Dynamisch

Dynamisch magazine met perspectief

SPECIAL

N E D I E H OVER ING K R E W N SA M E

Nederland krimpt!

Of kunnen we er nog wat tegen doen?

RIVM verhuist | VenW maakt ruimte voor Rivier | Gemeenten wacht noodweer Ziekenhuizen moeten keuzes maken | Uitgesproken: Jan Franssen (CvK Zuid-Holland) jaargang 9 | september 2010

Colofon

Dynamisch is het magazine voor relaties van PRC. Het blad verschijnt in een oplage van 12.000. Aan de inhoud hiervan kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen uitsluitend met toestemming van PRC B.V. Redactieadres Dynamisch Postbus 1051 2410 CB Bodegraven t (0172) 63 14 14 f (0172) 61 19 02 e dynamisch@prc.nl i www.prc.nl Bladmanagement Nicolette Brinkers-Vonk Redactie Dorinda Berkman Rick Bleeker Leo van der Kemp Kees Noort Machteld Vroom Realisatie en productie ZB Communicatie - Ede

De werkplek van...

Vormgeving ZB/Bart Kaper

Els van Odijk (directeur Rijksakademie Amsterdam)

Fotografie Winand Stut (cover en reportage, e.a.)

Pepijn van den Broeke Onno Kummer John Voermans Janita Sassen Drukwerk Bureau Modderkolk Dynamisch wordt gedrukt op 9lives55, een papiersoort met gecertificeerd milieukeurmerk.

PRC is onderdeel van ARCADIS, divisie Gebouwen

De werkplek is vooral de plek van waarúit je werkt, vindt Els van Odijk, directeur van de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam.

Zij beschikt weliswaar over twee werkkamers, maar omdat ze zichtbaar wil zijn en wil weten wat er speelt, trekt ze er vaak op uit.

Kunt u uw werkplek omschrijven? “Op de begane grond zitten zes grote werkplaatsen, onder meer voor keramiek, metaal en houtbewerking. Maar ook een schilderlaboratorium en een grafische werkplaats met de modernste technieken. Op de eerste verdieping zijn veertig à vijfenveertig ateliers en op de zolder bevindt zich het ‘mediaschip’. In de voormalige manege zitten ook nog vijftien ateliers.”

We vragen naar uw werkplek en u noemt de ateliers. “Ja, het is mijn werk om te zorgen voor optimale facilitering van de kunstenaars die hier verblijven.

In totaal zijn dat er ruim vijftig, van wie ARCADIS en PRC er altijd een aantal steunen in de vorm van een fellowship. De helft van de residents komt uit Nederland, de andere helft van all over the world. Ik voel me verbonden met de plek waar zij werken.”

Komt u er vaak? “Twee maal per jaar doe ik een officiële rondgang, maar in de praktijk loop ik zeker

02 september 2010 Dynamisch

wekelijks een atelier binnen. Wil ik de buitenwereld met deze binnenwereld verbinden, dan moet ik in de eerste plaats weten wat hier speelt. Dat kan niet als je de hele week achter je bureau zit. Als ik een hele dag geïsoleerd op mijn kamer zit, vind ik al dat ik me teveel afsluit. Als ik een stuk moet schrijven bijvoorbeeld, doe ik dat het liefst 's avonds of 's nachts.”

U heeft twee kamers? “Dat is zo ontstaan en ik vind het prettig. In deze kamer vinden ontmoetingen en besprekingen plaats, de andere is meer voor mezelf.”

Waaraan moet uw kamer voldoen? “Ik vind het belangrijk dat ik als directeur zichtbaar ben en dat mensen me altijd kunnen aanspreken. Ik moet er niet aan denken op de bovenste verdieping in zo'n toren te zitten. Soms leidt het een beetje af, maar als ik me móet concentreren, kan ik de boel dicht doen.

Ik vind wel dat het als eigen kamer moet voelen. Ik maak het persoonlijk met relevante boeken en schilderijen, niet met familiefoto's.”

Zie ik op de binnenplaats nou twee konijnen huppelen? “Ze waren onderdeel van een performance-kunstwerk en zijn daarna gebleven.”

Inhoud 04 Uit de wereld van PRC Dynamisch Nieuws

08 Noodweer op komst Achtergrond

14

16

10

18

09 De toekomstplannen van het RIVM Achtergrond

14 Ruimte voor de Rivier Reportage

16 Achtergrond Yvonne Wilders (Bestuurslid NVZD)

SPECIAL

N E D I E H R E OV E R K I N G

SA M E N W Krimp: wat doen we er tegen? 10

18 Uitgesproken Jan Franssen (Commissaris van de Koningin)

19 Het perspectief van Peter Schroote 20 De Eerste Keus van Thom de Graaf Dynamisch september 2010

03

Dynamisch Nieuws

Slimme werkprocessen Schep voorwaarden voor betere samenwerking door herinrichting van de oudbouw, gecombineerd met nieuwbouw.

Dat was de opdracht waar PRC zich voor gesteld zag bij de divisie Diagnostiek van de Stichting Sanquin Bloedvoorziening in Amsterdam.

Onderzoek bouwregels In opdracht van de Europese Commissie (EC) voert PRC een omvangrijk onderzoek uit naar alle regelgeving op het gebied van duurzaamheid in de bouw. Het doel: onderzoeken of aanvullende wetgeving vanuit Brussel wenselijk is.

“In alle 27 Europese lidstaten,” zegt Mischa Kok, senior adviseur Strategisch Advies bij PRC, “inventariseren we landelijke en lokale wetten. Ook kijken we naar de initiatieven uit de markt zelf, zoals het BREEAM-meetsysteem. Het gaat om de totale bouwwereld: van dakkapellen tot stedelijke ontwikkeling.” De EC wil duurzaamheid in de bouw stimuleren. Het is echter denkbaar dat een maatregel in het ene land effectief is, maar in het andere land juist hinderlijk werkt. De bouwwereld in Zweden is totaal anders dan in bijvoorbeeld Italië. “Ik kan me voorstellen dat in bepaalde landen een informatie-campagne effectiever kan zijn dan dwingende maatregelen.”

Om een compleet beeld te vergaren, heeft PRC in samenwerking met de TU Delft een enquête opgesteld en naar tientallen ministeries, overheden en (bouw)adviseurs gestuurd.

“In september presenteren we een tussenrapport,” zegt Mischa. “Dat evalueren we uitgebreid met betrokkenen en deskundigen. Aansluitend schrijven we dan onze conclusies en aanbevelingen.”

04 september 2010 Dynamisch

PRC werd ook gevraagd het werkproces in beeld te brengen en suggesties te doen ter verbetering.

“We willen de werkprocessen slimmer inrichten, zodat er meer synergie kan zijn tussen afdelingen binnen en buiten mijn divisie”, zegt directeur Ruben Baumgarten van de divisie Diagnostiek. In deze divisie komen dag en nacht bloedmonsters binnen die getest moeten worden in verschillende apparaten. Binnen één etmaal moeten de monsters alle stappen doorlopen hebben. “We hebben

gezocht naar ordeningsprocessen”, zegt senior adviseur PW Versluijs van PRC, die de supervisie had over het proces. “Hoe kun je de apparatuur zo efficiënt mogelijk inzetten en hoe kun je organisatiedelen zo optimaal mogelijk ten opzichte van elkaar situeren?”

