ZESPÓŁ PRZYGOTOWUJĄCY PUBLIKACJĘ: phm. Piotr Brzyski (szef zespołu), phm. Marta Jeżak, ks. hm. Wojciech Jurkowski SAC, hm. Martyna Kowacka, hm. Katarzyna K. Traczyk
KOREKTA: phm. Maciej Wróbel
FOTOGRAFIE: Muzeum Harcerstwa w Warszawie, phm. Karolina Piotrowska, pwd. Matylda Hojnor, pwd. Konrad Kmieć, hm. Martyna Kowacka, phm. Michał Wiraszka, Jan Nowicki
OPRACOWANIE GRAFICZNIE: pwd. Sara Ejsmont
ISBN 978-83-65255-26-6 © 2020 Związek Harcerstwa Polskiego – Główna Kwatera ul. M. Konopnickiej 6, 00–491 Warszawa Wydruk sfinansowany ze środków Rządowego Programu Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018–2030 Warszawa, grudzień 2020
PAPIER Z ODPOWIEDZIALNYCH ŹRÓDEŁ
BETLEJEMSKIE ŚWIATŁO POKOJU WYDANE Z OKAZJI 30–LECIA AKCJI
ZHP realizuje działania sfinansowane ze środków Rządowego Programu Wsparcia ZHP realizuje działania sfinansowane ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018-2030
Wsparcia Rozwoju Organizacji Harcerskich i Skautowych na lata 2018–2030
4
Betlejemskie Światło Pokoju to mały i niepozorny płomień pochodzący z Bazyliki Narodzenia Pańskiego w Betlejem, w Palestynie. Od 1991 roku niesiony przez skautów i harcerzy przemierza adwentową sztafetę, by przygotować ludzi do przeżywania Świąt Bożego Narodzenia. Nie było roku, aby Światło nie wyruszyło w wielką podróż po kontynentach. Mimo że Palestyna bywa w centrum napięć politycznych, mimo panującej w 2020 roku pandemii koronawirusa, Światło Pokoju zawsze wyruszało w podróż by nieść nadzieję. Harcerki i harcerze Związku Harcerstwa Polskiego od trzydziestu już lat uczestniczą w międzynarodowej sztafecie Betlejemskiego Światła Pokoju. Czujemy się dumni i zaszczyceni, że to w nasze harcerskie dłonie zostaje powierzony ten wielki znak pokoju, radości, braterstwa i wspólnoty. To niewątpliwie ogromne wyróżnienie, a zarazem wielka odpowiedzialność. Chcemy go strzec, pamiętając, jak wiele rąk chroniło to Światło przed zgaśnięciem, aby zanieść je wraz z jego przesłaniem na Święta do wszystkich czekających. Nie jest to łatwe, szczególnie dzisiaj, ale zrobimy wszystko, by nieść znak Bożego Narodzenia możliwie najbezpieczniej. Harcerze uwielbiają wyzwania, a przekazywanie światła z Betlejem jest niewątpliwie jednym z nich. W tym roku szczególnie, gdyż oprócz płomienia będziemy chronić również siebie i swoje otoczenie. Jednym z wielu celów akcji przekazywania Betlejemskiego Światła Pokoju jest jednoczenie ludzi i dawanie nadziei. Jesteśmy przekonani, że ten symbol Bożego Narodzenia przyniesie nam dokładnie to, czego potrzebujemy – ciepło, spokój, radość, jedność i braterstwo. Od 1994 roku, czyli od początku charytatywnej akcji Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom, harcerki i harcerze przekazują Światło za pomocą świec Caritas. Betlejemskie Światło Pokoju roznoszone przez druhny i druhów ZHP oraz świeca Caritas to nieodłączne elementy polskiej Wigilii. Cieszymy się, że Betlejemskie Światło Pokoju stało się ważne dla tak wielu Polaków. Mamy nadzieję, że jeszcze przez wiele lat harcerki i harcerze ZHP będą uczestniczyć w tym wartościowym przedsięwzięciu. Naczelny kapelan ZHP
Naczelniczka ZHP
ks. hm. Wojciech Jurkowski SAC
hm. Anna Nowosad
5
IDEA BETLEJEMSKIEGO ŚWIATŁA POKOJU
Betlejemskie Światło Pokoju zorganizowano po raz pierwszy w 1986 roku w Linz, w Austrii, jako część bożonarodzeniowych działań charytatywnych. Akcja nosiła nazwę „Światło w ciemności” i była propagowana przez Austriackie Radio i Telewizję (ORF). Rok później patronat nad akcją objęli austriaccy skauci. Historia zaczyna się w Betlejem, mieście położonym w Palestynie, które przez lata było w centrum napięć politycznych, konfliktów zbrojnych oraz ataków terrorystycznych. Właśnie tam ponad dwa tysiące lat temu narodził się Jezus Chrystus.
