Landschappen

RIJKBEDEELD METVERRASSENDE LANDSCHAPPEN

Wie denkt aan Groningen, denkt al snel aan uitgestrekte akkers, klei en een verre horizon. Westerwolde is anders. Hier geen rechte lijnen, maar slingerweggetjes, kronkelende beekjes en glooiingen in het landschap. Hier geen verre einders, maar intieme stukjes hei, bos en akkerland. Weinig gebieden in Nederland zijn zó rijk bedeeld met verrassende landschappen, oude bossen, natuurgebieden en prachtige beekdalen.

DE RUITEN AA

Dwars door Westerwolde kronkelt De Ruiten Aa, ook wel de ‘ruggengraat van Westerwolde’ genoemd. Wandelend of fietsend door het gebied steek je de beek regelmatig over. Turend over het water zou je het haast niet geloven, maar De Ruiten Aa is in de jaren zestig ten behoeve van de landbouw rechtgetrokken. De oude meanders zijn in de jaren negentig weer hersteld. Het riviertje kreeg weer de ruimte, zoals die het vroeger ook had. Beetje bij beetje kreeg ze haar oorspronkelijke bedding terug, met al haar kronkels en slingers.

Dat de planten en dieren deze ‘hermeandering’ ook wel zagen zitten, was meteen duidelijk. In het voorjaar staat de natuur ‘van vroeger’ bomvol prachtige bloemen. Terwijl de uitgezette Lakenvelders lekker staan te grazen, speurt een ijsvogel naar visjes en vliegt een grote zilverreiger over. Ook de eerder uit Westerwolde verdwenen ooievaar is helemaal terug van weggeweest. Kan het nog mooier? Het resultaat van de herstelwerkzaamheden is een werkelijk uniek gebied met prachtige natuur. Dat de Westerwoldse Aa over zo’n relatief korte lengte zoveel verschillende habitats vertoont, is uniek in Nederland. Het Dal van de Ruiten Aa staat dan ook bekend als een van de mooiste beekdalen van Nederland.

EEUWENOUDE BOSSEN

Aan weerszijden van De Ruiten Aa liggen gevarieerde bossen. Westerwolde telt in totaal maar liefst 2.200 hectare bos en natuurgebied. Enkelen stammen uit meer dan duizend jaar terug in de tijd. Zo herbergen de Ter Apelerbossen planten zoals die van eeuwenoude eikenbossen bekend zijn. Karakteristieke soorten zijn onder meer salomonszegel, dalkruid, bosanemoon en lelietje-der-dalen, die soms hele tapijten vormen. Op een paar plekken groeit nog zevenster en als enige plek in Nederland, de steenbraam. Beide zijn ijstijdrelicten die hier hun zuidgrens bereiken.

Het Liefstinghsbroek is een van de oudste bossen in Nederland en het oudste bos van Groningen (het bos werd al in 1590 genoemd). Omdat de mens dit bos al bijna een eeuw met rust laat, heeft het een natuurlijk karakter. Je ziet er verschillende typen bos: een eiken-beukenbos, een broekbos en een eiken-haagbeukenbos. In het voorjaar kleurt de bodem wit door bloeiende bosanemonen en witte klaverzuring. Nieuwsgierig? Het gebied is toegankelijk onder begeleiding van een boswachter.

En er is meer bos in Westerwolde. Veel meer. Het Pagebos bij Stadskanaal bijvoorbeeld. Een gebied dat zich kenmerkt door de vele plassen, bruggetjes, grachten en vlonders. Samen met de Veenhuizerstukken, het Vledderbos en het Knoesterbos (Drenthe) vormt het bijna 500 hectare aan fiets-, wandel- en ruiterplezier. Of bezoek met het hele gezin het Blijhamsterbos, een jong loofbos met speelweiden dat ter recreatie is aangelegd door Staatsbosbeheer. Deze en nog vele andere Westerwoldse bossen, heidevelden, beekdalen, verscholen vennen en moerassen zijn rijk aan flora en fauna.

EEN FELBLAUWE FLITS

De grote variatie aan bostypen biedt broedvogels zoals de fluiter, boomklever en middelste bonte specht een goed leefgebied. Ook laat de ijsvogel zich hier tegenwoordig vaak zien. Een felblauwe flits en weg is ‘ie weer. Met hier en daar bosjes en bomen omgeven door kronkelende watertjes voldoet het Westerwoldse landschap helemaal aan de eisen die de sierlijke blauw en oranje gekleurde ijsvogel aan een leefgebied stelt.