De voorstellen die PRC heeft gedaan, worden door de divisie uitgevoerd. Het was een vernieuwende opdracht en zowel Ruben Baumgarten als PW versluis vinden dat die uitstekend verlopen is. Ruben Baumgarten: “We zochten en vonden een partij met veel ervaring in de zorg die ons goed kon begeleiden.” De bouw van de nieuwe locatie start in 2011; de herinrichting van de oudbouw staat gepland voor 2012.

Zoek en vind:

geregistreerd kostenmanager Hoe weet je of een kostendeskundige ook écht deskundig is? De stichting Register Kostenmanager Nederland (RKN) doet een poging zo objectief mogelijk de ‘toppers’ te registreren, zodat opdrachtgevers hen makkelijker kunnen vinden.

Een externe partij toetst voor RKN de deskundigheid op basis van ervaring en opleiding. Voorzitter van de stichting en partner van PRC Martijn Gesink: “Zie het als een keurmerk. Prettig voor opdracht gevers die ervaren kostenmanagers zoeken met specifieke ervaring, bijvoorbeeld in bouwkunde, installatietechniek of grond-, weg-, en waterbouw. Stel dat een gemeente een groot project uitvoert, bijvoorbeeld het slopen van een industrieterreinen. De projectleider van de gemeente kan dan bij ons terecht om een geschikte kostenmanager te vinden.”

Alle geregistreerden zijn te vinden op de website. Martijn: “De stichting spreekt geen voorkeur uit. Als een opdrachtgever een keuze voor een specifieke kostenmanager heeft gemaakt, leveren wij de contactgegevens.” Naast dat de RKN registreert, mengt de drie jaar oude stichting zich ook in de discussies over het vak. Martijn Gesink: “Bijvoorbeeld als ten onrechte wordt gesteld dat ramingen uit ons vak voorspellingen zijn die langs magische weg tot stand zouden komen.”

Er staan inmiddels 21 managers op de lijst. Martijn Gesink doet een oproep aan kostenmanagers zich te melden en door de RKN te laten toetsen. Zie www.stichtingrkn.nl.

Helpdesk-Plus Wie vragen heeft over de bouwregelgeving in Nederland kan daarvoor terecht op de website van het Ministerie van VROM. Daar bevindt zich een helpdesk die vragen over zaken als vergunningvrij bouwen, brandveiligheid en bouwtechnische voorschriften snel en adequaat beantwoordt.

Die helpdesk is al enige tijd uitbesteed aan marktpartijen. “Wat maar weinig mensen weten, is dat de antwoorden vanaf 2003 afkomstig zijn van PRC”, zegt Jeroen Bunschoten, senior adviseur bij PRC. “VROM heeft ons gevraagd dit te verzorgen. Op dit moment hebben we al meer dan 30.000 vragen beantwoord. En daar zijn we eigenlijk best trots op.”

Zo trots zelfs, dat PRC besloten heeft de helpdesk verder uit te breiden. In de tweede helft van dit jaar lanceert PRC de helpdesk-Plus, mét een adviesonderdeel. “We hebben gemerkt dat daar onder andere bij architecten, projectontwikkelaars en aannemers belangstelling voor is.

Zij lopen soms vast bij de ontwikkeling van het bouwplan: Hoe hoog moet dat hekje zijn? Is er een extra vluchttrappenhuis noodzakelijk? Dan sturen ze ons de vraag met een schets van de situatie. En wij denken mee over de oplossing, zodat ze daarna snel door kunnen.” De help desk-Plus gaat naar verwachting in het derde kwartaal ‘live’.

Opening ‘The British School in The Netherlands’ (foto © Christel van Meeuwen)

Leren van een school Prinses Máxima verrichtte op 22 juni de officiële opening - alleen daarom al was het een bijzonder project. ‘The British School in The Netherlands’ liet in Leidschenveen een nieuw onderkomen bouwen voor 576 leerlingen, plus een kinderdagverblijf en een sportzaal.

De eerste plannen dateren van begin 2006.

ARCADIS was betrokken bij het voor ontwerp en de selectie van de architect en ontwikkelde vervolgens de campus (investeringskosten 23 miljoen euro). Deze bestaat uit drie duurzame gebouwen op een groot terrein.

“Een leerzaam project”, zegt adviseur Tobias Wind van PRC. “Je maakt bij Kostenmanagement niet vaak mee dat je drie jaar lang continu bij een project betrokken bent. En bijzonder om samen te werken met de nieuwe collega’s binnen de Divisie Gebouwen van ARCADIS. Ik had veel contact met de ARCADIS-collega’s die zich bezighielden met bouwkundige en installatietechnische engineering.” Tobias vond het ook boeiend vanwege de communicatie.

“Met uiterst beleefde Engelstalige schoolbestuurders tegenover je, die zelden of nooit bouwprojecten meemaken, moet je soms hard je best doen om zeker te weten dat de boodschap duidelijk overkomt en je tegelijk niemand voor het hoofd stoot.”

Klussen maar Op 15 juni stak een groot aantal PRC vrijwilligers de handen uit de mouwen tijdens de PRC Klusdag. Dit keer ging een groep van veertig medewerkers aan de slag bij zorginstelling Vanboeijen in Assen, die mensen met een verstandelijke beperking begeleidt.

Vanboeijen is op drachtgever van PRC. De tuin werd onder handen genomen, er werd gesnoeid, schoongemaakt en er werden hekwerken geplaatst.

Alles onder het motto ‘PRC-ers bouwen niet alleen op papier, maar steken ook zelf de handen uit de mouwen’. De inmiddels bijna traditionele Klusdag is één van de manieren waarop PRC invulling geeft aan haar maatschappelijke betrokkenheid. “We richten ons op maatschappelijke instellingen en doen klussen die wel noodzakelijk zijn, maar waarvoor eigenlijk geen budget is”, aldus Dorinda Berkman, assistent communicatie bij PRC. “Het was voor alle partijen een groot succes. Volgend jaar zeker weer”, aldus Dorinda, die de dag coördineerde.

Dynamisch september 2010

05

Trainingen Procesmanagement & Mediation Blok 1: 30 september en 1 oktober 2010 Blok 2: 28 en 29 oktober 2010 PRC Training organiseert i.s.m. INHOLLAND Academy Themaclasses voor Bouw en Techniek.

