SLIKKEN OF STIKKEN ?! Slikstoornissen in de kliniek Griet Van Gestel – Lotte Cools
Weetjes…
In België: > jaarlijks ongeveer 18 500 nieuwe CVA’s Toename aantal dysfagie-patiënten a.g.v. > Toegenomen levensverwachting > Succesvolle oncologische ingrepen > Betere medische behandeling neurologische aandoeningen
Weetjes… > 800 – 2400 x slikken per dag > ≥ 1 liter speeksel > Slikken = automatisme > meestal verslikken in vloeistoffen > spieren verslappen bij ouder worden (presbyfagie) > veelvuldig verslikken = levensbedreigende situatie > 36 spiergroepen en 6 zenuwen werken aan veilig slikken: goede slikreflex + krachtige hoestreflex!
Normaal slikproces
4 fasen 1. orale voorbereidingsfase 2. orale transportfase 3. faryngale fase 4. oesophagale fase
Normaal slikproces
1. Orale voorbereidingsfase
> afhappen, kauwen > vermengen met speeksel > boluscontrole = willekeurige fase
Normaal slikproces
2. Orale transportfase
> golfbeweging tong > boluscontrole > bolustransport = willekeurige fase
Normaal slikproces
3. Faryngale fase
> slikreflex! > bescherming trachea > passage van voedsel door farynx > 1 Ă 2 seconden = onwillekeurige fase
Normaal slikproces
4. Oesofagale fase
> transport naar maag > 8 Ă 20 seconden = onwillekeurige fase
Risicogroepen > Mechanische of anatomische oorzaken > Acute neurologische aandoeningen > Degeneratieve aandoeningen > Dementie > Pneumologische aandoeningen > Leeftijd
Alarmsignalen
> hoesten en proesten tijdens elke maaltijd > borrelend stemgeluid na de slikact > voedselresten in de mond na de maaltijd > de patiĂŤnt blijft kauwen en slikt verschillende malen > speeksel- of vloeistofverlies uit de mond > de patiĂŤnt eet weinig en vermagert
Mechanische slikproblemen
Bij tumoren in mondholte en orofarynx Medische behandelingswijzen: > chirurgische resectie > radio- en/of chemotherapie -> problemen mogelijk met harde consistenties
Tongresectie
Neurologische slikproblemen Wat kan er fout lopen bij het slikken? Mogelijke oorzaken
Mogelijke gevolgen
-onvoldoende lipsluiting -onvoldoende alert, vertraagd starten van bewegingen -onvoldoende optrekken gehemelte -onvoldoende tong/kaakbewegingen
-speekselverlies -hamsteren, orale terugvloei
-moeilijk transport door keel -onvoldoende beveiliging luchtpijp
-nasale terugvloei -onvoldoende kauwen, voedselresten, ongecontroleerd naar luchtpijp -extra slikken, resten in keel -verslikken
Slikonderzoeken • slikfunctie door NKO-arts • slikfunctie op de dienst radiotherapie • slikfunctie door logopediste
FEES
Slikfoto’s–videofluoroscopie (Radiologie) Normale versus pathologische slikact
Imaging – radiologische aspecten
Bedside evaluatie (logopediste)
• onderzoek van structuren, motoriek en sensoriek • onderzoek adhv water, yoghurt en vaste consistenties
Logopedische therapie
> Informatie > CompensatiestrategieĂŤn > zorgt ervoor dat de voedselstroom onder controle is en de symptomen verdwijnen, zonder dat de fysiologie van het slikken noodzakelijkerwijs verandert.
> Revaliderende strategieĂŤn > specifieke oefeningen die betrekking hebben op de fysiologie van het slikken.
CompensatiestrategieĂŤn Omgeving > rustige en prikkelarme omgeving > voldoende tijd > stimuleer zelfstandigheid
CompensatiestrategieĂŤn Houding > zoveel mogelijk normale houding > hoofd lichtjes voorover gebogen > in bed: zo recht mogelijk
CompensatiestrategieĂŤn Wijze van aanbieden > hanteerbare porties > plaats voedsel centraal in de mond of langs de beste zijde > pas volgende hap als vorige is weggeslikt
CompensatiestrategieĂŤn Voedselkeuze > streef naar een zo normaal mogelijk voedselpatroon > pas voedselconsistenties aan indien nodig
Consistenties
Vloeibare voedingen: vloeibaar bij intacte slikreflex, dun vloeibaar, helder vloeibaar > bij orale verwerkings/transportproblemen zonder aspiratie > bij faryngale transportproblemen en cricofaryngale dysfunctie (bovenste slokdarmsfincter)
Fase 1: startfase voor logopedie > onderzoek naar slikmoeilijkheden bij patiĂŤnten
Fase 2: dik vloeibaar
Bij vertraagde initiatie van de faryngale slikact: > snellere initiatie van slikact > langere laryngale sluiting
Fase 3: gemalen voeding + ingedikte vloeistoffen
Fase 4: gemalen voeding + niet-ingedikte vloeistoffen
Fase 5: zachte voedingsconsistenties
Normale voeding
CompensatiestrategieÍn Volume-, smaakaanpassing, double swallow > volume: kleine ~ grote volumes > smaak: sterke smaak – warm ~ koud > double swallow: naslikken
Revaliderende strategie Mondmotorische – en weerstandsoefeningen
Slikmanoeuvres
> double swallow > krachtige slik > supraglottische slik > supersupraglottische slik > Mendelsohnmanoeuvre > Shaker-manoeuvre
Casus: Mevrouw S.
Wanneer het voeden niet starten? > niet-alerte patiënt > de patiënt zit slecht in de zetel > patiënt ligt plat in zijn bed > de mond is vies: korsten, droog, vieze geur -> Mondhygiëne!! > patiënt is niet wakker of reageert niet normaal > de patiënt heeft een reutelende ademhaling of een ‘natte stem’ > de patiënt hoest veel, verliest speeksel > patiënt kauwt niet, slikt niet
Vragen?