Communicatiekaravaan van de jeud by bart vetsuypens

EINDREDACTIE Alessandra Masullo - Diaconia Bart Vetsuypens - Volens Mathieu Orfinger - Volens/Gacc Osmar Rufino Braga - Visão Mundial REDACTIETEAM Alessandra Masullo - Diaconia, Arlene Freire - ABRAÇO SISAL, Bart Vetsuypens - Volens, Daniele Xavier - Conexão de Saberes, Fernando Filho - ACOPAMEC, David Junior - CCJ, Gerinelson Lima Gonçalves - REFAISA-BA, Maria Micinete - ESCUTA, Mathieu Orfinger - Volens/Gacc, Osmar Rufino Braga - Visão Mundial, Sandro Silva de Lima - Conexão de Saberes LAY-OUT Karine Raquel FOTOGRAFIE - LAY-OUT José Cleiton (Carbonel) REVISIE Gerson Flávio FOTO’S Carlos Alberto, David Junior, Gilmar Raimundo, José Cleiton (Carbonel), Francisco Boony e Bart Vetsuypens. VERTALING Katrien Vandepladutse DRUK 8 de Março Gráfica e Editora PRODUCTIE CCJ - Communicatie- en Jeugdcentrum - Recife, Brazilië Grafische Begeleiding – Karine Raquel SITE VAN DE KARAVAAN www.caravanadecomunicacao.org.br SITE VOLENS www.volens.be www.volensamerica.org

We dragen dit werk op aan Dominee Arnulfo Barbosa, ex-directeur van Diaconia, overleden in augustus 2008, die meedroomde van de Communicatie- en Jongerenkaravaan en ons gestimuleerd heeft om ze uit te voeren. We bedanken hem hiervoor en denken met heimwee aan hem.

Het project van de Communicatie- en Jongerenkaravaan is verwezenlijkt dankzij veel handen... daarom bedanken we: Manzoni Luz, Graça Elenice, Verônica Maciel, Alexandre Botelho Merrem, Gerson Flávio, Erika Miguel de Jesus, Kris Fierens, Michel Lataer, Eric Gijssen, John Erbuer, Mara Leon e Martha Vetsuypens Vandiest, Daltro Paiva, Ilma Bitencourt, Kris Jansen, Francisco Dantas, Simão Neto, Maria Auxiliadora Cabral, Diglane Galvão, Christian Schoien, André Bilsen, Jefferson Vasconselhos, Gerard Vanderelst, Marc Storms, Dimas Galvão,Valdenio Sabino, Omar Rocha, Katrien Vandepladutse, Pedro Mendes, Alexandre Cardoso, Felix Guedes Aureliano da Silva, Raimundo Oliveira Cajá, Ita Porto, Nathan Kamliot, Maria Hortência Mendes, Socorrinha Silva, Professora Socorro, Thiago Esperandio, Cássia Bechara, Beatriz Tibiriçá, IRPAA, Sicoob – Pintadas e Valente, Sindicato dos Trabalhadores Rurais de Pintadas e Neuza Cadore, Tatiane dos Santos e Silva, Francisca Edvânia Freitas da Silva, Killvio Souza, Claudiney Souza de Arruda, Francisco Wandeberg, Joana D´arc da Silva Feitosa, Celene Maria da Costa Pereira, Francisco Cristiano Sabino Gabriel, Verônica Patrícia Pereira da Silva, Edcarlos Gonçalves Bezerra, Pablo Wanderson Andrade da Silva, Inácio Alves de Sá, José Willian Ferreira, Luiz Rufino da Silva Neto, Edgleison Vieira Rodrigues, Francisco Juan Araújo, Ana Paula Alves, Valcivania Oliveira Santos, Lucineide Vieira da Silva, Francisco Ricardo de Sousa, Francisco José da Silva Soares, Antonio Hélio Roque da Silva, Edenisio da Silva, Maria Micinete de Lima, Josineide Luz de Freitas, Charles Willian Farias Gomes, Jamieson Simões, Maria Pinheiro do Nascimento, Antonia Aurinelda da Silva, Osmar Rufino Braga, Mac Thiago Barbosa, Ramon Bonfim Barros, Thiago Silva de Santana, Alessandra Sávia da Costa Masullo, Francisco Cristiano Alves, Artur Rodrigues da Silva Santos, Gleyson Gonçalo de Oliveira, Francisco Danilo Silva Mariano, Elenilda Carlos de Melo (Elen), Mathieu Orfinger, Maria Wanderlúcia Lopes do Nascimento, Francisca Márcia Fernandes de Morais, Josivan Cosmo da Silva, Mateus Ferreira de Freitas, Lucas Pinheiro de Queiroz, Aurilene Pereira de Jesus, Claudeci Corpi Moraes, Sandro Silva de Lima, Danielle Xavier de Santana, David Carlos Silva Santos Júnior, Francisco da Silva Cruz, Bart Vetsuypens, Natália Lopes Wanderley, Carine Haesen, Carlos Alberto Gomes de Lima, Jailton Ferreira da Silva, José Caique Rago Ferreira, Raquel de Melo Santana, Joselito Coutinho Costa, Célio Meira Sá, Ethel Ramos de Oliveira, Martina Marzagalli, Talynne Lopes de Souza, Ingvild Lundeby Kirkebak, Einar Seilskjær, Juliana Joana da Silva, Josiclébio Bastos, Alexsandra Marinho da Silva, Marília Gabriela Guilherme Nascimento dos Santos, José Cleiton Severino de Lima, Zoé Maus e família, Leonildo de Moura Souza, Francisco Boony Pereira de Amorim, Anderson Agide Albuquerque Moura, Alexsandra Rodrigues de Lima, José Severino da Silva, Péricles Chagas Farias, Aldigleide Ferreira da Silva, Jessyka Alves da Silva, Paulo Ricardo do Nascimento, Robson Ramos dos Santos, Gilmar Raimundo da Silva, Emerson Patrício da Silva, Alexsandro de Oliveira, Jonas de Melo Silva, Johnatan Fernandes da Silva, Alcidésio Silva dos Santos Jr., Geovane Marcelino dos Santos, Gisele da Silva Falcão, Adriana Gomes de Freitas, Romário Henrique Silva de Almeida, Francilene Menezes dos Santos, Givanildo de Araújo Braz, André Nilton Carneiro da Conceição, Arlene Cristina Freire Araújo, Kivia Maria da Silva Carneiro, Alcione Bispo dos Santos, Silvano Manoel Oliveira dos Santos, José Valdo Santos de Pinho, Nilson Pereira de Souza Júnior, Miguel Elísio Teles Pereira, Jocivaldo dos Anjos, Evandro da Conceição Soares, Gil Brás, Osmário Daniel dos Santos, Cristovão de Jesus Santana, Antoniel da Silva Brito, Jucelino, Gerinelson Lima Gonçalves, Derivânio Pereira Lima, Ronivea Oliveira de Lima, Adriano Alves dos Santos, Fernando dos Santos Pinheiros, Pedro dos Santos, Sérgio Sildagio Cantor, Fernando Carneiro dos Santos Filho, Suemys Luize Tavares Pancene, Patrick de Menezes Brasileiro, Ronildo Sacramento dos Santos, Alessandro Chineles, Nayara, Dânica Silvana Teles Santos, Alessandra, Manuela Correia do Vale, Sirlene, Filipe de Morais Mota, Bruno Sousa Santos, Vanessa Sena de Almeida, Damiana e Flávio.

Op weg.......................................................................................................................................................7 Interview: een idee dat project werd...........................................................................................................9 De conditie van de jeugd in het Noordoosten.............................................................................................13 De sociale mobilisatie in het kader van de Communicatie- en Jongerenkaravaan: betekenissen, lessen en impact.......................................................................................................................................17 De wereld heeft de kleur die wij hem geven................................................................................................25 Sociale bewegingen en de democratisering van de communicatie.............................................................29 Workshops tijdens de Communicatiekaravaan.............................................................................. .......30/31 Flashes uit de workshops................................................................................................................... .......32 De kracht van de jongeren in de Communicatie- en Jongerenkaravaan................................................ .....33 Trajecten van de jongeren: Een reflectie over de perceptie en de ervaring van de jongeren in de Communicatie- en Jongerenkaravaan......................................................................................................35 De Kunst als Politieke en Culturele Mobilisering tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan ............ 46 De Communicatie- en Jongerenkaravaan: de verwezenlijking van een droom die geschiedenis werd.......................................................................47 Communicatie- en Jongerenkaravaan: brug tussen de jeugd en de wereld.................................................49 Het leerproces en de lessen van de politieke participatie en de resultaten...................................................51 Brief van de Communicatie- en Jongerenkaravaan aan de de autoriteiten van CrateĂşs..............................53 Organisaties die meewerkten aan de realisatie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan...................55 Steun.........................................................................................................................................................56 Encaminhamentos van de PubliekeAudiĂŤntie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan.....................57 Cordel van de Karavaan.............................................................................................................................58 Bibliografie................................................................................................................................................59

De dag is aangebroken. De bagage staat klaar, de namen zijn gecontroleerd, er is veel gelach en plezier in de bussen en een hoge concentratie adrenaline! Eindelijk is iedereen klaar voor het vertrek. In een van de deelstaten vraagt een nog wat verlegen chauffeur: 'Alles ok?' 'Alles ok!' Iemand van de coördinatie beaamt: 'We kunnen vertrekken!'. Voor sommigen betekent dit veel verwachtingen en ongeduld, voor anderen zorg en aandacht, maar één gevoel deelt iedereen: vrolijkheid en zin om op weg te gaan, en onderweg de jongeren uit te nodigen om een andere reële wereld te bouwen voor het Noordoosten van Brazilië. In de koffer zit er van alles: persoonlijke spullen, boeken, teksten, opnames, recorders, fototoestellen, verkleedkleren, maquillage, folders van de organisaties, een dagboek om de gebeurtenissen en emoties bij te houden, computers, printers, videocamera's, liedjesteksten, gedichten, gitaar, trommel, tamboerijn, triangel en andere muziekinstrumenten, cd's, dvd's, spandoeken, stiften, plakband, posters, papier (veel papier – grote bruine vellen, A4, crêpe, cellofaan, krantenpapier, steekkaarten... ). Maar ook koekjes, fruitsap, snoepjes, fruit, water, kauwgom, borden, kopjes, rooster, croque-monsieurtoestel, thermos, waterkoker, zonnemelk, muggenmelk, verschillende geneesmiddelen, telefoonkaarten, walkietalkies, draagbare stereoketens, tenten, matrassen, en hangmatten! Er zat werkelijk vanalles in de koffers, zelfs een pluche beest, de Furão!

Geen enkel detail mocht over het hoofd gezien worden, maar als dat toch het geval was, dan was het de verantwoordelijkheid van de groep en werd het probleem door de groep opgelost. “Ieder voor zich” was niet meer van toepassing, iedereen was verantwoordelijk voor zichzelf én voor het collectief. Akkoorden werden afgesloten, verantwoordelijkheden gedeeld. De Communicatie- en Jongerenkaravaan ging van start vanuit verschillende steunpunten in Bahia, Pernambuco en Ceará, maar met deelnemers van alle staten van het Noordoosten en ook van andere delen van de wereld namelijk België en Noorwegen. De droom om de wereld te transformeren, die alle jongeren van alle deelnemende organisaties al koesterden in het dagelijks leven, ging op weg. Meer dan 4.000 km werden geanimeerd met optochten, educatieve workshops, culturele voorstellingen, feestjes, filmdebatten, mobilisatie, flyeren, seminaries, bezoeken aan de gemeenschappen, interviews, publieke audiënties, aanklachten, graffiti op de muren van de steden, audiovisuele opnames, getuigenissen, foto's... Op het einde, de laatste halte, is er het Wereld Sociaal Forum, in Belém, Pará. Het waren 18 dagen met veel zon en veel regen! Warme dagen en koude nachten! Momenten van vermoeidheid en van euforie. Momenten van reflecties, politieke debatten, vormingen, planningen, evaluaties, zoektocht naar financiële middelen, van het ontdekken van beperkingen en mogelijkheden, van angst en moed, van twijfels en zekerheden. Maar bovenal waren het momenten waaruit we veel geleerd hebben, kennis die we hier graag met jullie willen delen. Daarom stellen we dit tijdschrift voor, met artikels geschreven door deelnemers van de Karavaan. Op basis van een collectief systematiseringsproces zullen zij teksten, gedichten, foto's en illustraties verzorgen, maar ook theoretische bedenkingen over de Communicatie- en Jongerenkaravaan willen zij met u delen. We hopen dat dit tijdschrift inspirerend werkt, het potentieel van de jeugd goed weergeeft en dat de kennis opgebouwd tijdens deze ervaring, onze dromen en ons project voor een andere wereld mag blijven stimuleren. Editoriale commissie

Bart Vetsuypens is actiecoöperant voor de Belgische ngo Volens en werkte zeven jaar in Brazilië. Volens is al 40 jaar werkzaam in Brazilië en sinds kort in het Noordoosten, waar ze een tiental sociale organisaties als partners heeft. Het is een niet-gouvernementele organisatie die sociale projecten ondersteunt in twee actielijnen: aangepaste vorming en solidaire economie. Deze ngo en haar netwerkpartners lanceerden het voorstel van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Dat idee werd later ook opgenomen door andere organisaties, netwerken en jeugdbewegingen uit het Noordoosten. Hieronder kunt u een interview lezen met Bart, over hoe het idee is ontstaan en hoe het project van de Communicatie- en Jongerenkaravaan is geïmplementeerd en gerealiseerd in januari en februari 2009 met deelname van 200 jongeren uit zes staten van het Noordoosten. De Karavaan is een methodologie geworden voor sociale mobilisatie van jongeren van het Noordoosten.

Hoe is het idee van de Communicatie- en Jongerenkaravaan ontstaan? BART – Alles is begonnen in maart 2008, tijdens een planningsbijeenkomst van Volens en partners, in Fontainha, Aracati (CE). Het idee is daar voorgesteld. Beetje bij beetje werd het idee sterker en werd het steeds meer ondersteund door de partners. Het eerste voorstel is gelanceerd in het Centrum voor Communicatie en Jeugd (CCJ) van Recife (PE), en is gegroeid vanuit het idee om in de wijken een reizende markt te organiseren rond vorming en alternatieve communicatie om lokale inhoud te creëren. Dit is een nieuwe manier waarop Volens zich organiseert: werken in acties samen met een netwerk van Braziliaanse partnerorganisaties. We hebben het idee opgenomen in het programma van Volens en uiteindelijk is het uitgegroeid tot een bredere samenwerking, om later de verbinding te maken met het Wereld Sociaal Forum. Op die manier is de Karavaan een geïntegreerde actie geworden tussen de verschillende partners en groepen bij het begin van een nieuw programma.

Wat is de hogere doelstelling van de Karavaan? BART – In het begin was het doel de educatieve actie van de jongeren van CCJ te versterken, om het gehele communicatieplan te produceren. Dus een communicatieproject rond de Karavaan. Later is het een geïntegreerde actie geworden tussen de Volens-partners met als doel de verschillende soorten jongeren van het Noordoosten van Brazilië te mobiliseren in het vooruitzicht van het Wereld Sociaal Forum. De Karavaan heeft een actie gestimuleerd die verschillende werelden verbindt en dat is een goed begin voor toekomstige acties en netwerken.

