo Dorigo, Margreet Kerkmeer (eindredactie), Margreet Klokke, Rienk Lanooy, Gerhard van Roon, Emilie Schreuder

Concept, vormgeving en illustraties De Zagerij ontwerpbureau

Op de cover Arjan van Nijnatten en zijn dochter Saphira

Fotografie Gerhard van Roon

Drukwerk en verspreiding VirtĂšmedia