Plac Włókniarek Łódzkich –
idea i propozycje animacji
IDEA
POMYSŁ Tworząc Plac Włókniarek Łódzkich pragnę uczcić ogromną pracę, jaką zatrudnione w łódzkim przemyśle włókienniczym kobiety wniosły w budowę tego miasta. Zależy mi też, by przywrócić pamięć o pierwszym zakończonym sukcesem strajku w historii PRL-u – to właśnie łódzkie włókniarki, pracujące m.in. w Zakładach Przemysłu Bawełnianego „Poltex” im. Marchlewskiego, w wyniku pokojowego protestu zmusiły w 1971 r. władze do cofnięcia podwyżek cen żywności. Był to ewenement w skali kraju; wydarzenie to dotychczas nie doczekało się upamiętnienia w tkance miejskiej Łodzi, jest też praktycznie nieobecne w powszechnej świadomości. Dlatego też szczególnie zależy mi, by animacja Placu Włókniarek Łódzkich nawiązywała do wydarzeń z 1971 r. – we współczesnej, niebanalnej i angażującej mieszkańców formie.
POMYSŁODAWCA Idea stworzenia Placu Włókniarek Łódzkich zrodziła się w mojej głowie w początkach 2013 r. Przygotowany przeze mnie projekt został – przy wsparciu instytucjonalnym Instytutu Spraw Obywatelskich (INSPRO) z Łodzi (przy zachowaniu mojego prawa własności intelektualnej), dla którego pracowałam do końca 2013 r. – pierwotnie złożony na ręce Dyrektora Manufaktury, z uwagi na historyczne znaczenie samej fabryki, jak i rozgrywającej się w niej wydarzeń – przede wszystkim strajku włókniarek na początku lat 70-tych. Rozwiązanie zaproponowane przez spółkę Apsys nie było jednak satysfakcjonujące, przede wszystkim z powodu jego tymczasowego charakteru (roczna umowa o współpracy z możliwością ewentualnego przedłużenia); zależy mi, by miejsce i związane z nim działania miały trwały charakter, na stałe wpisały się w pejzaż miasta. W pierwszym kwartale 2014 r. związałam się z łódzkim Centrum OPUS, w którym koordynuję projekt „Model współpracy NGO-Miasto Łódź”. Jednym z działań jest stworzenie ram dla Łódzkiego Centrum Obywatelskiego, które miałoby znaleźć dla siebie siedzibę w jednym z kwartałów objętych rewitalizacją. Uważam, że pomysły Placu Włókniarek Łódzkich i Łódzkiego Centrum Obywatelskiego można i należy połączyć.
DZIEDZICTWO, SZTUKA, INTERAKCJA Ideą przewodnią projektu jest spotkanie na Placu Włókniarek Łódzkich trzech wielkich sił – społeczeństwa, historii i sztuki. Moim celem jest stworzenie przestrzeni, która w nieszablonowej formie uczci pamięć łódzkich włókniarek, ich codziennej pracy i niecodziennego strajku, a także przez różne formy interakcji pozwoli zaangażować się obywatelom w aktywne pielęgnowanie dziedzictwa industrialnej Łodzi. Plany ożywienia Placu Włókniarek Łódzkich, przedstawione w następnej części folderu, skupiają się na dwóch podstawowych typach działań – artystycznych i animacyjnych, nieraz ze sobą połączonych. Zarówno jedne, jak i drugie potrzebują wolnej przestrzeni, istotnej również z punktu widzenia dokumentowania wydarzeń. Poniższe propozycje animacji w dużej części wymagają finansów na ich realizację. Jako doświadczona
fundraiserka,
szkolona
przez
polskie
i
niemieckie
stowarzyszenia
fundraisingu, pracująca m.in. z największym polskim przedsiębiorstwem społecznym – cieszyńskim „Być Razem”, chętnie zajęłabym się pozyskaniem zarówno publicznych, jak i prywatnych środków na rozwój potencjału prezentowanego pomysłu. Mogłoby się to odbywać z poziomu Miasta lub dedykowanej temu celowi fundacji, powołanej w partnerstwie z Łodzią. Temat ten najchętniej omówiłabym podczas osobistego spotkania.