10 Hoe was de ontvangst van het Project bij de andere organisaties? BART – Ik herinner me nog de eerste vergaderingen met lokale organisaties in Recife en in Fortaleza om het project van de Karavaan voor te stellen. We hoorden dingen als: 'Het is zo lang geleden dat we zo een brede sociale mobilisatie georganiseerd hebben, met verschillende organisaties uit verschillende staten'... Vanaf deze bevinding zijn veel organisaties beginnen meewerken aan het project, ze begonnen mogelijkheden toe te voegen en maakten van het project een actie in heel het Noordoosten. In het algemeen was iedereen gemotiveerd om zich te engageren en deel uit te maken van de Karavaan.

Hoe was de constructie/het uitwerken van het project van de Karavaan? Welke stappen hebben jullie gezet? BART – Eerst hebben we het initieel voorstel opgenomen in de planning van Volens. Dit betekende dat er een budget werd vrijgemaakt voor het project - als initieel eigen aandeel - en ook dat de coöperanten eraan meewerkten. In een tweede fase breidde het project zich uit naar organisaties van Recife, Fortaleza en nadien ook van Salvador. Deze staten hebben samen het politiek-pedagogisch en financieel project opgemaakt. De organisaties hebben bijgedragen tot het zoeken en de mobilisatie van partners.

Hoe hebben de jongeren zich geëngageerd in de Karavaan? BART – Het was een vereiste die al vanaf de eerste vergadering werd besproken: de jongeren moesten het voortouw nemen in de organisatie. De jongeren engageerden zich voor het collectief opbouwen van het pedagogisch project, ze kozen de thema's en de methodologie van de Karavaan en beslisten over de communicatiestrategieën, de fondsenwerving, de leefregels en de deelnamecriteria. De jongeren waren de protagonisten van het project via de organisaties die deel uitmaakten van de comités van de respectievelijke deelstaten.

Hoe is de fondsenwerving gebeurd? BART – Dat was een grote uitdaging, we waren erg bezorgd in het begin, vooral in de context van de crisis van de ngo's in Brazilië. We kunnen twee niveaus onderscheiden in de realisatie van de Karavaan: in de eerste plaats hadden we de technische steun, de infrastructuur en de netwerken met lokale steun; op de tweede plaats zijn we op zoek gegaan naar financiële middelen. Op het eerste niveau hadden we een groep referentie-ngo's, zoals Volens, DIACONIA, EQUIP, MST, SERTA, Visão Mundial, DISOP Brasil, Obra Kolping, GACC, die de voorbereiding van de groepen hebben begeleid en die contacten hebben gelegd, die op hun beurt de steun van de verschillende partners in de deelstaten kregen. Visão Mundial heeft contacten gelegd met Teresina (PI) en Crateús (CE) om de overnachting en de maaltijden te organiseren. DISOP heeft de partners van Bahia gemobiliseerd. Diaconia heeft de contacten met de NGO CAATINGA gelegd, in Ouricuri (PE), onze eerste stopplaats, met overnachting en maaltijden. GACC heeft ons de juiste contacten doorgegeven in Belém (PA), waardoor de overnachting in Belém georganiseerd werd.Goede contacten ontstonden met het Wereld Sociaal Forum via APACC Belém en CEPEPO. MST heeft bijgedragen tot het debatt waardoor de Karavaan ook een sterke politieke inhoud meedroeg op weg naar het Wereld Sociaal Forum. GAJOP heeft geholpen om een contract af te sluiten met de overheid van de deelstaat Pernambuco iom het transport van de jongeren tussen Pernambuco en Belém (PA) te bekomen. Ook het stadsbestuur van Crateús, de Boerenvakbond en de Parochies hebben hun bijdrage geleverd, net als de overheid van de deelstaat Piauí, die overnachting en maaltijden heeft aangeboden tijdens de doortocht van de Karavaan. In verband met de financiële steun willen we graag CESE-Bahia vernoemen en verschillende internationale organisaties: Volens, de hulp van de Kerk van Noorwegen, Christian Aid, DISOP, Tearfund en ZUIDDAG, de campagne van de leerlingen van middelbare scholen in België. EQUIP heeft de boekhouding en de financiële verslaggeving op zich genomen.

11 Hoe ontstond de relatie tussen de Karavaan en het Wereld Sociaal Forum 2009? BART – In het begin vonden we dat de Karavaan enkel in de deelstaten moest plaats hebben. Daarna ontstond het idee om in Karavaan naar het WSF te gaan, en in de laatste etappe bedachten we dat het interessant kon zijn om van de Karavaan een soort reizend Wereld Sociaal Forum te maken door de thema's van het Forum naar enkele steden van het Noordoosten te brengen, en dat laatste idee is blijven hangen. Het was dat idee dat de “ogen deed blinken” van veel mensen en organisaties die de Karvaan steunden, ook van financierders, aangezien het Wereld Sociaal Forum een excellente ruimte is voor vorming van jongeren.

Wat waren de grootste moeilijkheden in de uitvoering van dit project? BART – We hebben moeilijkheden ondervonden in de communicatie tussen de comités van de deelstaten. Het comité van Pernambuco heeft uiteindelijk de communciatie gecentraliseerd waardoor de werkdruk verhoogde. Sommige deelstaten hebben het communicatiecomité niet georganiseerd. Een andere moeilijkheid die we ondervonden hebben, was het proces rond fondsenwerving, , er kwam maar geen geld binnen. De organisaties hadden andere prioriteiten. Op dat moment werd een persoon aangesteld om rechtstreeks contact op te nemen met de mogelijke financierders, met het vertrouwen van de organisaties. De totale kost was hoog, maar dankzij de inzet van de organisaties en partners hebben we een grote solidariteitsbeweging op gang gebracht en hebben we de Karavaan gerealiseerd. We zien dat, wanneer een actie samen wordt ondernomen, alles mogelijk is. De mobilisatie verliep vlot, we hebben geen problemen ondervonden tussen de organisaties. Maar het belangrijkste was de deelname van de jongeren, die hun kennis, talenten en potentieel ingezet hebben tijdens de voorbereiding en realisatie van de Karavaan:”Dat deed onze ogen blinken”.

“Karavaan was een groot vormingsmoment waar ik bijgeleerd heb over verschillende thema's waarvan ik niet veel af wist en ze heeft ook goede opvoeders gevormd”. (Charles Gomes)

“ De Karavaan was een enorm goede vorm om te leren, om de realiteit van de jongeren te beleven in verschillende streken van de deelstaten en door de uitwisseling van ervaringen”. (Killvio Sousa)

“Ik heb een wereld van informatie leren kennen in de boeken die tentoon gespreid waren in de stands op het Wereld Social Forum”. (Alessandro Chinelles)

“Het beste wat me overkomen is op dit vlak, was de deelname aan het WSF, maar het was niet het WSF dat me gelukkig maakte, het was de C o m m u n i c a t i e - e n Jongerenkaravaan. We gaan eenvoudigweg niet toelaten dat de Karavaan hierbij ophoudt, we willen integendeel dat ze nog lang verdergaat”. (Arthur Rodrigues da Silva Santos)

(Osmar Rufino Braga)

Inleiding De Communicatie- en Jongerenkaravaan heeft gedurende 18 dagen tijdens de maanden januari en februari 2009 enkele steden van het Noordoosten doorkruist, om de situatie van de jongeren te leren kennen en hun problemen aan te kaarten door samen te dromen, toekomstprojecten te maken en op zoek te gaan naar oplossingen. Verschillende thema's en onderwerpen werden besproken zoals recht op onderwijs en gezondheid, jeugd en werk, gender, seksualiteit en etniciteit, duurzame ontwikkeling, politiek protagonisme en identiteit van de jeugd. Met deze tekst willen we graag informatie en reflecties delen over de situatie van de jeugd in Brazilië en in het bijzonder in het Noordoosten, in dialoog met academische onderzoeken, gegevens van overheidsinstellingen en van de organisaties van de burgermaatschappij, verbonden aan de jeugdorganisaties in de streek.

Wie zijn de jongeren die deelnamen aan de Karavaan? Er waren in totaal 200 jongeren, evenveel jongens als meisjes, tussen 16 en 29 jaar oud, afkomstig uit stedelijke en rurale gebieden van de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia, Alagoas, Rio Grande do Norte en Piauí. Alle jongeren zijn geëngageerd in sociale projecten, ngo's, bewegingen, netwerken en jeugdorganisaties.1 Het merendeel van de deelnemers van de Karavaan hebben hun hoger middelbaar afgewerkt of zijn het aan het afwerken. (1) De jongeren waarover we het hebben, behoren tot of zijn verbonden met Jeugdbewegingen – Groep Jonge Toekomst Generatie, Jongerengroep Fala Sério (Ceará), Netwerk van Jongeren van het Noordoosten-RJNE, Pastorale van de Jeugd van het Volkse Midden, Netwerk van Solidaire Weerstand, Volkscentrum van Cultuur en Communicatie (Fortaleza-CE), Collectie Gambiarra Imagens, IntegraSol, Project Crescendo no Morro, Project Peixearte, Groep Pé no Chão, Caranguejo Uca; met Milieu-organisaties en organisaties van de landhervorming – Landloze BoerenBeweging –MST; met niet-gouvernementele organisaties, Centra voor de Verdediging van de mensenrechten en organisaties van de Verdediging van het recht op communicatie – Vormingsschool Quilombo dos Palmares – EQUIP, Steungroep voor Arme gemeenschappen – GACC, Obra Kolping do Nordeste (Ceará en Piauí), Wereld Visie (Ceará, Alagoas en Rio Grande do Norte), Centrum voor Communicatie en Jongeren (CCJ), Diaconia (Ceará en Pernambuco), Volens, MSD/ASD; met Organisaties van de Professionele Wereld– Boerenvakbond (STR), Dienst voor Alternatieve Technologie – SERTA, met Sociale Netwerken – Netwerk van Jongeren van het Noordoosten, Netwerk van Solidaire Weerstand; met Vrouwenorganisaties en Organisaties voor de vrije sexuele orientatie – Beweging van de Vrouwen van het Platteland van het Noordoosten – MMTR/NE; met Overheidsorganismen verbonden met de volkssectoren – Programma Conexões de Saberes (project van de federale Universiteit van Pernambuco).

De omstandigheden van de jongeren in het Noordoosten2 Tijdens onze doortocht door de steden van het Noordoosten maakten we kennis met situaties van uitsluiting van jongeren en werden we er volledig in ondergedompeld. We leerden meer over de sociale omstandigheden waarin het overgrote deel van de jongeren van de periferie en het platteland in deze streek leeft en hadden de mogelijkheid om over die situaties te debatteren. Veel van de sociale problemen die typisch zijn voor de sociale omstandigheden van de jongeren, werden door de jongeren van de Karavaan als thema gekozen voor hun workshops, mobilisaties en activiteiten. In dialoog met enkele onderzoeken delen we graag met u enkele van de thema's en kwesties die tijdens de Karavaan aan bod gekomen zijn. We zijn het eens met Abad (2002) wanneer die verdedigt dat we in alle analyses over de jeugd, rekening moeten houden met het verschil tussen de omstandigheid en de situatie van de jeugd. De auteur legt uit dat we in de conditie van de jeugd veel manieren terugvinden waarop de maatschappij denkt over de levenscyclus die men 'jeugd' noemt. Vaak gaat men uit van uit een biologisch standpunt, zonder rekening te houden met de context van het “jong zijn”. Het is in de situatie van de jeugd dat we, volgens Abad, de specifieke kwesties terugvinden over het leven van de jongeren zoals de conflicten tussen de sociale klassen, de sociale constructie van de genderrelaties, de etnische specificiteit, de regionale context, de verschillen in levensstijl, ook tussen de jongeren van de stad en van het platteland. Volgens gegevens van PNAD/2005 bestaat de jonge bevolking in het Noordoosten, tussen 15 en 24 jaar, uit 10.511.736 personen, en vertegenwoordigt ze 21% van de bevolking van Brazilië. Als we ons baseren op de gegevens van IBGE/2000, die werkt met een leeftijdsklasse van 15 tot 29 jaar, dan zijn er in het Noordoosten 13.916.033 jongeren, 49,5% jongens en 50,5% meisjes. De meerderheid van deze jonge bevolking woont in stedelijke gebieden, slechts 29% van de jongeren woont in rurale gebieden. Het Noordoosten wordt beschouwd als de meest 'ongelijke' streek van het land, volgens recente gegevens van het Onderzoek van Familiebudgetten (POF). In deze streek verdienen de rijken 11,8 keer meer dan de armen, wat zelfs boven het gemiddelde van Brazilië ligt dat 10 keer meer is. Deze realiteit heeft gevolgen voor de omstandigheden en de situatie van de jongeren, waar 5% behoort tot de socio-economiche klassen A en B; 16% tot de klasse C, en de overgrote meerderheid (79%) tot de klassen D en E, wat wil zeggen dat 11 miljoen jongeren tot de klassen D en E behoren.

De sociale segregatie van de jeugd van het Noordoosten De sociale segregatie van de jongeren van het Noordoosten heeft een grote invloed op het jong zijn en bepaalt de socio-economische, politieke en culturele omstandigheid en situatie van de jongeren. Een van de constataties is dat de jongeren hun houding aan het veranderen zijn door nieuwe waarden en referenties te zoeken en door nieuwe trajecten op te bouwen, alhoewel deze autonomie geen totale onafhankelijkheid betekent, want de jeugd blijft langer bij de familie wonen. De gezondheid van de jeugd baart zorgen en betreft een reeks van relaties en rechten: seksuele en reproductieve rechten, medische rechten en ziekenhuisassistentie, situaties van geweld, ontspanning, sport, zorg voor het lichaam, risicopraktijken, alcohol- en tabaksconsumptie en andere drugs, en andere. Er bestaan echter geen officiële studies die al deze situaties met elkaar in verband brengen. Een belangrijk en specifiek aspect is dat van de seksuele en reproductieve gezondheid. Men constateert een verhoging van de vruchtbaarheid bij jongeren in het Noordoosten in vergelijking met die van het land, wat zich manifesteert in een stijging van het aantal tienermoeders in de leeftijd van 15 tot 19 jaar. Analfabetisme is een van de grote problemen van de Braziliaanse jeugd: 11,1% van de bevolking ouder dan 15 jaar is analfabeet. In het Noordoosten is dit cijfer zelfs tot vijf keer hoger, in vergelijking met andere streken van het centrum-zuiden van het land. In totaal zijn er ongeveer 550.000 analfabete jongeren, waarvan de overgrote meerderheid in de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia en Maranhão woont. Gegevens tonen aan dat deze jongeren op het platteland wonen en behoren tot analfabete families met weinig financiële middelen.