Een ‘class’ omvat 6 wekelijkse bijeenkomsten: Financieel Management van 7 oktober tot 18 november 2010 Procesmanagement van 9 december 2010 tot 27 januari 2011 Voor meer informatie: PRC Training, tel. (0172) 63 14 14, info@prctraining.nl of via www.prc.nl/training

Bijeenkomsten De bestuurder als procesmanager en de nieuwe generatie ruimtelijke ontwikkeling i.s.m. de praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling van de TU Delft 1 oktober 2010 HO Onderwijs Atelier - ‘Campusontwikkeling in tijden van economische crisis’ 6 oktober 2010

Duurzame allure In november 2010 verhuist ARCADIS N.V. naar het nieuwe hoofdkantoor in Amsterdam. PRC is - vanzelfsprekend - verantwoordelijk voor het projectmanagement.

Het Corporate hoofdkantoor van ARCADIS vertrekt na ruim een eeuw uit Arnhem. De nieuwe vestigingsplaats wordt hét zakencentrum van Nederland: de Zuidas in Amsterdam. Het hoofdkantoor van de multinational heeft wereldwijd een spinin-het-web functie en krijgt dus ook een internationale uitstraling. De verbinding tussen mensen staat centraal in het ontwerp. Dit wordt gesymboliseerd door een centraal trapgat tussen de twee verdiepingen, dat bijdraagt aan de toegankelijkheid tussen bestuur en stafmedewerkers.

“Al is het geen grootschalig project, het is wel een heel bijzondere opdracht,” zegt Ronald Daalman, adviesgroephoofd Corporate & Commercieel vastgoed en projectmanager bij PRC. “Ook door de internationale samenwerking met architect Neal Hudson van RTKL, het Amerikaanse architectenbureau van ARCADIS. We moesten over en weer rekening houden met cultuur- en tijdsverschillen.

Dat vormde een extra uitdaging. Verder heeft RTKL in het ontwerp voor het ARCADIS hoofdkantoor veel aandacht en ruimte gegeven aan duurzaamheid. We streven naar het verkrijgen van het Amerikaanse duurzaamheidscertificaat LEED (Leadership in Energy and Environmental Design), dat als een van de weinige certificaten ook inspeelt op inbouwpakketten - interieurs - van gebouwen.”

Voor meer informatie: tel. (0172) 63 14 14, info@prc.nl of via www.prc.nl

Vastgoed in conditie Het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) is verantwoordelijk voor de gemeentelijke Rotterdamse gebouwenvoorraad - in totaal maar liefst vierduizend vastgoedobjecten.

Van vijftienhonderd daarvan, variërend van scholen, culturele voorzieningen tot sportcomplexen, wordt de komende drie jaar de conditie in kaart gebracht. Want, zo zei wethouder Hamit Karakus van Wonen en Vastgoed: “Waarborging van kwaliteit is juist voor deze openbare gebouwen van groot belang.” Als alles volgens planning verloopt, zijn alle panden eind 2012 ‘doorgemeten’ en is er een meerjaren onderhoudsplan vastgesteld. Vijf adviesbureaus voeren de conditiemeting uit. Daarvan is PRC er één. Zij onderzoeken per jaar vijfhonderd objecten. Dat gebeurt via de zogeheten NEN 2767 norm, de algemene en internationale standaard, die PRC mede heeft ontwikkeld. “We zijn trots en blij met deze opdracht”, zegt projectleider Sandra Rusman. De eerste contacten tussen PRC en de gemeente over dit project dateren van november 2009. “We hebben de klus onder meer gekregen dankzij een zeer gedegen Plan van Aanpak. Het is een goed basisdocument geworden voor de toekomst.” PRC doet dit jaar de eerste zestig conditiemetingen.

06 september 2010 Dynamisch

Van links naar rechts: R. van de Ven, E. Deiman, H. Snoek en M. Heijmans Handenschuddend: W. Ouwens (links) en H. Rotgans

Dynamisch Nieuws Provinsjehûs op schema In het voorjaar van 2009 werd in Leeuwarden gestart met het afbreken van het oude Provinsjehûs. Met uitzondering van de tweelaagse kelder en de ‘Panden 52 en 64’. Deze twee monumenten moesten behouden blijven en worden gerenoveerd.

De één (64) wordt volledig geïntegreerd in de nieuwbouw, de ander wordt ermee verbonden door middel van luchtbruggen. Het bijzondere ontwerp is van Soeters van Eldonk Architecten.

Eén loket Met ingang van 1 oktober 2010 wordt de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht van kracht. Gemeenten zijn dan definitief verplicht de Omgevingsvergunning te hanteren voor initiatieven op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling en bouw.

De omgevingsvergunning komt in de plaats van meer dan twintig gemeentelijke en provinciale vergunningen, waaronder bouw-, milieu- en kapvergunningen. “Voor burgers en bedrijven is dat absoluut een verbetering,” zegt Jorn van Overschot, teamleider Klant Contact Centrum van de OVER-gemeenten, de werkorganisatie van de gemeenten Oostzaan en Wormerland. “Mensen kunnen voortaan bij één loket terecht. De gemeente wordt voor al deze vergunningen de verantwoordelijke partij. Daar komt bij: voor bouwen moeten we binnen acht weken antwoorden, dat was twaalf weken.”

En nee, dat is volgens Jorn van Overschot geen kwestie van even wat bureaus tegen elkaar aanschuiven.

“Er ontstaan nieuwe rollen, nieuwe functies en er moet vooral intensiever worden samengewerkt - bijvoorbeeld met de mensen van handhaving. Je moet je organisatie dus anders inrichten. Er komt ook een professioneel digitaal loket. Als kleine gemeenten hebben wij niet alle specifieke kennis in huis, dus hebben we PRC ingeschakeld. Zij hebben hier ervaring mee. Bovendien, ik ben toch geneigd het proces vanuit mijn eigen afdeling te bekijken. PRC kijkt naar de samenhang met de hele omgeving.”

Verantwoord besluit Het wordt inmiddels gebruikt, tot volle tevredenheid van de opdrachtgever: het Green Exploitation Plan (GEP). Met deze tool kan de verhouding tussen exploitatiekosten, duurzaamheid en prestatie van vastgoed bepaald worden. Dat stelt gebruikers in staat een besluit te nemen over de gewenste mate van duurzaamheid in relatie tot de exploitatielast.

PRC ontwikkelde deze tool en adviseur Marjan Peppelman verwacht er veel van.

“Het biedt onze opdrachtgevers echt toegevoegde waarde, zoals blijkt uit de enthousiaste reacties die we krijgen. Dankzij GEP weet je in een vroegtijdig stadium wat de kosten zijn én krijg je

Volgens bouwheer Jeroen van der Ster is de locatie van het Provinciehuis uniek: in de oude binnenstad, omringd door winkels, restaurants en woonhuizen. De omliggende bebouwing staat op vijf meter afstand van de bouwput. De logistiek van het project kent daardoor de nodige uitdagingen. Het toegestane aantal vrachtwagens in de binnenstad is beperkt. Daarom is vlak buiten Leeuwarden een bufferlocatie aangelegd voor te leveren materialen. De nieuwbouw en renovatie lopen op schema én binnen budget. Eind 2011 verhuizen de ambtenaren van de tijdelijke huisvesting naar hun nieuwe onderkomen. Jeroen van der Ster, van de provincie: “De nieuwbouw van ons Provinsjehûs is een politiek gevoelig project. Daarnaast is het monumentale deel al honderden jaren de plek waar Gedeputeerde Staten gehuisvest zijn en dat is, in de traditievolle provincie die Fryslân is, belangrijk. In de samenwerking met PRC merk ik nadrukkelijk dat ons project niet alleen technisch wordt aangevlogen, maar dat er oog en oor is voor de eerder genoemde gevoeligheden. En daar ben ik blij mee.”

inzicht in de verhouding tussen kosten, duurzaamheid en prestatie.”

