Spotkanie jest wydarzeniem. Spotykając, czujemy: wszystko trzeba będzie zacząć od nowa. Dawne gesty i dawne słowa muszą nabrać nowego sensu. Ks. Józef Tischner
9. EDYC JA Z AKOPANE
Festiwal Inspirowane górami... wpisuje się od 2012 roku w panoramę imprez kulturalnych Zakopanego. Okazją, by poznawać tradycje artystyczne tego miasta oraz sylwetki ludzi, którzy z nim związali swoje życie, jest rocznica nadania praw miejskich Zakopanemu w dniu 18 października 1933 roku. Celem Festiwalu jest też próba uchwycenia, na czym polega fenomen tego wyjątkowego miejsca wypoczynku pod Tatrami, dokąd tak chętnie przyjeżdżają turyści z kraju i z odległych stron świata. W festiwalowych spotkaniach uczestniczą twórcy, dla których Zakopane i Tatry stanowią niewyczerpane źródło inspiracji. Tegoroczne dni festiwalowe sprzyjają odkrywaniu wartości spotkań twórczych mimo ograniczeń wynikających ze szczególnego czasu pandemii. Serdecznie zapraszam na wydarzenia zorganizowane w ramach Festiwalu, a przez cały rok bądźmy sercem w Zakopanem! Leszek Dorula Burmistrz Miasta Zakopane
F E S T I WA L I N S P I R O WA N E G Ó R A M I … organizowany od kilku lat w połowie października jest formą uczczenia rocznicy nadania Zakopanemu praw miejskich, gdyż w historii miasta dzień 18 października 1933 roku zapisał się jako data wprowadzenia uregulowań prawnych dotyczących infrastruktury niezbędnej dla rozwoju turystyki i sportu. Wraz z modernizacją miasta powstawały coraz lepsze warunki do rozkwitu sztuki i pracy artystów. W programie Festiwalu zwykle zwracamy uwagę na spotkania towarzyszące wydarzeniom artystycznym. Ponieważ w tym roku na ich przebieg ma wpływ sytuacja
związana z epidemią koronawirusa, zatem każde „spotkanie jest wydarzeniem”, jak pisze ks. Józef Tischner. Prawdziwy, głęboki kontakt między ludźmi ma moc przemieniania uczestników spotkania. Jeśli do spotkania ludzi dochodzi za sprawą sztuki – wystawy, koncertu, spektaklu itp. – wówczas ich relacja zostaje wzbogacona wspólnym doświadczeniem artystycznym, nie tylko estetycznym, ale też poznawczym i emocjonalnym. Jeśli nawet oglądamy poznane wcześniej dzieła, to dzięki spotkaniu patrzymy na nie inaczej, czerpiemy z nich nowe inspiracje. Wydarzenie kulturalne staje się cząstką naszego myślenia o sobie samych i o świecie. Dlatego
Tischner podkreślał: „Spotykając, czujemy: wszystko trzeba będzie zacząć od nowa. Dawne gesty i dawne słowa muszą nabrać nowego sensu”. Dotyczy to zarówno relacji międzyludzkich, jak i przeżywania sztuki. W tym roku spotykamy się rzadziej, ale też uważniej. Często spotykamy się za pośrednictwem Internetu. Udostępnianie dzieł artystycznych online daje prymat obrazom i dźwiękom, ale niezbywalną częścią komunikacji zdalnej jest słowo wyświetlane na monitorze. Niektórzy twórcy (np. Jacek Dukaj) twierdzą, że niepostrzeżenie weszliśmy w epokę „postpiśmienną”, w której ludzie porzucają czytanie wymagające wysiłku, czasu i skupienia. Podejmujemy tę diagnozę kulturową jak wyzwanie, ukazując, że wbrew łatwości komunikowania się przy pomocy obrazów, nie można obejść się bez słów pisanych/drukowanych. Przecież nawet autorzy teorii o odbiorcach „(post)piśmiennych” posługują się pismem. Słowo nabiera dodatkowej mocy dzięki starannie dopracowanej formie i służy przekazowi, który stanowi fundament tradycji, nauki, kultury, wszystkiego, co nas ukształtowało i gwarantuje porozumienie w funkcjonowaniu naszej społeczności. „Kultura w sieci” może odwodzić od kontaktu ze słowem