2. PNAD/2005 – Nationaal Onderzoek op basis van Staafmetingen

15 In de leeftijdscategorie tussen 15 en 24 jaar gaat meer dan de helft (53,1%) van de jongeren niet naar school, en als ze al naar school gaan, komt hun onderwijsniveau niet overeen met hun chronologische leeftijd. In het Noordoosten onderbreekt 55% van de jongeren hun middelbare studies en hernemen die niet. Een ander zorgwekkend feit is dat de jongeren van het noorden en noordoosten, anders dan die van het zuiden en zuidoosten, een laag gemiddeld aantal studiejaren kennen. Gegevens tonen aan dat blanke jongeren gemiddeld langer studeren dan zwarte jongeren en dat het aantal studiejaren afneemt naargelang de jongere afkomstig is van een familie met minder of meer financiĂŤle middelen. De slechte kwaliteit is misschien het grootste probleem op het vlak van het onderwijs in BraziliĂŤ. BraziliĂŤ staat op dit moment zo goed als op de laatste plaats of zelfs op de laatste plaats wanneer men vergelijkt met andere landen. Meer dan 90% van de leerlingen hebben geen adequate opleiding gehad in wiskunde en Portugees. Ook hier zijn de resultaten van blanke jongeren beter dan die van zwarte. De inkomsten van de jongeren is de laatste jaren gedaald en minder dan 50% heeft een eigen inkomen. In de regio's Zuid, Zuidoost en Centrumwest zijn de inkomsten van de jongeren hoger. In het Noordoosten zijn de jongeren die toegang hebben tot de arbeidsmarkt, ingeschakeld in hachelijke omstandigheden: de meerderheid heeft geen enkel voordeel voorzien in de sociale wetgeving. De helft van de jongeren van het Noordoosten is op zoek naar werk, wat een alarmerende situatie is. En dan hebben we het nog niet over de vereisten om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt namelijk ervaring en een goed studieniveau, vereisten die de jongeren van het Noordoosten in een nadelige positie brengen. Studies tonen aan dat de gezondheid van de Braziliaanse jeugd verslechtert, niet op natuurlijke wijze, maar omdat de jeugd het slachtoffer is van ongevallen, moord en zelfmoord. De dood van de jeugdsegmenten staat dus in verband met geweld (gewapende conflicten), zelfmoord en verkeersongevallen. Deze oorzaken verklaren 72,8% van de jeugdmortaliteit tussen 15 en 24 jaar in het land. In het Noordoosten sterven de jongeren door externe oorzaken, vooral als gevolg van moord, verkeersongevallen en vuurwapens. Maar ze sterven ook door interne oorzaken die in verband staan met de slechte levenskwaliteit (woonomstandigheden, gebrek aan basissanering en riolering), de hachelijke stituatie van de assistentiemechanismen in de gezondheidszorg, ongelijkheid in de toegang tot de diensten, een gebrekkige preventie of de afwezigheid ervan, de gebrekkige educatie rond gezondheid e.a. 3 Gegevens van het InformatieSysteem over Mortaliteit (SIM), beheerd door het Secretariaat voor Toezicht van de Gezonheidszorg van het Ministerie voor Gezondheidszorg (2005).

Por Alessandra Masullo

De Sociale Mobilisatie (SM) was een van de belangrijke structurerende assen van de Communicatie- en Jongerenkaravaan en daarom is het belangrijk dat we erover reflecteren en het proces analyseren zodat we de betekenis en impact kunnen bevatten. Deze tekst wil graag die reflectie brengen over het proces van sociale mobilisatie van de Karavaan door de betekenissen te benadrukken om het idee en de praktijk te begrijpen. De tekst bestaat uit twee delen : in het eerste deel proberen we de sociale mobilisatie in en van de Karavaan te karakteriseren, door de theoretische en praktische aspecten aan te halen; in het tweede deel stellen we enkele van de impacts van de Karavaan voor, vooral in het leven van de jongeren en van de gemeenschappen die we hebben bezocht. In het besluit noemen we enkele betekenissen en lessen op, gebaseerd op de bedenkingen uit het eerste en twee deel.

Als we kijken naar de contexten, de processen, de activiteiten en resultaten van de voorbereiding en realisatie van de Karavaan, dan bemerken we dat de Karavaan eigenlijk een manier is om aan sociale mobilisatie te doen. Beetje bij beetje kwamen we tot de vaststelling dat ze de volgende punten inhield: mobiliserend/e thema/thema's: â&#x20AC;&#x153;Kom allemaal bijeen, mijn volk, een andere wereld is mogelijk.â&#x20AC;? principes: de jongere als protagonist, de waardering van de ervaringen, van de kennis en van de volkscultuur, het respect voor de specificiteiten en voor diversiteit, de dialoog als basis voor de educatieve actie. doel: jongeren van het Noorden en van het Noordoosten mobiliseren om te reflecteren en discussiĂŤren over de sociale realiteit, met als doel de bouw van een andere mogelijke wereld;

18 mobiliseerders: jongens en meisjes van het Noordoosten, belangrijkste protagonisten van deze actie; sociale context: het potentieel vermogen en de situaties van sociale uitsluiting van de jongeren van de gemeenschappen van het Noordoosten; methodologie voor participatie van personen en gemeenschappen: “en en (?) voelen (luisteren naar de jongeren, naar de gemeenschappen, hun realiteit leren kennen, hun schreeuwen, ontevredenheden, problemen en hoop identificeren); analyseren en reflecteren ( de jongeren en de gemeenschappen helpen om de oorzaken van hun problemen te verstaan, te reflecteren en te analyseren); ingrijpen en voorstellen (de wegen en oplossingen opbouwen, richtingen aanwijzen voor een ander Brazilië en een andere wereld); vieren en communiceren (het leven, het creatief vermogen en de kracht van de jongeren, de gemeenschappen, de overwinningen en rechten vieren en communiceren)”; gevoel van eenheid in de diversiteit: de SM had eigen instellingen/vormen en dynamiek, aangezien de Karavaan collectief is opgebouwd, in een samenwerking tussen drie grote polen van de regio van het Noordoosten, geconcentreerd in de deelstaten Ceará, Pernambuco en Bahia. Toch werkten alle organisaties, netwerken en bewegingen aan dezelfde doelstellingen. In elke pool werd een mobilisatiecomité gevormd. Hierdoor verkregen de sociale mobilisatieacties eigen politieke en organisatorische configuraties en intenties, met de jongeren als belangrijke protagonisten van deze acties. Een basisbesluit in dit reflectief proces was dat de SM niet mag verward worden met publieke manifestaties, bezettingen van pleinen/straten en protestoptochten. De SM veronderstelt deze dimensie, maar is breder. We constateerden, tijdens de systematisering dat het concept en de praktijk van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan vijf belangrijke dimensies inhielden: 1) sensibiliseren en mobiliseren van jeugdorganisaties, netwerken en –bewegingen; 2) collectieve opbouw van het project rond fondsenwerving en politieke steun; 3) thematische en methodologische voorbereiding van de jongeren; 4) uitvoeren van de educatieve en mobiliserende acties, volgens de doelstellingen van de Karavaan, om af te sluiten in het Wereld Sociaal Forum; 5) evaluatie en systematisering van de ervaring. Hierna gaan we verder in op een van de dimensies, vanuit het standpunt van de jongeren zelf.

De sensibilisering en mobilisatie van jeugdorganisaties, -netwerken en –bewegingen bestond uit bezoeken, bijeenkomsten en vergaderingen met de organisaties, bewegingen en jeugdbewegingen die werken met deze segmenten van het Noordoosten, waar we de noodzaak van een brede mobilisatie en deelname van de jongeren bespraken, met als doel de interventie van de jongeren in lokale sociale kwesties, vooral die van de jeugd, met als grootse afsluiter het Wereld Sociaal Forum. Tijdens deze momenten en processen zijn we het thema en het onderwerp van de Sociale Mobilisatie beginnen opbouwen en begon de bewustwording. We bespraken de uitdagingen die we zouden moeten trotseren tijdens de organisatie en voorbereiding van de Karavaan. Op dezelfde manier werden de doelstellingen van de Karavaan meer gedefinieerd, en daardoor ook het proces van de sociale mobilisatie. Tijdens deze etappe werden de mobilisatiecomités georganiseerd in de deelstaten Ceará, Pernambuco en Bahia, die alle lokale activiteiten van deze actie op zich namen. De comités werden samengesteld door vertegenwoordigers van de jongeren en medewerkers van de organisaties, netwerken en jeugdbewegingen. Elk comité organiseerde zich in commissies (o.a. infrastructuur, methodologie, communicatie, systematisering, fondsenwerving), die zich verantwoordelijk stelden voor de organisatie- en voorbereidingsactiviteiten in elke staat.

De educatieve acties, gerealiseerd op verschillende manieren en in verschillende uitdrukkingsvormen, waren het hoogtepunt van de Sociale Mobilisatie van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Deze dimensie van de Sociale Mobilisatie heeft met vier belangrijke aspecten gewerkt: de deelname aan het gemeenschapsleven in de lokale realiteiten, de politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de Karavaan vanuit de lokale context, het socialiseren en delen met de groep, en het overhandigen van een “product” aan de gemeenschap. De deelname aan het gemeenschapsleven in de lokale realiteiten De jongeren deelden zich in in groepjes en dompelden zich onder in de lokale context: ze bezochten families, andere jongeren, kinderen en organisaties. Het was een moment om “de realiteit te zien”, te luisteren naar de smeekbeden van de mensen, hun potentieel, hun organisatiekracht en zwakheden/problemen te identificeren. Het was een moment waarop de sluier van de realiteit werd opgelicht, om zich door de lokale cultuur te laten innemen en het leven van de jongeren en het volk van die plaats mee te beleven. De politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de Karavaan vanuit de lokale context De realiteiten die de jongeren leerden kennen en beleefden op dat moment, werden thema's van hun workshops. De thema's van de Karavaan werden in een context geplaatst door de problemen die geïdentificeerd werden door de jongeren tijdens hun inleefmoment in de gemeenschap. Een van de jongeren vertelt haar ervaring tijdens de workshops: Op 20 januari 2009 bezochten de groepen van de Karavaan de gemeenschappen en organiseerden hun workshops. 's Avonds kwam iedereen samen op het plein om de inhoud van de workshops met de anderen te delen. Op 21 januari, 's ochtends, hebben we de “muurschildering van de jeugd” gemaakt. De Karavaan liet een volledige muur met graffiti achter. Daarna hadden we afspraak met de plaatselijke autoriteiten en 's namiddags hebben we de Karavaan geëvalueerd. (Joana D'Arc)

Het was een moment van veel uitwisselingen en samen delen tussen de jongeren en de gemeenschappen. De Sociale Mobilisatie vervult hier een belangrijke taak: de mensen en gemeenschappen helpen om hun realiteiten te bespreken, om hun levensomstandigheden te problematiseren, om hun potentiëlen te waarderen en om het belang van hun bestaan in deze wereld te bevestigen. De getuigenis van deze jongere verklaart wat dit moment vertegenwoordigde: [...] is met groot succes onthaald. Het publiek dat we bereikten, was niet alleen de jeugd, maar ook kinderen, volwassenen, personen van de derde leeftijd,...En via deze workshops zijn we erin geslaagd om de problemen van de plaatselijke jeugd aan te kaarten. Na de workshop hebben we een boom geplant die “de ent van de verandering” vertegenwoordigde. 's Avonds hebben de jongeren de resultaten van de workshops op het Marktplein voorgesteld aan de stad, in de vorm van toneeltjes, teksten, gedichten, muziek en verslagen. De jongeren uitten wat ze voelden en beleefden in hun gemeenschappen. (Joana D'Arc)

Het socialiseren en delen met de groep De educatieve en mobiliserende actie veronderstelt dat de kennis, de ontdekkingen en de waardering van de bijeenkomst en van de dialoog tussen de personen en de groepen gedeeld worden. Dat is wat er op enkele plaatsen gebeurd is tijdens de Karavaan. De jongeren kwamen samen op het plein van de stad om hun ontdekkingen te socialiseren, hun bedenkingen en nieuwe kennis te delen en om hun voorstellen aan te kondigen.

23 Invloed in de publieke sfeer: de Karavaan heeft ook bijgedragen tot een grotere invloed in de publieke sfeer, naar gelang de jongeren de belangrijkste problemen van de jeugd en van de gemeenschappen leerden kennen, bespraken en sistematiseerden en oplossingen aanbrachten. Een voorbeeld hiervan is de overhandeiging van het document â&#x20AC;&#x153;Biref van de Jeugdâ&#x20AC;? aan het Stadsbestuur van CrateĂşs (CE). Vrije communicatie: de Karavaan heeft bijgedragen tot de productie van veel kennis en informatie, gesistematiseerd en verdeeld via viedo's, internet, sites, foto's interviews, blogs en radio.

In deze tekst proberen we te reflecteren over de SM van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan door haar kenmerken, dimensies en impacten te beschrijven. De reflecties die we hier beschrijven, tonen aan dat de SM van en tijdens de Karavaan vele betekenissen, veel lessen en impacten meebrengt voor de jongeren, voor hun organisaties, netwerken en bewegingen. Als besluit wilen we graag de volgende puntjes oplichten: De SM heeft bijgedragen om het potentieel van de jongeren en de gemeenschappen aanwezig in de steden van het Noordoosten op te wekken en te versterken, zowel in de stad als op het platteland. We hebben gezien dat de jongeren de kracht hebben getoond van een jeugd die wordt beschuldigd van afwezigheid in debatten over de sociale problemen van ons land. De jongeren heeft aangetoond dat ze in staat zijn om sociale mobilisatieprocessen te organiseren en op gang te brengen met een sterke weerslag in de publieke sfeer en in de gemeenschap; De SM van de Karavaan heeft zich gevormd als een ruimte om de diversiteit van thema's, plaatsen, relaties en ervaringen in de praktijk om te zetten en te leren. Met de diversiteit als basis, aangebracht door de Karavaan, was het mogelijk om een sociopolitieke en cultureel brede interventie te bouwen en te ontwikkelen, verankerd in de kennis, de discussie en de problematisering van de realiteiten van de jongeren en van de gemeenschappen. Dit in politiek-pedagogische acties, in de bezetting van de publieke ruimte en in de opbouw van voorstellen en oplossingen; We hebben geleerd dat de SM niet enkel een evenement is, het is veel meer een permanent proces. Dit brengt ons de uitdaging om de op gang gebrachte acties in de steden waar de Karavaan is langsgegaan te begeleiden en op te volgen; We begrijpen dat de SM niet enkele afhangt van een groot aantal personen, organisaties en bewegingen, dat is erg belangrijk. Naast de mensen die deelnemen, moeten er ook de mensen zijn die zich ervoor inzetten. Zo heeft de SM nood aan kwaliteit in haar organisatie en planning, in de uitvoering, evaluatie en opvolging van de acties, in het delen en vieren van de resultaten;

24 We begrijpen dat de SM niet enkel lawaai mag zijn, niet enkel protest en kortstondige discussie van de sociale problemen. Het is noodzakelijk een project op lange termijn te definiĂŤren, om de mystiek, het vuur en de volksstrijd te behouden, aangezien we strijden voor structurele transformaties en niet voor conjuncturele. De SM van en tijdens de Karavaan heeft ons geleerd dat, als we dat jeugd en de uitgesloten gemeenschappen willen bereiken, we naar hen moeten gaan, hun situaties moeten leren kennen en aanvoelen, hun potentieel moeten opwekken, hun problemen rond uitsluiting en laag zelfbeeld moeten bespreken en samen met hen oplossingen moeten opbouwen, door hun kennis en ervaring te valoriseren. Daarnaast begrijpen we dat om de massa te bereiken die in de grotten van de steden van het Noordoosten leeft, we gebruik moeten maken van communicatie, maar een opgewekte, creatieve, politizerende, informatieve, hoopgevende communicatie die de kennis, de symbolen en de herinneringen van de plaatselijke bevolkingen doet heropleven en update.