De duurzaamheid van het project wordt in kaart gebracht aan de hand van de erkende methode BREEAM-NL, die kijkt naar zaken als gezondheid, energie, transport en materialen.

Ook de vastgoedprestatie wordt vastgelegd (via een methode van NEPROM) en de exploitatiekosten worden berekend. “Zo laten we zien wat er gebeurt met duurzaamheid en kosten bij de keuzes die je maakt. Je krijgt inzicht en kunt een verantwoorde keuze voor optimale huisvesting maken”, aldus Marjan.

Dynamisch september 2010

07

Leo van de Kemp bepleit intergemeentelijke samenwerking

Noodweer op komst De Nederlandse gemeenten staan voor grote problemen. En die kunnen ze niet alleen oplossen, zegt Leo van der Kemp, directeur Divisie Gebouwen van ARCADIS en algemeen directeur van PRC. “Samenwerking is onontkoombaar.”

Noodweer aan de horizon: er komt een ongekende Haagse bezuinigingsgolf aan, de vastgoedmarkt staat zwaar onder druk, de huizenmarkt is onrustig en veel bedrijfsterreinen verpauperen. Ga er maar aan staan, als gemeente. De problemen die dreigen, kunnen gemeenten niet in hun eentje oplossen, zegt Leo. “Die overstijgen de gemeentegrenzen. Betrokkenen moeten anders gaan denken, veel meer om zich heen kijken.

Want de moeilijkheden die eraan komen, zijn niet langer te negeren. Wethouders zullen de komende tijd duidelijke prioriteiten moeten stellen. En dan vooral met een visie op de langere termijn.”

moeilijkheid: de grote leegstand.

Er is zes miljoen vierkante meter kantoor structureel te veel in Nederland. Daar is geen emplooi voor. Bovendien is een groot deel verouderd. “Tot voor kort was de gedachte bij ontwikkelaars, beleggers en gemeenten dat de waarde van vastgoed altijd stijgt. De exploitatiemogelijkheden voor de langere termijn waren van ondergeschikt belang. Er werd niet gekeken naar behoefte. Nu de vastgoedzeepbel uit elkaar is gespat, zitten we met een overschot”, zegt Leo. Tweede probleem: de woningmarkt stagneert. Doorstroming komt daarom moeizaam op gang. In landelijke gebieden is daarnaast sprake van ontvolking: mensen trekken weg en dorpen verpauperen. Grote vraag daar: hoe houd je de voorzieningen op peil?

Belangen Verouderd

Eerst nog maar even over de problemen. Wie langs industrieterreinen en kantoorpanden rijdt, ziet de eerste

SPECIAL

N E D I E H R OVE KING SA M E N W E R

Voor veel gemeenten dreigt noodweer

08 september 2010 Dynamisch

Ook Leo heeft niet één-twee-drie alle oplossingen paraat - daarvoor is de situatie te complex. Wat vaststaat is dat het vanaf nu vooral moet gaan om toekomstige waardeontwikkeling, in plaats van korte termijn winsten. Een omslag van ‘investeren’ naar ‘exploiteren’. Financiers en beleggers stellen hogere eisen en nemen minder risico’s. “Maar”, zo zegt hij, “het begint ermee dat gemeenten op zoek gaan naar de gemeenschappelijke belangen. In mijn ogen is samenwerking onontkoombaar.” Neem een dorp dat een nieuwe sporthal nodig heeft. Het sentiment in de raad moet zodanig zijn, dat ze verder kijkt dan de eigen gemeentegrenzen. “We zullen de wethouders moeten helpen; dat er overleg plaatsvindt met buurgemeenten. Waarom niet een nieuwe, gezamenlijke sporthal tussen twee of drie gemeenten in? Die wordt betaalbaar en gemeenten houden geld over voor andere zaken. Dit geldt voor voorzieningen, zoals sporthallen, scholen, zwembaden, theaters en industrieterreinen, maar ook voor woningbouwprogramma’s.”

Gemeenten moeten de effecten van de besluiten op langere termijn zien. Leo: “Twee halve schooltjes hebben geen overlevingskans, twee halfvolle industrieterreinen kosten alleen maar geld. Dat moet tussen de oren van de wethouders en de gemeenteraden. En dat is lastig, want die denken vaak in bestuurlijke termijnen van vier jaar.”

En daar komt volgens Leo de provincie om de hoek kijken. “Het is logisch”, zegt hij, “dat de rol van de provincies belangrijker wordt. Die kunnen regionaal denken en zo het benodigde draagvlak creëren. Ze kunnen zien wat waar nodig is en de gemeenschappelijke belangen duiden. De provincie moet een belangrijke, coördinerende rol krijgen. Anders wordt het voor de afzonderlijke gemeenten echt heel moeilijk. Dan nog zal het de provincies heel wat moeite kosten om iedereen binnenboord te houden. Want natuurlijk spelen er op gemeentelijk niveau emoties mee als: waarom zij wel een theater en wij niet?

De provincie kan het hogere belang beter laten zien dan de buurgemeente.”

RIVM verhuist naar Utrecht

Toekomstplannen Het RIVM - voluit: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu - gaat verhuizen van Bilthoven naar Utrecht. Althans, zeer waarschijnlijk. Bestuurlijk coördinator Jos Nouwt: “Zolang de handtekeningen niet definitief onder de contracten gezet zijn, houd ik alle opties open.”

Maar de intentie is een verhuizing, toch? “Inderdaad. Maar zolang een verhuizing niet definitief is, spreek ik liever van nieuwbouw.”

Vanwaar de wens? “Om twee redenen. Het RIVM is van oudsher een relatief gesloten onderzoeksinstelling. Dat verandert: we willen meer in verbinding staan met de kenniswereld en met andere onderzoekscentra. Daarom is het idee ontstaan om naar het Utrecht Science Park te verhuizen, op de Uithof. In Bilthoven zitten we toch wat verscholen. De tweede reden is van financiële aard.

Nu hebben we ruim 100.000 vierkante meter, verdeeld over tientallen gebouwen. We willen naar één gebouw van 53.500 vierkante meter.

Dat is bijna een halvering.”

PRC-partner Henri Verploegh vertelde: “Het RIVM gaat meer de regie voeren over het vaccinonderzoek en minder zelf uitvoeren.” “Exact. Daarom kunnen we in de nieuwe opzet ook met een kleiner gebouw toe. De filosofie achter de huidige huisvesting is dat we zelf onderzoek doen.”