ANIMACJA
INSPIRACJA: Główną osią animacji jest reKREACJA – twórcze, interakcyjne działania pozwalające w niebanalny sposób połączyć włókienniczą przeszłość z kreatywną teraźniejszością Łodzi. Chciałabym, by na Placu Włókniarek Łódzkich spotkały się różne grupy, style i sektory, które połączą swoją specyfikę, nadając dziedzictwu nowy wymiar. W tej części folderu opisuję przykładowe działania, które mogłyby stać się zaczynem i owocem takiej współpracy. Inspiracją do wymyślenia linii animacji Placu Włókniarek Łódzkich stał się stary slajd włókienniczy, w syntetyczny sposób prezentujący schematy trzech form – tkaniny, dzianiny i plecionki. Jego minimalistyczną estetykę chciałabym wykorzystać w różnych odsłonach i technikach, czyniąc z niego motyw przewodni identyfikacji wizualnej – i mentalnej – Placu. Za pomysłem wykorzystania schematu do działań związanych z Placem stoi Tomasz Kaczyński, gdański artysta wizualny. Wybór symbolu jest nieprzypadkowy – tkactwo jest jednym z najstarszych rzemiosł, tradycyjnie kojarzonym z kobietami. Tkaninę i wzór uzyskuje się w wyniku splotu nici – co nawiązuje do idei solidarności, współtworzenia i zaangażowania. Sam proces tkania jest bez wątpienia kreacją. Te cechy, wyłonione z bogactwa skojarzeń budzonych przez wzór, w bezpośredni sposób korespondują z kluczowymi dla wartościami Placu – dziedzictwem, interakcją i sztuką.
Zaprezentowane poniżej pomysły czerpią z różnych dziedzin życia. Bardzo istotna była dla mnie atrakcyjność podejmowanych działań. W przeważającą większość z nich mogą zaangażować się mieszkańcy Łodzi i inni goście naszego miasta, stając się nie tylko widzami, ale i aktorami wydarzeń. Skupiłam się na pomysłach, które są mobilne i nie ingerują w sposób trwały w jego przestrzeń. Wyjątkiem od reguły jest rzeźba, która mogłaby pełnić funkcję tablicy informującej o historii i charakterze tego miejsca; jej szczegółowy opis i wstępną wizualizację znajdą Państwo poniżej; autorem projektu również jest Tomasz Kaczyński. Wśród moich propozycji przeważają działania o charakterze artystycznym, jednak nie brak też form bardziej „rozrywkowych”; uważam, że takie połączenie jest atrakcyjne z punktu widzenia odbiorców i pozwoli stworzyć przestrzeń interesującą w skali całego miasta, a nawet kraju. Propozycje o charakterze artystycznym chcielibyśmy realizować we współpracy m.in. z najemcami Skansenu, Akademią Sztuk Pięknych i Muzeum Fabryki.
1. MOBILNA GALERIA Podczas rozmowy z Muzeum Fabryki, dowiedziałam się, że istnieje mnóstwo zdjęć z okresu funkcjonowania dużych zakładów włókienniczych w Łodzi, które nie są udostępnione zwiedzającym, ani zdigitalizowane. Takich archiwów, zarówno prywatnych jak i publicznych jest w Łodzi znacznie więcej. Pomyślałam więc, że ciekawym pomysłem byłoby wyeksponowanie ich w mobilnej galerii, której kształt, położenie i czas ekspozycji byłby regulowane. Mogłaby ona prezentować nie tylko dokumentację fotograficzną, ale także różnego typu prace artystyczne, związane z dziedzictwem włókienniczej Łodzi. Sama forma galerii korespondowałaby z tematyką Placu na dwa sposoby; schemat eksponowania prac byłby identyczny ze schematem tkaniny, dzianiny lub plecionki – prace byłyby ułożone we wzór. Sama bryła z pleksi byłaby wypełniona surowymi włóknami bawełny, które dawałyby też możliwość projekcji różnych treści na ścianach galerii. Podobnego typu realizacja – tyle, że na planie krzyża – powstała z inicjatywy Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku i prezentuje się w następujący sposób:
2. KNIT-GRAFFITI Dziedzina sztuki współczesnej wywodząca się z jednej strony z tradycji szydełkowania, z drugiej – ze street artu. Polega na dzierganiu szydełkiem narzut, ściśle pokrywających obiekty, budynki, przedmioty lub przestrzenie. W Polsce znane są realizacje Agaty „Olek” Olesiak, która realizowała knit-graffitowe projekty m.in. w Katowicach i Poznaniu, a w zeszłym roku także w Manufakturze, gdzie obdziergała z wolontariuszami lokomotywę. Plusem takich działań jest możliwość włączenia w nie osób, które potrafią szydełkować, a także obserwatorów procesu – najprostszych ściegów można nauczyć się w kilka minut. Knit-graffiti jest ciekawe wizualnie, ma charakter eventu, jest tymczasowe, nawiązuje także do rzemiosł związanych z włókiennictwem i tkactwem. Obdziergane mogłoby zostać np. drzewa stojące na terenie Skansenu – byłby to pomysł ciekawy zwłaszcza jesienią i zimą.