De SM van en tijdens de Karavaan heeft het beeld van iets breder aangenomen en heeft ons in beweging gebracht en ons aangezet om een andere wereld te bouwen, heeft ons wakker gemaakt om op zoek te gaan naar nieuwe vormen van sociopolitieke en culturele interventie, heeft ons geleerd dat we dringend hoop moeten zaaien, energie en liefde moeten uitdragen naar de uitgesloten bevolking van ons land die onzichtbaar zijn voor de overheid en voor vele NGO's, bewegingen en organisaties. We besluiten deze tekst met een zin van een van de jongeren van de Karavaan, waarvan de inhoud ons de kracht en de macht van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan herinnert: â&#x20AC;&#x153;alleen zijn we zwak en breekbaar, maar samen zijn we de kracht en de beslissing van het landâ&#x20AC;?. (Luis Rufino Neto)

E DI W

Door Zoé Maus

HE M

To e n d e Communicatie- en Jongerenkaravaan in januari 2009 uit verschillende steden van het Noordoosten vertrok, was het om de stemmen en de eisen van de jongeren van het Noordoosten aan de “wereld” bekend te maken. Na verschillende stops in de deelstaten voegden de drie karavanen zich in Teresina samen en trokken dan naar het Wereld Sociaal Forum in Belém (Pará). Het sterke punt van de Karavaan was de diversiteit in strijd en manieren om de politieke en sociale eisen van de jongeren van het Noordoosten uit te drukken. Aan boord van de Karavaan 200 jongeren met heel verschillende horizonten en diverse achtergronden, ervaringen en politieke praktijken. Zowel de boodschap die men wilde bekend maken aan de wereld als de manier waarop men die boodschap wou overbrengen, was erg divers. Hoewel die verscheidenheid soms moeilijkheden meebracht, was het steeds een leerproces. Het belangrijkste hier was enerzijds het erkennen van de jongeren als onafhankelijke personen, met eigen taalgebruik en interactiemanieren, en anderzijds het erkennen dat zij niet in één enkele categorie kunnen ondergebracht worden. Alle jongeren wilden hun bestaan, hun mening en hun realiteit kenbaar maken aan de wereld, maar de manier waarop ze dat deden, was telkens anders. Vandinha, uit Crateús (Ceará), stelt dat de Karavaan mogelijk gemaakt heeft voor jongeren “ te zien hoezeer de jeugd zich bewust moet zijn van de verveemding die we vandaag beleven” en dat “het nodig was om met onze schreeuw opnieuw op straat te komen, zodat de mensen weten wat we willen, en wie we zijn.” De bezetting van de openbare ruimte was een van de grote overwinningen van de Karavaan, of het nu was door de optochten die de steden innamen (maar ook het WSF), de graffiti die de jongeren achterlieten in de straten van Belém of de radiogolven die de Rádio Livre-se bezette in Soinho (Maranhão). Zoals Ricardo, uit Fortaleza (Ceará), de dichter herinnert: “Wat we hier hebben, is geen nieuwe weg, maar een nieuwe manier om de weg te bewandelen”. Deze bezetting van de openbare ruimte is de nieuwe manier waarop de jongeren op weg gaan. Deze jongeren, met hun eigen wil en eisen, aan wie vaak de conditie van politieke actor wordt geweigerd. Maar bezetten is niet voldoende. Ook communiceren is noodzakelijk. En dat hebben de jongeren gedaan: ze drukten zich uit via kunst of via alternatieve media: graffiti, theater, fotografie, muziek, circus, fanzini, vrije radio of zelfs video's of blogs. Naast het verschil in de manier om zich uit te drukken, was het gemeenschappelijke lemma “de bezetting van de ruimten, van de kleuren, van de geslachten, van het alles, van het niets, van de liefdes, van de knuffels, van de tijden, de stiltes, de schreeuwen” .(Micinete, Fortaleza-Ceará)

SC HIL DE REN

Toen de jongeren in de straten van de Caxias (Maranhão) of in Ouricuri (Pernambuco) liepen om het volk tegemoet te gaan, hebben ze de openbare ruimte opnieuw als ruimte voor sociaal en politiek protest gebruikt. Zoals Loro, uit Fortaleza (Ceará), het zegt: “Bezetten! De straat is van jullie!”. Het was niet toevallig dat de Karavaan verschillende optochten heeft georganiseerd. De wereld van de media heeft de neiging om de politieke strijd te concentreren in besloten ruimten, met moeilijke toegang: parlement, stadhuis, instituties etc. Het beeld van de politiek dat meestal verspreid wordt, is dat je een groot expert moet zijn en dat het geen onderwerp is voor om het even wie. Er wordt een gesloten model naar voor geschoven, waar weinig mogelijkheden bestaan om zich uit te drukken buiten de officiële kanalen. Door de optochten die de Karavaan organiseerde, slaagde ze erin het volk uit te nodigen om de aandacht te vestigen op het feit dat de politieke ruimte iedereen toebehoort en dat het volk dringend de politieke ruimte opnieuw moet innemen. Een feestelijke optocht organiseren is tonen dat het mogelijk is de collectieve openbare ruimten, de groepen en de nieuwe maatschappij opnieuw te construeren, maar ook tonen dat je niet moet wachten om een politiek optreden te realiseren tot je wordt opgeroepen. En zoals Lucineide, uit Fortaleza (Ceará), het stelt: “Neen, we willen niet dat het zo is, we willen dat de dingen veranderen, we willen een stem hebben en meetellen.” Dat is ook wat de jongeren die zich uitdrukten met graffiti, wilden. Naast het schilderen van hun modellen, gaven de jongeren ook workshops over de technieken en de betekenis van het beschilderen van de muren van de stad. Graffiti is een perfect voorbeeld van een artistiek-politieke uitdrukking. Graffiti communiceert via aangepaste territoria waar mensen die geen stem hebben en met wie geen rekening gehouden wordt, zich uitdrukken en aantonen dat ze deel uitmaken van de maatschappij, zelfs als ze hun ontevredenheid uitdrukken. Maar graffiti kan ook gezien worden als pure kunst van diegenen die aan de “rand” van de maatschappij leven. Als we ervan uit gaan dat iedereen in staat is om zich uit te drukken via kunst, dan onthullen de tekeningen onder andere enigmatische betekenissen en de macht van de weerstand tegen de overheersing en de sociale ongelijkheid waarin in het algemeen de taggers en graffitiartiesten leven.1 Niet alle jongeren van de Karavaan zetten graffiti met een direct politieke inhoud, maar alle jongeren gaan ervan uit dat graffiti op zich een politieke daad is. Voor hen is het erg belangrijk om de muren, de straten opnieuw te gebruiken als levensruimte, maar ook als creatieve ruimte. 1.Symbolische territoria en territoria van weerstand in de stad: Grafiën van tags en van graffiti in Revista Terra Plural, vol.2 num. 2 (2008)

Bij het gebruik van alternatieve communicatiemiddelen stuurden de jongeren een duidelijke boodschap naar de grote media: ze hebben er genoeg van om onzichtbaar te zijn en geen stem te hebben. Naast het feit dat ze zich willen uitdrukken en hun wantrouwen willen tonen tegenover de traditionele media, toonden de jongeren veel creativiteit. Wanneer ze jongeren en kinderen uitlegden hoe ze een blog of een fanzine konden maken, bewezen de deelnemers van de Karavaan dat het mogelijk is om zich op een alternatieve manier uit te drukken, met weinig financiële middelen. Het gebruik van het internet om de voor hen belangrijke informatie over te brengen duidt ook op de bezetting van een politieke ruimte, die van het internet, een ruimte zonder begin of einde, die een groot aantal personen bereikt, waarbij een vrije inhoud op een vrij medium wordt geplaatst. Op dezelfde manier toonde de Radio Livre-se, toen die zich installeerde in Ouricuri-PE of in Soinho-MA, of in het Alternatieve Dorp op het Wereld Sociaal Forum, dat de ether niet enkel eigendom is van de grote medianetwerken, maar dat iedereen recht heeft om deze golven te gebruiken om een kwaliteitsinhoud te verspreiden, dichtbij de burger, en zonder commercieel doel. Door de bezetting van de straten, de muren en de communicatiemiddelen om de stem van de jongeren van het Noordoosten te laten horen, heeft de Karavaan aangetoond dat het collectieve leven en de diversiteit een nieuwe manier van handelen aanduiden. We kunnen stellen dat de verscheidenheid, zowel op het vlak van het profiel van de jongeren als in hun optreden, de Karavaan het concept dat 'Deleuze rizoom' 2 heet, benaderde. Rizoom is een plant die horizontaal groeit, die vanuit het midden groeit en zich uitbreidt, zonder hiërarchisch centrum en vooral met verschillende begin- en eindpunten, zonder dat een punt belangrijker is dan een ander. Zonder begin of einde, met vertakkingen die het mogelijk maken om na een verbreking verder te bestaan. De Karavaan was niet enkel een actie, maar een meervoudig kennisproces, (...), een proces met veel vormingsacties en politieke optredens voor veranderingen naar een nieuwe wereld. De wereld is en zal de kleur hebben die de jongeren hem schilderen. 2. Gilles Deleuze, Félix Guattari, Mille plateaux. Capitalisme et schizophrénie 2, Paris, Éd. de Minuit, 1985.

Een verschillende achtergrond, veel energie, vrolijkheid, ruzies, weerstand, liefde, manifestaties, collectieve constructie van jongeren uit de deelstaten Ceará, Bahia en Pernambuco. Dit was en zal altijd het gezicht zijn van de Communicatieen Jongerenkaravaan. Wij maken deel uit van collectieven, om de beste dingen te doen voor onze naaste. Het is misschien niet altijd zo, maar we kunnen het wel! Dat gebeurde in de vorm van dialoog, communicatie, audio-visueel materiaal, graffiti, instrumenten die de Communicatie- en Jongerenkaravaan gebruikt heeft om aan te tonen dat we kunnen veranderen. Enkel willen, dromen, doet ons geloven dat het mogelijk is een andere wereld te bouwen, waar respect en liefde altijd eerst komen, hand in hand. Als elementen die zoeken naar een droom die moeilijk, maar niet onmogelijk te verwezenlijken is. Gebaseerd op wat we opgebouwd hebben tijdens het WSF, kunnen we een andere wereld zien naast ons en die we niet zagen! Of niet wilden zien! (José Cleiton – Carbonel – Collectief Manguecrew/CCJ)

... we werden met nieuwsgierige blikken bekeken door ongeveer vijftien jongeren, bereid om te veranderen via provocaties gemaakt tijdens de workshop in Salvador over “De Jeugd in de XXIste eeuw”. Tijdens deze workshop werden de jongeren gestimuleerd, door contextualisering over de politieke en culturele bewegingen, om de strijd aan te gaan en verandering te bekomen in een gemeenschap die erg weinig informatie heeft. De tocht door de stad Timon was een van de ongelooflijkste momenten van het hele traject van de Karavaan. (Suemys Luize Pansani Tavares)

(Arlene Freitas, Bart Vetsuypens, David Junior)

Traditioneel reflecteren de kennis en de informatie door een volk geproduceerd, de visie van de elite van de maatschappij, aangezien de toegang tot de communicatiemiddelen gecontroleerd wordt door de kracht van het grote kapitaal. Het gebruik van technologieën is het grote wapen om concepten te bevestigen en politieke gedragingen te determineren. Terzelfdertijd is het kamp van de communicatie de grote ruimte om ideeën en betekenissen op te bouwen. De sociale bewegingen en de volksklassen moeten dan ook de omstandigheden creëren om deze ruimten en instrumenten te bezetten zodat ze de belangen van de meerderheid van de uitgesloten bevolking kunnen verdedigen, diens reële noodzaken bespreken, wegen aanduiden in de richting van de democratisering van de communicatiemiddelen en de instrumenten aanreiken om beleidsmaatregelen op te bouwen. Met dit karakter haalde de Communicatie- en Jongerenkaravaan de gemeenschappen van het Noordoosten over om over weinig frequente thema's te debatteren, door alternatieve en toegankelijker vormen aan te bieden die de hele populaire intellectuele productie aan de menigte kunnen verspreiden rond deze thema's, en dat vanuit het standpunt van de jongeren. Als een springplank tot transformatie, heeft de communicatie een belangrijke plaats gehad tijdens heel het proces van de Karavaan, vanaf het idee tot op het Wereld Sociaal Forum, ervan uitgaande dat de verschillende communicatiemiddelen en –instrumenten geconcentreerd zijn in de grote steden en in de handen zijn van de middenklasse, zonder te spreken van de toegang tot en de productie van internetinhoud die nog steeds in handen is van de bedrijfswereld. In de Karavaan was het gebruik van communicatie-instrumenten en populaire communicatievormen erg divers en creatief, met onder andere optochten, muziek, dans, het gebruik van de sociale communicatietechnologieën zoals blogs, video's, radionovela, radiospots, gemeenschapsradio, fanzine, sites en webtechnologie 2.0. De jongeren wisselden ervaring en kennis uit via deze instrumenten. Hun 'schreeuwen' echoden in de vier windstreken van de steden. Daarnaast hebben de jongeren tijdens de Karavaan met enkele werkgroepen een communicatieplan opgesteld, om de interne communicatie, de persvoorlichting en de publiciteit te verzorgen. Hierbij was de technische en logistieke steun van het Centrum voor Communicatie en Jeugd (CCJ) uit Recife (Pernambuco), dat het gebruik van alternatieve instrumenten in de gemeenschappen verspreidt, fundamenteel. Het verschil in de communicatiepraktijk van de Karavaan was dat de Karavaan de wonden van het volk van het Noordoosten aanklaagde en dat ze de boodschap van “een andere wereld is mogelijk” verkondigde, zonder nog maar te spreken van de verspreiding van de acties en mobiliseringen rond een andere logica van de maatschappij. De Karavaan maakte het mogelijk om de communicatie te zien in de verschillende uitdrukkingen en producties van de jongeren. Het was mogelijk op te merken dat ze deel uitmaakt van ons dagelijks leven en dat de communicatie gebruikt kan worden om te protesteren, rechten op te eisen, als groep te reflecteren, meningen voor te stellen en de betekenissen in de maatschappij te betwisten. Het toonde aan dat de grote media onze strijd niet waarderen en dat ze zich vandaag vooral bezighouden met het exploiteren van de degradatie van de sociale structuren (geweld, dood), ook door het verlangen van de personen naar een kapitalistische wereld uit te buiten. Daarnaast verduidelijkte de Karavaan ook dat de volksgroepen en de sociale bewegingen moeten werken aan de productie van openbare en alternatieve communicatie, door te strijden voor meer financiële middelen en de acties die de democratisering van de communicatie in Brazilië, en vooral in het Noordoosten, kunnen versterken.

Hieronder vindt u een overzicht van alle workshops van de Communicatie- en Jongerenkaravaan die gerealiseerd werden op weg naar het WSF. Alle lesgevers waren jongeren die deelnamen aan de Karavaan. De workshops zijn een staal van de rijkdom in de benaderingen die gestimuleerd werden door de Karavaan, samen met de organisaties van de volksmiddens waar de Karavaan is langsgegaan.

O nderwijs: wie bepaalt de kwaliteit? Doelstelling: nadenken over de situatie van de openbare scholen in BraziliĂŤ en de kwaliteit van het onderwijs, en de waarde van de sociale organisaties in het opvoedingsproces van de leerling.