SPOREN VAN VROEGER

Niet alleen de bossen, maar ook bebouwing in de vorm van boerderijen en buurtschappen ademen de sfeer van vroeger. Wie dat zelf wil ervaren, moet ook eens naar Ter Borg, een gehucht waar de tijd eeuwen heeft stilgestaan. Er staan vier boerderijen en een 17e-eeuwse schaapskooi. Rondom liggen kleine akkers en houtwallen. Sommige eiken zijn wel 200 jaar oud en zo dik dat je ze niet kunt omarmen. Een ander bijzonder plaatsje is Smeerling, een beschermd dorpsgezicht dat bestaat uit een aantal verspreide boerderijen, onder andere uit de 17e en 18e eeuw.

GENIETEN VAN DE WESTERWOLDSE NATUUR

Voor wie naar Westerwolde komt om van de natuur te genieten geldt één regel: niks moet, alles mag. Kom met de fiets, te paard of met de benenwagen. Onderweg vind je – daar is over nagedacht – een riant aantal zitbankjes, picknicktafels en parkeerplaatsen voor het betere verpozen. Langs De Ruiten Aa is bovendien een opvallende natuurkijkheuvel te vinden met daarop een kunstwerk van beeldend kunstenaar Adriaan Nette. Dit Theater van de Natuur is draaibaar, zodat je op verschillende manieren naar het landschap om je heen kunt kijken. Vermoeid van alle indrukken? Westerwolde grossiert in excentrieke slaapadresjes. Overnacht in een wijnvat of hunebedkamer. Of boek een pionierswagon langs het traject van de museumspoorlijn Veendam – Stadskanaal – Musselkanaal. Een retourtje naar dromenland. Inderdaad, het wordt je wel heel erg makkelijk gemaakt om van Westerwolde te genieten. Eigenlijk is erheen gaan het enige wat je hoeft te doen. De rest wordt voor gezorgd.

…KURZ ZUSAMMENGEFASST

REICH AN ÜBERRASCHENDEN LANDSCHAFTEN Nur wenige Gebiete in den Niederlanden sind so reich an überraschenden Landschaften, alten Wäldern, Naturgebieten und malerischen Flussläufen wie Westerwolde. Die Ruiten Aa schlängelt sich mitten durch das Gebiet. Durch die Renaturierungsarbeiten an diesem Fluss ist ein einzigartiges Gebiet mit vielen verschiedenen Lebensräumen entstanden. Beide Seiten des Flusses sind von abwechslungsreichen Wäldern umgeben. Westerwolde verfügt über insgesamt 2200 Hektar Wald und Naturgebiete. Der Lieftinghsbroek ist der älteste Wald von Groningen. Hier finden Sie verschiedene Arten von Wäldern: Eichen-Buchenwälder, einen Bruchwald und einen Eichen-Hainbuchenwald. Auch das Pagedal in Stadskanaal, der Blijhamsterbos und der Vledderbos laden zum Wandern ein. Wer weiß, vielleicht entdecken Sie ja den Eisvogel, den Waldlaubsänger oder den Kleiber. Sie haben Lust auf etwas anderes? Besuchen Sie den Ort Ter Borg. Hier atmen die authentischen Bauernhöfe die Atmosphäre vergangener Zeiten, so dass es scheint, als sei die Zeit stehen geblieben.

GESCHIEDENIS SCHRIJVENIN:

BOURTANGE

Kom geschiedenis schrijven in Westerwolde en neem de vesting in die nooit door een vijand is ingenomen. Vesting Bourtange, ooit gebouwd om de stad Groningen te beschermen tegen de Spanjaarden, is een karakteristieke plek waar je een kijkje kunt nemen in de 17e eeuw. Dwaal door de straatjes, bekijk de kanonnen en de vroegere onderkomens van de soldaten en dompel je onder in de geschiedenis.