6
W Grocie Narodzenia Pańskiego w Betlejem płonie wieczny ogień. To właśnie od niego każdego roku dziewczynka lub chłopiec, wybrani przez ORF, odbierają Światło z Groty Narodzenia Pańskiego w Betlejem. Nawet w 2020 roku, pomimo pandemii, Światło wyruszyło – odebrała je jednak dziewczynka z Betlejem. Następnie Światło transportowane jest do Wiednia za pośrednictwem Austrian Airlines. W Wiedniu ma miejsce ekumeniczna uroczystość, podczas której Płomień jest przekazywany mieszkańcom miasta i przedstawicielom organizacji skautowych z wielu krajów europejskich.
Moment odpalania Światła w Betlejem jest wyjątkowy. Dla tej idei ludzie potrafią na chwilę się zatrzymać, powstrzymać złość i gniew. W 37-letniej historii Betlejemskiego Światła Pokoju, w zmieniających się warunkach politycznych, nigdy nie zdarzyło się, by Światło nie wyruszyło z Betlejem w swoją drogę. To czyni ze Światła znak pokoju, poświadczenie wzajemnego zrozumienia i symbol pojednania między narodami.
Takim darem skauci z całej Europy, a wśród nich harcerki i harcerze ZHP, pragną podzielić się ze wszystkimi. Niosąc lampiony ze Światłem do parafii, szkół, szpitali, urzędów i domów, dzielą się radosną nowiną i krzewią największe uniwersalne wartości braterstwa i pokoju.
7
KAPLICA BETLEJEMSKIEGO ŚWIATŁA POKOJU I ŚW. PIOTRA I PAWŁA HARCERSKIE SCHRONISKO GÓRSKIE NA POLANIE GŁODÓWKA Na terenie Harcerskiego Schroniska Górskiego na wysokości 1142 m n.p.m. w 1996 roku rozpoczęła się budowa kaplicy. Inicjatorem budowy był ówczesny naczelny kapelan ZHP ks. phm. Jan Ujma i pełniący wtedy funkcję komendanta schroniska hm. Władysław Setniewski. Poświęcenie kaplicy miało miejsce 29 czerwca 1997 roku (kaplicę poświęcił ks. Stanisław Łomnicki, werbista pracujący w Brzegach). Kaplica otrzymała wezwanie św. Piotra i Pawła – w grudniu tego samego roku nadano jej drugie wezwanie. Od tego momentu kaplica w Harcerskim Schronisku Górskim na polanie Głodówka jest pod wezwaniem św. Piotra i Pawła oraz Betlejemskiego Światła Pokoju. Kaplica do dziś służy harcerkom i harcerzom ze wszystkich organizacji harcerskich i skautowych oraz wiernym zamieszkującym okoliczne gospodarstwa, a także turystom. Znajduje się na terytorium parafii św. Antoniego w Brzegach. W kaplicy każdego roku odprawiana jest 24 grudnia o godz. 22:00 Pasterka, a od 29 czerwca do ostatniej niedzieli września wierni mogą wziąć udział w odbywających się w niej niedzielnych Mszach Świętych.
8
Kaplica jest też niezwykle ważnym miejscem w drodze Betlejemskiego Światła Pokoju – to tam co roku od 1997 roku w dniu przekazania BŚP sprawowane są celebracje, które gromadzą harcerki i harcerzy ZHP oraz skautów ze Słowacji.
9
POCZĄTEK AKCJI BETLEJEMSKIEGO ŚWIATŁA POKOJU W POLSCE
Związek Harcerstwa Polskiego angażuje się w akcję Betlejemskiego Światła Pokoju od 1991 roku. Tradycją jest, że ZHP otrzymuje Światło od słowackich skautów. Harcerki i harcerze ZHP zdecydowali się odbierać Ogień właśnie od nich, aby wesprzeć reaktywowany na początku lat 90. XX wieku słowacki skauting. Tradycyjnie wędrówka Betlejemskiego Światła Pokoju po Polsce rozpoczynała się więc na przejściu granicznym na Łysej Polanie, gdzie Naczelnik ZHP wraz z towarzyszącą mu delegacją harcerek i harcerzy przyjmował je od skautów słowackich. Gdy jeszcze nie tak łatwo było przekroczyć granice, Światło pokazywało, że nie ma granic dla dobroci, ciepła i nadziei, które za sobą niesie.