Strategisch Gebruik van het Internet Doelstelling: inleiding tot het gebruik van de instrumenten Web 2.0 via een demonstratie en gebruik van content management system Joomla en de Wiki-technologie.

Dialogen over Vrije Communicatie en Gemeenschapscommunicatie Doelstelling: een staal van ervaringen in alternatieve communicatie en debat over conventionele en alternatieve communicatiemiddelen

Vo o r b e r e i d i n g v a n S o c i a l e Communicators Doelstelling: kennis maken met ervaringen van de gemeenschapsradio's, communicatieagenten en het potentieel van de gemeenschapsradio.

Algemeen Seminarie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan Doelstelling: de ervaring van de verschillende staten socialiseren en evalueren via materiaal geproduceerd door de Karavaan onderweg.

Duurzame Ontwikkeling via Mobiliseringstheater Doelstelling: het gebruik van theater als sensibiliseringsmedium aantonen in thema's rond duurzame ontwikkeling. identiteit en protagonisme van de jeugd. oelstelling: het gebruik van theater als sensibiliseringsmedium aantonen in thema's rond duurzame ontwikkeling. identiteit en protagonisme van de jeugd. Doelstelling: de realiteit van de Braziliaanse jeugd leren kennen en de deelname van de jongeren in sociale projecten, in jeugdgroepen, via teksten en audiovisueel materiaal.

Radio-Novela Doelstelling: aanleren van de technieken voor de montage van een radio-novela. Een radio-novela over een van de thema's van de Karavaan.

Fotografie als Transformatiemiddel Doelstelling: fotografie gebruiken als instrument voor verandering. Een blik over de stad als focus in de beelden over wat goed isen wat we willen veranderen.

Video Doelstelling: basisvaardigheden rond videomontage aanleren Een scenario uitwerken, filmen. Beelden op de computer plaatsen, montage en editie van een video.

Theater Doelstelling: leren hoe je een theaterstuk monteert op basis van een specifiek thema.

Een blog maken Doelstelling: een blog maken met inhoud gekozen door de groep, in verband met de thema's van de Karavaan.

Onderwijs: wie bepaalt de kwaliteit? Doelstelling: reflecteren over de situatie in de publieke scholen in BraziliĂŤ en over de kwaliteit van het onderwijs. De waarde van de sociale organisaties in het educatief proces van de leerling.

Strategisch Gebruik van het Internet Doelstelling: web 2.0-Instrumenten introduceren bij de deelnemers door middel van een demonstratie en gebruik van het content management systeem Joomla en Wiki-technologie.

Dialoog over Vrije Communicatie en Gemeenschapscommunicatie Doelstelling: een aantal ervaringen in alternatieve communicatie tonen en debatteren over de conventionele communicatie en alternatieve communicatiemiddelen.

Ras, gender en seksualiteit Doelstelling: reflecteren over de jeugdidentiteit op basis van rassen-, gender- en seksualiteitkwesties.

Recht op kwaliteitsonderwijs Doelstelling: bijdragen tot een reflectie over de realiteit van het jeugdonderwijs, kwaliteit van het onderwijs en toegang tot kwaliteitsonderwijs.

Milieu en Duurzame ontwikkeling Doelstelling: de discussie en de reflectie over milieukwesties in het Noordoosten en in BraziliĂŤ stimuleren, alsook over het voorstel rond duurzame ontwikkeling, problemen, uitdagingen en voorstellen.

Jeugd en Werk Doelstelling: samen met de jongeren reflecteren over de huidige situatie van de jeugd op de arbeidsmarkt, benaderen van de problemen, uitdagingen, en voorstellen lanceren.

Vrije radio Doelstelling: het woord geven aan de jongeren en de mensen die we onderweg ontmoetten zodat ze zich konden uitdrukken over hun problemen, en het belang van het milieu benadrukken in de politieke strijd.

Gemeenschapsradio Doelstelling: tonen hoe een gemeenschapsradio werkt door onderweg en op het WSF nieuwsberichten uit te sturen. Informatie over gegevens en contacten van moderatoren van de workshops op de officiĂŤle site van de Karavaan: www.caravanadecomunicacao.org.br

Deze Karavaan heeft me mijn gevoelige kant laten zien en dat was erg belangrijk voor mij. Bedankt, Karavaan, ik hou van jullie allemaal! (Arthur Rodrigues da Silva Santos)

We hebben een reizende workshop uitgevonden, we hebben de onverschilligheden opgelost en zijn de dialoog aangegaan met de gemeenschappen en de autoriteiten met de overhandiging van de eisen van de jeugd. (Antonio HĂŠlio Roque da Silva)

De jongeren van deze Karavaan hebben getoond dat ze de dingen willen zien gebeuren. (Antonio Helio Roque da Silva)

Het feit dat wij, de jongeren van het Noordoosten van BraziliĂŤ, samen zijn, deze uitwisseling van kennis, deze mis van culturen, van accenten, deze zorg voor iedereen, deze oefening in tolerantie en liefde, dat waren voor mij de belagrijkste lessen. (Edgleison Vieira Rodrigues)

(Osmar Rufino Braga)

Het doel van deze tekst is proberen te antwoorden op een vraag die tijdens het systematiseringsproces rees: hoe hebben de jongeren zichzelf gezien en welke sociale vertegenwoordigingen hebben ze voor zichzelf opgebouwd tijdens het traject van hun sociale en culturele vermenging in de context van de Communicatie- en Jongerenkaravaan? Om op deze vraag antwoord te geven hebben we een “karavaan” gemaakt door de trajecten van de jongeren tijdens hun ervaring van sociopolitieke en culturele vermenging. Tijdens deze “reis” hebben we geprobeerd om de percepties en het discours, de uitdrukkingen, het verschillende taalgebruik, de reflecties en de attitudes van de jongeren te observeren en in de mate van het mogelijke te registreren in een poging om de sociale vertegenwoordigingen die de karavaniers tijdens hun traject van sociopolitieke en culturele vermenging maakten, te identificeren. We probeerden te observeren hoe de jongeren hun kwesties, conflicten, ontdekkingen en interventies thematiseerden in de realiteiten waarin ze zich onderdompelden en waar ze met andere subjecten interactie aangingen. We zagen dat deze belevingen en experimenten niet voor alle jongeren gelijk waren. Iedereen volgde het traject aangeduid door de Karavaan, maar legde tegelijkertijd, binnenin zichzelf en in de relatie met anderen, een persoonlijk, sociaal en groepstraject af. De jongeren bevestigden of ontdekten zich als subject in het samenleven met de anderen, met de gemeenschappen en, waarom niet, met de wereld, aangezien ze opgingen in de mondiale kwesties op het Wereld Sociaal Forum in Belém (Pará), de eindbestemming van de de Communicatie- en Jongerenkaravaan. De reflecties die we hier delen, zijn vruchten van het systematiseringsproces, ontwikkeld door een groep deelnemers van de Karavaan, vertegenwoordigers van de deelstaten die zich hebben ingezet voor de organisatie en realisatie van dit groot sociaal mobiliseringsevenement van de Jongeren van het Noordoosten. In de tekst zullen we een dialoog aangaan met enkele theoretische referenties die ons zullen helpen na te denken over ervaringen beleefd door de jongeren tijdens de Karavaan, over de betekenissen en de zin van deze ervaring van sociopolitieke en culturele vermenging met de gemeenschappen van het Noordoosten waar de Karavaan langskwam. Erg nuttig zal de categorie “sociale vertegenwoordiging” zijn, concept verdedigd door Jovchelovitch (2000, p.41) dat we in deze reflectie zullen gebruiken. De auteur zegt dat:

(...) de sociale vertegenwoordigingen altijd de vertegenwoordiging zijn van een voorwerp, ofwel, ze stellen opnieuw (re) iets voor. In deze zin reconstrueren ze de realiteit op een autonome en creatieve manier. Ze beschikken over een karakter dat beelden en betekenissen produceert, dat - in laatste instantie - het werk van de menselijke psyche over de wereld [...]

36 Op dezelfde manier proberen we een dialoog aan te gaan met Deleuse, Guatarri en Sodré, auteurs die ons zullen helpen om de relatie tussen het individuele en het gemeenschappelijke te begrijpen, tussen de singulariteit en de pluraliteit in de sociale relaties e in de collectieve acties door de Karavaan gecreëerd en gevestigd. Even belangrijk zal de dialoogtheorie zijn van Paulo Freire, waarmee we zullen proberen om te reflecteren over het pedagogisch, politiek en cultureel handelen, door de jongeren op zich genomen, in een thematiserend proces van de jeugd- en gemeenschapskwesties. De biologische visie van de Chileen Humberto Maturana licht de reflectie en het begrip over de betekenis en de lessen van het samenleven in diversiteit toe, onderwerp dat steeds door de jongeren werd aangehaald als het ging om hun belevingen. De tekst werd opgedeeld in drie delen: in het eerste deel bespreken we kort het publiek dat deelnam aan de Karavaan; in het tweede, centraal deel van de reflectie, benaderen we de sociale vertegenwoordigingen van de jongeren in hun ervaring en praktijken tijdens het traject van de Karavaan; in het derde deel besluiten we de tekst met een voorstelling van enkele beschouwingen over de in dit werk ontwikkelde reflectie.

Een totaal van 200 jongeren, evenwichtig verdeeld tussen jongens en meisjes, tussen 16 en 29 jaar oud, afkomstig uit stedelijke en rurale gebieden van de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia, Alagoas, Rio Grande do Norte en Piauí. Alle jongeren zijn geëngageerd in sociale projecten, ngo's, bewegingen, netwerken en jeugdorganisaties. 1 Deze jongeren hadden verschillende percepties van de wereld, trajecten, vaardigheden, een verschillende seksuele oriëntatie en niveau van sociopolitiek optreden, en een gelijkaardig onderwijsprofiel (de meerderheid had of was bezig met het beëindigen van het middelbaar onderwijs). Er was een deel van de jongeren dat niet voldoende was voorbereid, en daardoor moeilijkheden had met het ontwikkelen van de activiteiten van de Karavaan, wat voor hen een uitdaging betekende op het vlak van sociopolitiek optreden en vergaarde kennis. 1.De jongeren waarover we het hebben, behoren tot of zijn verbonden met Jeugdbewegingen – Groep Jonge Toekomst Generatie, Jongerengroep Fala Sério (Ceará), Netwerk van Jongeren van het Noordoosten-RJNE, Pastorale van de Jeugd van het Volkse Midden, Netwerk van Solidaire Weerstand, Volkscentrum van Cultuur en Communicatie (Fortaleza-CE), Collectie Gambiarra Imagens, IntegraSol, Project Crescendo no Morro, Project Peixearte, Groep Pé no Chão, Caranguejo Uca; met Milieu-organisaties en organisaties van de landhervorming – Landloze BoerenBeweging –MST; met niet-gouvernementele organisaties, Centra voor de Verdediging van de mensenrechten en organisaties van de Verdediging van het recht op communicatie – Vormingsschool Quilombo dos Palmares – EQUIP, Steungroep voor Arme gemeenschappen – GACC, Obra Kolping do Nordeste (Ceará en Piauí), Wereld Visie (Ceará, Alagoas en Rio Grande do Norte), Centrum voor Communicatie en Jongeren (CCJ), Diaconia (Ceará en Pernambuco), Volens, MSD/ASD; met Organisaties van de Professionele Wereld– Boerenvakbond (STR), Dienst voor Alternatieve Technologie – SERTA, met Sociale Netwerken – Netwerk van Jongeren van het Noordoosten, Netwerk van Solidaire Weerstand; met Vrouwenorganisaties en Organisaties voor de vrije sexuele orientatie – Beweging van de Vrouwen van het Platteland van het Noordoosten – MMTR/NE; met Overheidsorganismen verbonden met de volkssectoren – Programma Conexões de Saberes (project van de federale Universiteit

38 Het was erg interessant om te observeren hoe de jongeren een interne en externe “grond” (territorium) zochten om op te lopen, veiligheid op te bouwen voor de sociopolitieke en culturele deelname in andere territoria, een proces dat, hoewel erg opvoedend, niet zonder conflicten en contradicties is verlopen,. In dit avontuur beleefden de jongeren zichzelf in relatie met de anderen en met de gemeenschappen. We zagen ook dat de (sociale, politieke, culturele en psychologische e.a.) productie van zichzelf, van de andere en van de gemeenschappen in de opgebouwde relaties, de jongeren ertoe aanzette aan herheemding te doen. Dit is een omgekeerd proces waarbij men zich individueel en collectief opbouwt in de relatie met andere personen, met andere territoria: nieuwe relaties aangaan, nieuwe identiteiten bevestigen, kortom, nieuwe leerprocessen incorporeren – individueel of collectief. De getuigenis van deze jongere is in deze zin erg betekenisvol:

Het feit dat we hier samen zijn, jongeren van de verschillende “Noordoostens” van Brazilië; deze uitwisseling van ervaringen, deze mix van culturen, van accenten, iedereen die voor iedereen zorgt, de tolerantie, de liefde, dat waren voor mij de belangrijkste lessen (Aurilene) Het proces van herheemding bracht de (her)opbouw, de (her)betekenis of (her)bevestiging van de eigen referenties mee, in een dialogische relatie, volgens de visie van Freire:

De dialoog is de ontmoeting tussen [mensen], gemediatiseerd door de wereld, om hem aan te duiden. [...] de dialoog is de ontmoeting waarbij het nadenken en de actie, onafscheidelijk van diegenen die dialogeren, zich oriënteren naar een wereld die moet getransformeerd en gehumaniseerd worden, deze dialoog mag niet gereduceerd worden tot het plaatsen van ideeën in een ander (FREIRE, 1980, p.83) De herheemding beleefd door de jongeren is niet zonder conflicten tot stand gekomen. Ze is opgebouwd in een pluraliteit, een diversiteit, in een graad van openheid voor de realiteit, in een perspectief

van sterke interactie tussen de jongeren. De getuigenis van deze jongere geeft goed het soort relatie aan die de jongeren beleefden tijdens de Karavaan:

Er is geen individuele deelname. Elke deelname is hier collectief; we zijn dat groepsgevoel aan het opbouwen, en wat de Karavaan versterkt, is de diversiteit van het collectief (...) (RAMON) We hebben ook gezien dat het proces van herheemding ook inhoudt dat de jongeren “dezelfde ruimte delen met andere personen, die zo verschillend zijn in hun manier van doen, maar die hetzelfde doel hebben” (NETO – Baturité – Ceará). De jongeren hebben een ervaring beleefd waarin ze andere territoria betraden en die aanvaardden, door dialogen op te bouwen met de andere jongeren en met de gemeenschappen, en zo bruggen te bouwen tussen hun kennis en die van de plaatselijke bevolking. Op die manier kenden ze een betekenis toe aan het sociopolitiek en cultureel optreden van en tijdens de Karavaan. De andere dimensie van de exodus-ervaring beleefd door de jongeren, was die van het samenleven. Veel jongeren hebben het leerproces van het samenleven ervaren, getuigd en hebben erover geschreven. Dit proces is gestimuleerd door de ruimten en de educatieve relaties opgebouwd door en tijdens de Karavaan. En zoals deze jongere het zegt:

(...) De Karavaan geeft me de gelegenheid om binnenin de bewegingen te leven; ik begin nu binnenin de bewegingen te leven, en dat is erg belangrijk... ze geeft me de gelegenheid om te interageren met andere personen, met andere gemeenschappen en ze geeft me de mogelijkheid om mijn rechten en plichten te leren kennen (...) De Karavaan geeft me de gelegenheid om nieuwe dingen te leren en door te geven wat ik weet. We zijn dus bezig met een uitwisseling van ervaringen (...) (EDGLEISON).