Welke eisen stelt u aan het nieuwe gebouw? “Het moet financieel aantrekkelijk zijn, dat is het hoofddoel. Ik heb mijn nek uitgestoken voor een jaarlijkse besparing van vier tot acht miljoen euro aan huisvestingskosten - inclusief gerelateerde kosten voor postbezorging, bewaking, asfaltering, energie en schoonmaak.

Bijkomend voordeel van één gebouw is dat medewerkers meer met elkaar in contact zijn, waardoor ze efficiënter en meer geïntegreerd samenwerken.”

De intentie om naar Utrecht te verhuizen, wie staan daar achter? “Het RIVM zelf. Het Ministerie van VWS, de Rijksgebouwendienst, de Universiteit van Utrecht en de burgemeester van Utrecht.”

Welke rol speelt PRC tot nu toe? “Een heel belangrijke als adviseur bij de ontwikkeling van onder meer het eisenpakket, de kosten en de exploitatie. Kennis over de bouw van een specifieke functie als een laboratorium is bij de overheid gedeeltelijk voorhanden, maar PRC heeft inhoudelijk meer expertise. Én meer ervaring. PRC denkt ook mee over duurzaamheid. Dat is natuurlijk cruciaal, bij een instituut dat de M van Milieu in de naam heeft.”

Wat zijn de volgende stappen? “Het eisenpakket moet verder uitgewerkt worden. We zijn het met Utrecht eens over de grondprijs, maar ook dat moet verder uitgewerkt. We moeten toetsen of een PPS-contract, waarbij één partij het project van ontwerp tot beheer in handen krijgt, de logische vorm van exploitatie is - wat ik overigens wel verwacht bij een project van deze omvang.”

Het bestaande complex in Bilthoven

Dat kan niet meer mis, toch? “Zolang de handtekeningen niet definitief onder de contracten gezet zijn, houd ik alle opties open.”

Wat zijn in dat traject de hete hangijzers? “De financiële verantwoording is cruciaal. De grondopbrengst van het huidige terrein is nog ongewis. Aan de kant van de investeringen moeten we binnen de budgetten blijven. En vooral: de berekeningen van de structurele besparingen moeten kloppen.”

Een nieuw kabinet is in de maak. Vreest u in deze tijden van zuinigheid niet een ministeriële rode streep? “Eerlijk gezegd niet. Voorwaarde is wel dat wij de besparingen hard weten te maken. Ik moet de minister nog tegenkomen die nee zegt tegen besparingen. Het investeringsbedrag zal een minister niet afschrikken, als de besparingen bewezen worden.”

Verhuist het Nederlands Vaccin Instituut ook mee? “Gedeeltelijk. Het productiegedeelte wordt afgestoten, het onderzoeksgedeelte gaat mee. Het Planbureau voor de Leefomgeving, nu ook nog onderdeel van het RIVM, gaat naar Den Haag.”

Voor de procesbegeleiding in de komende periode heeft u een Europese aanbesteding moeten doen. PRC heeft een voorlopig 1-jarig contract gewonnen. Waarom? “Heel simpel: PRC, die hiervoor samenwerkt met het bureau OPPS, kwam als beste uit de bus als je kijkt naar prijs en kwaliteit. Overigens, we hebben niet de intentie om aan het eind van dat jaar afscheid te nemen.”

Dynamisch september 2010

09

Krimp:

10 september 2010 Dynamisch

wat doen we er tegen?

In 1950 waren er tien miljoen Nederlanders. Inmiddels staat de teller op ruim zestien miljoen. Deze indrukwekkende groei is ten einde: het aantal inwoners van ons land daalt. Dat is al zichtbaar in het noorden van Friesland, Noord-Oost-Groningen, Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen.

En daarom moeten bestuurders nu ingrijpen. Maar hoe?

Dynamisch september 2010

11

Over ontbouwen en extensiveren Meer dan twintig miljoen Neder landers zouden er komen: dat voorspelden demografen in 1947 en nog eens in 1967. Dat lijken we niet te gaan halen. Sterker nog: we zien in Nederland zelfs bevolkingsdalingen, zoals in het Noorden van Friesland, Noord-Oost-Groningen, Zuid-Lim burg en Zeeuws-Vlaanderen. De krimp lijkt permanent. PRC doet onderzoek naar dit fenomeen en adviseert gemeenten hoe te reageren.

Senior adviseur Mark Rutherglen was daarvoor in Holwerd. Onder de noemer ‘lessen uit Holwerd’ pleit hij voor intergemeentelijke samenwerking.

“Leegstand, het wegvallen van voorzieningen: hoe gaan gemeenten in Nederland daarmee om? De aanpak die PRC daarvoor ontwikkeld heeft, is gebaseerd op samenwerking. We gaan met regionale partijen om tafel, zoals coöperaties, gemeenten, bewoners, provincie en maken samen scenario’s. Welke

kant gaan de ontwikkelingen op in een bepaald gebied? Op basis daarvan doen we aanbevelingen, zoals: voeg panden samen en maak er grotere, meer aantrekkelijke woningen van. Zet in op ontbouwen of juist op extensiveren, slopen en minder bouwen dus. Maar we stellen ook krimpregisseurs aan die particuliere initiatieven begeleiden. Op dit moment zijn we deze ervaringen aan het doorontwikkelen en bekijken we wat bijvoorbeeld de juridische en planologische mogelijkheden zijn. Maar ook: hoe zetten we intergemeentelijke samenwerking op de kaart?

Daarmee willen we de negatieve spiraal van krimp keren: als je te lang wacht, ben je te laat.”

“We willen de negatieve spiraal van krimp keren: als je te lang wacht, ben je te laat”

12 september 2010 Dynamisch

Dynamisch september 2010

13

VenW vernieuwend bij project Ruimte voor de Rivier

Boer zoekt aa Minder overstromingen door het water meer ruimte te geven. Dat is in een notendop het programma Ruimte voor de Rivier van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Het Ministerie introduceert een geheel nieuwe werkwijze en werkt intensief samen met betrokken bewoners en partners zoals het Waterschap.

Er hebben mensen wakker gelegen in de Overdiepse polder, tussen Waalwijk en Geertruidenberg. Het is één van de 39 plekken in Nederland waar de rivier meer ruimte krijgt (zie ook kader). Projectmanager Maartje Thijssen van Waterschap Brabantse Delta kent de sentimenten. “Zeventien gezinnen kregen te horen dat hun grond, waarop ze vaak al generaties lang een boerenbedrijf bestieren, nodig is als waterbergingsgebied. Bij hoog water wordt dat onder water gezet om het stedelijk gebied te beschermen. Ik zou me goed kunnen voorstellen dat sommige mensen na zo’n boodschap de hakken in het zand zetten.” Maar dat gebeurde nu juist Wat is Ruimte voor de Rivier? níet. Volgens Ingrid Klokke, manager De afgelopen eeuwen hebben rivieren in Nederprogrammabeheersing van het proland steeds minder ruimte gekregen. Ingrid Klokke, gramma Ruimte voor de Rivier, is dat manager programmabeheersing van het prohet gevolg van de nieuwe manier gramma Ruimte voor de Rivier van RWS: “De regevan samenwerken. “We werken ring neemt daarom maatregelen om de veiligheid decentraal: niet de ‘grote’ overheidste vergroten en daarmee in de toekomst het rivieorganisatie VenW zélf tekent voor rengebied te beschermen tegen overstromingen. werkzaamheden als programma Naast veiligheid investeert het programma Ruimte leiding, maar een zorgvuldig samenvoor de Rivier in ruimtelijke kwaliteit: het rivierengesteld regionaal team. In Brabant gebied wordt mooier en aantrekkelijker gemaakt zijn dat bijvoorbeeld het Waterschap en biedt meer ruimte aan natuur en recreatie.”