pisanym/drukowanym, ale też może zaostrzyć apetyt na czytanie książek i powrót do przyjemności prowadzenia odręcznych zapisków. Podczas tegorocznego Festiwalu zachęcamy do lektur inspirowanych górami. Miłośnicy wędrówek po tatrzańskich ścieżkach znają po imieniu szczyty, turnie, przełęcze czy doliny. Niektóre nazwy tatrzańskie intrygują, gdyż wiele z nich wiąże się z działalnością gospodarczą, turystyczną i taternicką, a ich brzmienie zdradza, że wywodzą się z języków polskiego, słowackiego, niemieckiego, węgierskiego oraz z gwary góralskiej. W nazwach gór „zaklęty jest obraz rzeczywistości wytworzony przez ludzi w danym miejscu, danym czasie”, jak pisze Agnieszka Jurczyńska-Kłosok, autorka książki „Nazewnictwo Tatr Wysokich”, z którą spotkamy się w czwartek na promocji tej imponującej monografii. Po imieniu znał góry świata Maciej Berbeka. Kochał Tatry, ale wspinał się też na szczyty Alp i Kaukazu, Himalajów i Karakorum, masywów górskich w Afryce, na Alasce i w Nowej Gwinei, gdzie jako przewodnik organizował turystyczne wyprawy wysokogórskie. Jego życie nierozerwalnie złączyło się z Broad Peakiem. 6 marca
1988 roku dotarł do przedwierzchołka Rocky Summit, pokonując zimą granicę 8000 m, co nie udało się nikomu wcześniej. Imię tej góry miało dla niego magnetyczną siłę przyciągania. Szczyt zdobył 25 lat później, 5 marca 2013 roku, i tam już pozostał. Szczegóły dotyczące zarówno wypraw górskich, jak i pracy artystycznej Macieja Berbeki będziemy mogli poznać z jego biografii autorstwa Dariusza Kortki i Jerzego Porębskiego. Spotkanie premierowe na temat książki pt. „Berbeka. Życie w cieniu Broad Peaku” będzie okazją do zmierzenia się z pytaniem: „Czym jest przeznaczenie i czy w ogóle istnieje?”. Polski ślad w nazwie szczytu na krańcach świata zostawił Paweł Strzelecki, który był podróżnikiem, geografem i geologiem. Odkryty przez siebie w 1840 roku najwyższy szczyt Australii nazwał Górą Kościuszki. Warsztaty górskie dla dzieci, które w piątek poprowadzi Michalina Kupper, będą więc ekscytującą podróżą na Antypody. Słowo ma brzmienie, wygląd – jak choćby w tym katalogu. Wyglądem słów drukowanych i pisanych zajmowała się Ewa Dyakowska-Berbeka, projektując logotypy oraz
nieliczone ilości zaproszeń, afiszy, plakatów, dyplomów, wizytówek, pocztówek, programów festiwalowych, koncertowych, teatralnych itp. Wykonywała je m.in. dla Teatru Witkacego, Urzędu Miasta Zakopane i Gminy Tatrzańskiej, Muzeum Tatrzańskiego, Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Zaczynała pracę od pojedynczej litery – od analizy jej elementów, od doboru kroju pisma. Podczas studiów wędrowała po gdańskich kościołach, odwzorowując z kamiennych tablic dawne liternictwo. Niekiedy stylizowanym pismem wypełniała całe plansze. Jej odręczny dukt pisma, rozpoznawalny z daleka, stał się elementem firmowym materiałów reklamowych Teatru Witkacego. O ile preferowała proste (Helvetica, Futura) lub dawne kroje czcionek (Antykwa, Baskerville), o tyle charakter jej pisma był niezwykle osobisty, świetnie współgrając z minimalistycznymi projektami graficznymi. W jej kolażach, prócz skrawków listów, biletów, fotografii, są napisy wykonane cienkim pędzelkiem, czasem pojawia się pojedynczy inicjał. Kaligrafia i typografia uprawiane przez Ewę Dyakowską-Berbekę służyły spotkaniu lub je utrwalały. Były przydatne pozornie przez krótki czas, jak zaproszenie czy
afisz, pamiątkowy dyplom czy program spektaklu. Druki ulotne projektowane przez nią nie uleciały, lecz zostały pieczołowicie zgromadzone w różnych archiwach. W Miejskiej Galerii Sztuki 18 października zostanie otwarta wystawa pt. „Litera – Idea i Forma”, dzięki której będziemy mogli spojrzeć na historię Zakopanego i jego mieszkańców poprzez kaligraficznie pisane dokumenty, druki wyróżniające się urodą typografii oraz różne eksponaty ze zbiorów rodziny Berbeków, Urzędu Miasta Zakopane, Teatru Witkacego, Tatrzańskiego Parku Narodowego, Miejskiej Biblioteki Publicznej, Muzeum Tatrzańskiego i prywatnych kolekcjonerów. Ukazują one, że piśmiennicze i kulturotwórcze dzieje Zakopanego tworzyli i tworzą ludzie, którzy – jak Ewa Dyakowska-Berbeka – traktują nawet drobne formy liternicze jako zadanie wymagające inwencji artystycznej. W trakcie Festiwalu już po raz szósty zostanie wręczona Nagroda im. Macieja Berbeki za najbardziej inspirujący dyplom 2019/2020 w Liceum Plastycznym im. Antoniego Kenara.
