Wychowanie duchowe

Słabość krusz, Ducha tęż

W ostatnich dwóch numerach „Praskiego Świerszcza” (grudzień 2019 i styczeń 2020) podzieliłem się refleksjami na temat tego, co to moim zdaniem jest harcerstwo i po co jest harcerstwo. Oba te teksty służyły mi do uporządkowania pojęć przed dyskusją o roli duchowości i wychowania duchowego w harcerstwie.

Najpierw refleksja ogólna. Po zapoznaniu się z wieloma materiałami dotyczącymi ZWDiR (Zespołu Wychowania Duchowego i Religijnego) w GK ZHP uważam, że nigdzie nie określono precyzyjnie jego roli, charakteru i zadań, często spłycając i sprowadzając je do działań fasadowych typu organizacja mszy świętej, rekolekcji lub udział w okolicznościowych wydarzeniach. W praktyce podkreślano i uwypuklano rolę religii kosztem wychowania duchowego, co wynika chyba z braku rozumienia tych pojęć. W przejrzanych harcerskich materiałach nie znalazłem odpowiedzi na pytanie: czym jest duchowość i czym ma być wychowanie duchowe. Na tym tle pozytywnie wyróżniają się refleksje i przemyślenia hm. Jolanty Łaby oraz hm. Tadeusza Perzanowskiego. Wszystko inne, z czym się zapoznałem, ma charakter opisowy i postulatywny, wtórny wobec metody i programu – traktujący wychowanie duchowe jako uzupełniający, ale niekonieczny do nich dodatek i oddaje osobiste refleksje i życzenia autorów nie do końca pojmujących, czym jest duchowość i wychowanie duchowe. Natomiast bardzo trafnie określono, czym jest rozwój duchowy, ale o tym za chwilę.

Otóż wychowanie duchowe ma na celu wykształcenie duchowości, czyli stworzenie ducha, którego będziemy używali (prężyli - to nawiązanie do refrenu w Hymnie Harcerskim) w walce z przeciwnościami i wyzwaniami świata, w którym żyjemy. W tym miejscu myślę o tym, o czym śpiewał Jacek Kaczmarski w swoich piosenkach – polecam, warto sobie przypomnieć.

Oto cytat ze „Zbroi”: Dałeś mi, Panie, zbroję; / Dawny kuł płatnerz ją. / W wielu pogięta bojach, / Wielu ochrzczona krwią. I cytat z „Arki Noego (Arrasów wawelskich)”: Każdy z was jest łodzią w której / Może się z potopem mierzyć / Cało wyjść z burzowej chmury / Musi tylko w to uwierzyć!

Duchowość określana jest jako „najgłębsze wartości i znaczenia, według których żyją ludzie” (Philip Sheldrake: A Brief History of Spirituality, Wiley Blackwell, 2007). Pamiętacie słowa Jezusa „Nie samym chlebem człowiek żyje”? Oznaczają one, że potrzebujemy od życia czegoś więcej niż tylko zaspokojenia podstawowych potrzeb. Nasze umysły wykraczają poza bezpieczeństwo, pożywienie i rozmnażanie. Ograniczenie się do tych trzech rzeczy prowadzi do poczucia braku życiowego spełnienia. Tu kłania się także Piramida Maslowa, czyli teoria hierarchii potrzeb. Praca nad własną duchowością, czyli rozwój duchowy pomaga nam osiągnąć wewnętrzną harmonię, poczucie spójności wewnętrznej, pozwala nam zrozumieć naszą naturę oraz zbliżyć się do naszego Stwórcy.

Idąc dalej - to od nas zależy, jaki ten duch będzie, jakiej będzie jakości, czyli jak będziemy go rozwijali. Rozwój duchowy rozumiem jako nieustanne podnoszenie jakości życia, co wiąże się z rozwojem najważniejszych dla nas wartości, takich jak sprawiedliwość, prawda, miłość, piękno, radość, wolność, harmonia…, a przede wszystkim z budowaniem relacji z Bogiem i urzeczywistnianiem Boga w życiu. (Nie wiem, co poradzić tym, którzy w Boga nie wierzą). Rozwój duchowy jest nieustannym dążeniem do poszukiwania głębszego zrozumienia i pełniejszego kierowania się w życiu określonym systemem wartości, a harcerski system wartości oparty jest na zasadach chrześcijańskich. Rozwój duchowy osiąga się wypełniając obowiązki wobec samego siebie, innych ludzi i swojego otoczenia oraz otwierając się na to, co duchowe - co znajduje się poza zasięgiem materialnego postrzegania świata.

Harcerstwo określa i wytycza naszą drogę wędrówki przez życie, a każda wędrówka to czas i przestrzeń, które składają się na trud doświadczeń, które nas kształtują i rozwijają. Każde zdarzenie w życiu człowieka jest częścią jego duchowej ścieżki, każda pojawiająca się myśl jest jednym krokiem. Co więcej - nie ma zdarzeń pozbawionych znaczenia, choć niektóre wydają się ważniejsze i bardziej doniosłe, a inne prawie niezauważone. Każdy krok jest potrzebny, by dotrzeć do celu. Tak jak na każdy stopień trzeba wejść, by dostać się na kolejne piętro budynku.

Osiągając pewien poziom intelektualnej i duchowej dojrzałości, nie przestajemy dalej szukać. Wiemy, że jest coś więcej, i aktywnie do tego dążymy. Z tego powodu czytamy kolejne książki, słuchamy wywiadów, bierzemy udział w seminariach i pokazach filmowych. Wchłaniamy kolejne dawki informacji i analizujemy je. To bardzo ważne: analiza, a nie bezkrytyczne przyjmowanie wszystkiego, co usłyszymy. Jakże temu wszystkiemu kłania się harcerska idea i metoda. Wszystko, co robimy w harcerstwie, wszystko, do czego zostało ono stworzone, to skupienie się na tym, co w harcerstwie jest najważniejsze - ukształtowanie określonego typu psychicznego, czyli wychowanie człowieka. Jeżeli harcerstwo ma być sposobem na życie, to sposób ten musi wynikać z Idei wdrukowanej w kodeks moralny jednostki ukształtowanej harcerską metodą i programem oraz wszelkimi działaniami socjalizującymi - uczącymi życia w grupie/ społeczeństwie. Wychowanie duchowe w harcerstwie ma na celu rozwój duchowy, przez co rozumiem działania podejmowane w celu pobudzania własnej wewnętrznej natury do wzrostu; poszukiwanie ostatecznego kształtu swojej istoty; doskonalenie siebie poprzez odkrywanie tajemnic wszechświata po to, aby jak najlepiej przejść przez życie realizując harcerskie ideały.

hm. Andrzej Banasik

Od redakcji. Oświadczamy, że powyższy tekst wyraża osobiste poglądy autora.