Brabantse Delta, de provincie Noord-Brabant en de gemeenten Locaties: 39 (van Zwolle tot Rotterdam) Geertruidenberg en Waalwijk.”

Deadline: 2015 Maartje: “Maar ook de omwonenden Budget: 2,3 miljard euro in de streek en belangenorgani Waterafvoer: 16.000 kuub per seconde saties. Dat is, vind ik, de kracht van deze werkwijze. Het mooie was:

14 september 2010 Dynamisch

de betrokken gezinnen kwamen zelf met ideeën voor de beveiliging tegen overstromingen en hoe zij toch hun grond konden behouden.”

Koploper

Ingrid: “Alle projecten binnen Ruimte voor de Rivier moeten in 2015 worden opgeleverd, binnen het beschikbare budget. De Overdiepse polder is een koploperproject en wordt als één van de eerste uitgevoerd.

Draagvlak is enorm belangrijk. Je ziet dat de mensen waar het om gaat, betrokken raken en meedenken. Wij stimuleren, helpen en werken met bestuurlijke partners. En ja..., dat vraagt soms ook om loslaten. Dat bijvoorbeeld de provincie het stokje overdraagt aan het waterschap en dat het waterschap weer om de tafel gaat met agrariërs en met eigenaren van recreatiegebieden. Let wel, dat is nieuw voor ons. Maar we merken dat het werkt.”

Als concreet resultaat noemt ze dat de Raad van State alle bezwaren verwierp die tegen het Provinciaal Inpassingsplan werden ingediend. “Dat hebben we te danken aan de gedegen aanpak en goede afstemming van de Provincie Overijssel.”

Terpen Eén van de bewonersideeën wordt inmiddels uitgevoerd: boerderijen op terpen zetten. Het duurde acht jaar om van het eerste schetsontwerp naar de laatste vergunning te komen. “Nadat ook alle betrokken gemeentebestuurders en beheerder Rijkswaterstaat groen licht gaven, konden we beginnen met de aanbestedingsprocedure”, vertelt Maartje.

“Het is nu wachten op een ‘go’ voor de bouw. De boeren die in het gebied blijven, kunnen met eigen aannemers hun nieuwe bedrijf op een terp bouwen. Bij de selectie hebben we daar rekening mee gehouden, boervriendelijke aannemers, zeg maar.”

Risicobeheersing

In totaal worden er in de Overdiepse Polder negen terpen gebouwd (vijf ”blijvers” hebben al een vastgoedcontract getekend) en gaan er acht bedrijven op zoek

SPECIAL

nnemer

N E D I E H R E V O ERKING SA M E N W

Maartje Thijssen: "Het mooie was: de betrokken gezinnen kwamen zelf met ideeën"

naar een andere locatie. Vier van hen hebben ook al een andere locatie gevonden.

PRC begeleidt de risicosessies en de zogenaamde PPI-sessies.

Ingrid: “Wat zijn de risico’s bij een project als dit? Voor de aannemer, maar ook voor ons als Ministerie. Wat zijn de consequenties als door de werkzaamheden de stroom uitvalt en de boeren niet kunnen melken? Of als er bij de bouw wegen kapot worden gereden of vervuilde grond wordt gevonden? Nu zijn het nog allemaal risico’s op papier. In de uitvoering zien we of de risico’s goed zijn ingeschat. Het is daarom in de fase die nu gaat komen essentieel om risicocommunicatie te voeren.” Elk risico op het programma heeft namelijk een communicatief effect. PRC faciliteert de sessies en adviseert over kosten- en planningsconsequenties van risico’s en over de mogelijke beheersmaatregelen. Ingrid: “Wij willen bijvoorbeeld 85 procent zekerheid dat we voor 2016 klaar zijn. Daarom heeft risico-

management vanaf de start een prominente rol gespeeld bij het nemen van beslissingen. De waterschappen initiëren in overleg met PRC de sessies en rapporteren elk kwartaal aan ons. Dat is dus loslaten, sturen op afstand met risicomanagement.”

Organisatie van het programma Het programma Ruimte voor de Rivier valt onder de Regeling Grote Projecten, waarmee het verantwoordingsplichtig is aan de Tweede Kamer. De projectminister is de minister van Verkeer en Waterstaat. Het wordt uitgevoerd door de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier - PDR -, die onderdeel uitmaakt van Rijkswaterstaat. Locale initiatiefnemers zoals waterschappen en gemeenten voeren maatregelen uit.

Dynamisch september 2010

15

Bestuurslid NVZD Yvonne Wilders:

“Bezuinigingen “Ziekenhuizen moeten meer samenwerken. Dat is voor de kwaliteit van de zorg helemaal zo slecht nog niet”, zegt Yvonne Wilders, bestuurslid van de Vereniging van Bestuurders in de Gezondheidszorg (NVZD) en lid van de Raad van Bestuur van het Spaarne Ziekenhuis in Hoofddorp.

Hoe lang denkt u dat ziekenhuizen nog zelfstandig blijven? “We voelen ons in hoge mate verantwoordelijk voor de mensen in de regio en willen dus dat alle typen zorg beschikbaar zijn. Dat wil niet zeggen dat je alle zorg perse zelf moet kunnen leveren. Het kan zijn dat je als ziekenhuis niet alles zelf meer doet, maar een bepaald type zorg door een ander laat doen.”

Samenwerken is noodzaak? “De druk om samen te werken wordt zeker groter. En het gebeurt ook al.

We verwijzen door, werken op veel gebieden samen, maar dat moet structureler worden ingevuld. We moeten kijken waar kwaliteitswinst en economische winst te halen is.”

Waarom kan niet alles bij het oude blijven? “Onderzoek toont aan dat specialisatie leidt tot verbetering van de kwaliteit. Maar dan heb je volume nodig. Bij behandelingen die vaak voorkomen, heb je automatisch voldoende volume. Maar er zijn aandoeningen of behandelingen die minder vaak voorkomen, zoals het vervangen van een hartklep. Het is niet goed als elk ziekenhuis een heel team klaar heeft staan voor operaties en behandelingen die weinig voorkomen. Dan moet je ze een groot deel van de tijd andere dingen laten doen dan waarvoor ze opgeleid zijn. Als je die zaken bundelt, doen de artsen altijd waarin ze goed zijn. En je kunt het tegelijk economisch efficiënt inrichten.”