Tegenwoordig zijn de poorten van de vesting dagelijks geopend voor bezoekers. Een enorm contrast met vroeger, toen diverse vijanden tevergeefs probeerden de vesting in te nemen. In 1593 deed de Spaanse veldheer Verdugo een poging. Hij maakte loopgraven, maar door de moerassige omgeving liepen deze vol water. Ook de Bisschop van Munster klopte in 1665 en 1672 aan de poort en bestookte de vesting met kanonnen, maar wederom zonder succes. De poorten bleven gesloten. De bisschop bood 200.000 gulden om de vesting in te nemen. “200.000 kogels kan hij krijgen!”, was het antwoord van Kapitein Prott. Zo bleef de vesting een niet te nemen schans in het moeras.

Maar vandaag de dag wandel je via een van de drie imposante bruggen ongehinderd de vesting binnen. Niemand houdt je tegen. Er zijn winkeltjes en leuke terrassen om te genieten van de historische sfeer en als je geluk hebt, wordt er geschoten met de oude kanonnen. Kom nog meer te weten over de geschiedenis van de vesting door een bezoek te brengen aan de musea. Met één entreekaartje kun je bij de vijf musea naar binnen.

Bourtange is in meerdere opzichten een bezienswaardigheid. Oostelijker kun je in Nederland niet komen. Het omliggende moeras is bovendien een mooi natuurgebied, waar je prachtige wandelingen kunt maken. Niet alleen de ligging, maar ook de vorm van de vesting is heel bijzonder: vijf bastions geheel omringd door water, met hoge vestingwallen zodat de vijand niet binnen kon komen en men deze al van verre kon zien aankomen. En om het extra aan te kleden, worden in Bourtange regelmatig evenementen georganiseerd. Van leuke markten tot historische veldslagen en wat te denken van kerstmarkten in deze prachtige entourage. Kortom: een bezoekje meer dan waard.

Kun je geen genoeg krijgen van de Westerwoldse historie? Even verderop, aan de Westerwoldse Aa vind je nog een vesting, Vesting Oudeschans.

DIE GESCHICHTE VON BOURTANGE ERLEBEN Die Tore der Festung Bourtange sind täglich für Besucher geöffnet. Über eine der drei beeindruckenden Brücken betreten Sie die Festung. In der Vergangenheit war das nicht so einfach. 1593 versuchte der spanische Admiral Verdugo, die Festung einzunehmen, und auch der Bischof von Münster griff die Festung 1665 und 1672 mit Kanonen an, jedoch vergeblich. Heute ist die Festung eine Sehenswürdigkeit: 5 Bastionen sind vollständig von Wasser umgeben und von hohen Wällen umringt. Es gibt viel zu sehen, z. B. die Offiziershäuser, das Pfarrhaus und die Soldatenkaserne, und es gibt verschiedene Museen. In Terra Morra wird zum Beispiel die Beziehung zwischen den Sümpfen und der Festung beleuchtet, während im Museum De Barcquen Funde der Festung ausgestellt sind. Auch das neue ‚Kruithuis‘ (Pulverhaus), in dem früher das Schießpulver gelagert wurde, und die Synagoge sollten Sie sich nicht entgehen lassen. Außerdem finden Sie auf der Festung hübsche Geschäfte und Terrassen, und wenn Sie Glück haben, wird mit den alten Kanonen geschossen.

“200.000 KOGELS KAN HIJ KRIJGEN!”

OUDESCHANS

Halverwege de 16e eeuw werd in de Westerwoldse Aa een sluis gebouwd. Zo kon een groot gebied onder water worden gezet, zodat dit ontoegankelijk was voor vijandelijke legers. Op deze strategische plek kwam in 1593, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, een kleine schans te liggen. Zo ontstond het kleinste vestingdorpje: Oudeschans.

Hoe klein de vesting ook was, hij speelde een grote rol in de strijd van de Staatse troepen (de Hollanders) tegen de Spaanse macht. Meer dan 200 jaar later, in 1814, is Oudeschans als vesting opgeheven. Maar in de structuur van het dorp is weinig veranderd. Het stratenplan is bewaard gebleven en de plaats van de vroegere wallen en grachten is nog goed te herkennen. In tegenstelling tot vroeger, is Oudeschans nu een plek waar je rust vindt.