Dominantą kolorystyczną tegorocznej edycji Festiwalu Inspirowane górami… są szarości, przywodząc na myśl koloryt gór – granitowych skał i poszarpanych grani rysujących się na horyzoncie. Szarości kojarzą się również z porą zmierzchu, zwaną „szarą godziną”, skłaniającą do refleksji nad mijającym dniem, upływającym czasem, nieoczywistością spotkań. Wbrew wszystkiemu, co w tym roku ogranicza spotkania, życzymy, by godziny festiwalowe stały się wydarzeniami, które zachęcą do intensywniejszego czerpania ze sztuki inspirowanej górami i cieszenia się każdą chwilą spędzoną w Tatrach.
godz.17.00
NAZEWNICTWO TATR WYSOKICH Miejska Biblioteka Publiczna
godz. 16.00
Warsztaty górskie dla dzieci STRZELECKIM Prowadzenie: Michalina Kupper
godz. 18.00
w Liceum Plastycznym im. Antoniego Kenara
Wystawa 18.10–13.12.2020 LITERA — IDEA I FORMA ul. Krupówki 41 www.galeria.zakopane.pl
Miejska Biblioteka Publiczna
PROMOC JA KSIĄŻKI
NAZEWNICTWO TATR W YSOKICH
Agnieszka Jurczyńska-Kłosok
Agnieszka Jurczyńska-Kłosok, doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa (rozprawa „Konceptualizacja przestrzeni górskiej na przykładzie polskiego nazewnictwa Tatr” napisana pod kierunkiem dr hab. Zofii Cygal-Krupy prof. UJ i obroniona na Wydziale Polonistyki UJ w 2014 r.), asystent z doktoratem w Katedrze Współczesnego Języka Polskiego Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, przewodnik beskidzki i tatrzański. Członek Kapituły Literackiej Nagrody Zakopanego, współtwórczyni Powiatowego Konkursu Wiedzy o Języku Polskim dla Szkół Ponadgimnazjalnych Powiatu Tatrzańskiego, prowadząca wykłady dotyczące toponimii Karpat (SKPG w Krakowie oraz KPT im. M. Sieczki w Krakowie), autorka tekstów publikowanych w „Gazecie Górskiej” oraz na oficjalnym portalu Urzędu Miasta Zakopane (www. zakopane.pl), prowadząca spotkania autorskie (Zakopiański Festiwal Literacki, Spotkania z Filmem Górskim w Zakopanem), prelegentka w panelach dyskusyjnych Festiwalu Inspirowane górami im. Ewy i Macieja Berbeków, przewodniczka po Zakopanem (TVP 3 Kraków, program „Pod Tatrami”),
przewodniczka w projekcie „Na tropie beskidzkiej przyrody”. Zdobywczyni I miejsca w Konkursie im. Walerego Goetla na najlepszą pracę doktorską o tematyce górskiej (2016). Książka „Nazewnictwo Tatr Wysokich. Konceptualizacja przestrzeni górskiej” (wyd. Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2020) jest językoznawczym opracowaniem ponad 4,5 tys. polskich toponimów Tatr Wysokich wypisanych głównie z przewodników turystycznych i taternickich ukazujących się od połowy XIX w. do czasów współczesnych. Zgromadzone nazwy posłużyły autorce m.in. do badań nad rekonstrukcją sposobu postrzegania górskiej przestrzeni przez tych, którzy je nadali, i stały się podstawą do utworzenia słownika toponimów wspomnianej części Tatr.