Polska jest jednym z wielu ogniw betlejemskiej sztafety. Harcerki i harcerze przekazują Światło dalej na wschód: do Rosji, Litwy, Ukrainy i Białorusi, na zachód do Niemiec, a także na północ – do Szwecji.
10
MIEJSCE PRZEKAZANIA ŚWIATŁA HARCERKOM I HARCERZOM Z ZHP
Od 1991 do 2007 roku przekazanie Betlejemskiego Światła Pokoju miało miejsce na granicy Polski i Słowacji – na Łysej Polanie. To miejsce, w którym harcerki i harcerze z bratnich organizacji co roku spotykali się, aby połączyć się ponad podziałami i granicami oraz przekazać sobie symbol jedności i wspólnoty – Betlejemskie Światło Pokoju. Od 1997 roku po przyjęciu Światła na granicy delegacja harcerek i harcerzy udawała się do Harcerskiego Schroniska Górskiego na Polanie Głodówka, gdzie w Kaplicy Betlejemskiego Światła Pokoju celebrowano uroczystą Mszę Świętą. Po niej delegacje z całej Polski odpalały swoje lampiony i rozpoczynała się sztafeta Światła po Polsce, a nawet poza jej granice.
11
Od 2008 roku przekazanie Betlejemskiego Światła Pokoju odbywa się naprzemiennie raz na Słowacji, a raz w Polsce podczas Mszy Świętej. Pierwsze przekazanie na Słowacji odbyło się 14 grudnia 2008 roku – w kościele Trójcy Świętej w Kieżmarku. W 2009 roku słowaccy skauci przywieźli Światło bezpośrednio na Głodówkę, gdzie licznie zebrani harcerki i harcerze po Mszy Świętej rozwieźli je po całej Polsce. 12 grudnia 2010 r. – przekazanie po stronie słowackiej odbyło się w położonym wysoko w Tatrach kościele pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Nowym Smokowcu. 13 grudnia 2011 roku w trakcie uroczystej Mszy Świętej, która odbyła się w Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na zakopiańskich Krzeptówkach, skauci słowaccy przekazali Płomień z Betlejem harcerzom ze Związku Harcerstwa Polskiego. Niedzielne wydarzenie zgromadziło na Krzeptówkach ponad 1500 harcerzy z całej Polski i 250 skautów ze Słowacji. W 2012 roku, 16 grudnia
12
bardzo duża delegacja polskich harcerzy udała się po odbiór BŚP na Słowację. By pomieścić wszystkich uczestników uroczysta Msza Święta sprawowana była w kościele św. Józefa w miejscowości Svit koło Popradu (100 km od granicy). W 2013 roku przekazanie po polskiej stronie odbywało o północy w Sanktuarium Narodowym na Krzeptówkach w Zakopanem. Co roku na Mszę, bez względu na to, po której stronie granicy się odbywa (na Słowacji w Svit w latach 2014, 2016 i 2018, a w Polsce w Narodowym Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej na Krzeptówkach w Zakopanem w latach 2015, 2017, 2019), przyjeżdżają tysiące harcerzy i skautów, aby uczestniczyć w tym uroczystym i ważnym dla wszystkich momencie – przekazania Betlejemskiego Światła Pokoju.
13
ZLOTY BETLEJEMSKIE
Każdego roku w jeden z grudniowych weekendów Zakopane zamienia się w stolicę Betlejemskiego Światła Pokoju. Pierwszy Zlot Betlejemski odbył się w 2011 roku. Nowopowstały Hufiec Podhalański ZHP zorganizował grę terenową w Zakopanem dla harcerzy i harcerzy starszych oraz warsztaty – tańca góralskiego, malowania na szkle, układania bukietów kwiatowych i robienia stroików świątecznych, gotowania z góralami – a także zajęcia plastyczne dla zuchów i harcerzy zakończone ciepłym posiłkiem i ogniskiem na Krzeptówkach. Z roku na rok do Zakopanego przyjeżdżało coraz to więcej harcerek i harcerzy z całej Polski, aby wspólnie przygotować się na przyjęcie tego wyjątkowego Światła. Jeśli w 2011 roku w Zlocie uczestniczyło niewiele ponad 600 harcerek i harcerzy, to w 2019 roku Zlot BŚP zgromadził ponad 4000 harcerzy i skautów z Polski i Słowacji. Dziś te niezwykłe spotkania organizowane przez Główną Kwaterę ZHP, a realizowane przez powoływany Sztab Zlotu, są międzynarodowymi spotkaniami harcerzy i skautów, wspólnym czasem oczekiwania i refleksji, możliwością do rozwoju duchowego, a także okazją do nawiązania nowych harcerskich przyjaźni.