VESTINGMUSEUM

Zo’n historische plek maakt nieuwsgierig. Wie zich verder wil verdiepen in het verleden van de vestingwerken, moet zeker een bezoek brengen aan het Vestingmuseum. Hier worden omliggende schansen belicht en komt de boeiende oorlogsgeschiedenis tot leven middels honderden gebruiksvoorwerpen die tijdens archeologische opgravingen in de vesting gevonden zijn. Van huishoudelijke voorwerpen tot schoenen en wapens. Niet eerder kreeg je zo’n duidelijk beeld van het leven in een vesting in de 17e en 18e eeuw.

NIET EERDER KREEG JE ZO’N DUIDELIJK BEELD VAN HET LEVEN IN EEN VESTING IN DE 17E EN 18E EEUW

GARNIZOENSKERKJE

Een ander gebouw dat een bezoek waard is, is het Garnizoenskerkje (1626). Het bijzondere aan dit kerkje is dat de 17e-eeuwse kerk en de 18e-eeuwse pastorie onder één dak huizen. Dat is een zeldzaamheid in Nederland. Het kerkje is tegenwoordig in gebruik als trouwlocatie, daarnaast vinden er met regelmaat concerten plaats.

WANDELEN OVER VERDEDIGINGSWALLEN

Via een gemarkeerde route kun je over de voormalige verdedigingswallen lopen, langs de oude Westerwoldse Aa en door het pittoreske vestingdorp. Al wandelend zie je meer en kom je, naast de monumentale boerderijen en oude huizen, nog diverse andere sporen uit het verleden tegen. Zo is bijvoorbeeld het voormalig kruithuis nu in gebruik als boomgaard met oude fruitrassen.

SMEERLING

OOK DE MOEITE WAARD

SMEERLING

Niet ver van Oudeschans vandaan, zo’n 22 kilometer rijden, ligt het buurtschap Smeerling. Dit buurtschap is beschermd dorpsgezicht. Het bestaat uit acht authentieke streekboerderijen uit de 18e eeuw, waarvan de buitenkanten de moeite waard zijn om te bekijken. Het lijkt alsof de tijd hier heeft stilgestaan! Op nummer 15 is inmiddels een modern theehuis gevestigd. Combineer een bezoekje aan dit theehuis met een prachtige wandeling door het Metbroekbos. Het Metbroekbos bij Smeerling en het Liefstinghsbroek bij het nabijgelegen Weende zijn twee restanten van de oerbossen van Westerwolde. Het zijn vochtige bossen met bijzondere planten en dieren en bomen van meer dan 200 jaar oud. Ook leuk om te bewandelen is Het Beleefpad in Smeerling, een pad dat je terugbrengt naar de natuur van vroeger. Je komt langs de meanderende beek, de kruidenrijke akkers en de weilanden. Het pad is toegankelijk voor wandelaars, maar ook voor mensen die minder mobiel zijn, met rolstoel of rollator, voor kinderen, voor mensen met een visuele beperking of mensen met een auditieve beperking. De Aaltje wandeling is ook een aanrader. Deze route volgt het verhaal van het meisje Aaltje, een meisje geboren in 1786 in Smeerling. BANKJE SMEERLING

…KURZ ZUSAMMENGEFASST

GESCHICHTE VON OUDESCHANS MIT VERBINDUNG ZU SMEERLING Mitte des 16. Jahrhunderts wurde in der Westerwolder Aa eine Schleuse gebaut, um ein großes Gebiet zu fluten und feindliche Armeen aufzuhalten. Im Jahr 1593, während des Achtzigjährigen Krieges, wurde eine kleine Schanze errichtet, und es entstand das kleinste Festungsdorf Oudeschans. Das Dorf spielte eine wichtige Rolle im Kampf der staatlichen Truppen gegen die spanische Macht. An der Struktur des Dorfes hat sich wenig geändert. Der Grundriss des Ortes ist erhalten geblieben, und der Verlauf der ehemaligen Wälle und Gräben ist noch deutlich erkennbar. Die faszinierende Kriegsgeschichte wird im Festungsmuseum lebendig und auch die Garnisonkirche ist einen Besuch wert. Hier sind die Kirche aus dem 17. Jahrhundert und das Pfarrhaus aus dem 18. Jahrhundert unter einem Dach untergebracht. Nicht weit von Oudeschans entfernt liegt Smeerling. Dieser Weiler mit 8 authentischen regionalen Bauernhöfen aus dem 18. Jahrhundert steht unter Denkmalschutz.