WA R S Z TAT Y G Ó R S K I E
PODRÓŻ DOOKOŁA ŚWIATA Z PAWŁEM STRZELECKIM
Prowadzenie: Michalina Kupper
Ta podróż będzie wyjątkowa. Aby wyznaczyć kurs, musimy najpierw zajrzeć do listów i nielicznych informacji o Pawle Strzeleckim. Dowiemy się, że wspaniały podróżnik nie tylko odkrył najwyższy szczyt Australii, ale sporo więcej istotniejszych „białych plam” i skarbów na Antypodach. Poznamy przepiękne zwierzęta, jakie spotkał po drodze, ale przede wszystkim odkryjemy ludy i społeczności od Ameryki Północnej po Oceanię. Następnie każdy uczestnik spróbuje swych sił w stworzeniu prawdziwie aborygeńskiego rysunku.
MICHALINA KUPPER Pedagożka, trenerka Metody Biegun Marka Kamińskiego, organizatorka wyjazdów na Bliski Wschód, ratowniczka, instruktorka ZHR. Nominowana do Kolosów za podróż po Papui Nowej Gwinei. Prowadzi autorskie warsztaty etnograficzne dla dzieci i młodzieży, tworzy projekty edukacyjne dla najmłodszych w fundacji Orla Straż działającej w Iraku. Zwolenniczka podróży „non exclusive”.
NAGRODA
NAGRODA IM. MACIE JA BERBEKI
Nagroda im. Macieja Berbeki jest przyznawana od 2015 roku najwybitniejszym uczniom Liceum Plastycznego im. Antoniego Kenara w Zakopanem za najbardziej inspirujący dyplom w roku szkolnym. Nagrodę przyznaje Rodzina Berbeków. Autorem statuetki jest Przemysław Wańczyk. „Bryła statuetki jest zainspirowana formą świętej góry Nepalu Machapuchare. Budzi respekt, nie wolno się na nią wspinać, jest chyba ostatnim miejscem na Ziemi nietkniętym
ludzką stopą. Jest metaforą naszego życia, przypomina, że najważniejsza jest droga do celu, a nie sam cel. Na jej szczycie stoi krzesło – symbol nieobecności, nieodwracalnej utraty, ale i pełnego nadziei oczekiwania na powrót. Krzesło, które z pozoru jest nie na miejscu, przekształca obiekt w metaforę, która staje się fizycznym przypomnieniem wszystkich ludzi, którzy żyli, bywali czy też w górach zostali na zawsze”. Przemysław Wańczyk
SPOTK ANIE PREMIEROWE
MACIE J BERBEKA. ŻYCIE W CIENIU BROAD PEAKU
AUTORZY: Dariusz Kortko, Jerzy Porębski
Przejmująca biografia człowieka, którego życie to gotowy scenariusz filmowy. Książka ukaże się 25 listopada nakładem wydawnictwa Agora. Historia Macieja Berbeki zawiera w sobie wszystkie emocje, jakie są udziałem niemal każdego wielkiego himalaisty: radość zdobywania, gorycz porażki, przyjaźń i zdrada, miłość i zadra. Jest jeszcze wielka tajemnica, która czyni tę opowieść fascynującą. Sami kierujemy naszym losem, czy jest on zapisany? Czym jest przeznaczenie i czy w ogóle istnieje? Nasze życie to świadome wybory czy ciąg przypadkowych zdarzeń? Kto wie? Himalaista, przewodnik górski, ratownik TOPR, autor wielu projektów plastycznych (m.in. wystaw), nauczyciel, grafik związany z Teatrem Witkacego w Zakopanem. Maciej Berbeka zdobywca pięciu ośmiotysięczników, pierwszy człowiek, który
zimą przekroczył wysokość 8000 metrów w Karakorum. Zimowy zdobywca Manaslu (wejście bez tlenu), Cho Oyu i Broad Peaku � dwunastej pod względem wysokości góry na świecie, która w marcu 2013 roku zabrała go na zawsze. Berbeka cudem uniknął śmierci na Broad Peaku w 1988 roku. Wraca pokonany. Ta porażka go zmienia. Rzadziej jeździ w góry, zakłada firmę, dba o dom, żonę i synów. Co sprawia, że po 25 latach zwyczajnego i dobrego życia znów pakuje plecak i jedzie właśnie pod tę górę? Co go tam pcha ćwierć wieku później? Niezałatwione porachunki, żądza przygody, zew? A może przeznaczenie? „Przyszłość nie jest jeszcze napisana � mawiał Jerzy Kukuczka. � Ale nie będziesz żyć sekundy dłużej, niż jest ci to dane. Nie uciekniesz od tego, choćbyś nie wiadomo jak próbował”.
