Rozdział 9
Siła wartości
Wartości są pojęciem bardzo złożonym. Można analizować je i opisywać pod wieloma względami w zależności od przyjętego punktu widzenia oraz metody badawczej. My przyjrzymy się im pod kątem codziennej praktyki. Jak wiesz, naszym życiem kierują ból i przyjemność; umysł nieustannie dąży do odczuwania przyjemności, a unikania bólu. Rezultatem ścierania się tych dwóch sił są przekonania i wartości, leżące u źródeł udanego lub nieudanego życia. Prowadzą one nas w określonych kierunkach, kształtując nasze ostateczne przeznaczenie. Zastanów się, która z poniżej wymienionych wartości jest dla Ciebie najważniejsza. Masz do wyboru tylko jedną: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Sukces. Zabawa. Radość. Pewność. Miłość. Zdrowie. Komfort. Seks. Pomoc. 225
Arkadiusz Bednarski
10. Współczucie. 11. Bezpieczeństwo. 12. Szacunek. 13. Inna (jaka? ............................................). Możesz przeprowadzić ten eksperyment wśród rodziny, znajomych, współpracowników. Poproś każdą z kilku albo najlepiej kilkunastu osób, aby podobnie jak Ty zaznaczyła, która z tych wartości jest dla niej najważniejsza. Zobaczysz, że w wielu przypadkach ludzie będą uznawali inne wartości za priorytetowe. Jednakże na tym nie koniec, ponieważ dla każdego z nas powyższe „etykietki” znaczą inne rzeczy. Każdy człowiek nauczył się w życiu używać innych słów do określania tych samych stanów i nadawać im różne stopnie ważności (intensywności). Tutaj właśnie wkraczają przekonania. Zarówno dla Ciebie, jak i dla bliskiej Ci osoby najważniejszą wartością może być szacunek, co sprawia, że zarówno ona, jak i Ty wierzycie, iż dobraliście się idealnie. Jednakże Twoja definicja, precyzująca, co musi zaistnieć, aby wartość ta była zaspokojona, może być inna od definicji partnera. Wyobraź sobie, że podczas sprzeczki bliska Ci osoba wychodzi z pokoju. W Twoim odczuciu okazała Ci tak brak szacunku, zatem naruszona została najważniejsza z Waszych wartości. Nie możesz zrozumieć tego zachowania, bo przecież dla niej szacunek też jest najważniejszy. Sytuacja taka sprawi, że konflikt między Wami zapewne będzie narastać. Jednakże gdybyś zaczął dopytywać partnera, dlaczego wyszedł z pokoju, mogłoby okazać się, że zrobił to z szacunku dla Ciebie. Emocje 226
Rozdział 9 Siła wartości
doszły u niego do takiego poziomu, że zaraz wybuchnąłby, toteż postanowił wyjść i poczekać, aż się uspokoi. Jak widać z tego przykładu, nie wystarcza samo wyliczenie wartości; trzeba patrzeć na nie przez pryzmat przekonań, które się z nimi wiążą. Jak wiesz, w danym momencie zawsze „kasujemy” z uwagi pewne obszary rzeczywistości, a koncentrujemy się na wąskim jej wycinku. To, jaki jest ten wycinek, wynika z naszych wartości. To właśnie one decydują, na co zwracamy uwagę, na czym się skupiamy. Przypomnij sobie przykład z robieniem zdjęć, przytoczony w rozdziale o koncentracji. Istotne dla Ciebie wartości decydują o tym, w którą stronę skierujesz obiektyw. Z jednej strony możemy mówić o wartościach „pchających”, które wiążą się z przyjemnymi doznaniami. Z drugiej zaś te, które dotyczą doznań bolesnych, możemy określić mianem wartości „hamujących” lub „powstrzymujących”. Do w artości pchających należą: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Miłość. Siła. Szczęście. Sukces. Zabawa. Bezpieczeństwo. Komfort. Szacunek. Uznanie itp. 227
Arkadiusz Bednarski
Z kolei te wartości, które powstrzymują nas przed bólem, są w a rtościami hamującymi, np.: 1. Poniżenie. 2. Wstyd. 3. Złość. 4. Ból fizyczny itp. Teraz zrób kolejny eksperyment. Zastanów się, których z wymienionych poniżej wartości unikałbyś najbardziej. 1. Frustracja. 2. Złość. 3. Agresja. 4. Wstyd. 5. Poniżenie. 6. Ból fizyczny. 7. Depresja. Zastanawiając się, którą z nich wybrać, dostrzegałeś na pewno, że jedne są dla Ciebie bardziej, innej mniej ważne. Wyznawane przez każdego wartości układają się w pewną hierarchię, tzw. system wartości. Są ludzie, dla których wstyd jest tak bolesnym przeżyciem, że umieszczają go na najwyższym miejscu tej hierarchii, a frustracja to stan, który ogarnia ich na co dzień i nawet nie zawracają sobie nim głowy. Z drugiej strony spotkamy osoby, dla których wstyd nie jest aż tak przykrym stanem, natomiast już sama myśl o frustracji wywołuje skrajnie nieprzyjemne uczucia.
228
Rozdział 9 Siła wartości
Czasami nie jest łatwo rozpoznać swój system wartości, gdyż może on funkcjonować na poziomie nieświadomym, a do jego ujawnienia dochodzi najczęściej w sytuacjach ekstremalnych. Kiedy w Tobie lub między Tobą a środowiskiem dochodzi do konfliktu, nieraz stajesz przed wyborem pozostania przy jednych i rezygnacji z innych wartości. Wyobraź sobie, że firma, w której pracujesz, zorganizowała dla pracowników imprezę plenerową. Ponieważ szefowie dali się przekonać, że najlepszym sposobem na integrację zespołu będzie postawienie ludzi w obliczu sytuacji ekstremalnych, jednym z wyzwań ma być przejście po rozżarzonych węglach. Moment, w którym każą Ci stanąć na krawędzi rozżarzonych do czerwoności węgli i zrobić pierwszy krok, nieuchronnie się zbliża. Co zrobisz? Wiesz, że możesz przejść przez ogień, ale nie musisz tego robić. W jaki sposób Twój umysł ma podjąć decyzję, czy to zrobić czy nie? Ponieważ przez cały czas stara się unikać doświadczeń bolesnych, a robi wszystko, aby doświadczać przyjemności, zacznie analizować i oceniać sytuację. Aby to zrobić, musi odwołać się do poprzednich doświadczeń. Dużą rolę w tym procesie odgrywa komunikacja w móz gu między płatami czołowymi a hipokampem, który przekazuje informacje z archiwum przeszłości. Twój mózg zadaje sobie pytanie: „Czy to, co mam zrobić, da mi przyjemność, czy też sprawi ból?”. Dysponujesz całym arsenałem doświadczeń związanych z przeżywaniem stanów zabawy, przygody, niepewności, strachu, wstydu, odkrywania, wyzwań itp. Powiedzmy, że kiedy doświadczałeś tego typu przeżyć, czułeś się wspaniale i wytworzyło się powiązanie: przygoda i ekstremalne 229
http://jak-sie-zmienic.zlotemysli.pl