Grotere efficiency is toch ook noodzakelijk vanwege de marktwerking in de zorg? En de bezuinigingen? “De vraag van de patiënt moet het uitgangspunt zijn. Het gaat om drie zaken. Ten eerste: de complexiteit. Soms is een aandoening zo complex, dat het beter is naar een specialist te gaan, ook al zit die verder weg. Vervolgens: de frequentie. Als je bijvoorbeeld twee keer per week een nierdialyse moet, dan is het niet wenselijk veel te reizen. Tenslotte: de mate van spoed. Je moet op veel plaatsen een hartafdeling hebben, want als je met een hartaanval ver moet reizen, ben je vaak te laat.”

Je moet dus niet alleen uitgaan van de betaalbaarheid?

“Nee. Het is ook niet per definitie zo dat samenvoegen geld bespaart. Wat wel effect heeft: slim organiseren. Als je samen met een andere instelling een gespecialiseerd centrum maakt, waarvoor je samen medicijnen en apparatuur inkoopt en de beste kennis bij elkaar brengt, krijgt de patiënt topkwaliteit. En hij is beter af.”

Moeten ziekenhuizen volgens u solo willen blijven? “Ook dat moet je vanuit de patiënt bekijken. Je kunt heel goed samen-

16 september 2010 Dynamisch

werken en toch een zelfstandige organisatie blijven. Een fusie is lang niet altijd de goede oplossing. Het kan soms slim zijn voor oncologie met het ene ziekenhuis samen te werken en voor longen en hart met een ander.”

De trend in de sector is: fusies. Hoe gaat dat verder? “Dat gaat nog wel even zo door, denk ik. Het nieuwe kabinet heeft al aangekondigd een paar miljard te bezuinigen. Dat zal noodzaken tot verdere intensivering van samenwerken.”

Nu staat de patiënt voorop. Komt die prioriteit door de bezuinigingen onder druk te staan? “Hoe hoger de bezuinigingen, hoe lastiger de keuzes. En er komt, met de vergrijzing, veel zorg aan. Dus je zult keuzes moeten maken. Als mensen bereid zijn voor bepaalde zorg te reizen, dan kun je daarop beleid maken.”

Burgers zijn met reizen nooit blij, toch? “Je ziet dat het verandert. Steeds meer mensen kiezen bewust voor kwaliteit, ook als dat verder weg is. Er zijn mensen die vier maanden willen wachten op de specialist die ook bekende voetballers aan de knie helpt. Het is niet meer zo vanzelfsprekend als vroeger dat je zorg bij je eigen regio-ziekenhuis haalt. Uit onderzoek blijkt dat mensen bereid zijn úren te reizen voor vijf procent meer overlevingskans.”

Een citaat van de website van uw eigen Spaarne Ziekenhuis: ‘In dit gebouw zijn vrijwel alle medisch specialismen vertegenwoordigd.’ Wilt u dat met hand en tand verdedigen?

“Het kan zijn dat wij keuzes moeten maken. Dat we een aantal dingen niet meer doen, of alleen nog in samenwerking. Om een praktisch voorbeeld te geven: onze specialisten gaan samen met de specialisten van een ander ziekenhuis een centrum oprichten voor kinderdiabetes. Ook dat is een voorbeeld van optimale zorg van hoog niveau, die toch bedrijfsmatig efficiënt is. Wij kiezen dus voor het samenwerkingsmodel.”

Welke rol speelt de NVZD in deze ontwikkeling? “We willen bestuurders vaardig maken voor de eisen van deze tijd. Voor welke beslissingen komen ze de komende tijd te staan? Hoe neem je die, wat is daarbij belangrijk, wat zijn de mogelijkheden? Wat zijn de lessen die in andere sectoren zijn geleerd?

Wie met wie moet samenwerken, dát moeten ze zelf uitzoeken.

Ze kennen hun eigen omgeving het best.”

Welke rol kunnen marktpartijen spelen? “Die kunnen putten uit ervaring met soortgelijke processen - ook uit andere sectoren - en dus nieuwe ideeën geven over bepaalde concepten, over andere vormen van samenwerking en nieuwe manieren van organiseren. Ook op het gebied van vastgoed is dat nuttig; in de zorg zijn veel gebouwen heel specifiek gemaakt voor een bepaalde functie, maar hoe voorkom je dat een gebouw waardeloos wordt als je als ziekenhuis die functie een andere invulling geeft? Dat moet je voorkomen en daarbij kunnen externe partijen een belangrijke rol spelen.”

dwingen tot keuzes”

SPECIAL

N E D I E H R OVE KING SA M E N W E R

Yvonne Wilders: “De vraag van de patiënt moet het uitgangspunt zijn"

Dynamisch september 2010

17

Uitgesproken

Jan Franssen De moderne tijd dwingt gemeenten met elkaar samen te werken. Het provinciebestuur moet zijn verantwoordelijkheid nemen, vindt commissaris van de Koningin in ZuidHolland, Jan Franssen.

Volgens Jan Franssen is samenwerking noodzaak. “Als je vanuit een stad als Rotterdam of Delft redeneert, kun je veel dingen zelfstandig doen. Maar je moet je als stad tegelijk realiseren dat alles wat je doet, de belangen raakt van omliggende gemeenten. In de relatie tussen stad en ommeland zit van nature een soort spanning. Het ommeland kijkt vaak naar de stad als grote aandachtstrekker. Ze hebben het gevoel dat de stad zijn eigen gang maar gaat.”

Steden denken zelf toch ook vaak dat ze hun gang kunnen gaan? “Precies. Maar je ziet ook dat kleinere gemeenten in toenemende mate moeite hebben de taken waar te maken. Als dat niet meer lukt, wordt samenwerking onafwendbaar.”

Als we kijken naar Zuid-Holland; wat zien we? “Dat verschilt.

Rotterdam heeft te lang te weinig oog gehad voor de belangen van omliggende, kleine gemeenten. Den Haag krijgt waardering en respect van de omgeving - die Den Haag ook dwingt rekening met hen te houden.”

Vindt u het een plicht van steden rekening te houden met dat ommeland? “Ja, zoals ik het een plicht van het ommeland vind rekening met de stad te houden. Als je het over woningbouw en bereikbaarheid hebt, mag de stad leiding nemen. Maar spreken we bijvoorbeeld over recreatie, dan moet de wisselwerking een andere dimensie krijgen.”

Zijn dorpen en steden nu voldoende met elkaar in gesprek?

“Ik zie een veel intensievere dialoog dan er jaren geweest is, ja.”

18 september 2010 Dynamisch

Hoe komt dat? “Door de stedelijke ontwikkeling van de laatste vijftig, zestig jaar zit men vrij dicht op elkaar, dan neemt de onderlinge afhankelijkheid automatisch toe. Daarnaast zijn er nu taken die je alleen op regionale schaal kunt uitvoeren: veiligheid, de regionale uitvoeringsdiensten, centra voor jeugd en gezin, bibliotheekvoorzieningen, de uitvoering van de WMO en de Wet Werk en Bijstand.”