40 Deze individualiteit en pluraliteit duiden op de vorming van een sociaal subject (collectief) dat zich openstelt voor socioploitieke en culturele inzet, zoals deze jonge karavanier het uitdrukt:

Het was dat gevoel... ik voel me nu sterker en meer ervaren om aan de maatschappij te tonen wat ze niet wil zien (Willian). Deze visie komt overeen met die van Sodré (1999, p.141) wanneer hij het volgende over het individuele en het collectieve schrijft:

Het is belangrijk om niet te vergeten dat het deel, het individu, het species, het enkelvoudige, niet kan gescheiden worden van het geheel, de groep, de soort, de gemeenschappelijke en universele natuur. Enkelvoudig en gemeenschappelijk zijn twee zijden van dezelfde munt of van eenzelfde beweging, die elkaar ontmoeten wanneer iets geproduceerd wordt. Het was tijdens de beweging van deze structuur, waar de jongeren hun individualiteit en pluraliteit affirmeerden, dat de ervaring rond de sociopolitieke en culturele deelname werd opgebouwd; het was tijdens deze beweging dat de jongeren betekenissen en zin gaven aan hun doen tijdens de Karavaan, door nieuwe sociale relaties te produceren en tussen te komen in de maatschappij.

Hoe de jongeren hun eigen sociopolitieke en culturele praktijken zien Tijdens onze “karavaan” door de trajecten van de jonge karavaniers hebben we ook hun praktijken, hun vertegenwoordigingen, de zin en betekenissen geobserveerd. De sociopolitieke en culturele praktijken ontwikkeld tijdens de Karavaan kunnen georganiseerd en opgedeeld worden in de volgende blokken: praktijken rond diagnose, praktijken rond communicatie en informatie; praktijken rond mobilisatie; praktijken rond interventie en voorstellen. We kunnen voor elk type praktijk een definitie formuleren. Praktijken rond diagnose: deelname aan de lokale context van de gemeenschap, directe observatie en meting van de socio-economische, politieke en culturele realiteiten van de gemeenschappen; Praktijken rond mobilisering: processen en activiteiten met als doel de bezetting van de straten, het plein, de ruimten, de mensen, hun potentiëlen en verlangens in beweging brengen in functie van een gemeenschappelijk doel, op basis van een gedeelde interpretatie en zingeving; Praktijken rond communicatie en informatie: gebruik van verschillende communicatiemiddelen en –talen – graffiti, radio, video, internet etc. – om een thema, een probleem te communiceren, personen te mobiliseren, politieke vorming te geven e.a. Praktijken rond interventie en voorstellen: processen en activiteiten met als doel thema's, kwesties, problemen te debatteren of ter discussie te stellen en op basis van een collectieve deelname, oplossingen te zoeken en voorstellen te doen. De interventies kunnen in de straten gebeuren, op het plein, in een lokaal, kortom op om het even welke plaats. Het gebruik van kunst, cultuur en van verschillende media en talen stond centraal tijdens deze activiteiten.

41 Tijdens de sociopolitieke en culturele activiteiten van de Karavaan werden deze praktijken door de jongeren beleefd op een geïntegreerde manier (de opdeling is hier didactisch) en ontwikkeld door middel van verschillende vormen: bezoeken, workshops, dialogen, poëzie, cordel, theater, seminaries, muziek, e.a. Al deze vormen hadden als doel op te voeden, en de subjecten en gemeenschappen te mobiliseren om actief en geëngageerd deel te nemen aan de activiteiten.

Als we rekening houden met de getuigenissen en de belevingen in relatie met deze verschillende praktijken, dan kunnen we bevestigen dat de jongeren ze zien in hun verschillende facetten, zowel op het vlak van inhoud als op het vlak van de uitvoering en de resultaten. De zin van deze jongere is dan ook erg betekenisvol: “de wereld heeft de kleur die wij hem geven” (JOSE WILLIAN) In feite hebben de sociopolitieke en culturele praktijken in de context van de Karavaan een diversiteit van inhouden, betekenissen en benaderingen op zich genomen, in een creatieve dimensie van de kennis, zoals deze jongere het goed uitdrukt:

De Karavaan was een veelvoudig kennisproces, het was een proces met veel vormingsactiviteiten en politieke optredens met als doel veranderingen voor een andere wereld. (...) De uitwisseling van kennis en ervaring met anderen. (Vanessa)

Op dezelfde manier toont deze karavanier aan dat de pedagogische actie van de interventie in de gemeenschappen ook een subjectieve dimensie inhoudt, in de mate dat de jongere zich vormt als persoon en als politiekpedagogisch subject:

Als het doel was om tussen te komen in de gemeenschappen om de mogelijkheid van een andere wereld aan te kaarten, om hen te helpen om in contact te komen met discussies en debatten die niet tot daar geraken, dan is het belangrijk om op te merken hoezeer de interventies ook binnen in onszelf gebeurden. (SANDRO APRENDIZ) Wat we hieruit afleiden, is dat de politiek-pedagogische en socioculturele praktijken door de jongeren gezien worden als praktijken die ook zichzelf vormen en subjectieve veranderingen meebrengen, zelfs voor ze de hogere doelstellingen bereiken. De sociopolitieke-pedagogische-culturele handeling die bedacht was voor andere personen, vormt op zichzelf al een vormingsactiviteit voor de personen die de activiteit uitbouwen; de thema's, de kwestie, het probleem dat geleid heeft tot de politiek-pedagogisch-culturele handeling draagt al de vorming voor de eigen subjecten mee, en produceert subjectieve en objectieve relaties in deze subjecten die de wereld van de betrokkenen in dit evenement creëren, opnieuw creëren en versterken. De idee van Freire (2002, p.51) versterkt deze interpretatie:

De mens dynamiseert zijn wereld op basis van zijn relaties met de realiteit, resultaat van zijn bestaan met en in haar, door de handeling van creatie, recreatie en beslissing [...] en hij voegt iets toe aan de realiteit die hijzelf gecreëerd heeft. Hij plaatst de geografische ruimten in de tijd. Doet aan cultuur. Met daarnaast nog het spel van deze relaties van de mens met de wereld en van de wereld met de andere mensen: uitdagingen stellen, en die aangaan, veranderingen aanbrengen, creëren, want die verdraagt geen immobiliteit - behalve in termen van relatieve overmacht - noch van de maatschappijen, noch van de culturen. En naarmate de mens creëert, opnieuw creëert en beslist, worden de historische perioden bevestigd. Het is de taak van de mens deel te nemen aan deze perioden door te creëren, opnieuw te creëren en te beslissen.

44 in de context van de Karavaan hebben eigen gemaakt en hun concrete taken op zich namen, de taken van dat moment en die van de toekomst. De getuigenissen van deze jongeren zijn hiervan staaltjes:

(...) Van jongere tot jongere moeten we bekijken wat de uitdagingen en de potentiëlen zijn, en samen een wereld bouwen die op een rechtvaardige manier aan iedereen tegemoet kan komen in zijn/haar diversiteit. De jongeren van de Karavaan hebben aangetoond dat ze de dingen willen zien gebeuren (HÉLIO). We hebben ons huis verlaten met als doel het verdriet, de onrechtvaardigheden, het gebrek aan sociale democratie in onze regio van het Noordoosten, in ons land en in onze wereld te verminderen (Sandro). Uiteindelijk hebben we tijdens het traject vanuit de belevingen en ervaringen van de jongeren ontdekt dat de politiek-pedagogische en socioculturele praktijken een belangrijke dimensie hebben meegebracht: de interventie in de openbare ruimte. De getuigenis van deze jongere is betekenisvol in die zin:

Door middel van dialoog hebben we een brief opgemaakt waarin we de revindicaties van de jeugd voorstelden; we hebben deelgenomen aan een publieke audiëntie met de autoriteiten en we hebben de revindicaties van de groepen van het binnenland en van de stad afgegeven aan de burgemeester van Crateús (Ceará). (Hélio) Deze ervaring van interventie in de openbare ruimte was erg belangrijk en drukte goed uit wat het doel was van de Karavaan. Ze benadrukt dat de educatieve processen, ontwikkeld door de jongeren, zich bezighielden met actief burgerschap, dat ernaar streeft onafhankelijke en kristische burgers te vormen, in staat sociale controle in de openbare sfeer uit te oefenen en op die manier sociopolitieke actoren te worden in de maatschappij. We hebben gezien hoe een visie en een praktijk van volkseducatie, opgebouwd op basis van een “pedagogie van het publiek, van de beslissing, van de constructie van een gemeenschappelijke betekenis”(PONTUAL, 2005, p.11), expliciet werd gemaakt en beleefd. Een opvoeding die de mensen ertoe aanzet zich de opkomende thema's rond burgerschap eigen te maken, vooral de thema's rond rechtvaardigheid en gender, de interculturele relaties, de relaties tussen de generaties, empowerment en bestuur van de steden en de regio's (PONTUAL, 2005). Het gaat dus om een pedagogie van democratisch bestuur, in staat nieuwe vormen van machtsuitoefening op te bouwen op het vlak van de Burgermaatschappij en door de Staat.

In deze tekst hebben we enkele bedenkingen gedeeld over ervaringen en politiek-pedagogische en socioculturele praktijken van de deelnemende jongeren van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. We hebben hun trajecten gevolgd, hun dialogen en belevingen geobserveerd, met als doel hun betekenissen en zingevingen te identificeren en systematiseren.

45 Eerst hebben we een snelle karakterisering van de deelnemers van de Karavaan voorgesteld. Vervolgens hebben we een â&#x20AC;&#x153;karavaanâ&#x20AC;? gemaakt door hun trajecten, door na te denken over de betekenissen en zin van hun ervaringen en van hun sociopolitieke en culturele praktijken. We hebben geleerd dat we veel kunnen bijleren van de ervaring van de Communicatie- en Jongerenkaravaan, als we al haar dimensies in rekening brengen: de organisatie/planning, de politiek-pedagogische dimensie, de methodologische, de thematische. De observatie en analyse van de trajecten van de jongeren, nu eens intern, dan weer extern, geven ons de mogelijkheid om enkele aspecten te bevestigen en te benadrukken. Deze aspecten kunnen gezien worden als uitdagingen die later moeten uitgediept worden: - het politiek-pedagogisch en methodologisch proces moet rekening houden met de vele facetten van de sociopolitieke en socioculturele interventie, waar we kunnen werken met de verschillende dimensies, benaderingen, inhouden en instrumenten; - het is noodzakelijk om voldoende aandacht te schenken aan de dimensie van de subjectiviteit en die op systematische wijze te behandelen, door de verbinding te maken tussen de diepere motivaties van de betrokken subjecten en de uitdagingen van de sociopolitieke en culturele interventie; - het karakter van de eigen vorming uitdiepen dat politieke subjecten produceert door de eigen politiekpedagogische en socioculturele belevingen, en dit door na te denken over de kennis van de ervaring en het leerproces van de praktijk en door dit alles te systematiseren. - de rol van de kunst en van de cultuur bestuderen in de processen van sociale mobilisering. Analyseren hoe de artistiekculturele benaderingen strategische ondersteuning kunnen geven voor een efficiente interventie, maar wel vrolijk, aangenaam en extreem bewust makend, met het oog op de volkseducatie; - het is fundamenteel de twee sleuteldimensies van het werk, in het politiek-pedagogisch en sociocultureel proces, te structureren en in verbinding te stellen met elkaar: het opgaan in de sociocommunautaire context en de politieke interventie. Om te eindigen, en met deze uitdagingen, bevestigen we ons verlangen om verder te reflecteren over ons politiekpedagogisch en sociocultureel handelen, door ervaringen als die van de Communicatie- en Jongerenkaravaan te versterken, omdat we geloven dat ze nieuwe vormen van sociale en politieke interventie kunnen aanbrengen en produceren en op die manier de volkseducatie doen heropleven.

(Maria Micinete)

De jeugd die de Communicatie- en Jongerenkaravaan organiseerde en eraan deelnam, heeft de hele tijd de kunst gebruikt om de aandacht te vestigen op wat er aan het gebeuren is met de jongeren van het Noordoosten en van de hele wereld. Wij hebben ons verenigd in deze Karavaan om andere jongeren te mobiliseren om de kwesties te bespreken die ons doen lijden, om over de basisrechten en universele rechten die ons worden geweigerd, te debatteren. Rechten zoals het respect voor de mens, onafhankelijk van zijn ras, etniciteit, religie en seksualiteit. Wanneer we onze gezichten schilderden, onze chita aantrokken, de megafoon klaar hielden en onze spandoeken in de hoogte staken, was het om de andere jongeren het hof te maken en te tonen dat we in staat zijn een mooiere wereld te schilderen op de muren; dat we hoop kunnen dansen in conflictsituaties, dat ze ons soms doden voor we proberen om de situaties te trotseren. We kunnen met onze trommels onze schreeuw van verzet tegen de verdrukking die ons wil verhinderen om mensen met rechten te zijn, te laten weerklinken. Wij ensceneren, we stellen ons in de plaats van de ander, en op die manier tonen we dat het mogelijk is de mensen te transformeren zodat ze zich verontwaardigen over situaties van geweld. Door de klik van het fototoestel wilden we meer dan enkel een beeld tonen, we wilden dingen tonen die in staat zijn om gevoelens uit te drukken waar woorden vaak niet in slagen. Uiteindelijk was het belangrijkste niet het aanbrengen van een oplossing, maar wel het opstarten van een goed debat. Elke realiteit vraagt trouwens andere oplossingen. Dit is het gezicht van de jongeren die op weg zijn gegaan, met ogen die blinken als we bedenken dat, als we ons verenigen, â&#x20AC;&#x153;een andere wereld mogelijkâ&#x20AC;? is.