O autorach Dariusz Kortko redaktor naczelny katowickiej redakcji „Gazety Wyborczej”, ma na swoim koncie, m.in. bestsellerowe opowieści o Krzysztofie Wielickim, Jurku Kukuczce i Mirosławie Hermaszewskim, napisane wspólnie z Marcinem Pietraszewskim, czy głośną biografię Zbigniewa Religi. Z wykształcenia politolog, jest absolwentem Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. Jerzy Porębski agent literacki i współautor książek górskich � „Polskie Himalaje”, „Lekarze w górach”, scenarzysta, reżyser i producent filmów dokumentalnych o alpinizmie oraz ratownictwie górskim. Członek jury na festiwalach filmów górskich w Hiszpanii, Peru, Czechach czy Bułgarii.
W Y S TAWA
LITERA � IDEA I FORMA
MIE JSKA GALERIA SZTUKI IM. WŁADYS ŁAWA HR. ZAMOYSKIEGO 18.10–13.12.2020
Od 18 października zapraszamy serdecznie do Miejskiej Galerii Sztuki na wystawę pt. „Litera – Idea i Forma”. W ramach Festiwalu Inspirowane górami... oraz w nawiązaniu do 87. rocznicy nadania Zakopanemu praw miejskich, dzięki tej unikatowej wystawie poznacie Państwo sztukę pięknego pisania i fascynację formą i pięknem litery, w kontekście historii bogactwa piśmienniczego i kulturotwórczego Zakopanego. Historia miasta i jego mieszkańców
opowiedziana poprzez prace Ewy Dyakowskiej-Berbeki ze zbiorów i archiwum rodzinnego, Urzędu Miasta Zakopane, Teatru im. St. I. Witkiewicza oraz poprzez eksponaty z archiwów Tatrzańskiego Parku Narodowego, Miejskiej Biblioteki Publicznej im. S. Żeromskiego w Zakopanem, Muzeum Tatrzańskiego im. dra T. Chałubińskiego i licznych kolekcji prywatnych.
Serdecznie dziękujemy Wszystkim, którzy swoim działaniem i otwartym sercem przyczynili się do organizacji 9. edycji Festiwalu im. Ewy i Macieja Berbeków Inspirowane górami...
zespół organizacyjny: Agnieszka NOWAK GĄSIENICA (Zastępca Burmistrza Miasta Zakopane) Joanna STASZAK (koordynator projektu), Beata MAJCHER, Anna SUCHOWIAN (promocja, Zakopiańskie Centrum Kultury) Lidia ROSIŃSKA-PODLEŚNY, Anna HEBDA, Justyna WIECZOREK (Miejska Galeria Sztuki im. Wł. hr. Zamoyskiego), Agata BALCEROWSKA-CAŁKA, Krzysztof BERBEKA, Stanisław BERBEKA Iwona PAWŁOWSKA, Katarzyna STACHOŃ-GROBLOWY, Katarzyna SZWAJNOS-RÓŻAK
Fotografie ze zbiorów rodziny Berbeków, Agnieszki Jurczyńskiej-Kłosok, Michaliny Kupper oraz Narodowego Archiwum Cyfrowego. Ikonografia ze zbiorów Ośrodka Dokumentacji Tatrzańskiej TPN (s. 21).