3. MEBLE MIEJSKIE Obdzierganiu mogłyby też ulec meble miejskie stojące na terenie Placu (np. ławki). Warto byłoby jednak sięgnąć do archiwów „Białej Fabryki” lub innych zakładów działających na terenie Łodzi i wykorzystać wzorniki tkanin produkowanych w naszym mieście. We współpracy z Politechniką Łódzką i Akademią Sztuk Pięknych można wyprodukować tkaniny z najbardziej interesującymi wzorami. W ramach promocji można stworzyć z nich pokrowce na meble miejskie, a także niebanalne souveniry w formie kuponów tkanin, albumów czy pokrowców, np. na poduszki. Stworzenie oferty pamiątkarskiej – jest również przedmiotem mojego zainteresowania; pomysł został przeze mnie wstępnie opracowany. Osobnym tematem jest też czasowa wystawa mebli (również miejskich), nawiązujących do estetyki industrialnej i włókienniczej, zwłaszcza tych zaprojektowanych na łódzkich uczelniach artystycznych. Ekspozycja mogłaby odbywać się na zewnątrz lub wewnątrz, tworząc osłonięte od warunków atmosferycznych przedłużenie Placu.
4. INSTALACJE TEKSTYLNE Śmiałym, ale wyjątkowo atrakcyjnym wizualnie pomysłem jest tymczasowe zadaszenie Placu podwieszaną instalacją tekstylną. Za inspirację posłużyła mi praca Jerzego Janiszewskiego „Koncert na wstążki”, pokazana w zeszłym roku na festiwalu Solidarity of Arts. Z jednej strony można zaprosić artystę, by powtórzył pracę w naszym mieście; interesującą innowacją byłoby włączenie w proces powstawania instalacji gości Placu – np. przez wspólne przyczepianie wstążek. Z drugiej strony, można zorganizować podobne wydarzenie, którego finałem byłoby stworzenie gigantycznej dzianiny, rozpiętej jak baldachim nad Placem. Do realizacji takiego zamierzenia również można włączyć uczestników wydarzenia, np. podczas zorganizowanego z tej okazji flash-moba.
5. FLASH-MOB Przykładem flash-mobu, który można zrealizować, jest stworzenie gigantycznej dzianiny (ale też tkaniny lub plecionki), która następnie mogłaby zostać na oczach ludzi podwieszona nad przestrzenią Placu. Samo przeprowadzenie i dokumentowanie procesu zaplatania kolejnych ogniw dzianiny mogłoby stać się atrakcją – warto robić zdjęcia z wysięgnika, np. wozu strażackiego, tak by obrazować całość z góry. Surowiec potrzebny do takiej akcji można kupić, bądź pozyskać od sponsorów, jednak można też stworzyć go w ramach warsztatów, np. z materiałów recyklingowych (tu atrakcyjny byłby szczególnie materiał syntetyczny, z powodu braku właściwości absorpcji wody). Flash-mob mógłby być realizowany również bez podwieszania gotowego splotu, jednak byłoby to mniej atrakcyjne. Odpowiednio obciążony mógłby też tymczasowo zawisnąć na ścianie Łódzkiego Centrum Obywatelskeigo, tworząc ciekawe urozmaicenie fasady.
6. RZEŹBA Rzeźba stanowiłaby jedyny stały element Placu – pełniłaby rolę jednocześnie tablicy informacyjnej, jak i obiektu nawiązującego do dziedzictwa Łodzi – zarówno artystycznego (sztuka Władysława Strzemińskiego, Katarzyny Kobro), jak i włókienniczego (wykorzystanie motywów splotu). Sama forma rzeźby zakłada ruch – jej skrzydła mogą być ruchome, zmieniać się w relacji do innych ekspozycji na Placu, mogą też być ustawione w pozycji stałej, zamkniętej, tworząc syntetyczną bryłę. Trzy boki pokryte są wzorem tkaniny, dzianiny i splotu, czwarty – informacjami na temat Placu i strajku z 1971 r. Pomysł i projekt rzeźby przygotował Tomasz Kaczyński.