14
Na uczestników zlotu co roku czekają gry miejskie, które przybliżają historię Betlejemskiego Światła Pokoju, Zakopanego czy harcerstwa, a także koncerty oraz wspólne gry i zabawy.
15
Betlejemski Zlot to w głównej mierze czas duchowego przygotowania się do przyjęcia Betlejemskiego Światła Pokoju. Dlatego harcerki i harcerze uczestniczą w czuwaniach modlitewnych, nabożeństwach światła, a przede wszystkim w Mszy Świętej z przekazaniem Betlejemskiego Światła Pokoju, które następnie mogą odpalić i zabrać do swoich miejscowości, aby dzielić się nim z lokalną społecznością.
16
HASŁA TOWARZYSZĄCE BETLEJEMSKIEMU ŚWIATŁU POKOJU W POLSCE Każdego roku przekazywaniu Betlejemskiego Światła pokoju towarzyszy hasło – co roku inne, odpowiadające na potrzebę danego czasu. Hasło jest swoistym wezwaniem do działania, do chwili zadumy i zastanowienia się nad konkretnym tematem. Hasło Betlejemskiego Światła Pokoju ogłaszane jest kilka miesięcy wcześniej, aby gromady zuchowe i drużyny harcerskie w całej Polsce mogły w duchu konkretnego przesłania przygotować się do przyjęcia i roznoszenia Światła.
Hasło jest także motywacją do pracy nad sobą, skłania do refleksji i zadumy nad kondycją swoją i współczesnego świata.
17
I AM W Z KÓ J PO
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2015
2016
2017
2018
2019
2020
PO
JE K ST ÓJ W N AS
1991
18
2014
19
AKCJE TOWARZYSZĄCE BETLEJEMSKIEMU ŚWIATŁU POKOJU Idea Betlejemskiego Światła Pokoju towarzyszy harcerzom i harcerkom ZHP przez cały okres przygotowań do Świąt Bożego Narodzenia. Samo przekazanie Światła jest momentem kulminacyjnym i najważniejszym dla harcerskiej wspólnoty. Aby należycie przeżyć ten wyjątkowy moment, wiele gromad zuchowych i drużyn harcerskich podejmuje dodatkowe działania mające przygotować harcerki i harcerzy do pełnego przeżywania idei Światła i Świąt.
Betlejemskie Światło Pokoju to instrument wychowania duchowego i religijnego ZHP. Uczestnicząc w adwentowych przygotowaniach do Świąt Bożego Narodzenia, uczymy się współodpowiedzialności, stajemy się bardziej wrażliwi na problemy najbliższego otoczenia oraz całego świata, motywujemy się do pracy nad sobą. Dzięki Betlejemskiemu Światłu Pokoju poznajemy chrześcijańskie wartości, takie jak: prawda, godność, tolerancja i przyjaźń.
Jednym z elementów przygotowania do przyjęcia Światła może być zdobywanie sprawności, które pozwalają harcerkom i harcerzom zapoznać się z ideą Betlejemskiego Światła Pokoju.
20
Przygotowane zostały także piosenki (między innymi „Światło z Betlejem”), które harcerki i harcerze śpiewają co roku, aby nieść radosną nowinę, którą niesie za sobą Światło. Akcją przygotowującą do przyjęcia Światła jest także Betlejemska Poczta Zuchowa. To inicjatywa przeznaczona dla najmłodszych członków naszej organizacji – zuchów. Zarówno indywidualnie, jak i całą gromadą można wykonać pocztówkę nawiązującą do idei Betlejemskiego Światła Pokoju oraz hasła. Jest to wspaniała okazja, by jeszcze przed zlotem zaangażować się i przygotować najmłodszych członków ZHP do przyjęcia Światła. To także propozycja dla jednostek, które nie mogą przyjechać do Zakopanego, a chcą razem ze wszystkimi przeżywać ten wyjątkowy czas. Co roku wykonane kartki niesione są jako dary do ołtarza podczas Eucharystii z przekazaniem Światła oraz udostępniane w mediach społecznościowych. Ta drobna inicjatywa najmłodszych ma nieść radość i nadzieję wszystkim, którzy tego potrzebują.
W niektórych latach powstawały także propozycje programowe – zbiory pomysłów i gotowych konspektów zbiórek harcerskich, z których drużynowy może skorzystać, planując pracę swojej jednostki w tym przedświątecznym czasie.