(Gerson Flávio)

Het leek een utopie toen we begonnen denken aan de mogelijkheid om een jongerenkaravaan te realiseren die het traject tussen Recife en Belém do Pará zou afleggen. Ik stelde me altijd het beeld van een konvooi voor... En zo was het ook. Geïnspireerd door de ervaring van Media Sana, die naar het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre trok, begonnen we in CCJ (Communicatie- en Jeugdcentrum) over deze droom te spreken. Bart en ik begonnen een strategie op te maken. Laten we de ngo's van Pernambuco, de agentschappen van de Internationale Samenwerking en de sociale bewegingen samenbrengen. We stuurden een uitnodiging voor de eerste vergadering in CCJ. Er verscheen een betrekkelijk aantal geïnteresseerden.. We voelden aan dat het voorstel van de karavaan de mensen aansprak. Onze kameraad Omar, met veel jaren ervaring bij Oxfam en in de Internationale Samenwerking, bezielde ons met verschillende ideeën die ons zouden helpen bij de mobilisering en bij de fondsenwerving voor het project. In Recife werden verschillende vergaderingen georganiseerd, er werden werkcommissies gevormd, de jongeren begonnen zich te integreren en beetje bij beetje begonnen ze het heft in handen te nemen. Via het werk van Diaconia in Fortaleza, ook met het oog op het opstarten van een CCJ daar, mobiliseerden we de organisaties en volksbewegingen van Fortaleza voor een eerste vergadering. Met de steun van GACC, partneroganisatie van Volens, en ontvangen door Mathieu, Veronica en andere mensen van de organisatie, vertrokken Bart en ik, met enkel veel moed, naar Fortaleza.. We organiseerden een eerste vergadering in het hoofdkantoor van GACC, met een excellent aantal vertegenwoordigers van lokale organisaties en bewegingen. We stelden de eerste versie van een project van een Karavaan voor, dat we eenvoudigweg Communicatiekaravaan noemden. Onmiddellijk kregen we een heleboel bevragingen. Op veel vragen hadden we geen antwoord, we wilden de antwoorden samen met hen opbouwen. Het was daarvoor dat we de organisaties in Pernambuco en Ceará hadden bijeengeroepen. We begonnen onze race tegen de klok. Toen we het eerste project schreven, zagen we dat het helemaal niet eenvoudig zou zijn om zoveel fondsen te werven, maar de uitdaging moedigde ons aan. Toen we de Karavaan op het internet plaatsten, verspreidde het bericht zich over de wereld (?). Ook andere deelstaten begonnen contact op te nemen. Er was zelfs het voorstel van een organisatie van de deelstaat Paraná om een bus met 50 jongeren van het zuiden van het land mee te sturen in de Karavaan. Daarna kwam Bahia, dat het organisatorische proces werkelijk heeft geholpen. En zo begon de droom realiteit te worden. En elke dag dat het Wereld Sociaal Forum dichterbij kwam, dook er iets nieuws op: een nieuw contact, een nieuwe steun, iemand die zich interesseerde om te helpen, verleid door het fantastische idee dat geboren was in het CCJ. Voor mij speelden de opstart van CCJ en de eerste reeks jongeren opgeleid in communicatie voor het volk, een fundamentele rol voor de concretisering van deze droom. Er was de zorg en de inzet van Bart en Carine, coöperanten van Volens, die sinds het begin zorgden voor CCJ als iemand die zorgt voor een pasgeboren baby, maar ook het engagement van de partnerorganisaties van CCJ. Ik herinner me nog de vergaderingen met Pastor Arnulfo na de werkuren, waar we om zijn raad en suggesties vroegen in verband met het financiële project: hij steunde ons altijd. Hij was enthousiast over de Karavaan die in wording was. En natuurlijk was er het engagement van de jongeren, vooral van die jongeren die technisch opgeleid en politiek gevormd waren tijdens de eerste groep van CCJ. Dit geheel van inspanningen creëerde een synergie en op een bepaald moment waren we er zeker van dat onze droom zou gerealiseerd worden. Door professionele omstandigheden heb ik uiteindelijk het proces en het harde werk van het einde van de organisatie niet van dichtbij kunnen begeleiden, maar ik volgde alles via het internet. Vele anderen, jongeren van andere bewegingen, engageerden zich. Uiteindelijk ben ik zelfs niet fysiek meegegaan in de Karavaan, maar ik heb me spiritueel versterkt in de zoektocht naar dromen die gerealiseerd worden door het collectief, in het bedenken van een andere wereld, in het niet uit het oog verliezen van de Utopie.

Hoewel er tijdens ons eerste contact met de stad Juazeiro een uitwisseling van ervaringen en realiteit was geweest, hebben we tot in Teresina (Piauí) moeilijkheden ondervonden in de omgang met het “andere”. De democratie en het respect voor de ander waren geen prioriteit, er werd minder buitensporigheid gevraagd in verband met de groep. Ook het gebrek aan een reële voorstelling over wat het WSF zou zijn, kunnen we vernoemen. Dit geldt voor een groot deel van de deelnemers van de CCJ-Bahia, en dat ondanks de vorming die we gekregen hadden over het evenement. Eens in Teresina vergrootte het gevoel deel te willen nemen aan het WSF, wanneer de hartslag van het lichaam vervangen werd door het geroffel van de trommels en door de energie van de andere jongeren die daar samen waren en de deelstaten Pernambuco en Ceará vertegenwoordigden. Zij ontvingen de CCJ-Bahia met een grote rondedans (ciranda), de sleutel van de integratie tussen de deelnemers. Het was de taak van de karavaan van Bahia een workshop te realiseren in het dorp Timon (Maranhão), in de wijk Cidade Nova (Nieuwe Stad), een erg arme plaats, zonder infrastructuur en zonder aandacht van de lokale autoriteiten. Het was daar dat ik een tragische realiteit heb gezien, vooral toen Kivia en ik de familie van Seu José leerden kennen, die in een lemen huisje woonde en nauwelijks overleefde door de pijn van zijn ziekte en zijn zwakte waardoor hij zijn drie kinderen geen waardig leven kon geven. Gedurende de hele tocht hoorden en zagen we verhalen over pijn en verontwaardiging en we begonnen ons af te vragen wat de waardigheid van dat volk was. Maar 's namiddags, tijdens de workshops, ontstond er een nieuwe zin, toen we door ongeveer vijftien jongeren met nieuwsgierige blikken werden bekeken, jongeren bereid tot verandering door de provocaties veroorzaakt door de workshop van Salvador over “Jeugd in de XXIste eeuw”. De workshop stimuleerde de jongeren om te strijden voor verandering in een gemeenschap met weinig informatie, dit door het contextualiseren van de politieke en culturele bewegingen. Deze passage door de stad Timon was een van de onvergetelijkste momenten van de CCJ. (Suemys Luize Pansani Tavares)

(Arlene Freire) Een nieuwe communicatie, met de rol van bemiddelaar tussen de dialoog van de jongeren onderling en de dialoog van de jongeren met de maatschappij, was een overwinning van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Tijdens het hele proces van de Karavaan werden teksten, foto's, viedeo's, radioprogramma's en verschillende andere communicatievormen geproduceerd. Het was mogelijk om de boodschappen rond verandering af te lezen van de beschilderde gezichten en gegraffiteerde muren, en om de schreeuwen om een betere wereld te horen in de liederen en optochten van de jongeren. De openheid van de jeugd binnen de Karavaan om acties te plannen en uit te voeren, creëerde een debatruimte waar de jongere zich in staat zag om de dialogen tussen zijn/haar gemeenschap en diens vertegenwoordigers te mediëren. Ze erkenden zich als protagonisten om acties te bepalen om de realiteit te transformeren, zoals een van de karavaniers ons vertelt:

We creëerden een reizende workshop, we losten onverschilligheden op, gingen de dialoog aan met de gemeenschappen en de autoriteiten door de eisen van de jeugd te overhandigen. (Hélio Roque)

50 De jongeren van de Karavaan gebruikten de nieuwe communicatiemiddelen met kennis van zaken en stuurden hun video's de wereld in via YouTube en via de site van de Karavaan, en publiceerden de verhalen over pijn, zoals het verhaal van de wijk Cidade Nova, in de stad Timon, in de deelstaat Maranhão. Een van de jongeren, die de realiteit van de deelstaat Maranhão bezocht en beleefde, haalt het volgende aan:

(...) Een gemeenschap die volledig vergeten was en die absoluut niet meer geloofde dat een andere wereld mogelijk kon zijn. Ik heb delicate situaties gezien, niet verschillend van die van Salvador... Ik sprak met de bevolking en ik voelde me nutteloos tegenover al die problemen en in het besef dat enkel die dag, enkel op dat Forum, verenigingen, ngo's, organisaties, de wereld dichter bij elkaar zouden zijn. En daarna, wat zou er daarna worden van dat alles? (Alessandra Nascimento Gomes) ‘ De Karavaan was een communicatieen mobiliseringservaring zonder gelijke. Door middel van een onafhankelijke methodologie creëerde ze een ruimte waar jongeren verschillende dialogen konden aangaan met de gemeenschappen en toonden dat ze in staat zijn om hun realiteit kristisch te analyseren en oplossingen aan te tonen en te construeren.

Wel, alleen zijn we zwak en breekbaar, maar verenigd zijn we de kracht en de beslissingen van het Land... (Luis Rufino da Silva Neto)

(Mathieu Orfinger) Vandaag, in deze geglobaliseerde wereld, in een politiek systeem dat als model de representatieve democratie heeft, lijden de verkozen politici diskrediet en kent het systeem dat hen verkoos, een diepgaande crisis. Ondanks de participatiemechanismen vastgelegd in de Federale Grondwet van Brazilië, slaagt het systeem er niet in het “openbare” te controleren. In deze context is het erg belangrijk om de klassieke politieke ruimten te bezetten en eraan deel te nemen, maar we moeten verder gaan, in de richting van een steeds directere democratie, met brede en reële participatie van de bevolking. De Communicatie- en Jongerenkaravaan was een ervaring in het leerproces rond politieke participatie van de jeugd, waar jongeren van alle kleuren en gezichten, met geschoren hoofden, lange haren of dreadlocks, van alle soorten, met verschillende smaak en gedefinieerde keuzes samenkwamen en de boodschap van “een andere wereld is mogelijk” verdedigden. Het waren jongeren uit verschillende deelstaten, uit de periferie van de steden en van het platteland die over de wegen van het binnenland trokken om de andere jongeren te mobiliseren, om hun problemen te leren kennen en te debatteren en voorstellen te construeren om de conditie van de jeugd te veranderen. Gekenmerkt door een politiek profiel en met een grote kennis rond communicatie en volkseducatie hebben de jongeren aan de organisaties, groepen en sociale bewegingen getoond dat het mogelijk is om onze interventie, onze manier van vormen en onze manier om aan sociale transformatie te doen, opnieuw uit te vinden. Met hun kennis van zaken,

52 hun bekwaamheden, energie en hun artistieke potentieel typisch voor de hedendaagse jeugd, waren de jongeren van de Karavaan de protagonisten, debatteerden ze over thema's als alternatieve communicatie, duurzame ontwikkeling, jeugd en werkgelegenheid, seksualiteit, gender en etniciteit, recht op onderwijs, en andere. De jongeren overwonnen uitdagingen die diepgaande en markerende leerprocessen hebben veroorzaakt. Soms gebeurden ze plots, op onverwachte momenten, op verrassende wijze, bijvoorbeeld toen een “reizende workshop” werd georganiseerd in de gangen van de universiteit terwijl de zalen, gereserveerd en betaald door het Wereld Sociaal Forum voor de realisatie van deze workshop, niet werden geopend. De creatieve energie en de flexibiliteit van de jeugd maakten het mogelijk om te dialogeren met een veel groter publiek dan oorspronkelijk was voorzien. Hierdoor werd de impact van de actie vermenigvuldigd en vergroot. De Karavaan lijkt de individuele macht voor verandering binnenin elke jongere wakker gemaakt te hebben, en tegelijkertijd de kracht van de transformatie van de realiteit door het collectief. Het is erg interesssant te zien dat jongeren zich bij hun terugkeer begonnen te engageren in politieke discussieruimten en zich gingen inzetten voor veranderingen in hun eigen gemeenschappen, een resultaat dat soms door ngo's en verenigingen niet behaald wordt met projecten van twee of drie jaar. Hier is het resultaat alleen aangekomen als een eenzame kat “Le chat qui s'en allait tout seul” van het Franse verhaaltje dat mijn moeder mij vertelde. Nadat hij zijn melk heeft gedronken, vertrekt hij en zet zijn reis verder. Op dezelfde manier hebben de jongeren zich gevoed in de Karavaan, hebben ze hun leerprocessen opgebouwd met autonomie door een ervaring van vorming en als militant die verder gaat dan de institutionele context van elke organisatie. Deze ervaring rond politieke participatie heeft ook een ander resultaat getoond: de ontdekking van de kracht van de kunst en van de communicatie om de maatschappij te mobiliseren om sociale problemen te trotseren. De kracht van de kunst en van de communicatie tijdens de Karavaan herinnert ons aan wat Paulo Freire zei namelijk dat “het niet in de stilte is dat de mensen zich ontwikkelen, maar in het woord, in het werk, in de actie-reflectie. Daarom is de dialoog een existentiële eis”. De dialoog tussen de jongeren die de Karavaan stimuleerde, benadrukte het individuele bestaan en de collectieve uitdagingen, en wijst op de vele facetten van de situatie van de jongeren van het Noordoosten. De beleving en de dialoog met de jongeren van de plaatsen waar de Karavaan langskwam, gaven de jongeren een nieuw gevoel van “op de wereld staan” en verbreedden hun percepties, hun politieke, geografische en filosofische visie en reflectie. Bij het contact bijvoorbeeld met de realiteit van andere jongeren van een gemeenschap die zou onteigend worden voor de bouw van een stuwdam, gingen de karavaniers op in de dialoog die gevoelens van liefde creëerde, over de heropbouw van een wereld waar de jongeren zich zouden moeten organiseren en de gemeenschappen zich zouden mobiliseren om nieuwe perspectieven te creëren. Om deze reflectie af te sluiten kunnen we stellen dat, als we kijken naar de ervaring door de jongeren beleefd tijdens de Karavaan, het mogelijk is om de participatie in onze maatschappij opnieuw uit te vinden, vooral door de kracht en de macht van de jeugd te versterken. Het is zelfs mogelijk om de klassieke visie rond participatie te overstijgen, door haar opnieuw uit te vinden met creativiteit, kunst-cultuur en met een kritische en reflectieve dialoog, die de ervaringen van de bevolking van het Noordoosten in hun strijd en weerstand opwaarderen.