7. REKONSTRUKCJA HISTORYCZNA Przestrzeń Placu można ożywić też sięgając po narzędzie, jakim jest rekonstrukcja historyczna. Z jej pomocą w Żyrardowie odtwarza się rokrocznie wydarzenia związane z protestem szpularek, rozgromionym przez kozackie wojska caratu. W Łodzi projekt mógłby bazować na historii strajku z 1971 r., ale też na wcześniejszych wydarzeniach – historia zarówno „Białej Fabryki”, jak i włókienniczego miasta jest bardzo bogata i nietrudno będzie znaleźć wydarzenia warte zrekonstruowania.
8. BIEG WŁÓKNIAREK Bardzo popularnym sportem są w ostatnim czasie biegi; warto wykorzystać ten trend do upamiętnienia wydarzeń strajkowych. Zaprezentowana poniżej pętla łączy trzy fabryki, które były głównymi ogniskami strajków (Marchlewski, Obrońców Pokoju, Dzierżyński), tworząc nieco ponad 10-cio kilometrową pętlę, której początek i koniec mogłoby wyznaczać Plac Włókniarek Łódzkich.
9. KIERMASZ RĘKODZIEŁA (WŁÓKIENNICZEGO) Kolejnym pomysłem jest organizacja na terenie Placu cyklicznego (w miesiącach majpaździernik) wydarzenia targowego, które prezentowałoby łódzkie rzemiosło i rękodzieło. W zależności od ustaleń, wystawców takiej imprezy można by rekrutować z puli osób zajmujących się szeroko pojętymi działaniami twórczymi lub tylko z tych, którzy zajmują się pracą w tkaninie i materiałach pokrewnych.
10. WARSZTATY (NIE TYLKO) DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Warsztaty mogłyby być stałą atrakcją Placu i dostarczać materiałów dla opisanych powyżej akcji artystycznych i flash-mobów. Propozycje zajęć pochodzą od Julity Pierzchały z Pracowni Jupienter, mieszczącej się w Skansenie Muzeum Włókiennictwa i bazują w przeważającej mierze na patchworku – tkaninowym i papierowym, wykonywanym przy udziale dzieci, młodzieży i dorosłych. Możliwe są również realizacje profesjonalne, wykonywane przez kilku artystów, również publicznie. Istotnym warunkiem przeprowadzenia warsztatów lub pokazów jest posiadanie zadaszonej, osłoniętej od wiatru przestrzeni; w tej roli świetnie sprawdziłaby się przestrzeń
Łódzkiego Centrum Obywatelskiego. Ciekawym pomysłem byłoby też zorganizowanie Festiwalu Patchworku. Jest to forma rzemiosła artystycznego, która zjednuje sobie w Polsce coraz więcej sympatyków. Festiwal mógłby składać się z trzech bloków – ogólnopolskich targów tkanin, warsztatów (również w trybie masterclass) oraz wspólnej realizacji artystów profesjonalnych na określony (np. w drodze internetowego głosowania) temat, najlepiej związany, przynajmniej w pierwszej edycji, z włókiennictwem i/lub łódzkim strajkiem.
DODATKOWO: 11. FILM DOKUMENTALNY Moim celem jest stworzenie materiału filmowego, który byłby zapisem procesu tworzenia Placu Włókniarek Łódzkich. Składałby się on z części opisującej proces powoływania tej przestrzeni do życia pod nową nazwą, a także z opowieści włókniarek o samym strajku, a także ich refleksji na temat powstającego miejsca i związanych z nim propozycji. Film bazowałby przede wszystkim na wywiadach z osobami zaangażowanymi w cały proces.
12. REPORTAŻ KSIĄŻKOWY Na podstawie rozmów przeprowadzonych z włókniarkami łódzkimi planuję w przeciągu najbliższych kilku lat wydać reportaż, opisujący życie fabrycznej Łodzi widziane oczami jej pracownic.
Lista adresów, z której pochodzą zdjęcia wykorzystane w folderze: www.repozytorium.fn.org.pl, www.nowiny24.pl, www.commons.wikipedia.org, www.oczka.blox.pl, www.jupienter.pl, www.robisiewlodzi.blogspot.com, www.google.com/maps, www.dobroni.pl, www.kultura.wp.pl, www.polityka.pl, www.boisedailyphoto.com, www.knottynotions.com
Osoba do kontaktu: Maria Nowakowska, mnowakowska@opus.org.pl 606 325 848.