21
PRZEKAZANIE ŚWIATŁA PREZYDENTOM RP Nieodłącznym elementem sztafety Światła jest przekazanie Betlejemskiego Ognia na ręce osoby pełniącej najwyższy urząd w państwie. Co roku harcerki i harcerze przekazują Światło Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.
22
Ważnym elementem corocznych przekazań Światła są podpisy składane na tradycyjnej świątecznej bombce przez Prezydenta RP oraz inne obdarowywane Światłem osoby. Wszystkie bombki, które udało się zebrać na przestrzeni lat, przechowywane są w Muzeum Harcerstwa w Warszawie.
23
PRZEKAZANIE ŚWIATŁA DO URZĘDÓW I INSTYTUCJI Harcerki i harcerze przekazują Światło do ważnych dla swoich lokalnych społeczności miejsc – urzędów, szpitali, kościołów, aby stamtąd odebrać je mogło jak najwięcej osób.
24
Co roku organizowany jest konkurs na Ambasadorów Światła. Gromady i drużyny z całej Polski mogą przyjechać na kilka dni do Warszawy, aby przekazać Betlejemski Ogień przedstawicielom władz państwowych. To niesamowite przeżycie dla młodych ludzi, a także okazja do poszerzania swoich horyzontów i odkrywania świata.
Ideą światła jest połączenie ludzi na całym świecie – bez względu na pochodzenie, kolor skóry czy wyznanie. To ekumeniczna akcja, dlatego miejsca, do których roznoszone jest Światło, są bardzo zróżnicowane. Harcerki i harcerze dbają o to, aby dzielić się Betlejemskim Ogniem ze wszystkimi.
25
PRZEKAZANIE ŚWIATŁA Światło ma łączyć ludzi na całym świecie. To bardzo ważne, aby płomień niesiony rękami skautów i harcerzy jako symbol nadziei i jedności zapłonął na wigilijnych i świątecznych stołach Polaków. Dlatego harcerki i harcerze przekazują Światło do parafii, aby stamtąd mogli odebrać je wierni, czy do poszczególnych osób – bliskich, rodzin, sąsiadów. Harcerki i harcerze zanoszą Światło także do osób, które nie mogą przeżywać Świąt Bożego Narodzenia w gronie najbliższych – do szpitali, domów opieki społecznej, czy na wigilie bezdomnych. Dla osób cierpiących niesione Światło staje się namacalnym symbolem nadziei i daje poczucie jedności ze swoimi bliskimi.
26
Roznoszeniu przez harcerki i harcerzy Światła towarzyszą wyjątkowe momenty, które łączą pokolenia. Symboliczne łamanie się opłatkiem, rozmowy, uśmiechy, uściski dłoni to małe, ale jakże ważne dla ludzi momenty. Roznoszenie Światła pozwala nawiązać więzi międzypokoleniowe, uczy wrażliwości i otwartości na drugiego człowieka i pokazuje, czym jest harcerska służba. Betlejemskie Światło Pokoju przez te lata stało się nieodłącznym elementem wigilii w wielu domach. Harcerki i harcerze ZHP każdego roku starają się, aby Światło dotarło do wszystkich, którzy chcą je przyjąć.
27
DALSZA DROGA ŚWIATŁA Z POLSKI Polska jest jednym z ogniw ogromnej sztafety Światła, która zaczyna się w Grocie Narodzenia Pańskiego w Betlejem. Ogień właśnie z tej Groty przekazują sobie skauci z wielu krajów świata. Trafia on do domów wszystkich tych, którzy chcą go przyjąć. Podawany jest z miasta do miasta. Przekracza granice województw i państw. Harcerki i harcerze ZHP przekazują otrzymane od słowackich skautów Światło do kolejnych krajów – na Ukrainę, Białoruś, Litwę, do Rosji, Niemiec, a w niektórych latach również do Szwecji. Tradycyjnym już elementem betlejemskiej sztafety jest Rejs Betlejemskiego Światła Pokoju, który pierwszy raz odbył się w 2011 roku. Co roku kilkadziesiąt harcerek i harcerzy na „Zawiszy Czarnym” – flagowym żaglowcu ZHP – wyrusza w podróż przez Bałtyk, aby przekazać Betlejemski Ogień do jednego z krajów nadbałtyckich.
28
To wielka odpowiedzialność, aby w niesprzyjających zimowych warunkach dowieźć Ogień tak daleko. Odwaga, siła ciała i ducha pozwalają harcerkom i harcerzom dokonać niemożliwego i podzielić się nadzieją z ludźmi na całym świcie. Bo przecież idea Betlejemskiego Światła Pokoju oraz zaangażowanie harcerek, harcerzy i ludzi dobrej woli nie zna granic.
29
32