U noemt niet bevolkingskrimp en ook niet de komende bezuinigingen. “De krimp valt nu nog mee in Zuid-Holland. Op grond van onderzoek weten we al wel welke delen van de provincie daar het eerst mee te maken zullen krijgen. Daar kunnen we ons dus op voorbereiden. De bezuinigingen: ja, die zullen er fors inhakken. Dat zal bij verschillende gemeenten de vraag oproepen of ze in zelfstandige vorm structureel levensvatbaar zijn.”

Wat zijn gevaren voor zelfstandige, kleine kernen? “Je weet niet of gemeenten buurt- en clubhuizen overeind kunnen houden. Sportvoorzieningen, cultuur. Ik had vanochtend een burgemeester op bezoek die zei: We moeten voorzieningen privatiseren. In een aantal gevallen moet je kijken naar de zelfstandigheid van het lokale bestuur.”

Welke vormen van samenwerking zijn mogelijk? “Dat kan ver gaan. Ambtelijke functies samenvoegen is er één. Ook kan de vraag aan de orde komen of je als gemeente nog zelfstandig bestaansrecht hebt.”

U denkt aan fusiegemeenten? “Dat is een instrument in de gereedschapskist.”

SPECIAL

OVERHEID EN

SA M E N W E R K

ING

Het perspectief van Peter Schroote

Betaalbaar greenoveren “Door de stedelijke ontwikkeling van de laatste vijftig, zestig jaar zit men vrij dicht op elkaar, dan neemt de onderlinge afhankelijkheid automatisch toe”

Wat is de rol van de provincie? “Sinds enkele jaren overlegt het provinciaal bestuur op regelmatige basis met gemeenten over hun bestuurskracht. De gemeente heeft de taak naar een zeker eindbeeld toe te werken. Daarvoor zijn ze zelf verantwoordelijk, maar blijft zo'n gemeente tekort schieten, dan nemen wij de regie over.”

Stel: de gemeente ziet ruimte voor verbetering, maar u vindt het genoeg en vindt dat ze met de buren moeten praten. Wie krijgt dan z'n zin? “We kunnen ze niet dwingen, maar als het moet hebben we de wet Arhi tot onze beschikking, de Wet Algemene Regels Herindeling. De manier waarop je van die wet gebruik maakt, bepaalt hoe ze erop reageren. Je moet dat weten te doseren.”

Worden fusieplannen ook wel eens met open armen ontvangen? “Zeker. Er zijn gemeenten die zelf tot de conclusie komen dat ze niet zelfstandig door willen. Middelharnis en Dirksland gaven aan de krachten regionaal te willen bundelen. De gemeente Oostflakkee is overtuigd geraakt. De gemeente Boskoop wil met de omgeving in gesprek.”

U heeft wel eens gezegd: samenwerking kent grenzen. Wat bedoelt u daarmee? “Als het tegen heug en meug is, als het een vluchtweg is of een ongelijke situatie die onder dwang ontstaat, dan is de samenwerking aan zijn einde. Je gaat uit van twee partijen, anders is het niet samen. Daarom is investeren in die psychologische relatie zo ontzettend belangrijk.”

We leven in een tijdperk waarin duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel staan. En terecht. Als adviseur in de gebouwde omgeving ben ik dagelijks bezig met vraagstukken rond het ‘duurzamer’ maken van bestaande gebouwen. Greenoveren is daarbij het sleutelwoord. En zoals bij veel zaken in het leven draait het ook hierbij om geld.

Bestaande gebouwen duurzaam maken is niet moeilijk, dat economisch rendabel doen is een andere zaak. Bij duurzaamheid gaat het onder meer over bewust omgaan met schaarse middelen. Een gebouw is bijna per definitie opgebouwd uit schaarse middelen en bij het gebruik ervan wordt de nodige energie verbruikt. Het is dus zaak een gebouw efficiënt te gebruiken. We kennen allemaal de verbijsterende cijfers van het daadwerkelijke gebruik van een werkplek in de kantooromgeving: dat komt zelden boven de vijftig procent. De eerste stap bij het verbeteren van de duurzaamheid van een gebouw is dus het verbeteren van de gebruiksintensiteit. Alleen al een gebouw waarin de werkplekken voor bijvoorbeeld vijfenzeventig procent worden gebruikt, bespaart vijfendertig procent aan energie, onderhoud, exploitatie en uiteindelijk ook aan bouwmaterialen.

‘Het Nieuwe Werken’ heet het efficiënter omgaan met de kantooromgeving. In veel van mijn projecten vormt dit de basis voor verduurzamen. Door deze efficiëntie te koppelen aan maatregelen om een energievriendelijk gebouw te maken en daarnaast een gezonde werkomgeving te creeren, ontstaan ineens business cases waarin terugverdientijden van vijf jaar eenvoudig te realiseren zijn. Het enige probleem is de toenemende overcapaciteit aan kantoorruimte in een markt waar de leegstand al historisch hoog is.

Mijn perspectief is dat je, om tot echte duurzaamheid te komen, beide effecten los van elkaar moet zien en voor elk separaat naar de meest duurzame oplossing moet zoeken.

Immers, zachte heelmeesters...

Peter Schroote, partner

Dynamisch september 2010

19

De Eerste Keus

Nederlandse burgemeesters over dé favoriete plek in hun stad. Deze keer Thom de Graaf van Nijmegen.

‘Dit gebouw maakt een buiging naar de stad’. Dat zei architect Francine Houben eind 2007 tegen burgemeester Thom de Graaf tijdens de opening van het karakteristieke FiftyTwoDegrees in Nijmegen.

Dan maken wij een buiging naar de architecten die dit mooie werk hebben gemaakt, antwoordde de burgemeester. Het pand is 86 meter hoog en de naam is een verwijzing naar de 52e breedtegraad. Een hypermodern gebouw, waar kennis en technologie samenkomen: kenmerkend voor Nijmegen, aldus Thom de Graaf. ‘Natuurlijk had ik voor deze rubriek kunnen kiezen voor bijvoorbeeld de historische Waag. Maar dit gebouw hoort juist bij de oudste stad van

20 september 2010 Dynamisch

het land, omdat het ook de stad met het jongste hart van Nederland is. Een stad waar veel jonge mensen werken en studeren. Ik vind het een elegant gebouw, spannend door die blokken waarvan de bovenste ’s avonds verlicht worden, ooit ook in de kleuren van onze voetbladclub NEC.’ FiftyTwoDegrees symboliseert volgens Thom de Graaf ook waar het in Nederland nog aan ontbreekt: spanning. ‘We hebben gelukkig een goede ruimtelijke ordening in Nederland, we zullen niet “verbelgiseren”. Maar het mag van mij spannender. Je ziet dat ook in Frankrijk met zijn gedurfde architectuur.

Eerst zijn mensen sceptisch, later trots, zoals bij het Centre Pompidou.’