Geachte Heer, Mevrouw, De Communicatie- en Jongerenkaravaan is een initiatief in samenwerking tussen organisaties, sociale bewegingen, netwerken, jeugdgroepen en heeft de steun van publieke organen van enkele gemeenten van het Noordoosten. De Karavaan heeft als centraal doel bij te dragen tot de democratisering van de communicatie door de inhouden, de visies en de kwesties van de jongeren van het Noorden en het Noordoosten van Brazilië naar de openbaarheid en het Wereld Sociaal Forum 2009 te brengen. Wij, die de Communicatie- en Jongerenkaravaan in Crateús realiseren, samen met Caritas van het bisdom, de Vakbond van de Leerkrachten van de stad Crateús, de Boerenvakbond, de Parochie Senhor do Bomfim en andere organisaties die de actie steunen, en met de jeugd van de gemeenschappen Poti, Realejo, Jatobá dos Umbelinos, Açude dos Barrosos, Fátima I en II, Frei Damião en het centrum van Crateús, nodigen iedereen uit om na te denken, wegen te bouwen en oplossingen te zoeken voor de problemen van de gemeente, gebaseerd op de voorstellen en de stellingen van de jongeren als protagonisten en rechtssubjecten. Met deze brief willen we de smeekbede van de jongeren die deelgenomen hebben aan deze Karavaan en veranderingen wensen, een stem geven. Op basis van de discussies tijdens de workshops, willen we het volgende vragen: 1. RECHT OP ONDERWIJS Uitbreiding van de structuur van de scholen met laboratoria voor informatica, biologie en chemie, uitgebreide bibliotheek, met bevoegde professionals, informaticales voor iedereen van de gemeenschap; Meer waardering van sport en cultuur; Openen van de school voor de jongeren tijdens het weekend, tijdens de vakanties en op feestdagen; Sportterrein meer openstellen voor de gemeenschap; 2. SEKSUALITEIT, GENDER EN RAS Sensibiliseren en deze reflectie verderzetten in de openbare ruimten, vooral in de scholen; Jeugdgroepen en andere activiteiten voor de jeugd opnieuw leven inblazen en versterken; Andere jongeren opleiden; Debatten houden over seksualiteit, gender en ras in de scholen en groepen; Jongeren mobiliseren voor vorming door middel van cultuur, theater en dans; Samen met de Raad voor Kinderbescherming de strijd aangaan tegen de Seksuele Uitbuiting van Kinderen en Adolescenten en andere; Van de scholen en autoriteiten eisen dat de Wet 10.6391 wordt nagevolgd; Communicatiemiddelen en andere ruimten gebruiken om de thema's seksualiteit, gender en ras te bespreken; 1.De Wet 10.639 verplicht de scholen om de Afro-Braziliaanse geschiedenis en cultuur op te nemen in het leerplan, vooral in de lessen rond literatuur, geschiedenis en kunst. (nota van de vertaler)

3.MILIEU EN DUURZAME ONTWIKKELING Werken rond landbouw met technieken die de ondergrond beschermen; Bouw van een hygiënisch verantwoorde stortplaats; Recuperatie van vervuilde regio's; Milieuopvoeding in de scholen, in de gemeenschappen, in de openbare ruimten; Selectieve afvalophaling in de gemeenschappen; Verspreiding van de agroecologie (organische landbouw) in de maatschappij; Projecten rond recyclage opstarten; Herbebossing; Meer debat en discussie met de gemeenschap Açude dos Barrosos over milieukwesties; Meer technische bijstand voor jonge en volwassen landbouwers; Groepen vormen in de gemeenschappen om de milieuproblemen te bespreken; Steun van de vakbonden en organisaties voor groepen van milieubescherming;

4.JEUGD EN WERKGELEGENHEID Meer werkgelegenheid en inkomsten genererende activiteiten voor de mensen; Meer opleidingen voor de jeugd; Uitbreiding van de scholen en universiteiten met gediversifieerde cursussen voor de jongeren; Uitbreiding van de technische scholen en van de familiale landbouwscholen; Meer steun en stimulans voor de jongeren van het platteland voor landbouwactiviteiten; Betere voorbereiding van de jongeren voor de arbeidsmarkt; Meer en betere toegang tot microkredieten voor jongeren;

5.PROTAGONISME, PARTICIPATIE EN IDENTITEIT VAN DE JEUGD Bouw van ruimten voor cultuur en ontspanning in de gemeenschappen en in de stad; Uitbreiding van de beroepsopleidingen (middelbaar en hoger onderwijs); Meer toelichting aan de bevolking over de bouw van de stuwdam Lago de Fronteiras; Meer participatie en dialoog met de gemeenschap rond definities over de stuwdam Lago de Fronteiras van Poti; De rechten van de bewoners van de gemeenschap van Poti garanderen met de bouw van de stuwdam; In de zekerheid dat we zullen gehoord en geholpen worden, zullen we ons inzetten om de visies van de wereld, de uitdagingen en de bezorgdheden van de gemeenschappen naar het Wereld Sociaal Forum te brengen. De jongeren van Crateús zullen zich inzetten om de uitvoering van deze voorstellen op te volgen en te begeleiden. Hierbij willen we graag ons engagement en onze hoop uitroepen: “Kom allemaal bijeen! Een andere wereld is mogelijk”.

Crateús, 21 januari 2009

ABRAVO (PI) ABRAÇO SISAL - (BA) ACOOPAMEC (BA) ASSOCIAÇÃO SANTO DIAS (CE) CAATINGA - Ouricuri (PE) CABEÇA ATIVA (PE) CARITAS ( PI) CCJ- Centro de Comunicação e Juventude (PE) CHANGEMAKERS (Noruega) COLETIVO GAMBIARRA IMAGENS (PE) CONEXÕES DE SABERES (PE e PI) CONSELHO ESTADUAL DA JUVENTUDE (PI) COORDENAÇÃO ESTADUAL DE DIREITOS HUMANOS E JUVENTUDE (PI) CONSELHO NOVA VIDA (CONVIDA) DIACONIA EQUIP - Escola de Formação Quilombo dos Palmares (PE) ESCUTA (CE) FALA SÉRIO (CE) FETAG (PI) GACC - Grupo de Apoio às Comunidades Carentes (CE) GAJOP - Gabinete de Assessoria às Organizações Populares (PE) GERAÇÃO FUTURO (PE) INSTITUTO GANDHI (PI INTEGRASOL (CE) MMTR-NE - Movimento da Mulher Trabalhadora Rural do Nordeste MST - Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra OBRA KOLPING (CE e PI) PEIXEARTE (PE) RÁDIO LIVRE-SE (PE) RECID (PI) REDE DE JOVENS DO NORDESTE (PE) REDE DE RESISTÊNCIA SOLIDÁRIA (PE) REDE DE ARTICULAÇÃO DO GRANDE JANGURUSSU E ANCURI (CE) REFAISA SERTA - Serviço de Tecnologia Alternativa - Glória de Goitá (PE) SOLTANDO A VOZ (CE) VISÃO MUNDIAL BRASIL - Unidades Operacionais de Fortaleza-CE, Rio Grande do Norte, Sertão I (AL) e Salvador-BA VOLENS - Brasil - Bélgica

Volens (België) Christian Aid (GB) Tearfund (GB) Zuiddag (België) Operation Daywork (Noorwegen) AIN – Kerk van Noorwegen DISOP (België) SOS Abandonados (België) CESE (Bahia) Visão Mundial (Brazilië) Banco do Nordeste Secretariaat voor Werk e Sociale Ontwikkeling van de Ceará Overheid van de deelstaat Pernambuco Overheid van de deelstaat Piauí Emater (Piauí) Stadsbestuur Recife (Pernambuco) Stadsbestuur Crateús (Ceará) Pragramma Conexões de Saberes Federale Universiteit van Pernambuco Caritas Bisdom van Crateús (Ceará) Vakbond van de Leerkrachten van de Stad Crateús (Ceará) Boerenvakbond van Crateús (Ceará) Parochie Senhor do Bonfim – Crateús (Ceará) IRPAA (Bahia) Kredietcoöperatieven (Bahia) Privédonateurs Meer details over de steun op de site www.caravanadecomunicacao.org.br

Datum van de audiëntie: 21 januari 2009 Plaats: theater Doelstelling: de problemen en kwesties aangekaart door de Communicatie- en Jongerenkaravaan bespreken op basis van het document “Brief van de Jeugd” Aanwezige gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties: Secretariaat voor landbouwzaken, stedelijek zaken en Milieu Regionale vertegenwoordiging van FETRAECE Boerenvakbond Crateús Gemeenteraadslid Marcio Cavalcante – Voorzitter van de Gemeenteraad van Crateús Parochie Senhor do Bonfim Vakbond van de leerkrachten van de Crateús Gemeenschap Jatobá dos Umbelinos Gemeenschap Poti Gemeenschap Realejo (vertegenwoordigd door een jongere van de Karavaan) Gemeenschap Açude dos Barroso (vertegenwoordigd door een jongere van de Karavaan) Gemeenschap Fátima I en II (vertegenwoordigd door een jongere van de Karavaan) Coördinatie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan Praktische richtlijnen 1.De “Brief van de Jeugd” verspreiden onder de verenigingen, gemeenschappen, ngo's en jeugdgroepen. 2.De sociale mobilisering van de jongeren en de gemeenschappen versterken om de voorstellen van de Karavaan te realiseren. 3.Sociale projecten voorstellen als instrument om de voorstellen van de Karavaan te verwezenlijken. 4.De strijd tegen de vuilnisbelt versterken met het oog op de bouw van een hygiënisch verantwoorde stortplaats. 5.Een lokaal forum creëren om de kwesties rond de bouw van de stuwdam Fronteiras en de onteigening van de grond van de quilombolas te bespreken en de besluiten in de praktijk om te zetten. 6.Proberen om de begroting van de stad te beïnvloeden om de openbare gelden een andere (betere) bestemmig te geven. 7.Een project voorstellen op initiatief van de bevolking om een secretariaat en fonds voor cultuur op te richten.

Ik kan geen repente schrijven Maar ik zal je tonen Hoe je moet onderwijzen En hoe je moet leren Let goed op Op het ritme van het hart Ik ga beginnen spreken!

Workshops gerealiseerd Deed de kennis naar boven komen Van de jongeren die onderwezen En die zelf ook moeten leren. De schijn van de realiteit eraf halen Tonen aan de maatschappij Wat zij moet doen.

Mijn volk en mijn groepje Ik vraag u om toestemming om te vertellen Over de Karavaan van de Jeugd Ik zal u het verhaal vertellen Gebouwd met inspanning Met mobilisering en versterking Om het project te realiseren

De thema's waren allerlei: Ras en seksualiteit, Protagonisme van de jeugd, De jeugd en zijn identiteit De stad en het platteland Zongen hetzelfde lied Over een nieuwe realiteit.

Het Noordosten is bijeen gekomen Om het project te realiseren Heeft de jongeren gemobiliseerd Om een uitdaging te trotseren De communicatie democratiseren Als missie op zich genomen De communicatie van en voor het volk Drie staten hebben zich verenigd Om een beweging op gang te brengen Pernambuco was de eerste De Ceará kwam nadien Rio Grande do Norte is ontwaakt Piauí heeft alles begeleid Bahia en Alagoas namen ook deel Pernambuco met zijn grote strijders Met culturele waarden De Ceará heeft een lange geschiedenis En Bahia natuurlijk ook Piauí met zijn brandende zon Rio Grande do Norte goed in repente Alagoas met zijn suikerrietvelden. Ik zal uw aandacht trekken Voor de manier waarop De jongeren organiseren De manier van leren Die de Karavaan heeft gestimuleerd Een nieuwe methodologie Die de jeugd doet groeien.

De Karavaan trok mooi door Grandioze Steden Ouricuri was er een van Waarnaar we heimwee hebben Crateús, Teresina en Juazeiro Wat een snel volkje Als het om nieuwtjes gaat. We zetten onze voet op de weg We volgden onze missie We weerstonden de energie niet Van het volk van de Maranhão Caxias da Balaida Dat was onze stop Om een interventie te doen. Maar een keer onderweg Was ons project reëel De Karavaan geanimeerd En erg goed gehumeurd De emotie kwam weer boven “Kom allemaal samen, mijn volk” Leve het Sociaal Forum!!

Osmar Braga (CE), Severino José (PE), Francisco José (CE), Ramon Bonfim (BA), Alessandra Masullo (CE).

Antillón, Roberto: Sistematización de la experiencia de Imdec em programas de formación metodológica, 1981-1990, Imdec, Guadalajara, 1992. COSTA, Antonio Carlo Gomes. Protagonismo Juvenil: adolescência, educação e participação. Salvador: Fundação Odebrecht, 2000. CORTI, Ana Paula. Diáologos com o mundo juvenil: subsídios para educadores/Aana Paula Corti e Raquel Souza. - São Paulo: Ação Educativa, 2004, 250 p. BOAL, Augusto. Jogos para atores e não- atores. 3ª ed. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira, 2000. DELEUZE, G. & GUATTARI, F. Qu'est-ce que la Philosophie? Paris: Minuit, 1991. ____. Mille Plateaux. Capitalisme et schizophrénie 2, Paris, Éd. de Minuit, 1985. FREIRE, Paulo. Conscientização: teoria e prática da libertação - uma introdução ao pensamento de Paulo Freire. 3. ed. São Paulo: Morais, 1980. ____. Educação como pratica da liberdade. 23ª. ed. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 2002. ____. Pedagogia do Oprimido. 17ª. ed. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1987. HUMBERTO, Maturana. Emoções e Linguagem na Educação e na Política. Belo Horizonte: 2002. H. Rheingold. 1996. Comunidade virtual. Lisboa. Gradativa. INSTITUTO BRASILEIRO DE GEOGRAFIA E ESTATÍSTICA. Perfil socioeconômico da Maternidade nos extremos do período reprodutivo (Primeira Versão). Rio de Janeiro, maio de 2005. INSTITUTO BRASILEIRO DE GEOGRAFIA E ESTATÍSTICA. Comentários. Pesquisa Nacional por Amostra de Domicílios de 2005. http://www.ibge.gov.br/ . Acesso em 09/12/2008. INSTITUTO BRASILEIRO DE GEOGRAFIA E ESTATÍSTICA. Acesso à Internet e Posse de Telefone Móvel Celular de Uso Pessoal 2005. Rio de Janeiro. IBGE-Nic.Br. 2007. JARA, Oscar. Para sistematizar experiências. Brasília: MMA, 2006, 2 ed., revista, 128 p. JOVCHELOVICH, Sandra. Representações sociais e esfera pública: a construção simbólica dos espaços públicos no Brasil. Petrópolis: Vozes, 2000. Juventude do Nordeste do Brasil, da América Latina e do Caribe/ Organização, Vania Reis. - Teresina: NUPEC/EDUFPI; Brasília: FLACSO, 2009. LEVY, Pierre. O que é Virtual? Tradução de Paulo Neves São Paulo: G. 34, 1996. Martinic Sergio: Saber Popular - Notas sobre Conocimientos y Sectores Populares, CIDE, Santiago, 1989.

MICINETE, Maria. A arte como mobilização política e cultural na Caravana de Comunicação e Juventude. Fortaleza: Caravana de Comunicação e Juventude, 2009 (texto manuscrito). PALACIOS, J. O que é adolescência. Em Coll,, C. Marchesi, A. & Palácios, J. Desenvolvimento Psicológico e educação.. Porto Alegre: Artes Médicas. PONTUAL, Pedro. Educação Popular e seu papel na democratização das estruturas políticas e espaços públicos. In: Participação social: desafios para a democracia contemporânea. Rio de Janeiro: Nova Pesquisa, 2005. PESQUISA NACIONAL POR AMOSTRA DE DOMICÍLIO (PNAD/IBGE) 2001. Situação do mercado de trabalho: comentários. Disponível em: www.ibge.gov.br/mtexto/pnadcoment3.htm. Acesso em: 09/12/2008. PROGRAMA DAS NAÇÕES UNIDAS PARA O DESENVOLVIMENTO/ IPEA. Relatório sobre o Desenvolvimento Humano no Brasil. Brasília, 1996. PROGRAMA DAS NAÇÕES UNIDAS PARA O DESENVOLVIMENTO (PNUD). Relatório de Desenvolvimento Humano 2006. Disponível em: www.undp.org.br>, consultado em 09/12/2008. PIAGET, Jean; GRÉCO, Pierre. (1974) Aprendizagem e Conhecimento. Livraria Freitas Bastos S.A: RJ, 1ª G. Sistematización del CEAAL. www.alforja.or.cr/sistem/biblio.html SODRÉ, Muniz. Claros e Escuros: identidade, povo e mídia no Brasil. Petrópolis: Vozes, 1999. Territórios simbólicos e de resistência na cidade: grafias da pichação e do grafite in Revista Terra Plural, vol. 2 num. 2 (2008) SIM/DATASUS. Mortalidade: notas técnicas, 2003. Disponível em: http://www.datasus. Acesso em: 09/12/2008. SISTEMA DE INFORMAÇÕES SOBRE MORTALIDADE/DATASUS. Mortalidade: notas técnicas, 2003. Disponível em: http://www.datasus.gov.br/cgi/sim/obtevit. Acesso em: 09/12/2008. WAISELFSZ, Julio Jacobo. Relatório de Desenvolvimento Juvenil. Brasília: Instituto Sangari, 2007.